Tíminn - 17.04.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMITVTV, fimmtudagiim 17. aprfl 1947
72. blað
Fimmtudayur 17. apríl
Fjölgun menntaskóla
Nýlega hafa þeir Hannibal
Valdimarsson og Páll Zóphóní-
asson lagt fram frumvarp, sem
er eitt af mestu stórmálum
þingsins. Það fjallar um fjölgun
menntaskólanna. í núgildandi
lögum er gert ráð fyrir að
menntaskólarnir verði þrír, þ. e.
Reykjavíkurskólinn og Akur-
eyrarskólinn og svo skóli í sveit,
þegar fé er veitt til þess í fjár-
lögum. Hannibal og Páll leggja
til að bætt verði við tveimur
nýjum skólum, á Eiðum og ísa-
firði. Þeir gera ráð fyrir, að
fimmta skólanum verði valinn
staður að Laugarvatni eða í
Skálholti.
Það hefði einhverntíma þótt
meira en hátt hugsað, að starf-
andi væru fimm menntaskólar
á íslandi. En þær breytingar,
sem eru að verða, munu gera
þetta nauðsynlegt. Véltæknin
leiðir til þess, að þeim fækkar,
sem vinna erfiðisstörf, en hin-
um fjölgar, sem vinna sérfræði-
leg verk, er krefjast góðrar
menntunnar og undirbúnings.
Áður en varir mun stúdents-
menntun verða talin nauðsynleg
ur undirbúningur slíkra starfa.
Þess vegna er það eitt stærsta
verkefnið í menntamálum ís-
lendinga að tryggja sem bezt
og jöfnust skilyrði til stúdents-
menntunar.
Þetta * verður áíreiðanlega
hyggilegast gert með fjölgun
menntaskólanna og réttri dreif-
ingu þeirra um landið. Valda
því margar ástæður og skal hér
getið nokkurra þeirra.
Það myndi ekki reynast ó-
dýrara fyrir ríkið, svo neinu
næmi, að stækka þá skóla sem
fyrir eru, í stað þess að fjölga
skólunum. Hins vegar myndi
það spara námskostnað margra
nemenda verulega, því að t.
d. skóladvöl á Eiðum og Laugar-
vatni myndi alltaf verða mun
ódýrari en hér í bænum. Þjóð-
hagslega gæti því orðið sparn-
aður af dreifingu skólanna.
Það er viðurkennd reynsla, að
skólarnir mega ekki vera of
stórir. Af þeirri ástæðu einni er
ekki ráðlegt að hafa hé* í bæn-
um öllu stærri skóla en svo, að
hann fullnægi þörfum bæjar-
búa. Meira að segja er spurning,
hvort Reykjavík veiti af tveimur
menntaskólum, enda er skapað-
ur vísir að því með því að leyfa
Verzlunarskólanum að braut-
skrá stúdenta. Með f jölgun skól-
anna mun einnig skapast sam-
keppni milli þeirra og hafa holl
áhrif á störf þeirra.
Þá eru ótalin þau áhrif, sem
það hefir fyrir skipun byggðar-
innar í landinu, að komið sé
upp góðum menntasetnun úti
á landsbyggðinni. Þess eru allt
of mörg dæmi, að menn hafi
orðið að flytja hingað til bæj-
arips til þess að geta hjálpað
þörnum sínum til framhalds-
menntunár. Qóðir og ódýrir
menntaskólar í dreifbýlinu
myndu verða til þess að draga
stórlega úr siíkum fólksflutn-
togum. Þeir myndu líka á marg-
an ahnan hátt verða til þess að
minnka hinn háskalega fólks-
straum til Reykjavíkur.
Það hefir oft verið bent á það,
að öruggasta ráðið til að hindra
þessa ískyggiiegu fólksflutninga
sé að efia, atvinnulíf dreifbýl-
isins. Það er þó ekki einhlítt.
Það þarf einnig að efla menn-
ingarlífið þar og skapa þar svip-
aða aðstöðu tii menntunar og
BRÉF FRÁ FRANKFURT
legt að sjá. í borginni, sem ég
er staddur í núna (Frankfurt)
gína við sjónum manna brotin
stórhýsin í röðum, einkum-í mið-
bænum. Hafa þar auðsjáanlega
verið stórar og fagrar byggingar
áður, en einstakir veggir og
sums staðar nær heilar húsa-
tóttirnar, standa eftir. Brennd-
ar og brotnar rústir hvaðanæfa
benda á liðnar hörmungar.
Bandaríkjamenn í herklæðum
eru hér umhverfis alls staðar.
Þeir eru hressilegir og djarf-
mannlegir eins og venjulega.
Mér finnst samt anda hér' ein-
hverjum drunga og sorgarblæ,
þó að vorið sé að senda sinn
fagnaðarboðskap með fyrstu
örsmáu grænu stráunum hér og
þar í skjóli móti sólinni og
sumarblænum. V. G.
Námskeið í söngstjórn
íslendingar eru söngvin þjóð.
Til skamms tíma hefir það ver-
ið svo — og er liklega víðast
enn — að þegar nokkrir menn
eru komnir saman í hóp, nokkra
klukkutíma, og ekki beinlínis
að vinna ákveðin erfiðisverk, þá
eru þeir farnir að syngja sam-
an einhverja söngva.
Margreynt er líka, að það er
ekki erfitt að fá fólk saman til
að æfa lög til samsöngs, því að
vilji og löngun er nóg til, þótt
stundum bresti úthald og
stundvísi þegar lengur dregur.
En erfiðleikarnir liggja yfirleitt
í öðru.
Húsnæðisvandræðin hafa allt-
af verið stór steinn í götu; því-
næst að fá sæmilegar raddir og
tima til að æfa. Þetta tvennt
síðara er nú einna verst við að
eiga í sveitum landsins og smá-
þorpum, það gerir fólksfæðin
þar; en í stærri bæjunum, þar
sem nóg er fólkið, er aftur svo
mikið til af fyrirhafnarlaus-
um skemmtunum, sem móðins
er að stunda og njóta, að hin
göfgandi hugsjónastörf og
listastörf verða að lúta i lægð-
unum, verða útundan.
En þó að þessum erfiðleikum
hafi ekki verið til að 'dreifa, þá
hefir annar þröskuldur aTar-
víða verið í vegi fyrir frjálsri
söngstarfsemi, sá, að þeir fáu,
sem gátu kennt og stjórnað
söng, hafa ekki getað lagt meira
á sig í þeim efnum heldur en
þeir hafa gert, — eða ekki viljað
gera meira —, en hinir sem
gjarnna hefðu viljað, þá hefir
vantað, algerlega eða að miklu
leyti, kunnáttuna til að hjálpa
á þessum sviðum. Og hvergi
hefir verið að fá bráðabirgða-
og nauðsynlegustu hjálp eða
tilsögn i þessari grein né held-
ur á viðráðanlega löngum tíma.
Nú hefir „Landssamband
blandaðra kóra“ (L.B.K.) hafizt
handa með það að reyna að
hjálpa dálítið á þessu sviði,
hjálpa þeim, er vilja reyna að
taka að sér að stjórna smásöng-
kórum eða hafa þegar byrjað á
því, án þess að kunna nokkuð
til starfsins, hjálpa þeimTil að
geta lært dálítið — það nauð-
synlegasta — í söngstjórn og
tilheyrandi, á stuttum tíma og
með tiltölulega litlum tilkostn-
aði, — því að flestir slikir menn
hafa úr litlu að spila fjárhags-
lega.
Fyrstu tilraun ætlar sam-
bandið að gera á næsta sumri,
í byrjun júnímánaðar, með 2 til
3 vikna námskeiði. Námskeiðið
á að halda í Reykjavík og verður
Róbert Abraham; söngstjóri,
kennarinn, mjög fær lista og
kunnáttumaður á þeim sviðum
og áhugasamur. Með honum
verður Byrgir Halldórsson,
söngvari, ungur maður og lærð-
ur. —
Ættu þeir menn, sem áhuga
hafa á söng og söngstjórn,
langar til að geta hjálpað ein-
hverjum félögum sínum til að
æfa lög og söng og sjá sér fært
að nota þessa kennslu, að gefa
sig sem fyrst fram (fyrir 10.
maí) við formann L. B. K., Jón
Alexandersson, Víðimel 39, í
Reykjavík.
12. apríl 1947.
Gamall söngfélagi.
Mhmlngarorð:
Sigríður Eiríksdóttir
í Bót í Hróarstungu.
Sigríður Eiríksdóttir, hús-
freyja að Bót í Hróarstungu
andaðist 17. nóvember sl. og var
jarðsett í heimagrafreit 30. s. m.
Hún var fædd 16. júní 1877, að
Egilsseli í Fellum, dóttir Eiríks
síðar bónda og hreppstjóra að
Bót og Ingibjargar Einarsdóttur
konu hans. Hún ólst upp ásamt
systkinum sínum og fóstursyst-
kinum hjá foreldrum sínum, er
lengst af bjuggu í Bót og gerðu
þar garðinn frægan.
Eiríkur var búhöldur góður og
var um margt merkismaður og
góðgjarn svo af bar.
Hann menntaði börn sín bet-
ur en þá var títt, og hvatti aðra
hún hluta Gunnlaugs, er hann
flutti búferlum að Setbergi í
Fellum.
Þetta þótti mikið í ráðizt af
Sigríði, því Bót er talin með
iandstærstu jörðum á Héraði og
í fólksfrekara lagi. Henni lán-
aðist þetta einkar farsællega,
sem má raúnar þakka kjarki og
hyggindum, sem hún var gædd
í bezta lagi, og studdi þar að
nokkuð, fólkshald, sem var að
því leyti hagfellt, að sömu hjú
hafði hún árum saman.
Börn Sigríðar og Péturs eru
eins og áður er sagt, þrjú, Ingi-
björg, gift Jóhanni Kröger bíl-
stjóra á Eskifirði, Stefán, bóndi
til að leita sér menningar, eftir í Bót, kvæntur Laufeyju Valdi
því sem föng voru á um alda-
mótin síðustu.
| Sigríður giftist 12. júlí 1901
Pétri Stefánssyni búfræðingi
j Péturssonar, síðast prests á
Hjaltastað. Byrjuðu þau búskap
að Urriðavatni í Fellum, flutt-
ust þaðan eftir 2 ár, að Fjalls-
seli og bjuggu þar til 1906, þá
að Bót og tóku þar við jörð og
búi, að látnum föður hennar.
Pétur, maður Sigríðar, varð
ekki langlífur. Hann dó 3. maí
1910 og var mikil eftirsjá að
honum. Þau áttu saman þrjú
börn.
Pétur bar gæfu til þess að
vera í flokki þeirra manna, sem
reistu við merki samvinnu-
manna á Héraði, er það riðaði
til falls á árunum 1908—1909,
með því að vera einn af stofn-
endum Kaupfélags Héraðsbúa.
Var hann endurskoðandi reikn-
inga þess þegar hann dó.
Að Pétri látnum réðist til bú-
skapar með Sigríði, Gunnlaugur
bróðir hennar.
Sum^rið 1912 brann bærinn 1
Bót og var litlu bjargað innan-
stokks og varð tjónið mjög til-
finnanlegt. Strax var byrjað á
steinsteyptri íbúðarhússbygg-
ingu og varð henni lokið árið
eftir.
Vorið 1919 skiptu Sigríður og
Gunnlaugur, sem þá var kvænt-
ur, jörðinni á milli sín, og leystu
út arfahjuta systkina sinna.
Hafði Sigríður % hl. jarðar-
innar til ársins 1922, þá keypti
marsdóttur Snævar frá Nes-
kaupstað, Eiríkur, bóndi í Bót,
kvæntur Aðalbjörgu Pétursdótt-
ur frá Steinsvaði.
Eftir tæpra 4 tuga ára bú-
skap fékk Sigríður sonum sín-
um jörð og bú í hendur. Dvaldi
hún á heimili Stefáns og Lauf-
eyjar síðustu árin.
Með Sigríði er horfin af sjón-
arsviðinu ein af hyggnustu og
tápmestu húsfreyjum á Héraði.
12. febr. 1947.
Þ. J. Brv.
Leiðrétting:
Ég hélt, að maður hefði fyrir margt
löngu slitið samstarfi við prentvillu-
púkann. En þetta reyndist á ánnan
veg, þegar ég í handriti að greininni
„Vísað til vegar", sem birt var í 66.
tbl. Tímans hinn 9. apríl sl. rang-
nefndi húsfreyjuna í Næfurholti og
kallaði hana Ragnheiði. En hún heitir
Elín Guðbrandsdóttir og er ættuð frá
Tjörvastöðum i Landsveit. Bið ég
hana og aðra afsökunar.
15. apríi 1947.
Guðbrandur Magnússon.
Til Morgunblaðsins
Ólafs stjórn með eigið hrós
einp þess mætti geta,
að feitu kýrnar Faraós
fljót hún var að eta.
En er þrutu þessi föng
þótti stefnt i vanda,
heldur en að sitja svöng
samvinnu lét stranda.
Sveitakarl.
Hugleiðingar um sýningu
frístundamálara
Frankfurt, 27/3. ’47.
Seinast sendi ég þér nokkrar
línur frá Stokkhólmi. Síðan hef-
ir leiðin legið m. a. um Dan-
mörk. Var ég undrandi að sjá
þar allt þakið þykkri mjallar-
breiðu, nema þar sem mokað
hafði verið til eins og t. d. á Ráð-
hústorginu í Kaupmannahöfn.
Þar voru auðir gangstígir á milli
mannhæðarhárra snjóhauga
um allt torgið. Frá Málmey til
Kaupmannahafnar var brotin
braut í ísinn, þar sem skipið
skreið eftir í eintómu jaka-
hröngli. En yfir Eyrarsund,
milli Helsingjaborgar og Hels-
ingjaeyrar, hefir um langt
skeíð legið akfær ís.
í Kaupmannahöfn er nóg að
borða, en verzlunarvarningur
sýnist vera þar fremur fátæk-
legur og af skomum skammti.
Og fólk þar kvartar undan vax-
andi dýrtíð og deyfð á mörgum
sviðum. Eldiviðarskortur hefir
þjáð menn svo, að meiri hluti
fólks hefir orðið að hýrast í
köldum íbúðum, þar sem oft
hefir verið dögum saman hiti
undir frostmarki.
Af Norðurlöndunum þremur,
sem ég hefi nýlega farið um,
finnst mér mestur vorhugur og
bjartsýnj ríkjandi í Noregi.
Fjöldi íslendinga er í Höfn.
Var ég þar á tveim íslendinga-
samkomum. Annarri í íslend-
ingafélaginu. Þar flutti Davíð
Stefánsson mjög snjalla ræðu
og Einar Kristjánsson söng ein-
söng, en Haraldur Sigurðsson
lék undir á slaghörpu. Var þeim
öllum fagnað forkunnar vel af
áheyrendum, er troðfylltu sam-
komuhúsið. — Einnig kom ég
á fund i ísl. stúdentafélaginu.
Flutti Jón Blöndal þar ágæta
framsöguræðu um stjórnmála-
stefnur. Formaður stúdentafé-
lágsins er nú Sveinn Sveinsson
(Sveinssonar í Völundi).
Þegar kom suður eftir Þýzka-
landi fór að smáhlýna. Þó má
sjá snjóskafla öðru hvoru suð-
ur í mitt landið, þar sem dreg-
ur til dælda og í skurðum og
þessháttar stöðum.
Hér í landi virðist landið sér-
staklega vel notað. Næstum
hver fermetri virðist þraut-
ræktaður út í æsar. Og aldrei
finnst mér ég hafa skilið það
fyrri en nú við eigin sýn á
Þýzkalandi, hve eðlilegt það
hefir verið, að Þjóðverjar reyndu
að færa út kvíarnar í önnur
lönd. Óneitanlega búa flestar
þjóðir rýmra og nota lönd sín
yer en þeir. Þarna má segja að
landið allt sé ein sífelld akur-
breiða með smá skógarbeltum
ræktuðum hér og þar. Og byggð-
in er langmest í landbúnaðar-
þorpum (fyrir utan stóru borg-
irnar), sem virðast mjög snyrti-
leg og haganlega byggð. Standa
þau með fremur stuttu milli-
bili í miðjum ökrunum og sýn-
ast yfirleitt vera lítið brotin nið-
ur eftir stríðshamfarirnar.
En stærri bæina er hörmu-
í höfuðstaðnum. Góð mennta-
skólasetur á Eiðum og ísafirði
gætu haft ómetanlega þýðingu
á þessu sviði fyrir afskekktustu
fjórðunga landsins. Svipaðar
vonir mætti og gera sér um
menntaskóla á Suðurlandsund-
iirlendinu, þar sem verða mun
langfjölmennasta bændabyggð-
rn í framtíðinni.
Það er því ekki ofsagt, að hér
sé um verkefni að ræða, sem nú
er einna mest aðkallandi og
örlagaríkast í menntamálum
landsins.
Þessa dagana stendur yfir
sýning frístundamálara. Þrjátíu
menn sýna myndir, ýmisskonar
málverk og teikningar. Kennir
þar mikillar fjölbreyttni, sem
vænta má, því að smekkur svo
margra manna, leikni, kunnátta
og hneigðir, er vitanlega mis-
munandi. Þeir, sem standa að
þessari sýningu, taka það fram,
að þeir efni ekki til listsýning-
ar, heldur vilji þeir sýna hvað
þeir hafi gert í tómstundum
sínum, ef verða mætti, að það
hvetti aðra til að stunda slíkan
heimilisiðnað. Er það áreiðan-
lega góðra gjalda vert, því að
hneigð til myndlistar er rík með
þjóðinni, ef að henni er hlynnt,
og það er alltaf mikils vert, ef
tómstundir eru notaðar til þess,
sem tekur hugann allan og læt-
ur menn gera sitt ýtrasta og
bezta. Það er alltaf þroskaveg-
ur.
Venjulegur sýningargestur
kemur á myndasýningar til að
sjá fegurð, skynja sannindi eða
verða fyrir góðum áhrifum.
Falleg landslagsmynd eða falleg
mannsmynd, gleður augað.
Stundum hafa litir og blær
myndanna sefandi og friðandi
áhrif, svo að huganum er hvíld
að horfa á þær — stundum eru
þær vekjandi og örvandi.
Stundum er líka skáldskapur í
myndunum, lífsspeki eða boð-
skapur.
Ég ætla mér ekki að rök-
ræða eða deila um það hvað sé
list, eða t. d. hvort myndlist
og málaralist séu skyldar eða
ekki. í fróðlegu viðtali, sem
Kristinn Andrésson átti við
Þorvald Skúlason og birti í
Þjóðviljanum nýlega, segir Þor-
valdur m. a.:
„í mínum augum er hið ytra
„mótiv“, landslag, portrett eða
hvað það nú allt heitir, þýðing-
arlaust — málverk og náttúra
er ekki hið sama og á ekki að
orka á mann með sama móti.“
Þetta bendir til þess, að mál-
arinn telji sína list ekki vera
myndlist og ég er hálf undrandi
á þvi, að Kristinn skuli kalla
málverk hans myndir eftir sem
áður, en hann spyr m. a. svo:
„Ég sé, að^i^mörgum mynd-
unum er nóttin viðfangsefni
þitt. Þær eru með stetkum
bláma, stjörnum og tungli, sem
vera ber, en hvers vegna tákn-
ar þú nóttina með þríhyrndum
flötum og píramídum?"
Svo hefðu e. t. v. fleiri viljað
spyrja. En listamaðurinn trúði
þá Kristni fyrir því, að hann
hefði ekki ætlað sér að mála
nóttina sjálfa, heldur sýndi mál-
verkið áhrif skammdegisins á
sig. Málverkið virðist því nánast
vera eins konar túlkun á sálar-
lífi höfundarins á þessari árs-
tíð.
Þó að þetta komi frístunda-
málurum ekki beinlínis við, vildi
ég koma því að, mönnum til
fróðleiks um mismunandi við-
horf á þessum sviðum. Um
sjálfan mig verð ég að játa, að
ég hefi aldrei fundið á mér
sterk andleg áhrif frá þeim mál-
verkum, sem eru engin mynd,
en aðeins mismunandi lagaðir
og mislitir fletir, með sterkum
litum, strendingar, geirar og
hyrningar. En ef þetta er bara
af vanþroska og kunnáttuleysi
viðvaningslegs áhorfanda, þá
skilst mér, að sé mikil nauðsyn
að kenna fólkinu, með því að
láta það hafa þessi litbrigði
fyrir augum sér sem víðast. Mér
skilst, að það myndi mjög auka
listaþroska fólks, ef húsveggir
væru málaðir svona utan og
Jnnan. Og þar sem Kristinn
Andrésson telur þessa nýju list
hafa hlutverki að gegna í þjón-
ustu sósíalismans, finndist mér
fara vel á því, að sósíalistar
efldu nú flokk sinn og menntuðu
þjóðina með því að mála hús
sín utan á þennan hátt. Senni-
lega myndi það valda óþægind-
um i byrjun, að gluggar eru með
gamaldags lögun og jöfnum hlið-
nm, en úr þvi má eflaust bæta
smám saman.
Frístundamálararnir 30 hafa
yfirleitt haldið sér við mynda-
gerð. Myndir þeirra eru mis-
jafnlega tilkomnar. Sumar eru
gerðar eftir ljósmyndum eða
öðrum fyrirmyndum beinlinis.
Aðrar bera greinileg áhrif
kunnra málverka, sjálfráð eða
ósjálfráð. En sumar eru sjálf-
stæð verk höfunda sinna, og
er þó engin von til þess, að
venjulegir áhorfendur viti
þannig um uppruna hverrar
myndar. Má líka segja, að
myndin geri sama gagn að
horfa á hana, hvernig sem hún
er til komin, þó að öðru máli
gegni fyrir hróður höfundarins.
Ekki er því að neita, að sumar
myndirnar bera á sér merki
takmarkaðrar kunnáttu og
sjálfstæðis, enda ekki við öðru