Tíminn - 18.04.1947, Blaðsíða 2

2
TlMiyN, föstudagiim 18. apral 1947
73. blað
Föstudagur 18. upríl
■—WIW .'
Svört bílasala
Það er kunnara en frá þurfi
að segja, að hér hefir um lengra
skeið viðgengizt svartur bíla-
markaður. Lélegir og úreltir bíl-
ar hafa verið seldir fyrir marg-
falt verð. Þess munu ekki fá
dæmi, að þeir hafi verið seld-
ir fyrir nokkrum tugum þús. kr.
hærra verð en innkaupsverð
nýrra bíla hefir verið..
Orsakir þessa svarta bíla-
markaðar hefir verir þörf
manna fyrir bíla vegna atvinnu-
rekstrar síns og svo rýmri pen-
ingaráð ýmsra, er gera þeim
mögulegt að hafa bíl til einka-
nota. Fyrir þá fyrrnefndu hefir
það verið sérstaklega þungbært
að þurfa að sæta okurkjörum
svarta markaðarins.
Talið er, að svarti bílamarkað-
urinn hafi aldrei blómgvast
betur en um þessar mundir, þar
sem líklegt þykir að dragi úr
bílainnflutningi vegna gjaldeyr-
isskorts.
Hér þarf vissulega að gera
skjótar ráðstafanir til úrbóta,
enda er það, auðvelt. Það þarf í
fyrsta lagi að taka upp réttláta
úthlutun innfluttra bifreiða og
láta þá ganga fyrir, sem vantar
bifreiðar vegna atvinnurekstr-
ar síns, og hafa ekki nýlega
fengið nýjar bifreiðar. Jafn-
framt þarf að koma upp sér-
stakri sölumiðstöð, er annast
sölu á notuðum bílum. Enginn
á að mega selja bíl, án milli-
göngu þessarar sölumiðstöðvar.
Hlutverk hennar verður að
meta bílinn til verðs og reyna
jafnframt að tryggja forgangs-
rétt þess kaupanda, er mesta
hefir þörfina.
Með slíkum ráðstöfunum væri
alveg hægt að koma í veg fyrir
svarta bílamarkaðinn, sem
verður smánarblettur á valdhöf-
unum; svo lengi, sem þeir láta
hann viðgangast.
Geri ríkisstjórn og Alþingi
ekki neinar ráðstafánir til úr-
bóta, verður ekki litið á það
öðruvísi en að þessir aðilar vilji
halda áfram þeim sið, að nokkr-
ir braskarar geti á kostnað al-
mennings í landinu grætt stórfé,
sem aldrei mun þó sjást á neinu
skattaframtali. En ekki mun það
gera nýjar álögur vinsælli, ef
áfram verður haldið verndar-
hendi yfir þeirri skattfrjálsu
okurstarfsemi, sem hér á sér
stað.
Stjórnarskráin
í málefnasamningi hinnar
nýju stjórnar mun því lofað
fyrst af öllu, að hraðað skuli
endurskoðun á stjórnarskrá
landsins.
Þessu loforði var áreiðanlega
vel tekið af almenningi, því að
alltaf eru fleiri og fleiri að fall-
ast á þá skoðun, að ekki verði
komizt út úr stjórnarfars- og
fjármálaógöngunum nema með
víðtækum breytingum á stjórn-
skipun landsins, og þá einkum
kosningatilhöguninni.
Hinum sömu mönnum eru það
líka nokkur vonbrigði, að ekki
skuli enn bóla neitt á þvi, að
stjómin ætli að standa við
þetta loforð, þó að hún hafi nú
haft nær þrjá mánuði til stefnu.
Þessi undandráttur stafar þó
vafalaust ekki af slæmum vilja
stjórnarinnar, heldur annríki á
öðrum sviðum. Verður fastlega
að vænta þess, að stjórnin hafi
gert nauðsynlegar ráðstafanir
til að efna þetta loforð áður en
Hermann Jónasson:
Þeir, sem græddu á verðbólgunni,
beri byrðar lækkunarinnar
Vefur blekkinga.
Það hefir verið spunninn slík-
ur vefur um verðbólguna, að
ekki er að kynja, þótt fólk eigi
erfitt með að átta sig á því,
hvað rétt er. Stundum hefir
þjóðinni verið sagt, að dýrtíðin
væri blessun, við græddum á
henni, hún, dreifði stríðsgróðan-
um til fátæklinganna. Hitt veif-
ið hefir verið sagt, áð dýrtíðin
væri að ríða öllu á slig og þeir,
sem ykju verðbólgu væru „böðl-
ar alþjóðar". En rétt á eftir
hafa svo þessir sömu menn
tekið að sér þetta böðulsstarf
— og þá látið kalla sig frelsara
þjóðarinnar.
Allur þessi loddaraleikur er
gerður í ákveðnum tilgangi.
Hann er gerningaþoka, sem
nokkrir menn hafa'notað til að
safna auði og komast undan
með hann.
Ekki yfir ákveðið mark.
Stundum hefir þjóðinni verið
sagt, að þeir, sem sátu að völd-
um, er dýrtíðin fór að vaxa í
fyrstu, séu hinir seku. Þetta er
kjánalegur tilbúningur, því að
hann er svo augljóst skrök. Dýr-
tíðin hefir alls staðar aukizt
nokkuð, einnig þar, sem henni
hefir verið haldið bezt í skefj-
um, t. d. í Englandi, Svíþjóð,
Danmörku, Noregi og fleiri lönd
um. Dýrtíð hlaut að vaxa hér,
það var alveg eðlilegt, eins og
annars staðar. En hún mátti
ekki fara yfir ákveðið mark, —
það var aðalatriðið.
Dýrtíðin mátti ekki verða
mun meiri en í þeim löndum,
sem við keppum við með af-
urðasölu, eða seljum vörur til.
Þetta er svo augljóst, að ekki
þarf skýringa. Þeir, sem fórú
með dýrtíðina yfir þessi mörk,
eru hinir seku. Og það vita nú
allir, sem vilja og geta skilið
rétt rök hverjir þessir sökudólg-
ar eru.
Almennasta blekkingin.
Það er talið, að af öllum
blekkingum um dýrtíðina sé sú
almennust, að dýrtíðin stafi af
því, að verðlag landbúnaðar-
vara og kaupgjald hafi verið
slitið úr tengslum. Og þeir, sem
purkunarlausastir eru og ósann-
sögls^stir, kenná þetta Fram'-
sóknarflokknum. En um þessa
ráðstöfun voru allir stjómar-
flokkarnir sammála — sem einn
maður. Stefán Jóh. Stefánsson
hefir síðar haldið sig að því, að
hann hafi í ræðu látið þess get-
ið, að flokkur hans samþykkti
þetta í trausti þess, að verð
landbúnaðarvara hækkaði ekki
meira en kaupið. Eftir þessu
virðist ekki hafa verið tekið, er
það var talað, enda eiga menn
erfitt með að skilja til hvers
var verið að slíta tengslin, ef
þau áttu þó að halclast.
En flokkarnir voru sammála
um, að slíta þessi tengsl, vegna
þess, að engin rök mæltu með
því, að hækkun þyrfti að vera
hin sama á tímakaupi og land-
búnaðarvörum — eftir að strið-
ið hafði raskað fyrri grundvelli.
En það voru líka sett ný hlut-
föll og tengsli milli kaupgjalds
þingi lýkur og dragi þær helzt
ekki til þingloka, ef þinghaldið
dregst nokkurn tíma enn.
og landvöruverðs 1943 með sex-
mannanefndar-samningnum.
Verð landvara mátti ekki hækka
nema eftir á -r— ef kaup og ann-
ar framleiðslukostnaður hefði
hækkað. Árið 1944 var þessi
hækkun orðin 9.4%. Bændur
féllu frá þeirri hækkun til þess
m. a. að stöðva dýrtíð. En árið
1945 var hækkunin orðin annað
eins. Þannig hefir vísitalan
hækkað með miklum hraða um
nokkra tugi stiga, þrátt fyrir
tengslin síðustu fjögur árin —
og að landvöruverðið hefir allt-
af komið eftir á.
Staðreyndir fjögra ára sanna
því öllum þeim, sem vilja skilja
og vita rétt, að tengslin milli
kaupgjalds og' landvöruverðs
voru ekki neitt aðalatriði. Það
er líka vitað og sannanlegt, að
dýrtíð hefir verið haldið niðri
erlendis með ágætasta árangri,
án þess að slík tengsl hafi þar
verið aðalatriðið. T. d. hækkaði
verð landvöru í Svíþjóð talsvert
meira en kaup og það með góð-
um vilja jafnaðarmannastjórn-
arinnar. Hér hafa sumar land-
vörur hækkað meir en kaup-
gjaldið, aðrar minna (mjólk).
Að hækkunin hafi ekki verið
ósanngjörn (ég læt allt ósagt
um kjöthækkun haustið 1942)
sýnir straumurinn frá landbún-
aði til daglaunavinnunnar í
kaupstaðnum. Það er sorgleg
staðreynd að sá straumur hefir
aldrei verið jafn stríður og
stríðsárin.
Þessi „röksemd", að óhóflegt
verð landvara, slitið úr tengsl-
úm við kaupgjald, sé ein aðal-
orsök dýrtíðarinnar, er því
sannnanleg blekking. Það eru
skrök, sem eru þeim til minnk-
unar, sem endurtaka þau, að
því er virðist gegn betri vitund.
Önnur blekking
er sú, að dýrtíðin hafi verið ó-
Eins og fyrr hefir verið bent á,
heldur Stokkhólmur áfram að
vaxa forráðamönnum sínum yf-
ir höfuð. Húsnæðisvandræðin
eru orðin svo mikil, að gripið er
til þess að gera ráðstafanir til
að hindra flutninga fólks í borg-
ina. Það er talað um að banna
fólki utan úr héruðum landsins
að flytja til höfuðborgarinnar.
Það leynir sér ekki, að ástand-
ið er alvarlegt, ef litið er á
skýrslurnar um húsnæðislaust
fólk og umsóknir um íbúðir.
Nýja húsnæðisskrifstofan fékk
á einum mánuði skýrslur um
meira en 3400 menn, sem vant-
aði íbúð. Síðan 1. október hafa
1950 menn verið húsnæðislausir
og þar af eru 1750 fjölskyldu-
menn, sem hafa bara fram að
færa. 1300 þeirra bjuggu við
fullkomið neyðarástand. Aðeins
385 fjölskyldum af þessum
stöðvandi, vegna ofeftirspurnar
eftir vinnuafli frá setuliðinu
og innlendum aðiljum. Þetta er
einnig rangt. Þegar ríkisstjórn-
in lét af völdum vorið 1942 var,
eftir langt þjark, kominn á sá
samningur við herstjórnina, að
fækka íslendingum í setuliðs-
vinnunni niður í svo lága tölu,
að sú vinna skapaði hér engá
ofþenslu. En í þessum samningi
var tekið skýrt fram, að til þess
að setuliðið væri Jmndið við
þetta loforð, yrði ríkisstjórnin
að setja lög um fjárfestingu til
þess að koma sjálf í veg fyrir
ofþenslu, offramkvæmdir og
þar af leiðandi verðbólgu. Setu-
liðið sagði sem svo, að það kæmi
að engu haldi, þótt það drægi
úr eftirspurn eftir vinnuafli, ef
slík eftirspurn yrði þrátt fyrir
það ótakmörkuð vegna offram-
kvæmda innanlands.
Ríkisstjórnin, sem tók við vor-
ið 1942, gerði ekkert til þess að
takmarka fjárfestinguna og
setuliðið taldi sig því laust við
loforðið. Ofþenslan var því sjálf-
skaparvíti ríkisstjórnarinnar.
Nú á loks að setja lög um
fjárfestingu. Þetta er sjálfsagt
gott og blessað til þess að
tryggja, að hið nauðsynlegasta
sitji fyrir því, sem minna kallar
að. En ráðstafanir til að koma
í veg fyrir ofþenslu, sem sumir
ráðherrar eru nú að tala um að
fyrirbyggja, virðast mér aðgerð-
ir, er komi eftir dúk og disk að
mestu. Bankarnir eru nú tæmd-
ir, gjaldeyrir búinn og meir en
það. Maður hefði því haldið,
að það kunni að vera sanni nær,
að nú sé ranghverfa dýrtíðar og
ofþenslu — samdrátturinn og
kreppan — ef til vill ekki langt
undan. Það hefir lengi verið
öllum sjáandi mönnum óumflýj-
anleg afleiðing stjórnarstefn-
unnar — nema stórfelldar að-
gerðir komi til.
fjölda hefir tekizt að útvega
húsnæði og 159 þeirra verða þó
að víkja þaðan 1. september.
Meðal þeirra, sem sóttu um hús-
næði, voru 286 fjölskyldur ný-
fluttar inn. Þær eru þó ekki
nema lítill hluti af innflytj enda-
hópnum, því að flestir hafa
tryggt sér íbúð áður en þeir
koma. Auglýsingasíður blaðanna
bera líka vitni um húsnæðis-
leysið. Þar sést sjaldan auglýs-
ing um laust húsnæði, en komi
það fyrir, er setið um það
hundruðum saman.
Það er nú augljóst, að þetta
ástand í húsnæðismálum hefir
skuggalegar afleiðingar félags-
lega. Dæmi eru til þess, að 8 og
9 manns séu saman í íbúð, sem
er eitt herbergi og eldhús, að
tvær fjölskyldur séu saman I
herbergi, hjón með barn búi í
Hinar raunverulegu ástæður.
Hinar raunverulegu ástæður
til þess hvernig komið er, mættu
vera öllum augljósar. Fulltrúar
bændanna, Framsóknarmenn-
irnir, hafa boðizt til stöðvunar
1941, 1942 og 1944. Þeir tóku
sams konar afstöðu og frjáls-
lyndir og framsýnir verkalýðs-
foringjar tóku erlendis í dýrtíð-
armálunum. Þeir skildu það og
bentu þegar á, að verðbólgan
væri verkalýðnum verst að lok-
um.
En hér tóku forvígismenn
verkalýðsins þveröfuga stefnu
við það, sem félagar þeirra er-
lendis gerðu. Þeir völdu krónu-
fjölgunarstefnuna. Stríðsgróða-
spákaupmenn fengu með þessu
tilvalið tækifæri til að féfletta
almenning. Þeir gripu tækifærið
til að fallast í faðma við verka-
lýðsflokkana og stjórna með
þeim út í verðþensluna og dýr-
tíðina — jarðveginn fyrir auð-
söfnun fárra manna. Það var
ekki nema sjálfsagt að borga
kauphækkanir og 100% dýrtíð-
aruppbætur. Kapphlaupið við
dýrtíðina magnaði hana ótt. Er
menn sáu, að dýrtíðin óx og
peningar féllu í verði, flýttu all-
ir sér að kaupa, byggja og koma
peningunum í einhver verð-
mæti. Það þarf ekki að lýsa
þessu lögmáli ofþenslunnar -—
menn þekkja það. — En nú er
að koma að öðrum þætti. Við
getum nú naumast eða ekki selt
framleiðsluvörur okkar fyrir
kostnaði — þá er verðlækkun
skammt undan. Þá taka menn
að bíða með framkvæmdir,
kaup o. fl. til þess að fá meira
fyrir peningana. Hækkandi dýr-
tíð verkaði sem örvun — en
verðlækkun verkar að sama
sl^api til stöðvunar og skapar
atvinnuleysi og kreppu, ef ekki
er að gert.
„Verðþenslan er verst fyrir
herbergi með foreldrum annars-
hvors, o. s. frv.
Orsök þessa slæma ástands
er vitanlega sú, að fjölgun í-
búða hefir hvergi nærri svarað
til vaxandi fólksfjölda í borg-
inni. Málgagn borgarinnar
sjálfrar, „Stockholm“, birtir í
síðasta tbl. upplýsingar, sem
varpa skýru ljósi yfir málið. Á
síðasta ári voru byggðar 7.346
íbúðir, en jafnframt fluttu inn
10 þúsund umfram þá, sem
fluttu burt og fólksfjölgun
heimafyrir, — fæddir umfram
dána, voru 7.400, en hjónavígslur
á árinu voru 9.200. Það stuðlar
líka að húsnæðisvandræðum,
að margt útlendra manna hefir
sezt að í Stokkhólmi á stríðsár-
unum og opinberar skrifstofur
og nefndir hafa sívaxandi hús-
næðisþörf.
Og nú er ráðgert heilt kerfi
aðgerða til að bæta úr húsnæð-
isleysinu. Þar er löggjöf að
danskri fyrirmynd um opinbert
skipulag og opinbera stjórn á
leigu íbúða, svo að hægt sé að
fylgjast með og ráða hverjir fá
húsnæði. Það er aðhald og tregða
um að leyfa ný iðnfyrirtæki í
borginni. Svo á að reka áróður
úti um land gegn mannflutn-
ingum til Stokkhólms. Jafn-
framt þessu á að verja 12 milj-
ónum króna til að byggja bráða-
birgðaíbúðir. Þá hefir verið á-
verkalýðinn að lokum“, sögðu
hinir forsjálu verkalýðsleiðtog-
ar. Að þessum tímum er nú að
koma. Þeir fátæku verða brátt
fátækari en áður, en þeir ríku
ríkari en nokkru sinni fyr. Nú
þegar leiknum er að ljúka, eig-
um við nokkra tugi af miljóna-
mæringum.
Til þess var leikurinn gerður.
Orsakir verðbólgunnar eru því
fyrst og fremst þær, að auð-
mennirnir notuðu sér afstöðu
verkalýðsf oringj anna til að
skapa í landinu fjármálaástand,
er gaf fáum mönnum tækifæri
til að raka saman auðæfum.
Með þessu móti var ísland
gert að mesta gósenlandi stríðs-
gróða- og spákaupmanna.
Sjálfheldan örskammt undan.
Það leynir sér ekki, að fjár-
mál okkar eru að komast í sjálf-
heldu. Enn er óvíst hvort við
seljum framleiðslu okkar í ár
fyrir framleiðslukostnaði. Hér í
landi hangir nú framleiðslan á
horriminni meðan í nálægum
löndum eru mestu uppgangs-
tímar. Slíkt góðæri væri hér nú,
ef rétt hefði verið og væri
stjófnað. En fjarri fer að svo sé.
Einkenni kreppunnar er ríkis-
ábyrgð á framleiðslunni, að rík-
issjóður og bæjarfélög eiga erf-
itt með að skrapa saman nægar
tekjur. — Það er hægt að ná
þessum tekjum nú — en eru
líkur til þess að það takist næsta
ár? — Dýrtíðin er með vaxandi
fjárfúlgum borguð niður — til
þess að framleiðslan geti
skrimt. Það er frestur en engin
lausn. — Ríkisstjórnin verður
að gera sér það ljóst, að hjá
uppskurði verður ekki komizt —
deyfilyf lækna ekkert. — Það
verður að breyta sjálfum fjár-
málagrundvellinum frá því, sem
nú er. Það eitt getur komið
framleiðslunni í það horf, sem
þarf ef ekki á að stýra í ófæru
opnum augum.
Við vitum að leiðir að þessu
marki eru mjög erfiðar. En þær
eru til og vel færar. Við vitum
að ýmsar þjóðir komust eftir
fyrri heimsstyrjöld í svipaðar
fjármálaaðstæður og við erum
nú í . Þær yfirstigu þessa erfið-
leika eftir leiðum, sem eru kunn-
ar. Við ættum að vera fúsir til
að taka á okkur talsverða erf-
kveðið að veita byggingarlán,
allt að 100% byggingarkostnað-
ar, til íbúðarhúsa, sem bærinn
hefði íhlutun um hverjir fengju
húsnæði í. Eins og sakir standa,
liggja fyrir umsóknir um leyfi
til að byggja svo mikið, sem
hægt er á þessu ári. Kommún-
istar hafa gripið á jafn róttæk-
um ráðstöfunum og þvingunar-
skiptum á stórum einkaíbúðum,
en sú hugmynd hefií þó verið
lögð til hliðar í bráðina a. m. k.
Til þess þyrfti ný lög vegna hins
övenjulega -ástands, og það er
ekki Sennilegt, að þau næðu
samþykki í Ríkisdeginum.
*
Það er víðar húsnæðisleysi nú
en í Stokkhólmi. Sama vandamál
liggur nú fyrir í öllum stærri
bæjum í smærri eða stærri stíl.
Það stafar af flutningi fólks úr
sveitum til borganna. Fyrirbær-
ið er alþjóðlegt og á sér bæði
sálfræðilegar og fjárhagslegar
orsakir. Skuggahliðar þessara
mannflutninga úr sveitum í
bæi eru líka svipaðar um öll
lönd, húsnæðisleysi og félags-
leg vandamál í bæjunum, fólks-
leysi í sveitum, einkum þó að
því er snertir yngra kvenfólkið.
Jafnframt þessu hefir sýnt
sig önnur skuggahlið stórborga-
lífsins: heilbrigðisleg hætta af
andrúmslofti, sem er mengað
reyk og gasi. K. E. Reijner verk-
fræðingur, sem hefir sérstaklega
(Framhald á 4. síðu)
Úr „Svenska Laiidsbygden“
Ofvöxtur Stokkhólms
Grein sú, er hér fer á eftir, birtist í blaðinu „Svenska Lands-
bygden“ 28. marz sl. Á það má minna, að Reykjavfk er hlutfalls-
lega miklu stærri höfuðborg en Stokkhólmur, og vöxtur hennar
örari, enda miklu víðtækari áhrif og afskipti stjórnarvalda í
höfuðborginni hér en þar, því að hér er engin fylkjaskipun til.
En þrátt fyrir það koma menn í Svíþjóð auga á þá hættu, sem
jafnvægisleysi og ofvöxtur borganna veldur.