Tíminn - 22.04.1947, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARENN ÞÓRARINSSON
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN
Slmar 2353 og 4373
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
31. árg.
RITSTJÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDETHÚSI. Lindargötu 9 A
Símar 2353 og 4373
AFGREIÐSLA. INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargöta 9A
Siml 2323
Reykjavík, þriðjudagiim 22. apríl 1947
75. blað
Kristján konungur tíundi lézt í fyrrakvöld
|
Danska þjóðin drúpir í sorg
Gervöll íslenzka þjóðin minnist hans
með virðingu og þökk
Kristjánu tíundi, konungur Dana og áður konungur íslendinga, er látinn. Hann hafði lengi
verið sjúkur, og hina síðustu daga elnaði honum sóttin, unz hann missti rænu um sexleytið í
fyrradag. Kom hann ekki eftir það til meðvitundar og dó um ellefuleytið í fyrrakvöld, þján-
ingarlaust að því er virtist. Voru sorgartíðindin tilkynnt frá höll konungs klukkan hálf-tólf
um kyöldið og tíu mínútum síðar í danska ríkisútvarpinu.
Danska þjóðin drúpir nú í
sorg við ftáfall Kristjáns tíunda,
sem gæddur var þeim mann-
kostum og átti slíkri giftu að
fagna, að honum auðnaðist að
verða einn ástsælasti konungur,
sem ríkt hefir í Danmörku. En
hann er harmaður víðar en í
Danmörku. Um öll Norðurlönd
er þeasa fallna þjóðhöfðingja
saknað, og það á ekki sízt við
hér norður á íslandi.
Kristján tíundi var konungur
íslands í 32 ár, og kom fjórum
sinnum hin^fið til lands. Með
ljúfmennsku sinni og auðsýni-
legri ást á landi og þjóð ávann
hann einlæga vináttu islenzku
þjóðarinnar. Hann fullkomnaði
verk afa síns, Kristjáns níunda,
um réttarbætur til handa ís-
lendingum, og ógleymanlegast
allra hinna löngu samskipta
Kristjáns konungs tíunda og ía-
lenzku þjóðarinnar, eru heilla-
óskirnar, sem hann sendi ís-
lenzka lýðveldinu á stofndegi
þess á Þingvöllum, 17. júní 1944.
Skilnað Danmerkur og íslands
bar að á annan hátt en hann
hefði kosið, en eigi að síður rétti
hann vinarhönd yfir hafið, þeg-
ar bróðurhugur Dana og íslend-
inga stóð um stund höllum
fæti, svo að draga mætti til
heilla sátta og gagnkvæms
skilnings. Þær tugþúsundir,
sem heyrðu árnaðaróskir Krist-
jáns konungs fluttar á Þing-
völlum 17. júní eða fengu þær
á heimili sín á öldum ljósvak-
ans víðs vegar um byggðir ís-
þakklátum hugum hinna fyrri
þegna hans meðal hinna helg-
ustu minninga, sem synir og
dætur íslands eiga. Þess vegna,
og einnig vegna margs háttaðr-
ar umhyggju, er hann hafði áð-
ur sýnt þegnum sínum á ís-
landi og íslenzku þjóðinni í
heild, er harmur á íslandi við
fráfall hins auðnunyikla kon-
ungs og göfuga manns, Krist-
jáns tíunda.
Banamein konungs var
lungnabólga.
Eins og áður er sagt, andað-
ist Kristján konungur um ell-
efuleytið í fyrrakvöld. Hann
hafði verið veikur um þriggja
mánaða skeið, og læknar hans
höfðu ráðið honum að taka sér
algerða hvíld, enda var hajin.
langþreyttur eftir raunir og á-
hyggjur hinna löngu og \þrúg-
andi hernámsára. En þessi hvíld
kom of seint. Fyrir nokkrum
dögum fékk konungur lungna-
bólgu og mikinn hita. Dró þá
fljótt af honum, og duldist hon-
um ekki lengur að hverju
stefndi. Kvaddi hann Alex-
andrínu drottningu sína og nán-
ustu ættmenn nokkru áð-
ur en hann missti rænu og með-
vitund. Fjaraði líf hans svo út.
Andlát konungs tilkynnt.
Lát konungs .var tilkynnt frá
konungshöllinni klukkan hálf-
tólf, eins og áður er sagt, og
komu sorgartíðindin engum á ó-
(Framhald á 4. síðu)
Viröuleg athöfn á Alþingi í gær
Forseti sanieiiiaðs þin»'s minnist hins látna
konungs.
Alþingi kom saman til fundar klukkan hálf-tvö í gær. Var
Kristjáns könungs minnzt þar hátíðlega. Forseti sameinaðs al-
þingis, Jón Pálmason, flutti þar svolátandi ræðu, sem þingmenn
hlýddu á standandi, ásamt sendiherrum erlendra ríkja hér á
landi:
Kristján hinn tíundi, konung-
ur Dana, er látinn eftir 35 ára
ríkisstjórn. Hann var jafnframt
konungur íslands, hinn síðasti
lands, munu aldrei gleyma þeirri; konungur þess, frá 1912, er hann
stund. Þær munu geymast í settist að völdum, til 1944, er ís-
Friðrik
mundi
konungur Danaveldis,
Hinn
lenzka lýðveldið var stofnað,
eða í 32 ár, þó að konungsvald-
ið væri ekki í hans höndum hin
f jögur síðustu árin af þeim tíma,
eins og alþjóð er kunnugt.
I Þessi góði lýðræðiskonungur
I mun jafnan verða íslendingum
| minnisstæður. Undir stjórn hans
fengum vér fullveldi landsins
viðurkennt, og var þá ísland sér-
staklega tekið upp í heiti kon-
; ungs. Á ríkisstjórnarárum hans
i hafa með vaxandi sjálfstrausti
þjóðarinnar orðið hér meiri
i framfarir en á nokkru öðru
tímabili í sögu vorri. Vér erum
þess minnugir, að Kristján kon-
ungur lagði mikla rækt við fs-
lendinga, heimsótti landið fjór-
um sinnum, bar velvildarhug til
lands og þjóðar og kynntist hér
i hverjum manni vel. Þó að skiln-
aður íslendinga við Dani yrði,
fyrir rás viðburðanna, með öðr-
um hætti en hann hefði kosið,
þá sýndi hann þó á úrslita-
stundu með heillaóskaskeyti
sínu til Alþingis og íslenzku
þjóðarinnar, á Þingvöllum 17.
júní 1944, lýðræðishug sinn
gagnvart einhuga vilja íslend-
inga.
Kristján konungur tíundi var
sá þjóðhöfðingi, sem dönsku
þjóðinni hefir þótt vænst um
og ógleymanlegur mun verða í
sögu hennar, ekkS sízt vegna
karlmennsku þeirrar og stað-
festu, sem hann sýndi í raun-
um þjóðarinnar á styrjaldarár-
unum.
Alþingi íslendinga minnist
hins látna konungs með virð-
ingu og þökk og vottar ástvinum
hans og dönsku þjóðinni inni-
lega samúð.
Samúðarkveðjurnar
Þjóðhöfðingjar fjölmargra
landa hafa vottað dönsku kon-
ungsfjölskyldunni og dönsku
þjóðinni samúð sína. í Bretlandi
hefir verið fyrirskipuð hálfs
mánaðar hirðsorg.
Héðan af íslandi hafa margar
samúðarkveðjur verið sendar
Dönum. Forseti íslands, herra
Sveinn Björnsson, sendi Frið-
riki níunda og Alexandrínu
ekkjudrottningu samúðarkveðj-
ur sínar. Stefán Jóhann Stef-
ánsson forsætisráðherra símaði
Knud Kristensen forsætisráð-
herra Dana og vottaði honum
samúð íslenzku ríkisstjórnar-
innar og íslenzku þjóðarinnar.
Bjarni Benediktsson utanríkis-
málaráðherra gekk í gærmorgun
á fund Bruun, sendiherra Dana
hér, og tjáði honum samúð sína
vegna fráfalls konungsins.
Kristján konungur tíundi og Alexandrína drottning hans í setstofu sinni.
Á boröunum eru myndir af börnum konungsfjölskyldunnar. — Þetta er
ein af siðustu myndunum af Kristjáni tíunda og Alexandrínu drottningu,
Einn merkasti konungur
Dana að velli hníginn
Hann var dönsku þjóðinni liið dýra tákn ein-
ingarinnar í þrengingum hernámsáranna
Hinn látni konungur var á miðju 77. ári. Hann hafði verið
kvæntur Alexandrínu drottningu í því nær rétt 49 ár, konungur
Dana var hann í 35 ár, og konungur íslendinga var hann í 32
ár. Konungshjónin áttu tvo sonu, Friðrik ríkisarfa, sem nú tek-
ur við konungdómi, og Knút prins, sem nú gerist ríkisarfi.
Kristján tíundi fæddist í
Kaupmannahöfn 26. september
1870. Foreldrar hans voru Frið-
rik, þá ríkisarfi, en síðar kon-
ungur Dana og íslendinga um
sex ára skeið, og Lovísa, dóttir
Karls fimmtánda Sviakonungs.
En afi hans var Kristján kon-
ungur níundi, sem íslendingar
þáðu af „frelsisskrá úr föður-
hendi“ og munu lengi minnast
með ást og virðingu, en amma
Lovísa drottning hans.
Æskuár Kristjáns konungs.
Kristján tíundi hlaut bæði
gott og frjálsmannlegt uppeldi
og gekk til dæmis fyrstur
manna af konungsættinni undir
stúdentspróf. Þótt hann léti þar
almennri skólagöngu lokið lagði
hann jafnan mikla stund á hag-
fræði, lögfræði, stjórnmálafræði
og söguvísindi. Að loknu stúd-
entsprófi tók hann að gefa sig
að hermennsku og lagði við það
mikla alúð. Lauk hann öllum
lögboðnum prófum sem aðrir
menn ótignir og 'gerðist síðan
starfandi liðsforingi í danska
hernum. Varð hann undirhers-
höfðingi áður en hann tók við
konungdómi. í ríkisráðinu tók
hann sæti árið 1900.
Árið 1898 gekk hann að eiga
Alexandrínu prinsessu, dóttur
Friðriks Franz þriðja, stórher-
toga af Mecklenburg, og eign-
uðust þau tvo sonu, Friðrik, er
nú tekur við konungdómi, og
Knút, er nú er orðinn ríkisarfi.
Faðir Kristjáns konungs,
Friðrik áttundi, kom til ríkis
árið 1906. En hans naut skamma
stund við. Hann lézt þegar ár-
ið 1912, og séttist þá Kristján
tíundi á konungsstól.
Stórviðburðir í tíð Krist-
jáns konungs.
Það er ekki of mælt, að Krist-
ján konungur tíundi hafi orðið
einhver allra ástsælasti og
merkasti konungur, sem rikt
hefir í Danmörku frá upphafi
vega. Bar margt til þess, bæði
störf og sjónarmið konungsins
og ljúfmennska hans, hvar sem
hann fór. Meðal stórviðburða í
stjórnartíð hans má geta þess,
er konum var veittur kosninga-
réttur og kjörgengi við þing-
kosningar, bæði í Danmörku og
á íslandi árið 1915, sambands-
laganna 1918, er íslendingum
var veitt fullveldi og réttur sá
til sambandsslita, er neytt var
1944, og sameining Suður-
Jótlands við móðurlandið eftir
heimsstyrjöldina fyrri. En í hug-
um Dana mun þó allra mestur
ljómi stafa af Kristjáni tíunda
vegna hetjulegrar og óhvikull-
ar framkomu hans á hernáms-
árunum. Þá varð hann tákn
hinnar þjóðlegu, dönsku ein-
ingar, sem veitti miljónum von
og styrk til þess að þrauka og
þreyja þau löngu kúgunarár.
Mætti margs minnast frá þeim
tíma. Þegar Þjóðverjar ætluðu
að skipa Gyðingum í Danmörku
að bera gult merki á handleggn-
um, eins og títt var í þeim lönd-
um, þar sem nazistar þorðu að
fara öllu sínu fram, gaf hann
til kynna, að konungsfjöl-
skyldan myndi öll taka upp slík
merki, ef kúga ætti einhverja
þegna sinna til þess að bera
slíkt. En þótt framkoma kon-
ungs væri svo einbætt og djarf-
mannleg, bæði þá og miklu oft-
ar, þorðu Þjóðverjar aldrei að
skerða hár á höfði hans. Ást
þjóðarinnar á hinum aldna og
skörulega konungi sínum var
hin örugga bakvörn hans. En nú
hefir hin þunga byrði, sem hann
bar á þessum árum, lagt hann
í gröfina.
Kom fjórum sinnum til íslands.
Kristján konungur ferðaðist
allvíða um lönd áður en hann
tók við konungdómi, og meðal
annars var hann í op-
inberum sendiferðum fyrir land
sitt. Hingað til lands kom hann
fjórum sinnum eftir að hann
varð konungur. í fyrsta skipti
kom hann hingað 1921, síðan
1926, þá 1930 og loks 1936. í
þessum íslandsferðum sínum á-
Kristján konungur tíundi hvílist í
garði sínum. Andlit hans er merkt
rúnum, sem áhyggjurnar hafa á þaff
rist á síðustu árum. En svipurinn er
samt sem áffur heiður og göfugmann-
legur.
Alexandrína drottning eins og hún
var, þegar hún giftist Kristjáni kon-
ungi tíunda, 26. apríl 1898.
vann hann sér ást og traust
sérhvers íslenzks manns, sem
af honum hafði kynni, og þeir
voru margir, því að hann var
jafnan ljúfmannlegur og lítil-
látur við hvern mann og gerði
sér mikið far um að kynnast
sem flestum. Þá dró það ekki
úr ástsæld hans hér, að hann
talaði íslenzku, einn allra kon-
unga, sem íslendingar hafa átt.
Því fylgja honum til moldar
djúpar þakkir og sönn lotning
íslendinga.
Hinn nýi Danakonungur.
Friðrik níundi, sem nú er tek-
(Framhald á 4. síSu)