Tíminn - 01.05.1947, Blaðsíða 2

2
TIMIW, fimmtndagiim I. maí 1947
81. blað
FUnmtudagur 1. muí
1. maí
í dag er 1. maí, hátlðisdagur
verkalýðsins. Þennan dag minn-
ast vinnandi stéttir, verkamenn
og launafólk, víða um heim,
stéttar sinnar og hlutskiptis. í
dag er hátíð hins vinnandi fólks.
Verkalýðssamtökin hafa bar-
izt fyrir því, að þeir starfsmenn,
sem vinna hversdagslega erfið-
isvinnu, verði viðurkenndir
þjóðnýtir starfsmenn eins og
þeir eru, réttur þeirra til lífsins
og gæða þess virtur og viður-
kenndur og þeim unnt mann-
sæmandi lífskjara.
Verkalýðshreyfingin hefir
margs að minnast í dag. Hún
hefir unnið mikla sigra og innt
af höndum merkilegt menning-
arstarf. Meðal frændþjóða okk-
ar um Norðurlönd hefir hún
mótað þjóðlíf og réttarfar, svo
að hvergi er nú meiri né jafnari
þjóðmenning og almennari vel-
megun. Ekki má þó yfirsjást, að
norrænum þjóðum er ást á frelsi
í blóðið borin, kristindómur
hefir mótað lífsskoðun þeirra í
jafnréttisátt og þar ríkir göm-
ul og traust bændamenning. í
þeim jarðvegi og við slíkt um-
hverfi hefir verkalýðshreyfingin
notið sín vel. Eins má vel minn-
ast þess, sem gerzt hefir í Eng-
landi undanfarið. Sýnir það vel
hver ítök verkalýðshreyfingin á
með brezkri þjóð og hve mikill er
þáttur hennar í menningu ensku
þjóðarinnar.
Verkalýðshreyfing íslands
minnist í dag baráttu við gamla
einvaldsherra, sem ekki þóttust
hafa um neitt að semja eða
tala við verkafólkið, nema að-
eins að tilkynna því vilja sinn
og ákvarðanir. Frá öllum tím-
um tilveru sinnar minnist hún
baráttu og átaka við forrétt-
indamenn, sem vilja hafa al-
menning að féþúfu og njóta
sjálfir meiri réttar og valda en
almennt er.
Síðan verkalýðshreyfingin
efldist, minnist hún líka ævin-
týramanna, sem reynt hafa að
virkja hana í þjónustu sína og
sinna flokkshagsmuna. Slikir
leita sér skjóls og afdreps hjá
hverri hreyfingu, sem þeir
halda að geti orðið þeim skálka-
skjól. En þó að þeir láti blítt og
mæli fagurt meðan þeir telja sér
það hag, eru veðrabrigðin oft
skjót og svipleg. Tækifæris-
sinnaðir glæframenn verða
fegnir að nota sér vinsælar um-
bótahreyfingar eins og verka-
lýðshreyfinguna, samvinnu-
stefnuna, bindindissamtök o. s.
frv„ meðan það verður þeim
per-sónulegur frami og hagnað-
ur, en þeir láta sig einu gilda um
allt slíkt og snúast jafnvel gegn
því, ef þeir geta ekki haft þess-
ar hreyfingar að pólitískum
skotgröfum.
Þess er ekki að dyljast, að
eins og nú standa sakir, hafa
slíkir ævintýramenn víða valizt
til foryztu i málum verkalýðsins.
Bendir margt til þess, að þeir
muni ýmsir láta hafa sig til
þess næstu daga, að beita sér
fyrir verkföllum og vinnustöðv-
unum, af því þá dreymir um, að
það geti orðið til hjálpar hrörn-
andi flokki sínum.
En þess skyldu verkamenn vel
gæta, að undir því er öll afkoma
þeirra, sem og þjóðarinnar í
heild, að arðbærir séu atvinnu-
vegir. Það er þvi engu síður áríð-
andi að tryggja verðmæti tekn-
anna en að aíla þeirra, enda
meira vert um raungildi þeirra
SKULI GUÐMUNDSSON:
„Almanna” tryggingarnar
Atvinnurekeiídaskatturinn.
Samkvæmt lögunum um al-
mannatryggingar eiga allir at-
vinnurekendur að borga auka-
skatt til trygginganna. Ákvæð-
in um skattgreiðslur þessar eru
í 112. og 113. gr. laganna. Eftir
112. greininni er skatturinn í ár
kr. 4,50 á viku, eða kr. 234.00 yf-
ir árið fyrir hvern einstakling,
karl eða konu, sem atvinnurek-
andinn hefir í þjónustu sinni. En
skattur samkvæmt 113. gr. lag-
anna, sem þar nefnist „sérstakt
áhættuiðgjald tií þess að stand-
ast útgjöld vegna slysabóta, sbr.
45.—58. gr„ og kostnað vegna
nauðsynlegrar sjúkrahjálpar
umfram þá, sem látin er í té
samkvæmt 3. kafla laga þess-
ara“ er ákveðinn í 10 áhættu-
flokkum, og er hann á þessu ári
frá kr. 1,50 og allt upp í kr. 15,00
fyrir hverja vinnuviku, eftir því
hvað mikil slysahætta er talin
fylgja störfunum.
Fyrir fólk á aldrinum 16—20
ára, sem vinnur kauplaust hjá
foreldrum sínum, er þó ekki tek-
inn nema % af atvinnurekenda-
skattinum, en fái það borgað
kaup, þarf að borga a. m. k. 4%
af því til trygginganna.
Tilfinnanleg útgjöld.
Þau aukagjöld til trygging-
anna, sem hér hafa verið nefnd,
verða mjög tilfinnanleg fyrir
marga atvinnurekendur. Út-
gerðarmaður í Reykjavík gerir
út bát á línuveiðar nú á vetrar-
vertíðinni. Á bátnum er 6 manna
áhöfn, og aðrir 6 menn vinna
við línuþa og aflann í landi.
Vegna þessarar útgerðar þarf
bátseigandinn að borga til
trygginganna fyrir tímabilið 1.
jan. til 1. maí (17 vikur):
Samkv. 112. gr. lag. kr. 918.00
Samkv. 113. gr. lag. — 1632.00
Alls kr. 2550.00
en nafnverð. Og nú kallar meira
að, að tryggja og auka kaup-
mátt krónunnar en að fjölga
þeim.
Þó að ýmsar blikur séu nú á
lofti ,er full ástæða til þess að
samfagna verkalýðssamtökfum
landsins með hlutverk þeirra og
framtíðarstarf. Fram undan er
margt að vinna. Það þarf að
skapa félagslegt öryggi, raun-
verulegt jafnrétti stéttanna um
lífskjör og menningu og er það
fjölþætt starf. Það verður að
efla samvinnuhreyfinguna svo
að verzlunarárferði batni. Það
verður að efla bindindissemi,
svo að drykkjubölið og ómenn-
ing þess hverfi. Þannig hefir
verklýðshreyfingin verk að
vinna, inn á við og út á við.
Allir frjálshuga umbótamenn,
þó að þeir standi utan við
verkalýðshreyfinguna vegna at-
vinnu sinnar og ýmsra atvika,
óska þess að mega verða sam-
starfsmenn og liðsmenn hennar
í þjónustu íslenzkrar menning-
ar á komandi tímum. En til þess
að svo megi verða, má hún aldrei
missa sjónar af alhliða menn-
ingarbaráttu, eins og samvinnu-
verzlun, skipulegri og réttlátri
byggingarlöggjöf, skemmtana-
lífi og menningarlífi, svo að
nokkuð sé nefnt, vegna ófrjórr-
ar þrætu um óverulega kaup-
streitu, þó að þar sé líka mikils
að gæta. En varast skyldi þá
verkalýðshreyfingin, að ljá sig
að leiksoppi óhlutvandra ævin-
týramanna.
Ef báturinn fer á síldveiðar í
sumar, þarf útgerðarmaðurinn
að borga til trygginganna, mið-
að við 10 vikna veiðitíma og 16
manna áhöfn:
Samkv. 112. gr. lag. kr. 720.00
Samkv. 113. gr. lag. — 1920.00
Alls kr. 2640.00
Það eru því samtals yfir 5000
kr„ sem útgerðarmaður bátsins
þarf að borga í tryggingarsjóð-
inn, vegna útgerðar á vetrarver-
tíð og yfir síldveiðitímann, og
þar af rúml. 1600 krónur sam-
kvæmt 112. gr. laganna, en sá
hluti gjaldsins er algerlega ó-
viðkomandi tryggingu skips-
hafnarinnar, heldur er það
aukaskattur, sem bátseigandinn
er látinn borga aðeins vegna
þess, að hann er atvinnurekandi.
Auk þeirra gjalda, sem hér
hafa verið talin, þarf útgerðar-
maðurinn að borga stríðsslysa-
tryggingargjald, en það er óvið-
komandi lögunum um almanna-
tryggingar og fellur væntanlega
niður innan skamms.
Margir bændur komast líka í
kynni við þennan aukaskatt til
trygginganna. Bóndi, sem hefir
fjögur uppkomin börn sín heima,
þarf að borga:
Samkv. 112. gr. lag. ki’. 936.00
Samkv. 113. gr. lag. — 312.00
Samt. kr. 1248.00
Þessi bóndi mun hafa haft 12
—13 þúsund króna nettó-tekjur
árið sem leið, og af þeim verð-
ur hann að borga þennan auka-
skatt til trygginganna. Auk þess
þarf hann og börn hans að
sjálfsögðu að borga iðgjald til;
tryggingarsjóðsins samkvæmt
107. grein laganna, eins og aðr-
ir landsmenn, en' það nemur frá
200—380 krónum fyrir hvern
gjaldanda á þessu ári, að við-
bættu skírteinisgjaldl, sem er
30 krónur. En 1248 krónurnar
er aukaskattur bóndans til
trygginganna, sem hann er
krafinn um vegna þes, að hann
er talinn atvinnurekandi.
finna um land allt ,og sjálfsagt
nemur þessi aukaskattur margra
meira en 10% af tekjuip þeirra.
En enginn launamaður þarf að
borga slíkt aukagjald til trygg-
inganna, hversu miklar tekjur
sem hann hefir. Opinberir
Venjulega þykir það ekki í
frásögur færandi, þótt haldin
sé skólahátíð eða félagshátíð,
því að slíkar hátíðir eru hvers-
dagslegir atburðir, a. m. k. hér í
höfuðstaðnum, þar sem varla
verður þverfótað fyrir slíkum
hátíðum skóla og ýmissa félags-
samtaka. Samt sem áður finnst
mér maklegt, að getið sé að
nokkru skólahátíðar, sem ég var
staddur á hinn 30. marz s. 1„
bæði vegna þess, að hún fór
fram með óvenjulegum mynd-
arbrag, en ekki síður vegna hins,
að stofnun sú, sem hélt hana, á
sér óvenjulega og næsta merki-
lega sögu. En stofnun þessi er
Húsmæðraskólinn á Hverabökk-
um í Ölfusi.
Nokkrum dögum áður en
skólahátíðin skyldi haldin, hafði
starfsmenn í hæstu launaflokk-
unum, sem hafa yfir 40 þús. kr.
árslaun, og yfirmenn á skipum,
sem eru í annarra þjónustu og
hafa allt upp í 70—80 þús. kr.
árstekjur, eru með öllu lausir
við þennan aukaskatt, eins og
aðrir launamenn.
Hvers eiga atvinnurekendur
að gjalda?
Svar við þessari spurningu
mun vandfundið. Það er áreið-
anlega erfitt verk fyrir þá menn,
sem bera ábyrgð á þessum laga-
fyrirmælum, að færa lands-
mönnum heim sanninn um það,
að réttmætt sé að leggja þessi
aukagjöld á atvinnurekendur, a.
m. k. þann skatt, sem ákveðinn
er í 112. gr. laganna. Ekki verður
því haldið fram, til stuðnings
atvinnurekendaskattinum, að
það sé miklu arðvænlegra að
vera útgerðarmaður fiskibáts
eða bóndi í sveit, heldur en
launamaður í þjónustu ríkisins
eða einstaklingsfyrii’tækja.
Eftir þessum ákvæðum trygg-
ingarlaganna er það orðið refsi-
vert athæfi að hafa menn í
vinnu. Jafnvel þeir, sem aðeins
hafa börn sín eða aðra vanda-
menn í vinnu við framleiðslu-
störf, sleppa ekki undan vendi
laganna. Enn er að vísu ekki
svo langt komið, að menn séu
settir í varðhald eða fangelsi
fyrir þessar sakir, en ríflegar
sektir verða þeir að borga.
Það hefir tíðkast að senda
börn og unglinga úr kaupstöð-
um í sveit á sumrin. Þau hafa
unnið á sveitaheimilum eftir
sinni getu, fengið þar fæði og
þjónustu í staðinn og stundum
dálítið kaup að auki. Þetta hefir
verið hollt fyrir börnin og oft
einnig komið sér vel fyrir þau
sveitaheimili, sem hefir vantað
krakka til snúninga. En ef ein-
hver bóndi gerist svo djarfur að
taka krakka til smávika í sumar,
gegn þóknun í fæði eða öðru, þá
verður hann að kaupa sér
syndakvittun fyrir það, og hún
kostar 6 krónur fyrir hverja
viku, sem krakkinn dvelur á
heimili hans!
Þeir eru ekki of góðir til að
borga, þessir atvinnurekendur.
Svo mæltu þeir vísu feður, sem
stjórnuðu landi voru árið 1946.
forstöðukona skólans, ungfrú
Árný Filippusdóttir, boðið all-
mörgum kunningjum sínum
bæði úr Reykjavík og víðar að,
að sækja sig heim þennan dag
og vera á skólahátíðinni. Með
því að ég var einn þeirra, er áttu
þess kost að sækja þennan
mannfagnað, varð það úr, að ég
brá mér austur ásamt nokkrum
öðrum gestum forstöðukonunn-
ar. —
Þegar að- Hverabökkum kom,
var okkur boðið inn í hin rúm-
góðu og reisulegu salakynni
skólans. Að lítilli stundu liðinni
ávarpaði forstöðukonan gesti og
námsmeyjar, gerði grein fyrir,
hvað fram skyldi fara, og bauð
síðan öljum til kaffidrykkju.
Mjög langa stund var setið
undir borðum, og meðan g«stir
Magnús Finnbogason, kennari :
* /
Skólahátíð
á HverabökkiLm
Enn fæst engj/i leiðrétting.
Eins og áður hefir verið frá
skýrt hér í blaðinu, var flutt
frumvarp um leiðréttingar á
nokkrum ranglátustu ákvæðum
tryggingarlaganna snemma á
því þingi, er enn situr. Frumvarp
þetta fór til athugunar í þing-
nefnd í neðri deild, og skilaði
nefndin áliti um það í lok marz-
mánaðar. í því nefndaráliti
kemur fram, að enginn nefndar-
manna annar en fulltrúi Fram-
sóknarmanna þar, Helgi Jónas-
son læknir, gat fallizt á þær til-
lögur um breytingar á lögunum,
sem þar voru fram bornar. Bar
nefndin fram frávísunartillögu,
sem meiri hluti þingdeildarinn-
ar samþykkti fyrir nokkrum
dögum.
Engin rök voru fram borin á
þinginu gegn þeim breytinga-
tillögum, sem fólust í frum-
varpinu, enda var þess ekki að
vænta. En þingnefndin telur, að
þar sem ekki sé „fengin nein
reynsla á framkvæmd á lögun-
um“ sé ekki rétt að gera miklar
breytignar á þeim að svo stöddu!
Þetta hálmstrá þingmeirihlut-
ans er alveg haldlaust. Það þarf
enga reynslu til þess að sjá það,
að samkvæmt lögunum er rétt-
ur manna til bóta svo misjafn,
og sum gjöldin svo ranglega á
lögð, að ekki er við unandi. Þetta
hlýtur öllum að vera ljóst, sem
hafa lesið lögin.
Breytingar þarf að gera.
Vafalaust þarf að breyta fleiri
ákvæðum tryggingarlaganna en
þeim, sem hér hafa verið nefnd.
Gjijld þau, sem lögð eru á sveit-
arfélögin samkvæmt lögunum,
eru of þung fyrir þau hreppsfé-
lög, sem fátækust eru og haía
minnstar tekjur. Vel getur svo
farið, að ekki verði hjá því kom-
izt að draga úr þeim hlunnind-
um, sem lögin ákveða, vegna
þess að ekki sé unnt að jafna
svo miklum gjöldum á lands-
J menn. Hitt er a. m. k. víst, að
gjöldunum þarf að jafna öðru
vísi niður. Það er óverjandi með
öllu, að leggja háan aukaskatt
á einstakar stéttir í þjóðfélag-
inu án nokkurrar hliðsjónar af
efnahag þeirra og tekjum, eins
og nú er gert með trygginga-
lögunum. í stað slíkra auka-
skatta væri réttara að taka gjöld
af einstaklingum og félögum í
hlutfalli við tekjur þeirra.
Því verður tæplega trúað að
þess verði langt að bíða að meiri
hluti Alþingis fallizt á að taka
upp sanngjarnari aðferðir við
niðurjöfnun gjalda til trygg-
ingarsjóðsins. Það er heldur
ekki sennilegt, að t. d. ákvæði
laganna um sjúkra- og slysa-
bætur verði lengi höfð svo fár-
ánleg, að til þess að njóta þeirra
hlunninda þurfi menn að vinna
í þjónustu annarra manna, en
að allir þeir, sem vinna milli-
liða- og húsbóndalaust að fram-
leiðslustörfum á landi og sjó,
skuli vera án réttinda, nema þeir
borgi sérstakt aukagjald til
tryggingasj óðsins.
Meiri hluti þingmanna hefir
hindrað breytingar á trygging-
arlögunum á þessu þingi. En
leiðréttingar þurfa að fást strax
á næsta þingi, síðar á þessu ári.
Söngskemmtun
Einars Kristjánssonar
Einar Kristjánsson óperu-
söngvari syngur í Gamla Bíó
þessa dagana. Þetta er ljóða- og
aríukvöld. Efnisskráin er fjöl-
breytt og skemmtileg. Þar eru
lög eftir Schubert og Brahms,
fjögur lög eru þar eftir íslenzka
höfunda og svo nokkur lög úr
óperum.
Einar hefir prýðilegt vald yfir
rödd sinni, sem er sérlega há
og tær og merkilega voldug, af
svo hárri rödd að vera. Kom
það m. a. vel í ljós, er hann söng
lagið Bikarinn.
Annars er það eitt um söng
Einars að segja, að hann vár
svo heillandi fagur, að áheyr-
endum fannst, er þeir sátu og
hlustuðu, að einmitt svona ætti
hvert og eitt lag að hljóma og
klöppuðu lof í lófa og vildu
alltaf fá meira að heyra.
Dr. v. Urbantschitsch aðstoð-
aði og var undirleikur hans með
ágætum. Re.
Þeir gömlu eru elztir,
segja Norðmeim
Pyrir 50 árum síðan varð maður að
nafni Kristen Halseth fjórði maður í
50 km. göngu á Holmenkollenmóti. Oft
var hann síðan i fremstu röð afreks-
manna á skíðamótum.
Svo var það núna um daginn, að
skíðamót var í Þrándheimi. Halseth
kom ^ð horfa á 30 km. göngu og gerði
sér lítið fyrir og rölti með á skíðunum
sínum, þó að hann væri 76 ára gamall.
Náði gamli maðurinn býsna góðum
tíma.
Skylda f jósamannsins.
Úr fyrirlestri um landbúnaðarmál:
Ef kýrin fær ekki að sleikja kálfinn
vel hreinan, verður fjósamaðurinn að
taka það að sér.
neyttu þess, er fram var reitt,
gengu námsmeyjarnar, sem
flestar voru 15—20 ára, fram
hver af annarri og héldu stutt-
ar ræður. En þess á milli söfn-
uðust þær saman og sungu kór-
lög undir stjórn Kjartans Jó-
hannessonar, hins ágæta söng-
frömuðar sunnlenzku sveitanngi.
Þetta hvort tveggja fór náms-
meyjunum ágætlega úr hendi.
Ræður þeirra voru um ýmisleg
efni og voru greindarlegar og
prúðmannlega fluttar. Náms-
meyjarnar gerðu sér sýnilega
grein fyrir, að þær voru komnar
í skólann til að læra og verða
nýtir menn. Auðfundið var og,
að þær báru vinarhug og virð-
ingar til skólans og forstöðu-
konunnar, en sýndu enganveg-
inn viðleitni til ýfinga eða ó-
nota í garð skóla og kennara
að dæmi þeirra nemenda, er
skoða námið sem óhjákvæmi-
legt böl og skólann sem fanga-
búðir. Þessar stúlkur virtust
hafa vanizt því að leggja sig
fram og hlýða. —
Er námsmeyjarnar höfðu lok-
ið ræðum slnum og kórsöng,
kvöddu nokkrir boðsgestanna
sér hljóðs og báru verðugt lof
á það, er þeir höfðu séð og heyrt.
Að þessu loknu stóðu menn upp
frá borðum og gengu til leikhúss
þorpsins. Þar átti nú að fara
fram söguleg leiksýning, þar
sem nokkrir méginatburðir úr
sögu íslendinga allt frá land-
námstíð til stofnunar lýðveldis
á íslandi árið 1944 voru settir á
svið. Texta leiksins hafði Guð-
mundur Daníelsson rithöfundur
samið, leikinn önnuðust náms-
meyjarnar, en Kristmann Guð-
mundsson rithöfundur annaðist
flutning forspjalls og annarra
framsöguþátta. Yfir samkom-
unni hvíldi ósvikinn þjóðlegur
menningarsvipur, sem mætti vel
verða til fyrirmyndar og vakn-
ingar.
Áður en ég lýk máli mínu,
langar mig til að víkja nokkr-
um orðum að tilurð og sögu
þessa skóla, en þess var áður
getið, að hún væri óvenjuleg
og merkileg. — Fyrir hálfum
öðrum áratug eða þar um bil
var nakinn og gróðurlaus mel-
ur þar, sem skólinn stendur nú.
Á þessum mel nam Ámý Filipp-