Tíminn - 03.05.1947, Blaðsíða 2

2
laiigardagiiw 3. maí 1947
82. blað
Laugardayur 3. nutí
Langt þing
í allan vetur hefir Alþingi set-
ið að störfum. Mönnum finnst,
sem von er, að það sé öðruvísi
en ætti að vera, enda mála
sannast, að miklu veldur þar
um það forystuleysi og stjórn-
leysi, sem lengi vetrar var ráð-
andi.
Raunverulega hófst nýtt þing-
tímabil í febrúar, þegar stjóm-
in var mynduð, um líkt leyti og
samkomutími reglulegs Alþing-
is er að lögum. Sá var þó munur-
inn, að undir venjulegum kring-
umstæðum má gera ráð fyrir
ríkisstjórn, sem er þjóðarfor-
ysta, og hefir undirbúið fjárlög
og önnur mál. En nú hafði eng-
inn slíkur undirbúningur verið
unninn. Þó að fjárlagafrum-
varp hefði verið lagt fram að
nafni til, var það þannig úr
garði gert, að jafnmikill stuðn-
ingur hefði verið að fjárlögum
fyrra árs.
Á það verður að líta, þegar
rætt er um störf og vinnubrögð
Alþingis í vetur, að í fjóra mán-
uði gekk allt í þófi, stefnulaust
og stjórnlaust. Þegar svo ríkis-
stjórnin loksins tók við, þurfti
hún að inna af höndum mikla
undirbúningsvinnu. Þó að samið
væri um málin eins og t. d. af-
greiðslu fjárlaga tekjuhalla-
laust, var margs að gæta áður
en samkomulag yrði um leiði*.
Þess er enn að gæta í sam-
bandi við þetta, að afgreiðsla
fjárlaganna var að þessu sinni
óvenjulega erfið, vegna hinna
miklu byrða, sem dýrtíð og verð-
bólga leggja á ríkissjóðinn. Það
varð að finna nýja tekjustofna
og var alls ekki vandalaust að
finna þar úrræði, sem menn
gætu fellt sig við. Þarf engan
að undra, þó að afgreiðsla fjár-
laganna tæki nokkrar vikur,
eins og allt var í pottinn búið.
Það mun heldur ekki hafa
flýtt fyrir, að formennska fjár-
veitinganefndar var ekki á þann
hátt, að greitt og skipulega væri
þar unnið að lausn og afgreiðslu
málanna, á þann hátt, sem
stefnt var að.
Jafnframt þessu hafa ýms
stórmál önnur verið til meðferð-
ar. Afurðasölulög landbúnaðar-
ins hafa verið steypt í einn bálk
og löguð stórum. Lög um gjald-
eyriseftirlit, innflutningsstjórn
og fjárfestingu hafa verið end-
ursamin, auk margs annars.
Sum stjórnarfrumvörpin, sem
boðuð voru í sáttmála stjórnar-
innar, eru ókomin enn. En vænt-
anleg eru þau fljótlega og allar
líkur til að greiðlega gangi með
afgreiðslu þeirra.
Þessi vetur sýnir þjóðinni hver
munur er á stjórn og stjórn-
leysi. Reynzlan hefir sannað,
að mikils er um vert, að einhver
stjórn og dagleg forysta sé i
málum þjóðarinnar. Er því von-
andi, að persónulegt valdabrask
hrossakaup og prang um ráð-
herrastóla verði litið óhýru auga
af almenningi, eftir það sem nú
er á undan gengið.
Ekki er þess að dyljast, að
innan stuðningsflokka stjórn-
arinnar er. ærinn ágreiningur
um fjölda mála. En hingað til
mun ríkisstjórnin hafa gengið
að því af fullri alvöru og heil-
indum að finna samkomulags-
leiðir, svo að stýrt sé undan á-
föllum og þrætt milli jskers og
báru út úr þeim ógöngum, sem
í var komið. Er vonandi að svo
verði meöan samstarfið helzt.

fi tJíÍaCahai

Eldhússumræðurnar.
Eldhúsdagsumræðurnar munu
um margt hafa þótt merkilegar.
Sennilega er það tvennt, sem
einkum vekur athygli: Eftir-
mælin um ráðherradóm Sósíal-
ista, — sérstaklega Áka, og
karlagrobb Ólafs Thors. Það
þarf enginn að efast um það
lengur, að hann er kominn á
pólitískan raupsaldur, en það
aldursskeið byrjar yfirleitt, þeg-
ar menn hafa lifað sitt fegursta
og hafa lítils að vænta af fram-
tíðinni.
Vigtarmaðurinn og
ráðherrarnir.
Mörgum þykir gaman að
skýrslu Bjarna Benediktssonar
um það, er þeir Áki og Ólafur
Thors vildu semja við vigtar-
manninn rússneska um sölu á
öllum útflutningsvörum ís-
lendinga. Sinntu þeir félagar því
lítt, þó að sendiráð Sóvétríkj-
anna og maðurinn sjálfur segðu
þeim, að hann væri vigtarmað-
ur, en ekki verzlunarfulltrúi.
Þessi vigtarmaður hefir svo gef-
ið þeim Ólafi og Áka efnið í all-
ar ræður þeirra síðan, um geypi-
verðið háa, sem hægt væri að
fá fyrir allar afurðir þjóðarinn-
ar. —
Þeir hafa borið sig að eins og
blaðasnápar, sem blása út og
býsnast yfir ómerkilegum orða-
sveimi.
Kraftaverk Áka.
Þó að margt hafi brostið og
farið illa undir stjórn Áka, hefir
hann þó gert eitt kraftaverk,
sem alþýðu manna er óskiljan-
legt furðuverk. Það er að
skreppa suður í Sandgerði í
stjórnarráðsbíl og fá ferða-
kostnaðinn upp í þrjú þúsund
krónur. Flestir hefðu fullyrt, að
þetta væri alls ekki unnt að
gera. En Áka fannst þetta svo
eðlilegt, að ástæðulaust væri
um að tala. Margur hefir farið
þessa leið fram og aftur og
hjálpazt við hundraðasta hluta
af farareyri þessa fulltrúa is-
lenzkra alþýðustétta.
Mönnum þætti því mikill fróð-
leikur, yrði þetta skýrt með
eðlilegum hætti.
Rödd hrópandans.
Ólafur Thors kvaðst nú tala
til þjóðarinnar „hrópandi
röddu“. íslendingar hafa áður
heyrt í þeirri hrópandi rödd.
Hún hefir fyrri varað við vax-
andi dýrtíð og auknum útgjöld-
um á atvinnulífið. En þó að
hrópandinn sé hárómaður, hefir
hann reynzt staðfestulítill og
fljótur að venda sínu kvæði í
kross. Líta menn þvi á hann,
sem leikara góðan, er jafnvel fer
með fjölda hlutverka. Hitt mun
nú flestum finnast, að fremur
þurfi aðra forystuhæfileika en
látbragðslist og leiktrúðaskap,
tíegar öngþveiti er orðið í at-
yirrnulífi, fjárhag og fram-
leiðslumálum.
Kjarni karlagrobbsins.
Ólafi Thors fannst aðdáan-
legt, að stjórnarforysta sín hefði
ekki leikið íslenzka þjóð álíka
sárt og sex ára styrjöld sumar
frændþjóðirnar. Jafnframt ját-
aði hann, að hann hefði gert ráð
fyrir því, að íslendingar fengju
svo fullkomin framleiðslutæki,
að þeir þyldu e. t. v. meiri dýr-
tíð og framleiðslukostnað en
allar þjóðir aðrar.
En um reikninga Ólafs Thors
og 800 milj. króna útflutning á
þessu ári er þaö að segja, að
hann hefði eins getað farið upp
í miljarðinn, því ef við fram-
leiðum svona mikið of ef það
selst svona hátt, þá fáum við
þetta. Þannig má reikna, en
því aðeins hefir sá reikningur
gildi, að hann sé í samræmi við
skynsamlegar líkur. Annars er
hann bara barnalegar æfingar
í meðferð talna, og sýndi þó
Ólafur ekki neina reiknings-
mennt, nema þá, að lesa úr.
Ef Áki kynni.
Ef Áki Jakobsson kynni að
skammast sín, væri ástæða til
að aumkva hann eftir eldhúss-
umræðurnar, og verður þó betur
seinna, þegar ráðherradómur
hans verður nánar upplýstur. En
menn mega vera rólegir þess
vegna. Áki finnur ekki svoleiðis
til.
Sveinar Waldosa.
Nú virðast málsvarar Sósíal-
istaflokksins hafa gert sér grein
fyrir því, að hann eigi líf sitt
undir því, að fólkið fáizt til að
trúa, að allir andstöðuflokkarn-
ir óski þess, að íslenzk fram-
leiðsla seljist sem allra verst og
hér verði kreppa. Virðist það
næsta djarft að vænta slíks en
allir verða í nauðunum nokkurn-
veginn að láta, eins og hann
sagði, útileguþjófurinn.
Fátt er þá til fanga og flokks-
legra röksemda, þegar menn
treysta þessu, og þessu einu,
sér til sigurs og bjargar.
Skyldu útvegsmenn óska verð-
falls á afurðum sínum?
Skyldu 'kaupmenn óska verð-
falls á útflutningi og minnkaðra
gjaldeyristekna? Myndu þeir
ekki heldur vilja skefjalausan
innflutning og skefjalausan
gróða, eins og þeir nutu ýmsir
meðan Áki og Brynjólfur voru
að völdum?
Eða þá bændur, sjómenn,
verkamenn, og launamenn hins
opinbera? Hví skyldu þeir vilja
verðfall útflutningsafurða?
Sósíalistar eru varla svo mikl-
ir sjónhverfingamenn, að þeir
láti alþjóð sjá það, sem þeir nú
vilja sýna henni, jafnvel þó að
blaðamenn Þjóðviljans hafi eitt-
hvað komizt í kynni við Wal-
dosa hinn danska.
Úrræði Áka.
Áki Jakobsson hélt því fram í
þingræðu um daginn, að við
ættum að fara að dæmi Svía í
utanríkisviðskiptum, en þeir
hefðu byrjað skipti sín við Pól-
verja með því að lána þeim 500
milj. króna. Hins vegar láðist
honum að geta þess, hvar við
ættum að taka féð til að lána
Pólverjum, en það er e. t. v. af
því, að honum hefir fundizt svo
sjálfsagt, að láta Jón Árnason
bara prenta lítilræði af Lands-
bankaseðlum til þessara þarfa.
Þeim finnst það hart, að eiga
Landsbankann og fullnægja
ekki lánsfjárþörf innanlands og
meðal viðskiptaþjóðanna.
Verkfall fyrir kaupmenn.
Kommúnistar hafa nú her-
blástur mikinn og vilja efna til
verkfalla. Eru þeir því mjög
gramir hversu afla skal tekna
til útgjalda, sem þeir hafa sam-
þykkt, en vita ekki hversu
standast skal. Er helzt svo að
skilja, sem þeir vilji láta Jó-
hann borga úr tómum kassa,
nema þeir hugsi sem svo, að
Jóni Árnasyni sé ekki vorkunn
að prenta seðlana.
Það fylgir þessum tekjuöfl-
unarfrumvörpum, að breytt er
álagningargrundvelli verzlana
frá því, sem tíðkaðist undir
stjórn sósíalista. Una kaupmenn
því illa og sjá þar votta fyrir
breyttri stefnu og vita ekki hvert
kynni 'að leiða. Setja þeir nú
traust sitt allt á verkföll komm-
únista.
Annars þarf ekki að vera með
neinar spásagnir um það, hvert
leiða muni, ef kommúnistar
hrinda af stað nýjum dýrtíðar-
skriðum. Menn vita hvað at-
vinnulegt hrun, öngþveiti og
stöðvun mundi þýða.
Sliguð hús
Nýlega barst sú fregn, að
mjölgeymsluhúsið nýja á Siglu-
firði, hefði sligazt undan snjó-
þunga, sem þó var minni en oft
er á þessum stað.
Morgunblaðið sagði í forustu-
grein, að þetta hefði verið
„stærsta hús landsins" og „eitt
af stórvirkjum nýsköpunarinn-
ar“. —
Þessi atburður er táknrænn
um afleiðingar af verkum fyrr-
verandi stjórnar. Sorgleg sóun
á verðmætum.
En það hefir þó ekki verið
skýrt frá öðru, sem er ennþá
táknrænna. Alveg um sama leyti
og „stórvirki nýsköpunarinnar“
sligaðist á Siglufirði, voru þeir
Pétur Ottesen alþingismaður og
Jóhann Þ. Jósefsson fjármála-
ráðherra að lýsa ástandinu,
máttarviðum og byggingarsmíði
annars húss og þeim þunga er á
því hlílir. —
Þeir skýrðu frá því á Alþingi,
að gjaldeyrir þjóðarinnar væri
uppurinn og meir en það, að
ríkissjóður væri tómur og skuld-
aði í lausaskuldum um 20 milj-
ónir, að ríkisstofnanir skulduðu
miljóna tugi í lausum skuld-
um, að fyrrverandi ríkisstjórn
hefði fengið lánsheimildir á
þriðja hundrað miljónir, en lán
fengjust naumast, eða alls ekki
lengur, því bankarnir væru
tæmdir, að allt væri í óvissu um
afurðasöluna, að dýrtíðin væri
að sliga framleiðsluna, og að
ef nokkuð út af bæri, væri vá
fyrir dyrum. —
Þetta er ekki lýsing á mjöl-
geymsluhúsi, þetta er lýsing á
þjóðfélaginu, húsinu, sem við
öll búum í. Þannig var það þeg-
ar fyrrverandi stjórn baðst und-
an því" að vera þar húsráðandi
lengur, — og fór.
Morgunblaðið segir, að þjóð-
inni sé lífsnauðsyn að reka þá
ménn af höndum sér, sem hafi
gert framkvæmdir eins og
„stórvirki nýsköpunarinnar“ á
Siglufirði. Rétt er það, — enda
á raunar öll fyrrverandi stjórn
sökiiia að minnsta kosti óbeint,
með afskiptaleysi. —
En þetta er bara ekki nóg.
Stærsta stórhýsið, og sem mestu
varðar, er þjóðfélagið sjálft.
Þeir, sem skildu við það hús
með veikum og gisnum mátt-
arviðum og með sligandi snjó-
þunga dýrtíðar og óstjórnar á
þaki þess, svo sem núverandi
fjánnálaráðherra og Pétur Otte-
sen draga fram myndir af —
þeir menn og flokkar þurfa
fyrst og fremst að hverfa sem
áhrifamenn í þjóðfélaginu.
Og þjóðin verður sem fyrst
að styrkja máttarviði síns eigin
húss, svo ekki fari um það eins
og mjölgeymsluna — að það
verði um seinan. —
Ef þjóðin gerir þetta tvennt,
styrkir húsið og ómerkir glæfra-
mennina, mun hún forða sér frá
því sem urðu örlög bílanna í
mjölgeymsluhúsinu undir fall-
þunganum af þaki „stórvirkis
nýsköpunarinnar“ og að sögn
beigluðust saman eins og „blikk-
dós, sem stigið hefir verið ofan
á“. Bóndi.
Landkynning Kiljans
í fyrrahaust kvaldi ég mig til
að lesa „Reisubókarkorn“ Kilj-
ans. Sá ég þar, að Danir höfðu
þrátt fyrir ýms ómerkilegheit
slátrað lambi handa honum, og
hafði maðurinn þar fengið gott
að borða.
Síðan kemur skáldið heim til
fósturlandsins, og getur þar enga
næringu fengið nema hið marg-
hataða íshúskjöt, sem yarla er
nógu gott handa villidýrum.
Boðlega ullarsokka getur hann
ekki fengið, nema mjög óásjá-
lega „grodda“.
Og svo eru það bændurnir,
þeir hafa gleymt Guði, og eru
farnir að trúa á rollurnar.
Síðast minnist hann á listina,
„hinn upplogna stíl nítjándu
aldarinnar, í höggmyndalist,
sem Albert Thorvaldsen var full-
trúi fyrir“.
Ég hélt að þetta „Reisubókar-
korn“ væri aðeins góðgæti
handa okkur íslendingum, en
skáldinu hefir fundizt hann
verða að kynna bæði land og
þjóð á erlendum vettvangi, og
(Framhald á 4. síðu)
NÝIR PENNAR
Skýjarof. Kvæði eftir
Yngva Jóhannesson. —
Stærð: 149 bls. 18X12 sm.
Verð: kr. 23.00.
Þetta er all mikið lesmál, því
að stórum meira er á hverri síðu
en oft er í miklu stærri bókum.
Um það bil þriðjungur bók-
arinnar eru þýdd kvæði.
í þessari bók eru greindarleg
kvæði með mjúku og léttu rími.
Höfundurinn hneigist til heim-
spekilegra sjónarmiða og er hóf-
samur og góðgjarn. Kvæðin eru
smekkleg, bæði um efni og
form.
Höfundur hefir oft valið hug-
leiðingum sínum form kliðhend-
unnar. Hér er eitt þeirra Ijóða
til sýnis:
Hve næm var samúð gefin geði ungu,
hve gleðiljós þess tendraðist
fljótt og brann?
En vei, er mannheim
fyrir sér það fann,
hann fullur var af sekt og böli þungu.
Þeir strengir, sem um unað áður sungu,
þeir afbera nú varla kveinstaf þann
að óma, hversu bölið völdin vann,
hve víða logasúrir þyrnar stungu. —
En hví skal stara á auðnuleysið eitt,
ef ekki verður neinu með því breytt?
Ei gazt þú hindrað ógn að æða
um lönd.
En ofnæm skyrjun er þér hermdargjöf,
ef óvirkur þú dvelst í harmsins gröf.
Rís upp frá víli, verk þér tak í hönd.
Yngvi Jóhannesson er kominn
af æskuskeiði, enda fullmótaður
og sjálfstæður í kveðskap sín-
um. Þó að kvæði hans séu yfir-
leitt ekki tilþrifamikil eða
hljómsterk, eru þau falleg og frá
þeim stafar góðleik, sálarró og
andlegu jafnvægi.
Hver er kominn úti?
Kvæði eftir Braga Sigur-
jónsson. Stærð: 77 bls. 18
X12 sm. Verð: kr. 17.50.
Bragi Sigurjónsson gerir sér
stundum far um að yrkja dýrt
með torveldu rími. Það er gaman
að bragþrautum og dýru rími
hjá þeim snillingum, sem geta
látið orðin falla létt og eðlilega,
þrátt fyrir það, að dýrt sé kveð-
ið. En ef svo tekst til, að hugs-
un og mál bæklast vegna þess,
að höfundur velur sér þyngra
rím en hann ræður við, verður
kvæðið vanskapningur og verkar
óþægilega á marga. En því segi
ég þetta, að mér þykir Bragi
sums staðar hafa seilzt svo langt
til rímsins, að mýkt og lipurð
hafi tapazt við það.
Eins finnst mér, að Braga hafi
stundum förlazt smekkvísi eins
og þegar hann yrkir niðið um
Húnvetninga og skagfirzka víð-
sýn og gamlar hefðir þar:
að drepa úr harðrétti og hungri
hneigðir til skáldskapar.
Ég hélt, að slíkar hefðir hefðu
ekki verið héraðslægar, heldur
sprottnar um allt land af því, að
þjóðina vantaði mat. Og Hjálm-
ar í Bólu var fæddur í Þingeyj-
arsýslu, þó að rás atburðanna
losaði Þingeyinga við að svelta
hann, eins og Indriði á Fjalli
kvað. Og með fullri virðingu
fyrir Þingeyingum get ég þó ekki
munað neinar sagnir um það,
að þeir hafi gert sínum mönnum
lífvænt við, að framleiða skáld-
skap á liðnum öldum, og má
sjálfsagt finna eitthvað, sem
meinlega hefir verið um þá sagt
í þeim efnum, ef leitað er. En
sannindi munu það samt, sem
Bragi segir annars staðar:
Um aldaröð það brjóstvit bar
vor beygða, litla þjóð,
að hennar lífsrót leyndist þar,
sem lifði málsins glóð.
Stundum vits, en óvits oft,
að ef þau lífgrös kell,
er innan stundar engin þjóð
og ekkert Helgafell.
Þar með er- ekki sagt, að and-
leg störf séu minna virt nú en
áður, og ekki heldur, að hver
hagorður maður eða sæmiléga
pennafær eigi aldrei annað að
stunda en bókmenntir.
Ég hygg, að niðurlagserindi
kvæðisins: Knýið á og fyrir yð-
ur mun upplokið verða, séu með
glöggum höfunda.reinkennum
Braga. Hann hefir lýst hörðum
dómum um tilraunir skáldsins í
ýmsum greinum, og svo er þetta:
Svo brugðust mér vonir.
En þrá er þrá,
af þráa ég vildi ekki undan slá,
sótti því á og brandi brá
og bitur Ijóðin kvað.
Ég orti níð um’ alla og allt,
þ á opnuðust dyr og lof varð falt,
menn augum fjálgum skutu í skjálg:
„Skáld fer þar í hlað.“
Ég hugmyndum stal úr einni átt,
úr annarri háttum, lék mér dátt
á erlendra vængjum, orðstírs sæng
uppreidd mér þegar var,
tekinn að borði með Tómasi,
! talinn jafnvígur Magnúsi,
úthlutað fé úr A og B,
eins of mér líka bar!
Söngvar frá Sælundi. —
Kvæði eftir Hörð Þór-
hallsson. Stærð: 69 bls. 18
X12 sm. Verð: kr. 17.50 ób.
Ég held nú samt ,að sumt í
bókinni yrði fremur tónað en
sungið, því að til er þar rím-
leysa. Auk þess eru sum kvæðin
óstuðluð, — eins og útlendingar
yrkja, en það slæðast þá með
aukastuðlar í öðrum. Þetta virð-
ist vera slysni eða fyrirtekt, því
að Hörður hefir gott vald á
rími, ef hann vill.
Efni þessara kvæða er með