Tíminn - 08.05.1947, Page 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Símar 2353 og 4373
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
31. árg.
Reykjavík, fimmtudaglnn 8. maí 1947
: ITSTJÓRASKRIFSTOFUR,: J,
EDDUHÚSI. Llndargötu 9 A '
símar 2353 og 4373
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFRTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargöw 9 A
Siml 2323
85. blað
Frumvarp ríkisstjórnarinnar
um þjóðieikhúsið
Breytt um form álagningar á mörgum vörnm,
bæði í heildsölu og’ smásölu.
%
Eins og áður hefir veriff skýrt frá, hefir ríkisstjórnin nýlega
lagt fram frumvarp til laga um þjóðleikhús. Frumvarpið er flutt
í tilefni af því, að þjóðleikhúsið verður sennilega fullgert um
næstu áramót og rekstur þess ætti því að geta hafizt á næsta
ári. Aðalefnið í frumvarpi stjórnarinnar hljóðar á þessa leið:
Hlutverk þjóðleikhússins.
Þjóðleikhúsið skal vera ríkis-
stofnun og lúta yfirstjórn
menntamálaráðherra.
í þjóðleikhúsinu skal iðka
leiklist og þær listgreinar aðr-
ar, sem tengdar eru leiksviði.
Starfsemi þessa skal leikhúsið
rækja svo, að hún verði sem
öflugust stoð íslenzkri menn-
ingu. Höfuðhlutverk leikhúss-
ins skal vera að:
1) flytja íslenzka og erlenda
sjónleiki og enn fremur söng-
leiki og leikdansa eftir því sem
við verður komið;
2) vera til fyrirmyndar um
meðferð íslenzkrar tungu;
3) halda skóla til eflingar ís-
lenzkri leikmennt.
Þjóðleikhúsið skal og annast
flutning leikrita í ríkisútvarp-
inu. Það skal enn fremur, eftir
því sem við verður komið, flytja
sjónleiki utan Reykjavíkur og
vinna að eflingu leiklistar hvar-
vetna á landinu.
Stjórn og starfsliö þjóðleik-
hússins.
Menntamálaráðherra skipar
þjóðleikhússtjóra og skrifstofu-
stjóra.
Enn fremur skipar mennta-
málaráðherra fimm menn í
þjóðleikhúsráð, fjóra samkvæmt
tillögum fjögurra fjölmennustu
stjórnmálaflokkanna á Alþingi,
en einn samkvæmt tillögu fé-
lags íslenzkra leikara. Ráðherra
skipar einn þeirra formann
ráðsins. Hlutverk þjóðleikhús-
ráðs er að hafa eftirlit með
starfsemi og rekstri þjóðleik-
hússins, bæði fjárhag þess og
efnisvali. Leita skal tillagna
þjóðleikhúsráðs um allar meiri-
háttar ákvarðanir, er stofnun-
ina varða.
Þjóðleikhússtjóri ræður fasta
leikara ’til fimm ára í senn og
gerir við þá ráðningarsamninga,
enda samþykki þjóðleikhúsráð
og menntamálaráðherra fjölda
þeirra og ráðningarkjör. Skylt
skal þeim að taka endurgjalds-
laust þátt í flutningi þeirra
leikrita, er þjóðleikhúsið skuld-
bindur sig til að láta ríkisút-
varpinu í té.
Þjóðleikhússtjóri ræður og
aðra starfsmenn, en leita skal
hánn samþykkis leikhúsráðs og
menntamálaráðherra, að því er
snertir fjölda þeirra og ráðn-
ingarkjör.
ERLENDAR FRETTIR
Miðstjórn franska jafnaðar-
mannaflokksins hefir samþykkt
að styðja stjórn, sem Ramadier
myndar með miðflokkunum. í
hinni nýju stjórn Ramadiers
verða ráðherrar úr jafnaðar-
mannaflokknum, katólska fram-
sóknarflokknum og radikala
flokknum.
Óttast er, að öldungadeild
Bandaríkjaþings felli .friðar-
samninginn við Ítalíu, en hann
nær ekki samþykki nema %
hlutar deildarinnar greiði at-
kvæði með honum. Marshall
hefir eindregið skorað á deild-
ina að samþykkja samninginn,
því að annað myndi gereyði-
leggja álit Bandaríkjanna er-
lendis.
I reglugerð, er menntamála-
ráðherra setur, skal mælt fyrir
um verkefni starfsmanna þjóð-
leikhússins hvers um sig og ann-
að, er að stjórn og fyrirkomu-
lagi leikhússins lýtur og þörf
þykir að setja um fastar reglur.
Laun fastráðinna starfs-
manna skulu ákveðin í launa-
lögum. Þangað til það verður
gert, skulu þau ákveðin af
menntamálaráðherra með hlið-
sjón af ákvæðum launalaganna.
Leikhúsráð skal vera ólaunað.
Ýms ákvæði.
Við þjóðleikhúsið skal starfa
leikritanefnd, og eiga í henni
sæti þjóðleikhússtjóri, fulltrúi
frá leikhúsráði og fulltrúi frá
fastráðnum leikurum, og skulu
hinir tveir síðarnefndu kjörnir
til þessa starfa til tveggja ára
í senn. Nefndin skal ræða þau
leikrit, er þjóðleikhússtjóri
hyggst taka til sýningar, og
skulu fulltrúar leikhúsráðs og
leikara vera honum til aðstoð-
ar við val leikrita.
Við þjóðleikhúsið skal starfa
leikskóli. Þjóðleikhússtjóri ræð-
ur kennara og annað starfslið
hans.
Um rekstur hans skal kveða á
í reglugerð.
Náið samstarf skal vera milli
þjóðleikhússins og rikisútvarps-
ins, eftir því sem ráðherra kveð-
ur á um. Þjóðleikhúsinu skal
skylt að láta ríkisútvarpinu í té
til flutnings ákveðinn fjölda
leikrita á hverju leikári. Skulu
þjóðlAikhússtjóri og formaður
útvarpsráðs velja leikritin í
sameiningu og gera samning
um flutning þeirra í upphafi
hvers leikárs.
Þegar leikhúsið er ekki notað
til leiksýninga, má nota það til
hljómleikahalds og kvikmynda-
sýninga.
Rekstur þjóðleikhússins.
Frumvarpinu fylgir greinar-
(Framhald. á 4. síðu)

Blaðaraennska
Þjóðviljinn birtir tvær for-
ustugreinar í gær. Síðari grein-
in er um ósæmilega blaða-
mennsku hinna blaðanna, eink-
um í sambandi við morðmálið.
í fyrri greininni er hins vgar
einn af andstæðingum sósíal-
ista fimm sinnum uppnefndur
Sæmundur kex, og virðist það
eiga að vera honum til niðrunar,
að hann vinnur í kexverksmiðju.
Verkamenn munu bezt dómbær-
ir um, hvaða nafn beri að gefa
slíkri blaðamennsku. Þó tckur
ekki betra við, þegar litið er á
forsíðu Þjóðviljans í gær, því
að þar er birt ljósmynd af bréfi,
sem blaðið segir, að Eysteinn
Jónsson hafi sent Dagsbrúnar-
mönnum. Ljósmyndinni er
þannig hagað, að undirskrift-
inni á bréfinu er sleppt. Ástæð-
an er sú, að þar stendur allt
annað nafn en nafn Eysteins
Jónssonar, og það er því full-
1 ♦♦ komnasta fals hjá blaðinu, að
bréfið sé frá honum. Blað, sem
þannig hagar sér, ætti vissulega
ekki að þítkjast geta. kennt öðr-
um blaðamennsku, því að það
eykur aðeins athyglina á þeirri
sorpblaðamennsku, seni er aðal-
einkenni þess. »
Verðlagsráð lækkar álagningu á helztu vörum
-Q
Tkorvaldsensmátverk von Amertings
Þannig lítur málverkið af Thorvaldsen út. Þessi mynd var tekin af því í
Stokkhólmi i fyrrahaust.
100 ára gamalt Thorvaldsens-
málverk í eigu islendings
Viðtal við eigandann, Helga Zoega, er boðið
hefir fsað málverkasafni ríkisins.
íslenzka ríkinu hefir nýlega verið boðið til kaups fágætt lista-
verk. Er það meira en hundrað ára gamalt málverk af Bertel
Thorvaldsen, eftir austurríska málarann Frederich von Amer-
Iing. Málverk þetta er nú geymt í Stokkhólmi, en íslenzkur kaup-
sýslumaður, Helgi H. Zoéga, fann það, er hann var á ferðalagi
um Mið-Evrópu.
Tíðindamaður Tímans hitti
Helga Zoéga að máli í gær og
spurðist fyrir um þetta mál-
verk. Honum sagðist svo frá:
— Það er siður minn, þegar
ég er á ferðalagi erlendis, að
koma í fornmunaverzlanir og
svipast um eftir gömlum og fá-
gætum gripum. Það var í ein-
um slíkum leiðangri, sem ég
rakst á málverk von Amerlings
af Bertel Thorvaldsen. Ég keypti
þetta málverk og kom því til
Svíþjóðar, og þar er það nú.
Ég fékk sænskan listfræðing,
dr. fil. Gustaf Lindgren, sem er
aðalráðamáður Svía um kaup
listaverka handa opinberum
söfnum, til að skoða málverkið.
Hann taldi ótvírætt, að von
Amerling hefði málað þetta
málverk í Róm um 1842. En þá
málaði hann fáein málverk af
Thorvaldsen. Er eitt þeirra í
eigu Liechtenssafnsins í Vín og
annað er geymt í Friðriksborg-
arslöti. En ekkert slíkt málverk
er í sjálfu Thorvaldsenssafninu
í Höfn. Amerling varð heims-
frægur eítir að hann hafði mál-
að þessar myndir af Thorvald-
sen.
Nú hefi ég boðið íslenzka rík-
inu þessa mynd til kaups, því
að ég vil umfram allt, að hún
komizt í eigu íslendinga, ef ég
farga henni á annað borð. Ekki
er þó afráðið enn, hvað um
myndina verður, en það væri
ánægjulegt að vita áf þessu
málverki í safni okkar íslend-
inga.
Eldingu slær niður
í hús
í gærdag, skömmu fyrir mið-
aftan, tóku hér i Reykjavík að
heyrast dunur miklar með stuttu
millibili. Varð mörgum bilt við
■ og þusti fólk út úr verzlunum
’ og skrifstofum víða í miðbæn-
! um. Er jafnvel sagt, að sumum
j hafi dottið Hekla í hug, — hald-
ið að gos væru nú tekin að
magnast af meiri kyngi en
nokkru sinni fyrr,,— og rennt
augum i austurátt. Sú varð þó
ekki raunin og brátt sáust eld-
ingar. Varð þá öllum ljóst, að
hér var aðeins um þrumuvéður
að ræða, en óvenjulega aðsóps-
mikið, eftir því sem við eigum
að venjast hér.
Slökkviliðið var kallað út um
kl. 6, að húsinu númer 14 við
Seljalandsveg. Hafði eldingu
slegið þar niður. Kona var þar
heima með ung börn. Varð henni
æði bilt við, sem von var, er
hún sá eldblossa á raftengli. á
einum veggnum i herbergi því.
sem hún var stödd í. Var svo
að sjá í svip sem eldur léki um
, allan vegginn, en hann hvarf
jafn snögglega aftur og varð
eldur ekki laus í húsinu.
Við athugun kom í ljós, að
eldingu hafði slegið niður í raf-
magnsleiðslu rétt við húsið, en
rafleiðslur eru þarna ofanjarð-
! ar. Talið er að rafleiðslan í hús-
I inu sé með öllu eyðilögð.
’Verð á sumum neyzluvörum lækkar,
þrátt fyrir nýju tollana
Verð á ssiinum ncyzluvörum lækkar, þrátt
fyrir nýju tollana.
Verðlagsráð hefir nú ákveðið verulega lækkun á álagningu á
fjölmörgum vöruflokkum. Eru þetta framhaldsráðstafanir í sam-
bandi við tollahækkunina á dögunum, og með þeim að fullu tryggt,
að tollahækkanir lenda ekki á almenningi, heldúr verður verzl-
unargróðinn skertur sem þeim nemur, og í sumum tilfellum mun
þessi ákvörðun hafa beina verðlækkun í för með sér. Einkum
bitna þessar ráðstafanir þó á heildsölunum, enda hefir gróði
þeirra verið langmestur undanfarin ár, svo að réttlátt er, að þeir
færi fyrstu og þyngstu fórnirnar.
Jafnframt því, sem álagning er
yfirleitt lækkuð, er breytt að
nokkru leyti um form álagning-
ar, hvað snertir allmarga mikil-
væga vöruflokka, svo sem mat-
vöru, skófatnað og byggingar-
efni, til heilbrigðari hátta en
verið hefir. Hingað til hefir á-
kveðinn hundraðshl. verðs verið
lagður á vörurnar, þannig að
gróði kaupsýslumanna hefir ver-
ið þeim mun meiri, sem varan
var dýrari í innkaupi. Nú er
meginhluti álagningarinnar
færður í það form, að leggja
má ákveðna krónutölu á ákveð-
ið vörumagn. En nokkur hluti
álagningarinnar er þó enn
hundraðshluti af verðinu eins
og áður var. En með þessu er
þó að verulegu leyti dregið úr
þeirri freistingu, sem fégjörnum
innflytjendum var að flytja inn
sem dýrastar vörur, meðan
gamla fyrirkomulagið hélzt. Eini
gallinn á þessu tvískipta fyrir-
komulagi er sá, að því fylgir
aukin skriffinnska. En eigi að
síður er ávinningur að þessu —
Aðalfundur Fram-
sóknarfél. Ölfusinga
Samþykkt gerð um
rafmagnsmál Ölfns-
Inga.
Framsóknarfélag Ölfusinga
hélt aðalfund sinn í Hveragerði
síðastliðinn sunnudag. Félags-
svæðið er Ölfushreppur og
Hveragerðishreppur. í stjórn fé-
lagsins voru kjörnir: Engilbert
Hannesson bóndi, Bakka, for-
maður, Hermann Eyjólfsson
lireppsstjóri, Gerðakoti, ritari og
Bergþór Bergþórsson vkm.,
Hveragerði, gjaldkeri. Með-
stjórnendur: Halldór Gunn-
laugsson kaupm., Hveragerði, og
Þorlákur Sveinsson bóndi, Sand-
hól. í fulltrúaráð Framsóknar-
félags Árnessýslu voru kjörnir
Engilbert Hannesson og Berg-
þór Bergþórsson.
Af hálfu miðstjórnar Fram-
sóknarflokksins mættu á fund-
inum Jörundur Brynjólfsson og
Daníel Ágústínusson, og höfðu
þeir framsögu um stjórnmála-
viðhorfið. Umræður urðu tals-
verðar, og var meðal annars
rætt um raforkuframkvæmdir,
og kom fram mikill áhugi fyrir
þeim á fundinum. Var sam-
þykkt áskorun til hreppsnefnd-
ar Ölfushrepps, að hún beiti sér
fyrir j#/í, að undirbúningur verði
hafinn að því að koma rafmagni
inn á hVert heimili sveitarinn-
ar, svo fljótt sem mögulegt er.
Framsóknarfélag Ölfusinga er
fjölmennt og vaxandi félag ög
hefir ýms ný áform um starf-
semi sína.
byrjunarspor í áttina til skyn-
samlegri álagningarhátta, þótt
lækkun álagningarinnar skipti
mestu máli eins og sakir standa.
Álagning á matvöru lækkar
til muna.
Áður en þessar nýju álagning-
arreglur gengu í gildi, var heild-
söluálagning á helztu matvörur
10% og smásöluálagning 30%.
Nú er þessu breytt á þann veg,
að heildsalar mega leggja fimm
krónur á hver hundrað kíló-
grömm, . auk 3,5% á kaupverð
vörunnar. Með þessum hætti
lækkar heildsöluálagning á
hveiti í 7,8%, rúgmjöli í 8%,
haframjöli i 7,7%, strásykri í
.7%, molasykri í 6,4% og kaffi
í 6,6%. Smásölum verður leyft
að leggja tuttugu og tvær krón-
ur á hver hundrað kílógrömm,
auk dálítils hundraðshluta. í
stað hinnar gömlu 30% álagn-
ingar verður því álagningin
raunverulega 25,6% á heiti,
26,2% á rúgmjöli, 25,1% á
haframjöli, 27,5% á strásykri,
24,6% á molasykri og 16,6% á
kaffi.
Ýmsar vörutegundir lækka
í verði.
Síðustu hveitisendingar, sem
(Framhald á 4. síðu)
Litmynd, sem beðið er
með eftirvæntingu
í haust - kemur á markaðin:
kvikmynd, sem spáð hefir ver
ið mikilli sigurför um heiminr
Hún er að mestu leyti tekin
Tanganyiku, sem fyrir fyn
heimsstyrjöld var þýzk nýlendí
og fjaliar aðallega um barátt
una gegn hinni ægilegu pálg
Afríku, svefnsýkinni. Inn í þett
aðalefni er svo vafið á listræn
an hátt svipmyndum úr lífi o
stríði Svertingja í Suðurálfu.
Myn þessi heitir á ensku „Me
of two Worlds“. Hér birti:
mynd af tveimur Svertingjun
er leika i henni.