Tíminn - 17.05.1947, Blaðsíða 2

2
TlMlMV. lauaarclaaiim 17. maí 1947
89. blað
Fimmtugur á morgun:
Jens Hólmgeirsson
LJÓÐ OG LÖG
Flmmtíii söngvar lianda söngkórnm, tcknir
saman af Þórði Kristleifssyni
Lautjardagur 17. maí
Vill þingið viðhalda
bílabraskinu?
Það hefir að vonum vakið sér-
staka athygli, að um 2000 eyðu-
blöð fyrir umsóknir um Renault-
bifreiðarnar gengu til þurrðar í
pósthúsinu í Reykjavík á einum
sex klukkustundum. Það sýnir
vel hina óeðlilegu eftirspurn
eftir bifreiðum.
Þetta sýnir líka næsta aug-
ljóst, hve gífurlegur svarti mark-
aðurinn verður næstu mánuð-
ina, ef engar ráðstafanir verða
gerðar til að stöðva hann.
Á Alþingi er nýlega komið
fram frumvarp frá þremur
þingmönnum um ráðstafanir
til að draga úr svarta bílamark-
aðinum. Samkvæmt því verða
gjaldeyrisleyfi fyrir nýjum bíl-
um háð því skilyrði, að ríkið
geti keypt þá fyrir matsverð, ef
leyfishafar selja þá. Þetta er
gott, svo langt sem það nær. En
það nær alltof skammt. Mörg
þúsund bifreiðar geta eftir sem
áður gengið kaupum og sölum
á svarta markaðinum. Þetta frv.
þótt að lögum yrði, myndi því
litlu eða engu áorka til að draga
úr svarta bílamarkaðinum í vor
eða sumar.
Einu ráðstafanir, sem að haldi
koma, er að láta þennan for-
gangsrétt ríkisins ná til allra
bifreiða, sem kynnu að verða
seldar. Ríkið kaupir þær fyrir
matsverð og selur þær síðan
þeim, sem eru álitnir að hafa
mesta þörf fyrir þær.
Ríkisstjórn og Alþingi verða
að gera sér ljóst, að ábyrgðin
er þeirra, ef engar ráðstafanir
verða gerðar hér til úrbóta, og
svarta bílaverzlunin fær að
halda áfram með allri þeirri
siðspillingu, sem slíkum verzl-
unarháttum eru jafnan sam-
fara. Þetta ófremdarástand
heldur ekki áfram, nema Al-
þingi vilji halda verndarhendi
sinni yfir því og vilji gefa bíla-
bröskurunum 10—30 þús. kr.
skattfrjálsan gróða af hverjum
bíl á sama tíma og tollar eru
þyngdir á almenningi. Ef nið-
urstaðan verður þessi, mun
það ekki auka viíðingu og álit
Alþingis.
20 þús. kr. sektin
Nýlega var kveðinn upp at-
hyglisverður dómur fyrir Alþingi.
Fyrirtæki, sem hafði ráðstafað
um einni milj. kr. af erlendum
gjaldeyri, hlaut aðeins 20 þús.
kr. sekt. Samkvæmt gildandi
lögum um gjaldeyrissvik, áleit
dómarinn það ekki refsiverðara
en þetta, að eyða einni milj. kr.
erlends gjaldeyris í leyfisleysi.
Það hlýtur að vera hverjum
einum ljóst, að meðan refsingar
fyrir gj aldeyrissvik eru ekki
strangari en þetta, verður ekki
mikið hald í gjaldeyrishöftum,
þegar óprúttnir kaupahéðnar
hafa einu sinni komizt að raun
um, hve vægar refsingarnar eru.
Þannig vill nú til, að Alþingi
hefir í hendi sinni að breyta
þessu. Frv. um fjárhagsráð fjall-
ar einmitt um þessi mál. Það
einkennilega hefir skeð, að, frv.
hefir farið í gegnum neðri; deild,
án þess að rjefsiákvæðum um
gjaldeyrissvik og verðlagsbrot
hafi nokkuð að ráði verið breytt
frá gildandi lögum.
Vonandi tekur nú efri deild
rögg á sig og breytir þessu.
Annað væri einkennilegt. AJ-
Vorhugur ríkti vestur í Ön-
undarfirði síðasta áratug slð-
ustu aldar. Fólkið trúði á fé-
lagslega menningu, framför
landsins og lífsskilyrði. Þá
bundust menn félagsböndum til
að brúa ár og byggja vegi, rækta
landið betur o. s. frv. og svo að
þetta gengi greiðar vildu menn
varast illan óþarfa og bundust
því bindindisheitum.
Þessi trú og þessi vilji voru
vöggugjöf Jens Hólmgeirssonar.
Samvinnuhreyfingin var að
fara eldi um landið, — lýsandi
eldi hugsjóna og trúar á betri
félagshætti, — eyðandi eldi á
gamla kúgun og þrælkunar-
fjötra. Fyrstu pöntunarsamtök
bændanna vestra létu lítið yfir
sér, en þau lækkuðu vöruverðið
allt að helmingi.
Áður en Jens Hólmgeirsson
hafði náð þeim aldri, er æsku-
menn mótast mest, barst ung-
mennafélagshreyfingin um
landið. Hún var fylling og gleði
í lífi unga fólksins. Alls staðar
sá það óleyst verkefni og ekk-
ert vissi það virðulegra en að
veröa liðsmaður landi og þjóð.
Unga fólkið átti sér köllun og
það vildi þroska sjálft sig og
verndra, svo að það gæti gegnt
þeirri köllun sem bezt.
Fjöldi þeirra er nú eru um
fimmtugsaldur mótaðist ungur
af trúarkenningum og boðskap
Haralds Níelssonar, Einars
Kvarans og þeirra félaga. Sá
boðskapur heillaði unga fólkið.
Það var trúin á hugsjónirnar og
kærleikann, sem nær út yfir
gröf og dauða, tengist milli
tveggja heima og umlykur allt,
þingi, sem lætur refsa mönn-
um, sem fremja smáþjófna-ði,
með margra mánaða fangelsi,
má ekki taka vægari tökum á
stórþjófnuðum, en vitanlega eru
meiri háttar verðlagssvik og
gjaldeyrissvik ekkert annað. Og
það er áreiðanlega alveg eins
gott að hafa engin gjaldeyrislög
og að gefa misjöfnum dómurum
möguleika til að ákveða 20 þús.
kr. sekt fyrir að eyða einni milj.
gjaldeyris í leyfisleysi.
Niðurlag.
Hæstiréttur og þinghússafnið.
Umhverfi þinghússins er mjög
glæsilegt. Sunnan og norðan við
það eru tvær stórbyggingar.
Hafa fulltrúadeildarþingmenn
skrifstofur í annarri þeirra, en
öldungadeiidarþingmenn í hinni.
Austan við það eru tvær miklar
byggingar. Önnur þeirra er
hæstaréttarbyggingin (Supreme
Court Building), mjög tignarleg
bygging, er var fullgerð árið
1935. Þessi bygging er þó sögð
jafnvel enn glæsilegri að innan,
því að margir frægustu lista-
menn voru fengnir til að skreyta
hana með höggmyndum og mál-
verkum. Hin byggdngin er bóka-
safn þingsins (Li’brary of Cong-
ress). Þetta er feiknastór bygg-
ing, enda geymir hún stærsta
bókasafn heimsins. Það telur
imeira en 5. milj. bindí prentaðra
bóka, auk ógrynní handrita,
landabréfa o. s. frv, Þar er
geymdur dý rmætastí minnis-
gripur Bandaríkjanna, Sjálf-
stæðisyfirlýsingin. Dýrasta bók
safnsins er edn af þretn biblíum
Gutenbergs, sem enn eru til,
prentuð 1450—55, Húh var keypt
trúin á andann yfir og ofar efn-
inu, trúin á lífið og hið góða í
eðli mannsins.
Jens Hólmgeirsson er fæddur
að Vöðlum í Önundarfirði 18.
maí 1897. Foreldrar hans eru
þau Sigríður Halldórsdóttir frá
Vöðlum og Hólmgeir Jensson.
Ólst Jens upp með foreldrum
sínum í Tungu og síðan á Þóru-
stöðum í sömu sveit.
Ungur gekk Jens í ungmenna-
félag sveitar sinnar og varð þar
hinn vaskasti maður, bráðger og
ötull. — Jens dvaldi í Samvinnu-
skólanum veturnar 1918—1919
og veturna 1919—1921 stundaði
hann nám á Hvanneyri en kom
að því loknu heim aftur í sveit
sína.
Næstu árin stundaði Jens ýms
störf, vann að túnaplægingum
fyrir búnaðarfélög, fór fyrir-
lestraferðir fyrir U.M.F.Í., veitti
kaupfélagi forstöðu til bráða-
birgða o. m. fl. Þótti hann hvar-
vetna ötull liðsmaður og traust-
ur.
Árið 1927 tók Jens að sér for-
stöðu kúabús ísafjarðarbæjar,
en það var þá skammt á veg
komið. Reyndi þar á stjórnsemi
og fyrirhyggju, því að erfið-
leikar voru ýmsir, t. d. erfitt
land, sem taka varð til ræktun-
ar.
Það er e. t. v. beztur dómur
um bústjórn Jens Hólmgeirsson-
ar, að þegar ísafjarðarbæ vant-
aði bæjarstjóra á kreppuárun-
um var hann fenginn til að
af Austurríkismönnum 1930 og
kostaði um 300 þús. dollara, að
viðbættum tollum. Gangar og
salir safnsins eru prýddir fjölda
dýrmætra listaverka. Lestrar-
salur safnsins er sennilega hinn
mesti í veröldinni, en hann er
undir hvolfþaki byggingarinnar,
hringmyndaður, 100 fet í þver-
mál og 120 feta hár. Ekki gafst
okkur tími til að skoða þessar
byggingar.
Söfnin og minnismerkin.
Vestan við þinghúsið er mikill
og fagur skemmtigarður, sem
hallar I áttina til Potomacfljóts-
ins, The Mall. Við hann eru flest
helztu söfnin í Washington, en
einna nýjast og frægast þeirra
er National Gallery of Art, er
við skoðuðum, þegar við kom-
um úr þinghúsinu. Það er byggt
á árunum 1937—41 fyrir gjöf frá
Andrew Mellon, sem eitt sinn
var fjármálaráðherra Banda-
ríkjanna, og kostaði um 15. milj.
dollara. Illviljaðar tungur segja,
að gjöf þessi hafi verið sprottin
af því, að Mellon hafi þurft að
vingast við skattyfirvöldin.
Margir auðmenn aðrir hafa
ganga í þann vanda. Þá var
fjárhagur bæjarfélag óhægur
og þótti miklu skipta, að í mál-
um þeirra væri gætt hagsýni og
trúmennsku.
Jens var bæjarstjóri á ísa-
firði í 5 ár við hin erfiðustu
skilyrði. Reyndist hann bæði
gætinn og úrræðagóður og hafði
oft langan vinnudag. Hann var
trúr ráðsmaður yfir fé almenn-
ings, en sanngjarn og skilnings-
glöggur, hvar sem hann fann
ráðdeild og manndóm til sjálfs-
bjargar eða ósjálfráða erfið-
leika.
Frá ísafirði fluttist Jens til
Reykjavíkur árið 1940 og tók
sæti í framfærslumálanefnd
ríkisins, -og var framkvæmda-
stjóri hennar. Fór hann þá víða
um landið og varð allra manna
fróðastur um málefni sjóþorpa
landsins og skrifaði um þau efni
gagnmerkar greinar í Tímann
og Dagskrá. Má vel minnast
þess, að. hann varð fyrstur
manna til að vekja athygli á því,
að leggja bæri rækt við Skaga-
strönd, þó að mjög hafi fram-
kvæmdum þar verið hagað á
annan veg en þar, sem Jens hef-
ir stjórnað.
Á síðasta ári varð Jens ráð-
inn framkvæmdastjóri fyrir bú
Hafnarfjarðarbæjar í Krýsuvík
og vinnur hann nú að undirbún-
ingi þess. Er þar margs að gæta
við ræktun landsins, byggingar
og gripaval.
Jeiís Hólmgeirsson hefir gegnt
ýmsum trúnaðarstörfum fyrir
Framsóknarflokkinn og m. a.
verið gjaldkeri hans síðan 1941.
Hann var tilnefndur af hálfu
Framsóknarflokksins í fram-
færslunefndina og hann var
skipaður af hálfu flokksins í
nefnd þá, sem samdi trygginga-
lögin nýju, og myndu þau ólíkt
vinsælli úti um land, ef sjónar-
mið hans hefðu þar ráðið meiru.
J ens Hólmgeirsson kvæntist
árið 1927 Önnu Rósinkransdótt-
ur frá Tröð í Önundarfirði,
ágætri myndarkonu, en hún lézt
vorið 1929. Seinni kona hans er
Olga Valdimarsdóttir frá Æðey.
Jens Hólmgeirsson er hug-
gefið safninu mikil lista-
verk og má vafalaust telja það
í röð beztu listasafna heimsins.
Byggingin, sem er að mestu leyti
úr marmara, er sérlega stílfögur
og glæsileg.
Við enda Mallgarðsins eru
auð svæði umhverfis þrjú
stærstu og glæsilegustu minnis-
merki boragrinnar, Washington-
minnismerkið, Lincolnminnis-
Þetta er V. bókin, sem Þórður
Kristleifsson gefur út í þessu
safni. Þetta hefti, sem er 5 arkir
að stærð, hefir að geyma 50 lög
handa samkórum. 30 þeirra eru
eftir erlenda höfunda og 20 eftir
íslenzka. Gætir þarna margra
gamalla kunningja þeirra, sem
einhverntíma hafa komið nærri
söngstarfi.
Ljóð og lög Þórðar Kristleifs-
sonar hafa fengið afburða góðar
viðtökur, sem bezt sézt á því, að
fyrstu heftin eru að verða upp-
seld og hefir hið fyrsta komið
út í annarri útgáfu. Hvort
tveggja er, að þörfin fyrir þessa
útgáfu er mikil og verkið þann-
ig af hendi leyst, að á betra
verður ekki kosið. Þórður Krist-
leifsson er óvenjulega vel
menntaður um allt, sem sönglist
varðar, og hefir haft það ágæta
tækifæri að æfa lögin með hin-
um fjölmenna kór í Laugar-
vatnsskólanum ár hvert. Slíkt
tækifæri er ómetanlegt við þetta
starf.
Þúrður Kristleifsson á miklar
þakkir skilið fyrir þessa útgáfu-
starfsemi, sem kemur að góðum
notuð í skólum landsins og ann-
ars staðar, þar Sem samsöngur
er iðkaður. Það er því vel 'farið,
að Þ. Kr. hefir gefið sér tóm frá
miklu annríki til þess að vinna
verk, sem vafasamt er að sé á
nokkurs manns færi annars að
leysa af hendi, svo með ágætum
geti talizt. Það þarf mikinn
dugnað og þolgæði til þe,ss að
skapa góðan samkór, í skóla,
þar sem meiri hluti nemenda
kemur nýr á hverju hausti.
Þetta hefir Þ. Kr. þó tekizt með
sjónamaður og trúmaður. Hann
trúir á gæði mannsins og rétt-
láta mannfélagsskipun, þar sem
félagsbundið framtak og mann-
dómur fær að njóta sín. En hann
veit að því aðeins verður þjóðin
farsæl og velmegun almenn, að
hún sé köllun sinni trú og lifi
hugsjónum sínum. Hann er því
áhugasamur bindindismaður.
Jens Hólmgeirsson er tengd-
ur þeim böndum, sem ekki
merkið og Jeffersonminnis-
merkið. Frá því fyrsta hefir ver-
ið sagt nokkuð áður. Hin tvö
væri öllu nær að kalla hof, er
hafa verið byggð yfir mynda-
styttur af þessum tveimur önd-
vegisforsetum Bandaríkjanna.
Þakið yfir Lincolnstýttunni hvíl-
ir á 36 súlum. Salurinn, sem
styttan er í, er 70x60 fet að fer-
máli og 60 feta hér. Hvolfþakið,
ágætum. Söngurinn setur svip
sinn á skólalífið á Laugarvatni
og áhrifin vara langtum lengur.
Mun sannast á mörgum, að:
„Söngurinn göfgar, hann lyftir
í ljóma,
lýðanna kvíðandi þraut.“
Þeir, sem hlustuðu á útvarpið
á sumardaginn fyrsta, fundu
Þórður Kristleifsson
bezt, hversu glæsilegur árangur
næst í skólasöng á Laugarvatni.
Þeir hinir sömu og þó einkum
gamlir Laugvetningar og aðrir,
sem þekkja til starfa Þ. Kr.,
munu hafa orðið undrandi, þeg-
ar einn af ritstjórum Mbl. hrak-
yrti sönginn og fann honum allt
til foráttu. M. a. að söngurinn
væri með endemum flámæltur.
Meiri öfugmæli hafa held ég
aldrei verið sögð. Er líkast þvi,
að ritstjórinn hafi þurft að
skeyta skapi sínu á skólanum af
einhverjum óskiljanlegum á-
stæðum, en vegna vankunnáttu
drepið á það sem fjarstæðast
var og vitlausast. Því ég efast
um að nokkur söngkennari
leggi einmitt meir áherzlu á
góðan framburð né verji meiri
tíma í þjálfun hans, en Þ. Kr.
Söngkennsla Þ. Kr. er löngu
viðurkennd að vera í fremstu
röð, vegna lærdóms, dugnaðar
og samvizkusemi hans. Með út-
gáfu sönglagaheftanna hefir
hann enn unnið merkilegt
menningarstarf, sem verður
lengi minnzt með þakklæti.
sem er yfir Jeffersonstyttunni,
er borið uppi af 24 súlum, sem
mynda hring umhverfis stytt-
una. Salurinn, sem styttan er
í, er 82 fet í þvermál og 90 feta
hár. Má af þessum tölum sjá, að
þessi minnismerki eru ekki neitt
smásmíði og fögur eru þau svo
af ber.
Hvíta húsið.
í norðvesturátt frá þinghús-
inu liggur mesta og frægasta
gata Washingtonborgar, Penn-
sylvania Avenue, beina leið til
Hvíta hússins, er hefir verið
fastur embættisbústaður Banda-
ríkjaforseta síðan 1800. Þessi
gata er hvort tveggja í senn
óvenju fögur og sögufræg. Vega-
lengdin milli þinghússins og
Hvíta hússins er um tveir km.
Hvíta húsið stendur á hæð, sem
er mun lægri en þinghúshæðin.
Það er ekki sérlega mikil eða
glæsileg bygging, um 170x85 fet
að flatarmáli og tvær hæðir.
Stærsti salurinn þar, sem er að-
almóttökusalur forsetans, er 87
x45 fet að flatarmáli og 22 feta
hár. Þessi salur og nokkrir aðrir
eru til sýnis fyrir gesti vissa
tíma dagsins, en við höfðum
ekki möguleika til að notfæra
okkur það. Urðum við að láta
okkur nægja að aka framhjá
Hvíta húsinu og skoða um-
hverfi þess.
(FramhálcL á 4. síðu)
D. Á.
Þórariim Þórarfmsson:
Dagur í 'Washington.
Tvær af nýjustu stórbyggingunum í Washington. Að ofan er Jefferson-
minnismerkið, en að neðan listasafnið (National Gallery of Art). Sjá
nánar í greininni.