Tíminn - 24.05.1947, Blaðsíða 2

2
TlMEVtV, laiigardagiim 24. maí 1947
Laufjardatfur 24. maí
HALLDÓR KRISTJÁNSSON:
Falsloforð og freistingaöfl
Andúð verkamanna
gegn verkfallsbröltinu
Forsprakkar sósíalista leggja
sig nú alla fram i þeirri viðleitni
að fá verkamenn til að bera
fram kauphækkunarkröfur og
ógna með verkföllum, ef ekki
verði á þær fallist. Uppskeran
hefir hinsvegar orðið lítil hing-
að til. í Dagsbrún tókzt sósíal-
istum með naumindum að fá
uppsögnina samþykkta, þótt
þeir hafa venjulega haft %
hluta atkvæða í kosningum í
félaginu á undanförnum árum.
Úti á landi hefir sósíalistum
tekist að fá örfá félög, þar sem
þeir hafa komið við laumufund-
um, til þess að segja upp samn-
ingum. Hins vegar hafa sex fé-
lög þar þegar neitað að verða
við áskorun Alþýðusambands-
stjórnarinnar um uppsögn kaup-
samninga, en langflest félögin
hafa ekki einu sinni virt hana
svars.
Einna ljósast sézt þó kannske
andúð verkamanna á þessu
verkfallsbrölti sósíalista á því,
að ekki mætti nema 1/15 hluti
félagsmanna í Dagsbrún, þegar
gengið var frá kaupkröfunum,
og um helmingur þeirra sat hjá
við atkvæðagreiðsluna. Raun-
verulega eru það því ekki nema
100 menn, sem standa að kaup-
hækkunarkröfum Dagsbrúnar,
þótt 3000 manns séu í félaginu.
Það þarf engan að furða, þótt
forkólfar sósíalista viðurkenni,
að þessar undirtektir verka-
manna séu mikil vonbrigði fyrir
þá. Þeim hefir hingað til reynzt,
að það væri vinsælt að gera
kaupkröfur, enda eðlilegt, þar
sem flestir verkamenn hafa ver-
ið og eru þurfandi fyrir hagfeld-
ari kjör en þeir búa við. Reynsl-
an af hinum sífelldu kauphækk-
unum undanfarinna ára, hefir
hins vegar sannað verkamönn-
um, að ekki er allt fengiö með
kauphækkunum. Þær draga
dilk á eftir sér, þar sem dyrtíð-
in er. Niðurstaðan er sú —
þrátt fyrir allar þessar kaup-
hækkanir, — að verkamaöur,
sem býr i nýju húsnæði og vinn-
ur egna eftirvinnu, hefir tví-
mælalaust lakari afkomu nú en
fyrir stríðið, ef hann hafði stöð-
uga atvinnu þá. Þessi reynsla
hefir skapað verkamönnum nýj-
an skilning á kauphækkunum
og þess vegna koma blekking-
arnar sósíalistum að minna liði
en áður. Verkamönnum er orðið
ljóst, að það eru ekki þeir, held-
ur milliliðirnir, sem fleyta rjöm-
ann af dýrtiðinni, er kauphækk-
anirnar skapa.
Það er þó ekki þetta viðhorf
eingöngu, sem veldur því, hve
slæmar undirtektir kauphækk-
unarkröfur sósíalista fá. Verka-
mönnum er ekki síður orðið ljóst
en öðrum, að höfuðatvinnuveg-
irnir þola ekki meiri byrðar,
en þegar hafa verið lagðar á
þá. Nýar kauphækkanir og
aukin dýrtlð nú myndi því ekki
leiða til annars en að stöðva
atvinnuvegina. — Atvinnuleys-
ið myndi þá halda innreið sína.
Verkamenn vita, að ekkert er
þeim nauðsynlegra en að at-
vinnureksturinn geti starfað af
fullu fjöri og þannig tryggt
næga og góða atvinnu.
Af þessum framangreindu á-
stæðum er verkamönnum líka
ljóst, að forkólfar sósíalista eru
ekki að vinna fyrir þá, þegar
þeir berjast nú fyrir verkföllum
og kauphækkunum. Forkólfar
Kosningasiðferði.
Okkur er gjarnt til þess, ís-
lendingum, að hneikslast ef við
heyrum um þvingun, blekkingar
og falsanir í sambandi við kosn-
ingar úti í löndum. Er það vel,
að óbeit á slíku sé þjóaðrsmekk
samgróin. En ekki skyldu menn
þó með öllu sljóir fyririþví, sem
kámugt er við kosningar hér.
Hér verður aðeins rætt um
eina hlið óheiðarlegrar kosn-
ingabaráttu, sem við höfum ekki
farið varhluta af. Árangur
þeirra hrekkjabragða hefir
stundum orðið í samræmi við
það, er máltækið segir, að janf-
an vinnur fólskur fyrsta leik.
Það eru ákveðin og opinber fals-
loforð, sem hér er átt við. Munu
allir sjá hver ósköp það eru, ef
stjórnmálastefnur fá meiri-
hlutavöld á Alþingi íslendinga
fyrir það eitt, að nokkrir fram-
bjóðendur þeirra eru nógu
blygðunarlausir bófar, til að
lofa undrum og stórmérkjum,
sem þeir sjálfir vita þó vel, að
aldrei verða efndir á.
Satt er það að vísu, að illa er
þá komið íslenzkri menningu og
lítil von, að lýðræði þrífist, ef
fólk lætur almennt ginnast af
slíku gaspri. En þess verður að
sósíalista gera það eingöngu
vegna pólitiskra hagsmuna
sinna. Meðan þeir sátu í ríkis-
stjórn voru þeir ekki að setja
fyrir sig, þótt vísitalan væri
fölsuð, þ'ótt það sé nú orðið eitt
aðalmál þeirra. Kaupkröfubar-
átta þeirra nú er fyrst og fremst
fundin upp, til þess að reyna að
skapa upplausn og glundroða,
er fleitt geti einhverjum for-
kólfum sósíalista til valda á ný.
Vel kann svo að fara, að sós-
íalistum takist að þessu sinni,
þrátt fyrir hina augljósu andúð
verkamanna að koma af stað
verkamanna, að koma af stað
vegi landsmanna, þegar verst
gegnir. Fyrir verkamenn getur
það orðið dýrt spaug, en þó
kannske hollt að því leyti, að
þeir myndu læra af því að fela
ekki ábyrgðarlausum politiskum
loddurum að ráða samtökum
sínum framvegis.
gæta, að alls staðar eru nokkrir
undirmálsmenn stefnulitlir og
mútuþægir og með því að hæna
slíkt lið að sér, má oft ráða úr-
slitum milli flokka.
Hér fer það saman, að at-
hæfið er ógeðslegt og stórhættu-
legt í stjórnfrjálsu landi. En
ekki er gott að sjá aðra vörn, en
rótgróna og ramma óbeit sæmi-
lega siðaðra manna og vel viti
borinna á þvílíkum prettum og
prangi við kosningar. Sannir
lýðræðismenn verða að fordæma
svikaloforðin eins og aðra svika-
starfsemi.
Glennt úr grobbinu.
Framboðsfrestur til haust-
kosninganna 1942 rann út 19.
september. Þann dag kom fram
eitthvert fífldjarfasta og fárán-
legasta kosningaloforð, sem ein-
stakur frambjóðandi hefir gefið
á íslandi. í öðru höfuðblaði
Sjálfstæðismanna birtist þa efst
á annarri síðu 30 sm. löng fyrir-
sögn og samsvaraði sér vel um
gildleika. Hún var svo:
„Hafnarmannvirki fyrir 500.
000 kr. í Flatey----á kostnað
Gísla Jónssonar alþingismanns."
Undirfyrirsagnir voru þessar:
„Vinna var hafin í morgun.
Fleiri framkvæmdir í vændurn.11
Eftir þetta kom svo þessi
klausa tvíbreið og feit:
„í morgun hófst vinna við ný
hafnarmannvirki í Flatey ‘ í
Breiðafirði, mannvirki, sem
Gísli Jónsson, alþingismaður,
ætlar að koma þar upp á eigin
kostnað, enda þótt þau muni
kosta um y2 miljón króna eftir
núverandi kaup- og verðlagi."
Hér dró nú heldur úr dökkn-
anum en frásagan hélt áfram
með tvöfaldri breidd:
„En þetta eru ekki einu
mannvirkin, sem Gísli hefir í
huga að koma á laggirnar í Flat-
ey, heldur hefir hann ákveðið
að koma þar upp, eins fljótt og
unnt er, hraðfrystihúsi, fiski-
mjölsverksmiðju, lýsisbræðslu,
verbúðum ásamt olíugeymum
fyrir vélskipaflota, rafstöð og
sameiginlegu vatnsbóli með til-
heyrandi leiðslum.
Þannig má segja, að dagurinn
í dag, 19. sept. sé upphaf nýs
tímabils og marki nýja stefnu
í sögu Flateyinga."
Og sjá, Flateyingar og nær-
sveitamenn. „Allt þettá mun ég
gefa þér, ef þú fellur fram og
tilbiður mig.“
Frá fyrstu hendi.
Eftir þetta glennugrobb birti
blaðið viðtal við Gísla Jónsson
og kemur þar fram, að þessi
fréttatilkynning er aðeins
kjarninn úr því. Hefir blaðið
náð málblæ Gísla í frásögnina,
svo að ætla má að orðrétt sé
eftir haf.t eða jafnvel, að Gísli
hafi skrifað viðtalið sjálfur.
Hann talar þar t. d. um, að áður
hafi verið rekið mikið athafna-
líf í Flatey, nú njóti kaupfélagið
verzlunarfríðnda „svo sem
skattfrelsi, innflutningsleyfi,
slátrunarleyfi o. s. frv.“ Er það
líkast Gísla að tala um að njóta
frelsi og leyfi við að reka lífið.
En hver sem hefir orðað þetta
og stílað er það efnislega mjög
í samræmi við kosningaræður
Gísla í héraði, enda hefir hann
aldrei leiðrétt neitt, sem blaðið
sagði.
Laugardag til lukku.
Annars er fleira skemmtilegt
í þessu viðtali. Gísli segir frá
lóðakaupum sínum undir vænt-
anlegar verksmiðjur og mann-
virki í Flatey, „brimgarðinum,“
sem hann ætli að reisa til varn-
ar haföldunni að komast inn
á voginn o. s. frv. Svo bætir
hann við: „Vinna hófst í morg-
un við þessi mannvirki, enda er
líka sagt, að „laugardagurinn sé
til lukku.“
„Opinberar styrkveitingar
eru þarflausar.“
Gísli segir líka blaðamönnun-
um frá því, að það sé orðinn
mikill siður að ríkið styrki
hafnarmannvirki og ábyrgist
lán til þeirra, ef sveitarfélög eigi
í hlut. Á síðasta þingi voru t. d.
samin slík lög fyrir Grundar-
fjörð, þar sem ríkið leggur fram
200 þús. kr. styrk og 300 þús. kr.
lán, og virðist mér það snöggt
síns, og kjósi að verja tóm-
stundum sínum þar frekar en
annars staðar.
En er þörf fyrir slík heimili
hér? já, ég álít að þörfin sé brýn.
Meira að segja þyrftu að risa
hér upp slík heimili í hverjum
kaupstað og hverju þorpi þessa
lands, þótt eitthvað yrði að slá
af hinum fyllstu kröfum um
fullkomna aðbúð og húsakynni.
Og hverjir eiga að sækja þessi
heimili? í Danmörku og Sví-
þjóð munu þau einkum ætluð
börnum 1 efstu bekkjum barna-
skólanna. En ég álít, að hér sé
brýnust þörf á slíkum heimilum
fyrir 14—17 ára unglinga, eða
jafnvel eldri. Nú munu einhverj-
ir líta svo á, að með lengingu
skólaskyldunnar upp í 15 ár
muni unglingarnir hafa nóg
með að sinna sínum skóla. En
enginn þarf að láta sér detta í
hug, að námið haldi svo huga
unglinganna, að þeir taki sér
ekki einhverjar tómstundir eftir
sem áður. Það verður ekki nema
htill hluti þessarar skólaæsku,
sem hyggur á langskólanám, og
hefir því engan verulegan áhuga
fyrir bóklegu námi. Margir
verða þarna aðeins af nauðsyn,
og þrá einhver önnur viðfangs-
efni en bóknám. Hér veltur að
vísu nokkuð á því hvcrnig gagn-
fræðaskólarnir rækja hlutverk
Hannes J. Magnússon:
T ómstundaheimili
Niðurlag.
Nú munu einhverjir spyrja:
Er ekki verið að draga börnin
og unglingana frá heimilunum
með öllu þessu starfi? Ef til vill
að einhverju leyti. En þarna er
þó fyrst og fremst verið að skapa
þeim samastað, sem geti verið
sem líkastur góðu heimili, er
fullnægi þörf unga fólksins til
tómstundastarfa. Og skólastjór-
inn fullyrðir, að mikúl hluti
þessara barna og unglinga, sem
þarna unir við holl störf og
heilbrigðar skemmtanir, hefði
annars verið á götum úti, eða
á einhverjum enn verri stöð-
um.
Þess var getið hér að framan,
að heimili þessi mættu bera sem
minnstan blæ bókaskólans,
hvað vinnubrögð snertir. Þau
eiga aftur að bera sem mest
svipmót góðs heimilis, þar sem
allir eru í starfi, allir uppteknir
af sínu áhugamáli. Þar á að
vera bjart, hlýtt og heimilislegt.
Þar þarf hver að geta valið sér
verkefni, er hann fýsir helzt að
fást við. Þeir, sem hneigðir eru
fyrir bækur, eiga að geta farið
á lesstofuna og valið sér bók
úr hinu góða bókasafni, eftir
eigin geþótta. Sumir piltarnir
kjósa vafalaust að fara í tré-
smíðastofuna. Aðrir hafa aftur
meiri áhuga fyrir málmsmíði.
Stúlkurnar fara aftur í sauma-
stofuna eða vefnaðarstofuna o.
s. frv. Já, tómstundaheimilin
eiga að vera fjölþættar uppeld-
isstofnanir. Þar þurfa að vera
2—4 vinnustofur, lesstofa með
góðu bókasafni, en þar mætti
einnig tefla og spila. Þá þyrfti
samkomusal til kvikmyndasýn-
inga, sjónleikja, erindaflutn-
ings, fundarhalda, hljómleika o.
fl. Þá þarf þarna að vera eldhús
og borðstofa eða veitingastofa,
þar sem gestir gætu fengið sér
ódýrar og hollar veitingar, en
allar eiturnautnir væru útilok-
aðar. Loks væri ómissandi að
hafa íþróttasal í sambandi við
stofnunina. Já, þarna þarf um-
fram allt að vera heimilislegt
og snoturt, blóm í gluggum,
smekkleg húsgögn, hljóðfæri o.
s. frv. svo að ungt fólk hænist
að þessum stað öllum öðrum
stöðum fremur utan heimilis
um minni mannvirki en það,
sem ég er að láta gera í Flatey.“
Slíka aðstoð taldi Gísli óþarfa,
svo að hann vildi hana ekki.
Hann vonaði líka að hafnar-
mannvirki sín í Flatey gætu
opnað augu manna fyrir því,
„hversu slíkar opinberar styrk-
veitingar eru þarflausar.“
Þetta stórvirki hefir því átt
að marka þáttaskil í sögu þjófr-
arinnar í heild, en ekki aðeins
Flateyinga.
Svo taldi Gísli upp mannvirki
sin, öll þau, sem áður eru nefnd,
nema hvað hann kallaði vatns-
bólið vatnstui-n og gat um vega-
gerð frá höfninni að þorpinu.
Viðtalið endaði hann með því
að taka það fram á sinn yfir-
lætislausa hátt, að þetta yrði
að sönnu ekki allt búið á yfir-
standandi ári, en vonandi á
örfáum árum.“
Atkvæðag reiffsla
á framboðsfundi.
Á framboðsfundi í Flatey
haustið 1942 talaði Bergur Jóns-
on um það, að sjálfsagt mætti
fá samþykkt lög um hafnargerð
þar líkt og í Grundarfirði. Gísli
spurði þá hispurslaust, hvort
menn vildu heldur fara að binda
hreppnum þungar byrðar á
þann hátt, eða lofa sér að leggja
höfnina fyrir sína peninga, svo
að ekki væri annað að gera fyrir
heimamenn en taka við og
njóta. Bað Gísli fundarmenn að
greiða atkvæði um þessar tvær
leiðir og fékk hann það sam-
þykkt nálega einróma, að menn
vildu þiggja af honum höfnina.
Gíslagrjót.
Gísli Jónsson vann kosninga-
sigur haustið 1942 og að því
loknu frestaði hann fram-
kvæmdum við hafnarmannvirk-
in. Þau voru búin að gera sitt
gagn. En börnin í Flatey gáfu
framkvæmdunum undir bökk-
unum örnefni og kölluðu Gísla-
grjót.
Ef til vill færi vel á því, að
oröið Gíslagrjót festist í málinu
og yrði heiti á ófyrirleitnum
kosningaloforðum, sem eru gef-
in til þess að svíkja einfalt og
hrekklaust fólk til fylgis við
menn og málstáð, sem það villi
ekki styðja. Óframkvæmanleg
glæsiboð og gylliloforð kosn-
ingaprangaranna er verðlaus
varningur. Það eru falskar ávis-
anir. Það er Gíslagrjót.
sitt um verknámsdéild. En verði
hún eitthvert kák, er rík nauð-
syn að skapa hinum námsleiðu
unglingum einhver viðfangsefni
við þeirra hæfi í tómstundum
sínum.
Annars eru heimiii þessi fyrir
þá, sem eru of ungir til að geta
talizt fullorðnir menn og of
gamlir til að geta talizt. börn.
Með öðrum orðum, fyrir hið
hættulega gelgjuskeið. Og það
er mála sannast, að einna
minnst er fyrir þetta fólk gert,
þótt aldrei sé því meiri börf á
góðri leiðsögn en einrnitt á
þessu aldursskeiði. Það er því
ekkert undrunarefni, þótt þess-
um ungmennum hlekkist eitt-
hvað á, svo forustulaus sem þau
eru. Heimilin hafa misst nálega
allt vald yfir þeim. Þessir ung-
lingar eru orðnir of gairJJr tií
að lúta heimilisaganum. Skói-
arnir hafa sleppt af þeira tök-
unum og kirkjan á engm ítök
í þeim. Hér er mikil og aivarleg
eyða í uppeldi æsltunnar, sem
verð«f að fylla. En hverjir eiga
að gera það?
Ég held, að heppilegt væri að
þarna riðu ýms félög og félag-
sambönd á vaðið, svo sem Góð ■
templarareglan, iþróttafelögin,
verkalýðsfélögin, kvenfélögin og
ungmennafélög, en síðan kæmu
bæirnir og ríkið á eftir með sinn
94. hlað
Úrræðin þegar á herðir.
Fyrir nokkrum dögum var út-
býtt á Alþingi tillögu til þings-
ályktunr um lánsheimild handa
Flateyjarhreppi til að koma upp
frystihúsi og fiskiðjuveri í Fla-
ey á Breiðafirði. Tillagan var frá
Gísla Jónssyni og er þanr.ig.
„Alþingi ályktar að fela rikis-
stjórninni að ábyrgjast fyrir
hönd ríkissjóðs allt að 150 þús.
kr. lán, er Flateyjarhreppur
hefir í hyggju að taka til þess
að koma upp hraðfrystihúsl og
fiskiðjuveri í Flatey á Breiða-
f irði.“
í greinargerð segir svo:
„En með því, að hreppurinn
hefir jafnframt mörgum öðr-
um verkefnum að sinna, svc. sem
fjárfrekum hafnarbótum, sem
verður að fullgera áður en iðju-
verið tekur til starfa og þegar
befir kostað á þriðja hundrað
þús. kr„ vegargerð í sambandi
við þessi mannvirki, sem kostað
hefir um 50 þús. kr. og ýmisleg-t
fleira, er óhjákvæmilegt, að
hreppurinn taki fé að lánj, er
hann hefir lofað að leggja fram
til xrystihússins."
Hér með er öll sagan sögð.
Eftir fjögra ára bið hef r • nú
Flateyjarhreppur forgöngu með
lögbundinni aðstoð þjóðfélags-
íns um pær framkvæmdiv sem
Gísli Jónsson þóttist ætla einn
að kosta haustið 1942. Dýrt hefir
það orðið þessu fólki að leggja
trúnað á loforo hans, og svíður
þó ýmsum sárar skömmin en
skaðinn.
Alvarleg meinsemd.
Það má vel vera, að prettir,
gabb og svik, eins og Gísli Jóns-
son hefir haft í frammi varði
ekki við lög, og hefir þó margur
mátt sitja í fangelsi fyrir minni
sakir. En því miður er hann ekki
einn um það, að þreyta kosn-
ingabaráttu á þennan hátt, og
hefir fleirum gefizt vel. En það
megum við vita, að því aðeins
á íslenzkt lýðveldi og lýðræði
sér framtíð, að fólkið kveði
svona vinnubrögð niður með
fordæmingu og fyrirlitningu.
Það mun ýmsum finnast, að
heilir flokkar eða því sem næst,
hafi notað Gíslagrjót í kosn-
ingabaráttu. Við slíku verður að
sjá. Og svo mikið er víst, að eng-
in ástæða er til þess, að málgögn
Gíslagrjóts séu gröm og örg, þó
að þau heyri talað um pólskar
(Framliald á 4. síðu)
styrk, eða tækju jafnvel alveg
við stofnuninni, þegar hun væri
komin á laggirnar. En eitt ec
víst. Tómstundaheimilin eru að-
kallandi stofnanir í þéttbýlinu.
þar sem æskan er í skipulags-
lausri leit eftir verkefnum. Og
þegar þau komast upp á höfuð-
markmið þeirra að vera það, að
vera góðar og hollar uppeldis-
stofnanir, er geti veitt ungu
fólki félagslegan og s'iðfexðisleg-
þroska, og þá fyrst og fremst.
þeim ungmennum, sem ekki
eiga margra góðra kosta völ. Ég
hef þá trú, að ungt fólk þrái
yfirleitt ekki iðjuleysi og eitur-
nautnir, en taki aðeins þann
illa kost vegna þess, að ekiu hef-
ir tekizt að fjylla líf þessara ung-
menna með einhverjum áhuga-
málum og skapa þeim skilyrði tii
hollra dægradvala. Fáum unga
fólkinu áhugamál og nægileg
verkefni, og sjáum svo til, hvort
ekki fækkar afbrotum unglinga
og öðrum vandræðum, sem
skapast oft af því, að þeir búa
við léleg félagsleg og uppeldis-
leg skilyrði. Það kostar að vísu
mikið fé að koma upp tóm-
stundaheimili í hverjum kaup-
stað og hverju þorpi, en hitt
kostar þó meira, að láta fleiri
og færri unglinga fara í hund-
ana, sjálfum sér, ættuigjum
sínum og þjóðfélaginu til vansa.