Tíminn - 29.05.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMKYTV, fimmtMdagiim 29. maí 1947
96. blað
Ingvar Pálsson, bóndi, Balaskarbi:
Horft að heiman
Ávarp Alþingis til finnska þings-
ins á 40 ára afmæli þess
Síðastliðinn föstudag hófst afmælishátíð finnska þingsins í
Helsinki, og flutti Barði Guðmundsson, forseti neðri deildar, þá
eftirfarandi ávarp:
Fimmtudagur 29. maí
Nýju afurðasölulögin
Hin nýju afurðasölulög land-
búnaðarins, sem seinasta þing
afgreiddi, eru mikill sigur fyrir
bændastéttina. Samkvæmt
þeim fá bændasamtökin fram-
kvæmd afurðasölulaganna í sín-
ar hendur og raunverulega fá
þau líka verðskráningarvaldið,
ef ekki næst samkomulag í hinni
nýju sexmannanefnd, sem
verður skipuð fulltrúum þeirra
og neytenda. Þar gildir þó það
sérákvæði, að meðan rikissjóður
borgar niður verð landbúnaðar-
afurðanna skuli sérstakur gerð-
ardómur skera úr ágreiningi,
sem verður í sexmannanefnd-
inni. En sú skipun getur vart
orðið nema til bráðabirgða, því
að allir viðurkenna, að niður-
greiðslurnar séu hreinasta neyð-
arúrræði og engin lausn á dýr-
tíðarvandanum.
Jafnframt því, sem lögin
tryggja bændasamtökunum
framangreinda aðstöðu, er á-
kveðið í þeim til frekari ör-
yggis, að verðskráningin „skuli
miðast við það, að heildartekj-
ur þeirra, sem landbúnað
stunda, verði í sem nánustu sam
ræmi við tekjur annarra vinn-
andi stétta“. Einkum skapar
þetta ákvæði öryggi fyrir bænd-
ur meðan bráðabirgðaákvæðin
um gerðardóminn eru í gildi.
Það þarf ekki að fara mörg-
um orðum um það, hve mikil
réttarbót þetta er fyrir bændur
frá því sem fyrir var. Þá réðu
þeir engu um framkv. afurða-
sölulaganna né verðskráninguna
heldur var það vald í höndum
nefndar, er misjafnlega velvilj-
aðir ráðherrar áttu að skipa. í
þá nefnd gátu því valist hinar
mestu undirlægjur þeirra aðila,
sem eru bændastéttinni fjand-
samleigir. — Þá voru heldur
engin öryggisákvæði í afurða-
sölulögunum um j afnrétti
bænda við aðrar stéttir.
Það er svo með öll ný rétt-
indi, að þeim fylgja auknar
skyldur. Þetta mun síst af öllu
þurfa að brýna fyrir bændum,
og enginn ástæða er til að ótt-
ast, að þeir sýni ekki fullt hóf
og sanngirni í verðskráningar-
málum sínum. En sérstök á-
stæða er þó til að árétta ein
nýmæli hinna nýju afurða-
sölulaga. Framleiðsluráði er
ætlað að vinna að skipulagn-
ingu landbúnaðarframleiðsl-
unnar með það fyrir augum, að
bæðl innlendir og erlendir
markaðsmöguleikar notist sem
bezt. Jafnframt þarf að koma
á þeirri verkaskiptingu, að hvert
hérað stundi sem mest þá fram-
leiðslugrein, er hentar því bezt.
Þessi nauðsynlega nýskipan
landbúnaðarins getur haft ýms-
ar viðkvæmar breytingar í för
með sér. Það væri láreiðanlega
heppilegast bændastéttinni, að
hún gæti unnið ein að þessum
málum, undir forustu fram-
leiðsluráðs, en aískipti annarra
?yrftu ekki að koma til, eins
og átt hefir sér stað víða er-
lendis.
Það er góð regla að minnast
þess, þegar sigur hefir unnist,
hverjum hann er að þakka. Sá
sigur, sem bændastéttin hefir
unnið með hinni nýju afurða-
sölulöggjöf, er fyxst og fremst
árangur af baráttu Framsókn-
arflokksins fyrir jafnrétti
dreifbýlisins og ibúa þess, enda
voru þessi lög eitt aí skilyrð-
um hans fyrir .'Stjórnarsam-
vinnunni. Bændum. mætti vera
I.
Austast i Húnavatnssýslu er
dalur, sem heitir Laxárdalur.
Hann liggur að baki Langadals,
sem allir ferðamenn kannast
við, sem fara landleiðina til Ak-
ureyrar frá Reykjavík. Þó Langi-
dalur sé langur, er Laxárdalur
þó lengri.
Upphaflega voru í Laxárdal
um 30 býli, og nú fyrir 20 árum
voru flest þeirra í byggð. í þess-
um dal eru nú áðeins 8 býli í
byggð. Fjögur þeirra býla eru
nyrzt í dalnum. Þrjú eru upp-
undan Auðólfsstaðaskarði og
eitt upp undan Ævarsskarði upp
frá Bólstaðarhlíð.
Þann galla hefir þessi sveit,
fram yfir aðrar sveitir í Austur-
Húnavatnssýslu, að þar er vetr-
arríki mikið. Oft leggur þar snjó
snemma og leysir seinna en í
öðrum sveitum. Eri þó á hann
líka kosti fram yfir sumar sveit-
ir, að flestar þessar jarðir voru
góðar heyskaparjarðir, einkum
á miðdalnum, sem nú eru þó
komnar í eyði. Var á sumum
þeirra véltækt engi, og mátti
heyja svo skipti þúsundum hest-
burða á sumum. Sá var og er
annar kostur þessa dals, að
vorland var eins og það er bezt
þetta ný sönnun þess, að þeim
sé nauðsynlegt að skipa sér
fast um einn flokk, en skiptast
ekki milli margra flokka og vera
þar áhrifalausir. Jafnframt
mega og bændur vera þess
minnugir, að ekki er nóg að
vinna sigur, heldur verður líka
að gæta þess að glata honum
ekkj. Ef bændur verða ekki á-
fram á verði um rétt sinn, get-
ur sá ávinningur, sem hér hef-
ir náðst, tapast fljótt aftur.
Þess vegna er sízt minni ástæða
til þess fyrir bændur nú en áð-
ur að fylkja sér fast um hinn
pólitiska flokk sinn og hin fag-
legu ópólitisku samtök sín, svo
að þessir aðilar verði þess megn-
ugir að gæta réttar þeirra í
framtðinni.
Allir Vestur-Evrópumenn, sem
ég hitti í Moskvu, voru sammála
um það, að Rússar væru allflest-
ir mjög viðfelldnir og aðlaðandi
menn. Þeir eru hjálpsamir, hóg-
værir og kurteisir. En líf þeirra
er einhæft og fábreytt á mæli-
kvarða Vestur-Evrópumanna.
Meðal íbúðarrými hvers manns
í Moskvu er minna en fimm fer-
metrar.
Hið eina fagra, er ég sá og
heyrði í Moskvu, er hin gyllta
og hvíta Kremlhöll, hljómlistin
og söngurinn í óperunni og bal-
lett-dansinn. Allt annað fannst
mér ljótt og fráhrindandi. Borg-
ina hefir skort viðhald um 30
ára skeið. Að visu eru þar til
stórar nýtízkubyggingar eins og
Lenin-bókhlaðan, sem hýsir „tíu
milljónir binda“, og fleiri há-
reist og klunnaleg steinsteypt
minnismerki, en það eru aðeins
skrautauglýsingar. Eina bygg-
ingin, sem er haldið við svo að
sæmi fornri frægð hennar, er
annars staðar. Á meðan sauð-
fjárrækt var stunduð nær ein-
göngu, voru þessir kostir metnir
til hæsta verðs á öllum jörðum.
Aftur á móti voru betri skilyrði
til túnræktar og hægra til sam-
gangna á engjaminni jörðunum,
og hafa þær, þeirra hluta vegna,
haldizt í byggð. Enda eru þær
allar í sjálfsábúð og allvel hýst-
ar.
Gömul munnmæli herma, að
dalur þessi hafi upphaflega
verið ein sveit, einn hreppur.
En um langt skeið hefir hann
tilheyrt þrem sveitafélögum.
Munnmælunum fylgir sú saga,
að á 15. eða 16. öld hafi harð-
indi eyðilagt þetta sveitaríélag,
og það svo, að þvl hafi verið
skipt upp á milli hinna hrepp-
anna austan Blöndu, sem máttu
sín betur. En þeir eru Bólstaðar-
hlíðar-, Engihlíðar- og Vind-
hælishreppur hinn forni. Heim-
ild fyrir þessu segja fræðimenn
að finnist ekki í bókum. En hvað
um það. Vegna ótrúar á þessari
snjóþungu sveit, hafa margir
þangað flutt, sem eigi hafa átt
kost á jarðnæði í aðgengilegri
sveitum. Hefir þeim þó misjafnt
gengið, og jafnvel sumir flosnað
upp. En slíkur örlagaleikur kann
að hafa orsakað, að trú manna
styrktist á það, að illlifandi væri
í þessari sveit. Fortíðin heíir
líklega hugsað eitthvað svipað,
eins og nútíðin, sem ekki telur
þurfa að „raflýsa fátæktina",
þ. e. að ekki þyrfti neitt að gera
fyrir þessa sveit. Til skamms
tíma var enginn vegaspotti
þangað. En nú er þó svo komið,
að bílfær vegur er upp til dals-
ins að norðan, og þar fyrirhug-
uð brú á Laxá fyrir 18 árum.
Vegna þeirra hluta hafa ábú-
endur þessa fjögurra yztu jarða,
gert sér vonir um, að óhætt væri
að treysta því, að þeir kæmust í
vegasamband við kauptúnið
Blönduós og þar með umheim-
inn yfirleitt, og hafa því búiö
um sig á þann veg, að bera
traust til þess, að þeir þyrftu
ekki að yfirgefa jarðir sínar
vegna slæmra samgangna.
Lubiankafangelsið, þar sem
unnið er nótt með degi að
stækkun og umbótum. Niður-
níðsla borgarinnar stafar bæði
af annríki stríðsins og einskærri
vanrækslu. Ómáluðum og skell-
óttum sporvögnum er ekið um
göturnar af sterklegum stúlkum
og handrið á brúm og gangstétt-
um eru ryðguð og brákuð. Hús,
sem einu sinni voru fögur álit-
um, eru nú óhrjáleg, og göturn-
ar eru holóttar. En gyllingin á
Spaskyturninum er ný og rauðu
stjörnurnar í Kremlturninum
ljóma í sólskininu.
Göturnar iða allan sólar-
hringinn af fátæku fólki, fölu
og þolinmóðu. Þar sjást engin
marglit hálsbindi eða tízkuhatt-
ar. En einkennisbúningar her-
mannanna í Rauða hernum eru
snyrtilegir og vandaðir, en þó
volkaðir af langri notkun. Reið-
stígvélin eru oftast óburstuð, og
eitthvað af hnöppunum fimm á
bakinu vantar oftast.
* II.
Einn af þeim fávísu mönnurn,
sem báru slíka hugmynd í höfði,
að nú væru samgöngubætur ekki
því til fyrirstöðu að nýta þessar
jarðir, er höfundur þessarar
greinar. Enda þótt hann sé
fæddur í „góðsveitum", þá var
hann ekki svo skynsamur að
halda sig þar, heldur álpaöist
upp í harðindin og hefir hýrzt
þar nú í 20 ár. Ekki nóg með
þetta. Heldur hefir hann nú á
síðustu og verstu tímum lagt um
70 þús. krónur í jarðakaup og
byggingar, auk ræktunar, með
þeirri fávísu hugsun að halda,
að dalakarlar yrðu metnir jafnt
og aðrir borgarar þessa lands,
hva^ áhrærir umbætur til sjáv-
ar og sveita, að brýr yrðu lagð-
ar, sem ákveðnar hafa verið
fyrir 18 árum, og að sími yrði
lagður, sem lofað var litlu síð-
ar. En þær vonir hafa ekki rætzt
ennþá.
III.
Eins og alþjóð veit, á þó sýsl-
an „stóran“ þingfulltrúa. Svo
„stóran“, að hann er af þing-
flokki sínum talinn hæfastur
til að vera forseti sameinaðs al-
þingis. Auk þess sem hann er
mikils ráðandi í stærsta þing-
flokknum. Ennfremur var hann
þátttakandi í stjórnarsamvinnu
þeirra flokka, sem hefir haft
„nýsköpun“ með höndum og
hefir haft yfir að ráða um 600
millj. í innstæðum erlendis, er
hún tók við — og eytt þeim á 2
árum og sennilega meiru til.
Ekki er þó því um að kenna, að
hann hafi ekki verið minntnr
á þessar nauðsynlegu umbæfcur
er þyrfti að gera bæði hér og
annars staðar. Góðviljann til
þessara umbóta skal svo sem
ekki efazt um. En hitt er þó sjá-
anlegt, að umbætur þessar eru
ekki komnar, hvorki fyrir Lax-
dælinga eða aðra bændur hér-
aðsins, sem þó eru mjög aðkall-
andi vegna væntanlegra mjólk-
urflutninga, sem héraðsbúar eru
neyddir til að taka upp vegna
væntanlegrar mjólkurvinnslu-
stöðvar á Blönduósi.
Venjulegir borgarar verða oft-
ast að standa lengi í röð til þess
að ná í aðgörigumiða að óper-
unni eða danssýningum, og þeir
taka sér stöðu í röðinni jafn
þolinmóðir til þess eins og alls
annars. Ég hefi hvergi séð eins
marga örkumlamenn og í
Moskvu. Sumir þeirra selja eld-
spýtur og sígarettur á götunum.
í Moskvu úir og grúir af tötur-
um með há kinnbein og möndlu-
augu, gulir á hörund. Þeir eru
sjaldséðari í Leningrad, því að
hún er miklu evrópiskari borg.
Gistihús ferðamannaþjónust-
unnar í Moskvu er brosleg til-
raun til þess að sýna heimin-
um, að Ráðstjórnarríkin geti
byggt gistihús af fullkomnustu
gerð. En gistihúsið sýnir alranga
mynd af lífinu í Moskvu. í hin-
um geysistóra forsal gistihússins
er sextíu metra langur en mjór
gólfdúkur, sem endar við styttu
af Stalin í síðfrakka. í miðjum
forsalnum er líkneski af Lenin
og Stalin í samræðum. Sams
konar líkneski sjást víða á járn-
brautarstöðvum og öðrum fjöl-
förnum stöðum.
Gistihúsið er vel búið á allan
hátt. Hver hinna þrettán hæða
er búin húsgögnum í mismun-
andi litum, og á hverri hæð er
veitingasalur, sem gestirnir láta
sér fátt um finnast, Rússunum
til mikillar undrunar. Þjónustan
„Finnland og ísland skilja
fjöll og lönd og mikil höf. Þó
hafa finnska þjóðin og hin ís-
lenzka um langan aldur vitað
vel hvor til annarrar. Þegar í
hinum elztu sögum íslendinga
er þess víða getið, að Finnland
byggði harðfeng þjóð, sem
varði land sitt af hreysti og ætt-
jarðarást.
Finnar og íslendingar eiga
það sameiginlegt, að vera út-
verðir norrænna þjóða og nor-
rænnar menningar. Finnar í
austri, íslendingar í vestri, og
eiga þar báðar þjóðirnar mik-
ifsverðu hlutverki að gegna. Þá
er norrænar þjóðir finnast all-
ar ög talaðar eru þrjár þjóð-
tungur Norðurlanda, á og hvor
þessara þjóða sína sérstöðu og
séreign, íslendingar sína fornu
tungu, Finnar hina finnsku
tungu.Báðar hafa þessar þjóðir
löngum orðið að reyna erfið
kjör og þurft vel að gæta frels-
is síns og þjóðernis. Vér ætlum,
að Finnum hafi vel að haldi
komið sú arfleifð norrænnar
menningar, sem ísjendingar
geymdu Norðurlandaþjóðum,
Að vísu var nú ekki bænda-
görmunum alveg gleymt af
„tólffótungs“stjórninni, er hún
var að útdeila erlendu innstæð-
unum, því sagt var að 1% af
þeim 600 miljónum ætti að verja
í „nýsköpun“ landbúnaði til
handa í 10 ár í röð. En hitt er
víst, að árin eru ekki liðin nema
2 af þessum 10 — og erlendu
innstæðurnar eru búnar. Líklega
hefir eitthvað af þessu 1% ver-
ið varið til j arðvinnsluvéla og
jeppakaupa, sem bændur hafa
svo auðvitað borgað, en með
margfaldri álagningu. Auk þess
hafa ekki nema sumir bænda
ennþá fengið þá jeppa, sem
pantaðir voru, því eins og gefur
að skilja, þá þótti nauðsynlegra
að frambjóðendur til þings og
ýmsir aðrir sérgæðingar fengju
einhvern hluta áf þessum nauð-
synlegu landbúnaðartækjum.
IV.
Fyrir kosningar hefir þessi
er góð, og gestirnir eru hvattir
til þess að fá máltíðir sínar inn
í herbergi sín. Á hverri hæð er
enskur túlkur, sem er jafnframt
njósnari fyrir pólitísku leyni-
lögregluna (MVD). Hversu
hljótt sem maður gengur um,
skýtur ætíð einhver kollinum
fram yfir afgreiðsluborðið til
þess að líta eftir því, hver sé á
ferð, en hverfur jafnharðan
aftur. Skýrsla er tekin af manni
í hverri viku.
Áður en ég fór frá London
var ég varaður við fögrum, rúss-
neskum konum, og ég hafði að-
eins verið fjórar klukkustundir
í Moskvu, er síminn á náttborð-
inu mínu hringdi, og konurödd
heilsaði mér með nafni. Mér
datt í hug, að þetta væri ef til
vill einhver kona, er ég hefði
hitt í París og ég talaði við
hana um stund og reyndi að
muna, hver það gæti verið. En
þegar ég bað hana að lokum að
segja mér nafn sitt, svaraði hún
„Þætti yður ekki gaman að hitta
fallega, rússneska stúlku?“ Til-
gangurinn var að opna njósnara
frá MVD leiðina að mér. Ég fékk
margar slíkar símahringingar
frá ókunnum konum, en að lok-
um gáfust þær þó alveg upp.
Þessar njósnir eru ekki orðum
auknar hjá mér. Þær eru al-
gengar. Á hverju gistihúsi eru
slíkar njósnir reknar. Slíkar
og á íslandi eru nokkur hinna
mestu skálda Finnlands hverju
barni kunn af þýðingum ís-
lenzkra skálda. Og svo sem
Finnar vita vel, að bókmenntir
íslendinga og forn menning varð
þeim jafnan hið sterkasta vopn
í baráttu sinni til sjálfstæðis
og velgengni, svo vitum vér og,
íslendingar, hver arfur yður
Finnum var gefinn í fornum
menntum og hinum dýrustu
Ijóðum, sem enginn kann að
greina höfund að. Þau ljóð hef-
ir þjóðin öll átt og ódauðleg
gert, sem snaran þátt menning-
ar sinnar og tilveru, eins og
var um Eddukvæði og hinar
fornu sögur íslendinga úti á ís-
landi.
Hin síðari ár hafa tekizt
meiri kynni en fyrr með Finnum
og íslendingum. Þjóðirnar hafa
átt viðskipti saman, báðum til
hagræðis. Hvor þjóðin um sig
hefir kynnzt nýrri menningu
hinnar, og íslendingar hafa ekki
miður en aðrir undrazt afrek
hinnar finnsku þjóðar í listum
og skáldskap, í hagnýtum verk-
um, og svo þar sem íþrótt eða
atgerfi skyldi þreyta.
Þjóðþing yðar Finna fékk á
örlagatímum þá skipan, sem nú
er. Það var þá endurvakið í
nýrri mynd, af djörfum hug, af
miklu frjálslyndi og viðsýni, til
að verða brjóstvörn fyrir frelsi
þjóðarinnar, framtíð hennar,
menningu og velferð.
Þér Finnar gerið nú hátíðlega
40 ára minningu þessa atburð-
ar. Alþingi íslendinga og al-
þjóð manna á íslandi færir
þjóðþingi Finna og finnsku
þjóðinni hinar beztu árnaðar-
óskir og bróðurkveðjur á þess-
ari þjóðhátíð. Megi heill og ham-
ingja fylgja þjóðþingi Finn-
lands og friður og blessun hinni
finnsku þjóð. Megi yður Finn-
um auðnast að standa frjálsir
og sterkir í bræðrafylkingu
hinna norrænu þjóða í barátt-
unni fyrir betri heimi, fyrir
frelsi og mannhelgi með öllum
þjóðum.
Alþingi íslendinga
Jón Pdlmason
forseti sameinaðs Alþingis.
Þorsteinn Þorsteinsson
forseti efri deildar.
Baröi Guðmundsson
forseti neðri deildar."
skýrslur eru langflestar gagns-
lausar á þeim tíma, en þær geta
komið að liði seinna, og þær
friða hina austurlenzku tor-
tryggni Rússanna. En möppu-
raðirnar, sem geyma þessar
skýrslur í hillum Lubianka-
fangelsisins eru orðnar langar.
Hér er engum treyst.
En þessi ferðamannagistihús í
Moskvu eru að líkindum einu
gistihúsin í Ráðstjórnarríkjun-
um, sem láta í té hreint hand-
klæði og lítið sápustykki á
hverjum degi.
Búðargluggarnir eru fullir af
eftirlíkingum af kjöti, bjúgum
og alifuglum, og inni í þeim eru
viðskiptavinirnir í óða ' önn að
snæða matinn, sem þeir kaupa,
og þótt hörkufrost sé á, selst
ískremið vel, því að það er tölu-
vert nærandi. Matur virðist
nægur á boðstólum, ef menn
hafa peninga til þess að kaupa
hann.
Meðaltekjur Moskvubúa svara
til 160—200 krónum á mánuði,
en enginn gat sagt mér, hvaða
gildi rúblan hefði í raun og veru
fyrir Rússann. Ég sá aldrei neitt
fallegt í búðunum nema heim-
ilisiðnaðarmuni, sem voru ó-
heyrilega dýrir. Það var auðséð,
að hér var dugleg þjóð þjökuð
undir oki striðsins en með mikla
þörf fyrir nýjungar, þar sem
(Framhald á 4. siðu)
(Framhald á 4. síðu)
Herbert Asliley:
Lífið í Moskvu
Herbert Ashley stjórnmálafréttaritari við brezka blaöið Daily
lelegTaphs hefir dvalið alllengi í Moskvu og ritaði þessa grein
fyrir blað sitt eftir heimkomuna. Lýsir hún lífinu þar eins og
það kom honum fyrir sjónir. Herbert Ashley var fréttaritari
blaðs síns í Moskvu á fundi utanríkisráðherranna.