Tíminn - 07.06.1947, Side 2
2
TÍ!UIMV. laugardagiim 7.1iim 1947
103. blað
Laugurdagur 7. júní
Seinustu hálmstrá
kommúnista
í blöðum sínum og rökrœðum
manna á meðal, eru forkólfar
Sósíalistaflokksins nú yfirleitt
hættir að réttlæta verkfallsbrölt
sitt með því, að það sé sprottið
af umhyggju fyrir verkalýðnum
eða sé líklegt til að bæta hag
hans, þótt kauphækkun fengist
fram. Meðal áróðursmanna
þeirra á vinnustöðvunum gætir
nú einkum orðið tveggja ann-
arra fullyrðinga, sem þykja
vænlegri til að villa verkamönn-
um sýn en upphaflegu blekk-
ingarnar.
Fyrri fullyrðingin er sú, að
raunar sé þetta verkfallsbrölt
hrein vitleysa og hafi aldrei átt
að flana út í það. Nú sé hins veg-
ar komið eins og komið er. Verði
nú snúið til baka, sé það ekki
fyrst og fremst ósigur fyrir sós-
íalista, heldur verkalýðssam-
tökin. Ef þau tapi deilu, þótt
röng sé, muni atvinnurekendur
verða örðugri viðfangs síðar.
Hin fullyrðingin er sú, að
verði að tilhlutun sáttasemjara
efnt til atkvæðagreiðslu um
málamiðlunartillögu, sé um að
gera að fella hana, því að þá
muni atvinnurekendur ekki
þora annað en að semja strax
á eftir.
Um hina fyrri þessara full-
yrðinga er það að segja, að
sósíalistar sýna bezt, hve óverj-
andi verkfallsbrölt þeirra er,
með því að hampa henni. Hins
vegar ætti það að veraj hverjum
manni augljóst, að það er sigur,
en ekki ósigur, fyrir verkalýðs-
samtökin að falla frá röngu
máli, þótt ósvífnum valda-
spekúlöntum hafi tekizt um
stundarsakir að skipa þeim til
liðs við það. Því aðeins geta
verl^alýðssamtökin skapað 8ér
sterka aðstöðu, að sanngjarnir
og réttsýnir menn finni, að þau
hafi jafnan lög að mæla og mis-
noti ekki aðstöðu sína til að
vega að öðrum stéttum eða
þjóðfélaginu i heild. Stundar-
sigrar, sem eru unnir á öðrum
grundvelli, geta aldrei orðið
annað en bráðabirgðasigrar, íjem
fyrr eða seinna snúast upp i
ósigur.
Um síðarí fullyrðingu sósíal-
ista er' bezt að segja það strax,
að það myndi síður en svo leiða
til undanhalds hjá ábyrgum að-
ilum í deilunni, þótt kommún-
istum tækist með einhverjum
klækjabrögðum að láta verka-
menn fella miðlunartillögu frá
sáttasemjara. Þessum aðilum er
að sönnu ljóst, að langt verkfall
mun valda þjóðinni verulegu
tjóni, en þó ekki nema smá-
vægilegu í samanburði við það,
ef dýrtíðinni væri sleppt lausri,
eins og verða myndi óhjá-
kvæmileg afleiðing kauphækk-
unar nú.
Öll athugun verkamanna á
þessum og öðrum blekkingum
sósíalista og málsatriðum yfir-
leitt, getur því ekki leitt, nema
til einnar og sömu niðurstöðu:
Verkamenn eiga ekki nema
eina rétta leið í þessu máli. Sú
leið er að hrinda af sér oki
kommúnistanna og láta þá ekki
fara með sig út i meiri ófæru,
en orðið er. Taka síðan upp sam-
vinnu við aðrar stéttir um
stöðvun og niðurfærslu dýrtíð-
arinnar og tryggja þannig á-
framhaldandi framfarir. Með
því tryggja verkamenn afkomu
sína bezt og með því styrkja þeir
Stefán Einarsson, prófessor
fimmtugur
Einn af merkustu íslending-
um vestan hafs er fimmtugur í
dag. Það er Stefán Einarsson,
prófessor við John Hopkins
University i Baltimore í Banda-
ríkjunum.
Stefán er fæddur að Hösk-
uldsstöðum í Breiðdal í S-Múl.
7. júní 1897. Foreldrar hans voru
Einar Gunnlaugsson bóndi þar
og kona hans Margrét Jónsdótt-
ir prests á Klyppstað. Þau voru
mestu atorku- og myndarhjón.
Stefán ólst upp hjá foreldrum
sínum og stundaði öll venjuleg
sveitastörf í uppvextinum. Hann
var snemma bókhneigður og
lestrarfús með afbrigðum. Stúd-
entspróf tók hann árið 1917.
Að stúdentsprófi loknu las
hann við háskólann í Reykjavík
á vetrum um skeið, en vann
heima hjá foreldrum sínum á
sumrin. Hann lauk magister-
prófi í íslenzkri málfræði, bók-
menntum og sögu árið 1923. Að
því loknu sigldi hann tii Finn-
lands og lagði stund á hljóð-
fræðinám við háskólann í Hels-
ingfors árin 1924 og 1925, en hélt
þaðan til Oslóar og samdi þar og
varði doktorsritgerð sína árið
1927 fyrstur islenzkra manna.
Fjallaðt hún um hljóðfræði ís-
lenzkrar tungu og er rituð á
þýzku. Það sama ár hélt hann
til Ameríku og varð þá um
haustið kennari við John Hop-
kins háskólann i Baltimore, og
árið 1936 varð hann prófessor
við þann skóla og hefir gegnt
því embætti síðan. Kennslugrein
hans er ensk málfræði.
Stefán kvæntist árið 1925
eistlenzkri konu, Margarethe
Schwarzenberg að nafni.
En Stefán hefir ekki aðeins
verið atkvæðamikill kennari.
Hann hefir einnig innt af hönd-
um margs konar vísindastörf og
unnið íslandi og íslenzkri menn-
ingu ómetanlegt starf. Hann
hefir meðal annars verið vara-
áhrif og álit samtaka sinna
mest. Sú leið og engin önnur er
leiðin til sigursins.
Hjarni Bjariiason,
Úr
i.
Á bókmennta- og ritöld þess-
ari verður að teljast harla hljótt
um þá, grein bókmenntanna, er
um tónlist fjallar. Ef til vill má
segja, að það sé eðlilegt, þar
sem listgrein þeirri, á landi hér,
er ennþá ekki sá sómi sýndur,
sem vera ber. Tónlistarkennslu
í skólum, er víðast mjög ábóta-
vant og námsgreinin er ekki
prófskyld. Menn geta því hæg-
lega komizt upp úr hvaða skóla
sem er, án þess að komast nokk-
uð niður i námsgrein þessari.
Er þó dagsanna, að tónlistar-
nám er mjög menntandi og
göfgandi og hefir meira menn-
ingarlegt gildi, en margar aðrar
námsgreinar. Þess er og að geta,
að það þjálfar bæði hug og
hönd, ef um hljóðfæraleik er
að ræða. Benda má á, að flestir,
sem komast eitthvað niður í
tónlistarnámi, halda áfram að
iðka þá grein, eru með öðrum
orðum að læra alla ævina, sér
til gleði og ánægju. Tónlistin er
því mjög göfgandi hugðarefni í
tómstundum.
Af tómlæti því, sem ennþá
ríkir hér á landiT tónlistarefn-
um, má ýmislegt telja. Þó að
ræðismaður íslendinga í Balti-
more um langt skeið.
Stefán er félagi í fjölmörgum
vísindafélögum, er fjalla um
bókmenntir og málfræði, og hef-
ir ritað fjölda greina í erlend
vísindatímarit. Hann hefir einn-
ig ritað nokkrar sjálfstæðar
bækur um fræðigrein sína. Þá
hefir hann ritað sögu Eiríks
Magnússonar, sem kom út í
Reykjavík árið 1933. í íslenzk
tímarit hefir hann og ritað all-
margt greina um sérgrein sína
og íslenzka höfunda og verk
þeirra.
Stefán hefir safnað afarmiklu
efni um störf og verk íslenzkra
nútímarithöfunda og skrifað
stuttar greinar um þá í amer-
ískar handbækur. Þá hefir hann
og nýlega lokið merku rit-
verki, er nefnist History of
Islandic Prose Writers 1800
—1940, og mun það rit
koma út í ritsafninu Island-
ica, sem Halldór Hermanns-
son, prófessor gefur út.
Um þessar mundir hefir hann
í samningu sögu islenzkra bók-
mennta frá upphafi fyrir út-
gáfufyrirtæki eitt í Banda-
ríkjupum.
Sumarið 1939 var Stefáni boð-
ið að taka að sér aðalritstjórn
forníslenzkrar orðabókar, sem
Árna Magnússonar nefndin í
Kaupmannahöfn hefir í hyggju
að láta gera. Hann ákvað þá að
taka því boði, en áður en hann
það sé utan við aðalefni þess-
arar greinar, er samt ekki úr
vegi að nefna það sem mestum
hömlunum hér um veldur og
það eru erfiðleikar þeirra, sem
þessi fræði og þessa listgrein
stunda. Hefir dómkirkjuorgan-
leikari landsins, dr. Páll ísólfs-
son, réttilega bent á þá í Morg-
unblaðinu í vetur. Eftir stutta
athugun þessara mála fer að
verða skiljanleg þögnin yfir út-
gáfum tónbókmennta.
n.
Á árinu sem leið gaf útgáfu-
félagið „Gígjan“ út merkar
söngbækur og tónlistarrit. Hefi
ég ekki orðið þess var, að þeirra
hafi að neinu getið verið. Verður
hér í fáum orðum vakin athygli
á þeim. Er þá fyrst að minnast
á sönglagahefti, „20 íslenzk
þjóðlög." Er það framhald af
3 þjóðlagaheftum, sem Hall-
grímur Helgason tónskáld, hefir
raddsett og gefið út. Lögin í
þessum heftum hafa verið í
flokkum. Fyrst hafa verið
kvæða- eða rímnalög, 1 öðrum
flokki vísnalög og þeim þriðja
sálmalög. Eru mörg þessara eldri
laga í gömlum tóntegundum —
kæmist til Danmerkur til þess
að taka við þessu starfi, skall
styrjöldin á, og hvarf hann þá
frá því ráði.
Á sumrin vinnur Stefán oftast
í bókasafninu íþöku að söfnun
heimilda um islenzkar bók-
menntir að fornu og nýju og
vinnur að því þegnskaparstarfi
af óþrjótandi áhuga og elju. Er
það flestra manna mál, að hann
sé nú orðinn einn hinn allra
fróðasti núlifandi maður um
íslenzka höfunda og verk þeirra.
Kunnugir telja Stefán hæg-
látan og allra manna ófúsastan
á að hafa ritstörf sín og fræði-
iðkanir í hámæli. Hann er hóg-
vær og gerhugull maður, en þó
glaðvær og flestum hnyttnari og
fyndnari í góðra vina hópi.
Þótt örlög hafi búið Stefáni
starf fjarri ættlandi sínu hefir
hann lagt drjúgan skerf til ís-
lenzkra fræða, en auk þess hefir
hann neytt aðstöðu sinnar er-
lendis eins og bezt verður á
kosið til þess að kynna íslenzk-
ar bókmenntir að fornu og nýju
og auka þekkingu annarra þjóða
á tungu og sögu íslendinga.
En fyrir allt þetta fræðistarf
sitt hefir hann aðeins hlotið
óverulegan styrk af fé því, er
Alþingi veitir íslenzkum fræði-
mönnum.
Þannig hefir Stefán unnið tví-
þætt menningarstarf. Hann
hefir stundað erilsamt kennara-
starf og ritað fjölmargt um ís-
lenzk fræði á erlendum vett-
vangi, en jafnframt hefir hann
unnið þýðingarmikið fræði-
starf á alíslenzkum vettvangi.
Þótt þess megi óska af heil-
um hug, að Stefáni endist líf og
þróttur enn um langan dag til
að inna þetta tvíþætta hlutverk
af höndum, íslandi og íslenzkum
fræðum til heilla og þroska, væri
ekki síður æskilegt, að hann
kæmi hingað heim og fengi starf
og viðunandi aðstöðu hér til
fræðilðkana, því að enginn vafi
er á því, að hér bíða hans verk-
efni, er hann gæti leyst mörgum
öðrum fremur.
Franskt
Ein áhrifamesta félagslega
uppgötvun allra tíma er verk-
lýðshreyfing Karl Marx. Þar
með er ekki sagt að hún sé jafn
fullkomin eins og hún hefir ver-
ið máttug. Allt um það hefir
hún megnað að lyfta öreiga-
lýðnum upp úr þrælkun og gera
hann hluttakandi í arðinum af
vinnu sinni. Félagsuppgötvun
þessi hefir lyft öreiganum,
verkamanninum og gert hann
að frjálsum samningsaðilja um
kjör sín og kaup. Galdurinn í
þessari félagslegu uppgötvun
var að neyta samtakamáttarins
til verkfalla, vinnustöðvunar,
þegar kaup eða kjör voru ekki
sanngjörn lengur. Og jafnan
skyldi þetta vopn hrífa, meðan
því var beitt af sanngirni. Sér-
hvert verkfall vannst, sem stoð
átti í samúð almennings sem
utan við stóð. En heldur ekki
lengur.
Nú er hafin ný tegund af
verkfalli — verkfall, sem ekki á
samúð almennings utan verk-
lýðssamtakanna. Verkfall, sem
ekki á heldur samúð verkalýðs-
ins í verkalýðssamtökunum. Það
sanna synjanir hinna fjölmörgu
félaga innan Alþýðusambands-
ins um að hafa samflot um þær
kröfur, sem nú eru gerðar. Þetta
verkfall er ekki hafið af um-
hyggju fyrir hag verkalýðsins.
Þetta er franskt verkfall!
Fraktoar fóru mjög báglega
út úr styrjöldinni. Öngþveiti er
í landinu. Atvinnulífið er í mik-
illi nauð. Verðbólgan að því
komin að valda hruni. Ekkert
getur bjargað frá þessu hruni
annað en það, að menn haldist í
hendur, og enginn heimti um-
fram annan, laun standi í stað
meðan verið er að rétta við
þjóðarhag. En þá koma til sög-
unnar menn, sem heldur kjósá
einræði að rússneskri fyrir-
mynd og kommúnisma, en þjóð-
félagsskipulag það, sem vest-
rænar lýðræðisþjóðir búa við.
Þeir efna til verkfalla og kaup-
krafa, ekki til þess að bæta hag
almennings heldur til að fyrir-
fara því þjóðskipulagi, sem leitt
hefir af sér meiri menningar-
framfarir en nokkurt skipulag
annað og á svo undarlega
skömmum tíma.
verkfall
Reynir nú á íslenzkan verka-
lýð.
Lætur hann sömu mennina
siga sér út í verkföll gegn at-
vinnulífi, sem þegar er orðið
gjaldþrota, atvinnuvegum, sem
bókstaflega eru komnir á sveit-
ina, eða öllu heldur ríkið. Væri
það ekki eitthvað svipað eins
og að ætla að draga sjálfan sig
upp úr sjónum með því að toga
í hárið á sér. Nema fyrir þá, sem
vilja frjálst þjóðfélag feigt.
Nú, skyldu ekki aðrir láta
ellefu manna ráðið í Dagsbrún
siga sér en þeir, sem vilja
franskt verkfall, pólitískt verk-
fall, byltingu þjóðskipulagsins.
En hvað verður um samúð al-
mennings í framtíðinni með
verkfallsvopninu, eftir að freist-
að hefir verið að vinna með því
víg á þrautreyndu þjóðskipu-
lagsformi .og frelsi einstaklings-
ins.
Leiðið hug að því, allir þér
sem neytið yðar brauðs í sveita
yðar andlit(is.
Viljið þér láta misbjóða yðar
viröulega verkfallsvopni með
þessum hætti. —
Viljið þér láta vinna víg á
lýðræðisskipulagi þjóðar yðar
með þessu vopni — undir fölsku
yfirskyni.*
X.
Molar
Um gler.
Gler er bezta byggingarefnið, sem
enn þá hefir verið fundið upp. Það
er vatnsþétt, loftþétt, hljóðþétt, eld-
traust og leiðir ekki rafmagn. Það
er líka hægt að gera það algerlega
ógagnsætt. Fyrir stríðið voru Þjóð-
verjar farnir að nota það til húsa-
bygginga, en það hefir þó ekki tek-
izt að gera gler sprengjutryggt.
Fiti úr gleri.
Samkvæmiskjólar, nærklæði og
karlmannaföt, sem að líkindum verða
mjög algeng á hinni upprennandi
gleröld, eru þó raunar engin nýjung.
Fyrri fimmtíu árum síðan bar leik-
konan Georgia Cayven samkvæmis-
kjól, sem var ofinn úr fínum gler-
þræði. Eulaila Spánarprinsessa sá leik-
konuna í þessum kjól á leiksviðinu, og
var ekkl í rónni fyrr en búið var að
gera slíkan kjól handa henni.
itrasta, samfara þekkingu og
vandvirkni. Væri óskandi að
Hallgrímur léti fleiri þjóðlaga-
hefti frá sér fara. Muh áreiðan-
lega af mörgum beðið eftir fleiri
heftum með eftirvæntingu.
Annað sönglagaheftí., sem
„Gígjan“ gaf út á síðasta ári er,
„Syngjandi æska,“ 55 lög fyrir
skóla og heimili. Hefir Hallgrim-
ur búið þau undir prentun og
raddsett. Eru lögin flest gamlir
•i
kunningjar og útsett þannig, að
þau eru tiltölulega auðveld víð-
fangs á píanó eða stofuorgel,
raddsett með einföldum og
sterkum hljómum í aðgengileg--
um tóntegundum“ eins og hann
segir í formála. Þarf engum
orðum að því að eyða, að heftið
er mjög nauðsynlegt fyrir byrj-
endur í söng og hljóðfæraleik.
Hefir sem kunnugt er verið
vöntun á slíkum söngbókum,
því mikill þorri vinsælla laga er
í sönbókum ekki í búningi fyrir
„yngstu þegnana" og hefir þess
vegna verið erfiðleikum bundið
að syngja þau í unglingakórum.
Hefir útgáfufélagið „Gígjan“
hér bætt úr brýnni þörf og væri
gott að eiga von á framhaldi.
Þriðja bókin, sem nefnt félag
hefir gefið út, er „Saga tónlist-
arinnar“ í frumdráttum, eftir
Sigrið Rasmussen, þýdd af Hall-
grimi Helgasyni. Er þetta fyrsta
tónlistarsagan, sem komið hefir
Hornaflrði:
tónheimam.
kirkjutóntegundum — og radd-
sett í þeim. Er það mikill fengur
fyrir islenzka tónmennt, að fá
þau úr garði gerð, þegar sá á-
hugi virðist vera að vakna með-
al ýmissa tónlistarmanna, að
taka beri þær upp aftur til við-
bótar við hinar ríkjandi, dúr og
moll. Er augljóst að það hlýtur
að auka mjög fjölbreytni í tón-
listinni og efla möguleika tón-
skáldanna.
í hefti þessu eru, eins og í
þeim fyrri eftirtektarverð og
sérkennileg lög í ýmsum bún-
ingi, eða fyrir hljóðfæri, bland-
aðan kór og karlakór. Eru þarna
ágæt kvæðalög og „ísland far-
sældarfrón,“ í sínum gamla tví-
söngsbúningi, en efldur með
sjálfstæðri bassarödd fyrir
píanó. í vísnalagaflokknum er
hið alkunna lag við „Ölerindi"
Hallgríms Péturssonar, „Nú er
ég glaður á góðri stund,“ í glæsi-
legum búningi. í þessum flokki
er einnig hinn gamli skólasöng-
ur frá Bessastöðum, „Integer
vitae,“ fyrir blandaðan kó;- og
má syngja lagið í karlakór, með
því að taka annan frumtón, án
þess að breyta þurfi raddsetn-
ingu. Þýðing textans er þarna
eftir Grím Thomsen. Þarna er
líka lagið „Krumminn á skján-
um,“ í ágætri útsetningu fyrir
karlakór. Helmingur sálmalag-
anna í heftinu, eru úr hinu stófa
þjóðlagasafni Bjarna Þorsteins-
sonar. Hafði hann tekið þau á-
samt fleirum úr „Melodía,“
stóru íslenzku nótnahandriti,
rituðu af Jóni syni Ólafs prests
á Söndum, um 1650. Að'minnsta
kosti eitt þeirra, „Grátandi kem
ég nú guð minn til þín,“ ætti
að vera í sálmasöngbók þjóð-
kirkjunnar. Hið sama mætti
segja um fleiri lög í sálmalaga-
flokki fyrri hefta í safni þessu.
Lagið „í Babylon við vötnin
ströng,“ er sérkennilegt þjóðlag
og eftirtektarvert. Hefti þetta er
frábrugðið hinum fyrri að því
leyti, að í síðari hluta þess, eru
ný þjóðlög. Eru í þeirri flokki lög
eftir 4 konur, er hafa sent Hall-
grími laglínur, sem þær sjálfar
hafa samið. Eru lög þessi at-
hyglisverð, enda farin að ná vin-
sældum. Þjóðkórinn og söng-
konan Maria Markan kynntu
þjóðinni í vetur í útvarpinu lag
Ingunnar Bjarnadóttur frá
Kyljarholti, „Amma raular í
rökkrinu." Eins eru karlakór-
arnir farnir að syngja lag Ingi-
bjargar Sigurðardóttur í Hjálm-
holti, „Hér sit ég ein á stakki.“
Lag Jakobínu Thorarensen, „Ég
skal vaka og vera góð,“ hefir
einnig verið s(ungið í útvarpinu.
Raddsetning laganna í þessu
hefti er, sem í fyrri heftum,
með afbrigðum góð. Andi lag-
línunnar er þar túlkaður til hins