Tíminn - 12.06.1947, Blaðsíða 2

2
Tmi\rV, fiimiiÉudaginii 12. júní 1947
106. blað
F»mmtudagur 12. júní
Hvað tefur aðgerðir
í dýrtíðarmálinu ?
Það efar vafalaust enginn, að
sú staðhæfing aðalfundar sam-
bands ísl. útvegsmanna hafi við
fyllstu rök að styðjast, að út-
gerðin geti ekki risið undir dýr-
tíðinni lengur. Þó er nú greitt
á ábyrgð ríkisins stórum hærra
verð fyrir hraðfrysta fiskinn og
saltfiskinn en fæst fyrir þessar
afurðir erlendis. Um verðlag ís-
fisksins, sem hefir verið hag-
stætt fram að þessu, er allt í ó-
vissu, en útlit fyrir, að það verði
lágt í sumar. Löndunarleyfi tog-
aranna í Englandi renna út 31.
ágúst og verður litlu spáð um
það, sem tekur við eftir þann
tíma.
Þetta viðhorf ætti vissulega að
sanna mönnum, að raunhæfar
aðgerðir í dýrtíðarmálunum má
ekki draga á langinn, — þótt
enn sé sæmilegt verð á síldar-
afurðum, — ef ekki á að verða
hér allsherjar hrun á næsta
hausti, því að ríkisábyrgðar-
leiðin verður þá ekki lengur fær.
Þegar þessar staðreyndir eru
athugaðar, er það sannarlega
ekki ofmælt, að það gangi glæfr-
um næst, að verkamönnum skuli
hafa verið att út í verkfall til að
krefjast kauphækkana. En
þess ber samt vel að gæta, að
verkfallið á sér fleiri orsakir en
undirróður kommúnista. Meðan
Áki og Brynjólfur sátu í ríkis-
stjórninni, var hafin víðtæk
fölsun visitölunnar og núv. rík-
isstjórn hefir orðið að viðhalda
þeim arfi, svo að hækkun vísi-
tölunnar yrði ekki atvinnuveg-
unum um megn. Br^njólfur og
Áki skildu því þannig við, að
verkamenn höfðu vissulega orð-
ið Jjörf fyrir kjarabætur, þótt
þessir herrar þættust ekki taka
eftir því meðan þeir gátu hag-
rætt sér í ráðherrastólunum.
Hins vegar er það ekki leiðin til
kjarabóta að hækka kaupið, því
að það leiðir aðeins til áfram-
haldandi verðbólgu og dýrtíðar,
sem fer verst með verkalýðinn.
En kommúnistar hafa notað
tækifærið til að beina verka-
mönnum inn á þá leið, því að
þeir sjá, að það er vísasti veg-
urinn til öngþveitis, sem er
óskadraumur þeirra.
Hin eina færa leið verka-
manna til kjarabóta, er sama
leiðin og leið útvegsins til ör-
uggrar rekstrarafkomu. Það er
að ráðast gegn dýrtíðinni og
færa hana niður. Það er eina
leiðin út úr ógöngunum.
Núverandi ríkisstjórn setti það
í málefnasamning sinn, að hún
vildi vinna að lausn dýrtíðar-
málsins og myndi m. a. í því
augnamiði kveðja saman ráð-
stefnu stéttasamtakanna, ef
verða mætti til þess, að þannig
fengist frjálst samkomulag um
ráðstafanir gegn verðbólgunni.
Illu heilli hefir stjórnin enn ekk-
ert aðhafzt til þess að kveðja
þessa ráðstefnu saman. Það
gefur óneitanlega þann blæ, að
hún sé ekki eins áhugasöm um
þessi mál sem skyldi, og gefur
kommúnistum tækifæri til að
tortryggja hana meðal verka-
manna.
Þess verður fastlega að vænta,
að ekki verði lengur dregið að
hefja undirbúning raunhæfra
aðgerða í dýrtíðarmálinu. Þær
ráðstafanir ríkisstjórnarinnar,
að haída vísitölunni niðri og
lækka verzlunarálagninguna, er
vissulega mikil framför frá
Úr Rangárvallasýslu
t
Grein þessi lýsir að nokkru ástæðum í Rangárvallasýslu, eink-
um í Fljótshlíð og á Rangárvöllum nú í vor. En rétt er að hafa það
í huga, að greinin er rituð í síðari hluta marzmánaðar.
Mýrdælingar reynast hjálp
arhella Eyfellinga
Ennþá er komið vor, en frem-
ur er kuldálegt um að litast,
oftast austannæðingar og frost
öðruhvoru og gróðurlítið, enda
er það vanalegt um þetta leyti,
sjaldan þarf að búast við mikl-
um gróðri fyr en seint í maí, og
nú hamlar vikur og aska gróðri
á öllu öskufallssvæðinu að mikl-
um mun. Hinn nýliðni' vetur
hefir hér á Suðurlandi verið
#
með þeim snjóaléttustu og
spakviðrasömustu, en mjög mik-
ið er búið að gefa af heyjum, þó
góð væru, og sérlega mikinn fóð-
urbæti síðan Hekla gaus, svo að
á öskufallssvæðinu mun það
skipta hundruðum og þúsundum
króna á hverju einasta býli, sem
bændur hafa látið fyrir aukin
fóðurbætiskaup bara vegna
þess, og er það út af fyrir sig
smámunir svo framajlega, sem
fénaður lifir yfir sumarið, en
því miður er hætta á, að vanhöld
verði til muna í sauðfé, og er
þegar farið. að verða þess vart,
að ær séu farnar að tína tölu.
Þó er ekki langt liðið á vor enn-
þá. —
Margt hefir verið ritað og
rætt um Heklugosið, sem nú
stendur yfir, og er það mjög
eðlilegt, því það markar djúp
spor í afkomumöguleika þeirra
manna, sem búa á öskufalls-
svæðinu. Aðeins er búið að sjá
upphaf en ekki afleiðingar, sem
hætt er við að verði nokkuð
þungar á metunum. Mér er
nokkuð kunnugt um, hvernig er
í Fljótshlíðinni. Þar eru rúmlega
hækkunarstefnu fyrrv. stjórnar,
en þó ekki nema skammvinn
bráðabirgðaúrræði. Það, sem
þarf, eru róttæk úrræði, sem
byggjast á þeirri meginstefnu, að
þeir beri mestar byrðarnar, sem
mesta hafa getuna og mest hafa
grætt á dýrtíðinni. Finni hinar
vinnandi stéttir, að unnið séxá
þeim grundvelli, mun hvorki
kommúnistum né öðrum æs-
ingamönnum auðnast til lengd-
ar að spana þær til hermdar-
verka.
20 jarðir, sem hafa nokkuð mik-
ið skemmst, og það svo, að hag-
ar verða á þeim öllum meira og
minna skemmdir og eyðilagðir
að minnsta kosti þetta sumar.
Þó vitanlega sé langsamlega
verst í innanverðri hlíðinni. Þar
er allt orpið ösku og vikri. Enn-
fremur er afréttur Fljótshlíð-
inga með öllu ónothæfur. Ann-
ars er að heyra á ýmsum mönn-
um og blaðagreinum, að þetta sé
orðum aukið og ekki rétt með
farið, en ég segi við hina sömu:
Farið sjálfir og skoðið hagana
hjá hlutaðeigandi búendum. Þá,
og þá fyrst, getið þið farið með
rétt mál. Mér barst af tilviljun
í hendur 14. tölubl. ísafoldar frá
9. apríl sl. Þar eru meðal ann-
ars athyglisverðar greinar, sem
sýnast vera skrifaðar af lítilli
þekkingu og enn minni sann-
girni eða góðsemi. Ein greinin
nefnist „Æðrumst ekki“. Þar er
sumt rangt með farið. Meðal
annars það, að oddviti Fljóts-
hlíðarhrepps hefði stýrt fund-
inum í Múlakoti. Lítið sagt en
logið þó. Oddviti var alls ekki á
fundinum, var forfallaður. í
sömu grein er það vítt með
gleiðgosalegum orðum, áð mönn-
um skyldi detta í hug að slátra
ánum, sem áttu ekki eftir nema
nokkrar vikur til burðar, en
dettur nokkrum heilvita manni
í hug, að bs^pdur geri það að
gamni sínu að slátra fénaði að
vetrarlokum? Það er síður en
svo. Ég þekki bændur of vel til
þess, að mér detti í hug að trúa
því, að einn einasti fjáreigandi
geri það nema í neyð, en sem
betur fer eru þeir yfirleitt þann-
ig skapi farnir, að þeir vilja
heldur lóga skepnum sínum á
hvaða tíma sem er en sjá þær
fara í hungur og hordauða. Ég
held það sé ömurlegast af öllu,
og íslendingar ættu að vera
búnir að fá nóg af slíku. Líklegt
er, að greinarhöfundur þessi
þekki lítið til hvernig háttað er
almennt með fénað, þó öðruvísi
sé ástatt en nú, og trúlegast
að hann viti aðeins hvernig er
að éta kjöt* en meira ekki.
Þá er í sama blaði grein er
nefnist „Fljótshlíðin getur
batnað furðu fljótt‘“, skrifuð af
Á. G. E. Um það efast enginn,
að Hlíðin kemur til með að
spretta, en mjög mikið verður
eyðimörk, að minnsta kostí í
sumar, og ég er viss um, að
það þarf langan tíma til þess, að
hún rísi öll iðjagræn úr ösku og
vikri. Þessi greinarhöf. hefir
það eftir Klemens Kr. Krist-
jánssyni á Sámsstöðum, að
hundrað ráð séu fyrir hendi
önnur en að slátra fénaðinum.
Það er gott og blessað, en má
ég spyrja, hvaða ráð eru það?
þegar helzt má enga kind fara
með út úr hreppnum og hagar
ekki um of, þó engin aska eða
eyðilegging sé hjá Fljótshlíð-
ingum. Ekki má láta fé á Þórs-
mörk og í engan nærliggjandi
hrepp; með öðrum orðum e^kki í
Árnes- eða Rangárvallasýslu.
Ég held það sé algerlega bann-
að að flytja fé af garnaveiki-
svæði á þá staði, sem hætta get-
ur stafað af því, sem er mjög
eðlilegt, væri um það að ræða,
að fé úr Fljótshlíð mætti flytja
á garnaveikisvæði í Árnessýslu,
þá gæti átt sér stað, að það tap-
aðist þaðan og leitaði til átt-
haganna. Mætti því láta sér
detta í hug, að það lenti á
Rangárvöllum, en þar er talið að
ósýkt sé ennþá af garnaveiki.
Eitt bjargráð sér Á. G. E., og
það er að lengja veginn inn að
Barkarstöðum eða lengra, — það
út af fyrir sig er ágætt, en fáir
munu hafa trú á því, að sauðfé
lifi á vegavinnu, en vegir geta
verið góðir fyrir því, og senni-
lega vakir fyrir greinarhöfundi,
að hann sjálfur geti í sumarfrí-
um sínum farið þennan fyrir-
hugaða veg. Þá telur Á. G. E.
vikur og öskufall „dýrðaróð
lífsins“, og eftír svona áföll muni
verða tvö höfuð á. hverju kvik-
indi. Enn fremur talar hann
um uppgjöf og vonleysi, en það
er ekki uppgjöf þó óhug slái á
menn, að sjá allt fara í auðn á
fáum klukkustundum. Margt
fleira er í áminnstri grein, sem
ekki er svaravert, og bezt að lofa
höfundi óáreittum að hafa heið-
(Framhald á 3. síðu)
Það hefir oft verið sett í blöð
og útvarp þegar fljótt og drengi-
lega hefir verið hlaupið undir
bagga hjá einstaklingum og
sveitarfélögum, þó válegir at-
burðir ske. Þykir mér sæma, að
við Austur-Eyfellingar gerum
alþjóð kunnugt, með hverjum
vinarhug og höfðingslund Mýr-
dælingar réttu okkur höndina í
vetur, þegar vikurfallið af völd-
um Heklugossins breytti okkar
gróðursælu og byggilegu sveit í
svarta eyðimörk, og ekki var
sýnilegt þá, að nokkurri skepnu
yrði lífvænt á jörð, og þótt hey
væru mikil hjá öllum þorra
bænda, var sýnilegt, að inni-
stöðutími fénaðar yrði það
langur, að full óvissa ríkti um,
hvað nóg yrði. Þá var það, sem
Mýrdælingar sýndu þann mann-
dóm, sem seint mun gleymast
Eyfellingum og færast ætti af-
dráttarlaust í þann annál, sem
ritaður verður um Heklugosið
1947, til verðugs lofs þeim ágæt-
ismönnum, er þá voru uppi í
vesturhluta Skaftafellssýslu
(Hvanqj^- og Dyrhólahrepp-
um).
Þá var það, sem bændur í
þessum hreppum lögðu fram að-
stoð sína með því að taka á gjöf
og hagagöngu mikið á annað
hundrað hross af Austur-Eyfell-
ingum, og geta þeir, sem vita,
hvað slíkur hópuf hrossa þarf
mikið í fullri innistöðu, sett sig
inn í það, hve stórkostlega hjálp
var hér um að ræða fyrir A.-
Eyjafjallasveit. —
Um flutning á öðrum fénaði
var ekki að ræða, þar sem bann-
að er að flytja sauðfé og naut-
pening austur yfir Jökulsá á
Sólheíftiasandi, vegna sýkingar-
hættu af völdum mæði- og
garnaveiki, sem báðar hafa bor-
izt í Rangárþing, og þótt þær
plágur hafi ekki herjað okkur
Fjallamenn enn, þá er það ef
til vill aðeins tímaspursmál, hve
sá friður varir lengi. Annars
mátti fyllilega heyra það á Mýr-
dælingum, að þeir hörmuðu það
að-geta ekki bjargað bæði kúm
og sauðfé okkar Eyfellinga og
fullvíst er það, að á því hefði
ekki staðið frá þeirra hendi, ef
áðurgreind hætta hefði ekki
verið til staðar.
En eitt er víst og hiklaust ó-
hætt að undirstrika, að það var
fjarri þeim að nota sína sterku
aðstöðu til þess að falast eftir
hrossum okkar til kaups fyrir
„slikk“!!!
Þessi ^stórmannlega hjálp á-
samt þeirri göfugmannlegu
hluttekningu og bróðurlega
hugsuharhætti, hefði maður
getað búizt við að flestir hefðu
þótzt vera búnir að gera vel, en
svo var ekki með þá Mýrdæl-
inga, þegar farið var að vitja
þessara hrossa (sem fóðruð
höfðu verið með þeim ágætum,
að $um þeirra máttu teljast
alin) og áttu nú að rekast út í
Holt til vor- og sumarbeitar,
bjóða Péturseyingar — Nikhóls-
og Eyjarhóla-bændur fram land
á jörðum sínum til þess að hafa
mikinn fjölda þessaja hrossa á
í sumar. Aðeins þurftum við að
girða landið, sem þá var gert
með góðri aðstoð þessara manna.
Auk þess hafa ýmsir aðrir
bændur þar í Mýrdal hross í
sínum högum fram eftir sumr-
inu. —
Þegar til þess kom að við
Fjallamenn ætluðum að fara að
borga fóður hrossanna, þá var
svar Mýrdæjlinga þetta: „Þið
eigið ekkert að borga“. Þetta,
sem fram hefir verið tekið, talar
sinu máli, að þarna í Mýrdaln-
um býr ekki fólk með þrönga
sérhagsmunahyggju. Þarna búa
menn og konur, sem eiga í rík-
um mæli þá göfugmannlegu
kennd að kasta sínum eigin
hagsmunum fyrir borð til þess
að bjarga og hjálpa jneðbræðr-
um sínum.
Og þó það sé fjarri mér að
gera lítlð úr eða vantreysta okk-
ur Eyfellingum, þá verð ég að
draga í efa, að við hefðum bor-
ið gæfu til eða verið þess um-
komnir að taka jafn höfðing-
lega á málum sem þessu hefðu
Mýrdælingar þurft á slíkri hjálp
að halda.
Fyrir þess miklu hjálp, og
(Framhald á 4. síðu)
Helgi Kristinsson:
Um Hannes Guðmundsson
og niðja hans
Niðurlag.
Með Þuríði, miðkonu sinni,
átti Hannes þrjú börn. Eitt
þeirra, Guðlaugur, andaðist
fárra vikna gamall, en systurn-
ar voru tvær, Guðrún fædd 1844
og Guðlaug fædd 1845. Urðu þæf
mjög gæfulitlar og skal nú
greint nánar frá því. Sigurður
Hinrikssson, móðurafi þeirra,
dró saman mikil efni með frá-
munalegri harðneskju og var því
mjög vel efnum búinn er hann
lést árið 1852; Þuríður dóttir
hans var einbirni og fóru því
allar eignirnar til hennar. Mun
auðurinn hvorki hafa aukizt eða
minnkað í höndum hennar," og
er hún lézt, komu til skifta á
milli systranna, dætra Þuríðar,
eftirtaldar jarðir: Hjalli, Lækur,
Bjarnastaðir, Móakot og Bakki,
samtals metnar á 1500 ríkisdali.
Svo mjög hvarf þeim systrum
þessi auður fljótt, að hann kom
þeim aldrei að varanlegum not-
um.
Guðrún giftist Hannesi Jóns-
syni úr Ölfusi og byrjuðu þau
búskap að Reykjum í Mosfells-
sveit, en fóru þaðan upp á Kjal-
arnes og slitu þar samvistum
eftir fárra ára hjónaband.
Hafði þá sá hjúskapur geýsam-
lega eytt efnum þeirra. Af börn-
um þeirra komst ein dóttir til
fullorðinsára og er hún enn á
lífi. Er það Þuríður móðir Ól-
afs P. Ólafssonar veitinga-
manns, sem starfrsekir kaffi-
söluna í húsinu nr. 16 við Hafn-
arstræti.
Yngri systirin, Guðlaug, gift-
ist Jóhannesi Jónssyni úr Borg-
arfirði, og hófu þau búskap að
Læk í Ölfusi, en fluttu þaðan
út í Selvog. Eyddust þeim efnin
mjög fljótt og varð fátækt þeirra
svo mikil, að heimilið var leyst
upp og börnin sett niður. Kom-
ust þau þó aftur í nokkrar álnir
þannig, að þau urðu sjálfbjarga.
Voru þau síðast í Reykjavík og
létust hér um aldamótin. Synir
þeirra tveir urðu nafnkunnir
menn. Annar þeirra er skáldið
og mannvinurinn Sigurður Júlí-
us læknir í Canada. Hinn var
Jóhann kaupsýslumaður í
Reykjavík, sá er gaf ríkissjóði
100 þús. kr. til byggingar elli-
heimilis. Um Jóhann hafa dóm-
ar manna verið harla misjafnir.
Var hann harðdrægur í við-
skiptum, en hins vegar mjög
rausnarlegur við þá, sem hjálp-
arþurfi voru. Fékkst hann nokk-
uð við bókaútgáfu og eru sum-
ar af bókum þeim, er hann gaf
út, einhverjar þær smekklegustu
sem hér á landi hafa verið
prentaðar. — Fleiri börn áttu
þau Jóhannes og Guðlaug og
fóru sum þeírra til Vesturheims.
Af börnum Hannesar með síð-
ustu konu hans, Herdísi, var
Helgi elztur, fæddur 1850. Bjó
hann lengi á Álftanesi og átti
þar afkomendur.
Þá var Guðlaugur næstelstur
af bræðrunum sem upp komust.
Hann var kvæntur Guðrúnu
Guðmundsdóttur, dóttur-dóttur
Skáld-Rósu. Bjuggu þau að
Gerðakoti í Ölfusi og áttu fjölda
barna.
Yngstur af bræðrunum var
Sigurður og var hann einnig
yngstur af þeim börnum Hann-
esar, sem upp komust.. Hann var
fæddur árið 1870. Bjó hann á
Strönd á Stokkseyri og var
hann faðir Hansínu konu Jóns
Símonarsonar bakara.
Af systrunum var Halldóra
elzt. Er hún eih á lífi af börn-
um Hannesar, 93 ára gömul.
Sökum elliglapa er hún nú orðin
utan við þennan heim, en í
barndómsskrafi sínu talar hún
um Hjalla og bernskuheimili
sitt. Halldóra hefir aldrei gifzt.
Þá var Herdís, fædd 1859. Hún
giftist Guðmundi Jónssyni og
bjuggu þau lengst af í Selvogi.
Voru þau foreldrar Hannesar,
sem lengi bjó á Bakka í Ölfusi
og Herdísar konu Axel Ström
prentara.
Yngst af systrunum var Ólöf.
Hún giftist aldrei, en dóttir
hennar er Herdís kennslukona
í Reykjavík.
Hafa þá verið talin börn
Hannesar með síðustu konu
hans, þau sem upp komust, en
alls áttu þau fimmtán börn en
aðeins sex þeirra náðu fullorðins
aldri.
Þá átti Hannes barn með
vinnukonu í Þorlákshöfn vorið
1842. Var það piltbarn, sem
fæddist andvana.
Það einkennir niðja Hann-
esar hve farsælum hæfileik-
um þeir hafa verið gæddir.
Flestir þeirra hafa verið þjóð-
hollt og dugandi fólk. En það
er mynd af heilbrjgðisástandi
íslendinga á síðustu öld, að
rúmur helmingur þessa barna-
hóps komst á fullorðins ár. Hin
létust öll í æsku. En 46 ára
aldursmunur var á elzta og.
ypgsta barni hans.
Enn eru á lífi menn, sem
muna eftir Hannesi á elliárum
hans og kunna þeir nokkuð frá
honum a§ segja. Lýsa þeir hon-
um svo, að hann hafi verið með-
almaður á vöxt og samsvarað
sér áð gildleika. Þeir segja hann
hafa verði ljósap á hár og skegg
og gengið lotinn.
Fremur telja þeir hann hafa
verið skapstirðan mann og
nöldrunarsaman nágranna.
Efnahagur hans mun jafnan
hafa verið sæmilegur eftir þeirr-
ar tíðar mælikvarða og skortur
ekki meiri í búi hans en ann-
arra. Og þó Hannes háfi orðið
sveitarlimur síðustu ár ævinnar,,
varð, það ástæðum seinna, þvíi
einstakt má það heita, að hann
skyldi jafnan meðan heilsa hans
var sæmileg, hafa haft nóg fyr-
ir sig að leggja, þar sem ómegð.
hans var svo mikil.
Þegar Hannes skildi við Þur-
íði, miðkonu sína, galt hann.
henni allt sem hún hafði kom-
ið með til búsins og þar að auki
var búinu skipt til helminga á
milli þeirra. Eftir þeim skiptum
(Framhald á 4. síöu)