Tíminn - 15.07.1947, Blaðsíða 2

2
TlMiroy, þrigjMdagimi 15. júlí 1947
126. blað
Þriðjjudagur 15. jttlt
Fjárþörf landbún-
aðarins
Á landbúnaðarsýningunni er
auðvelt að fá glöggt yfirlit um
hina öru þróun landbúnaðarins
seinustu áratugina. Nokkrar töl-
ur, sem eru birtar þar, sýna
hana þó kannske betur en nokk-
uð annað. Samkvæmt þeim unnu
46 þús. manns að landbúnaði ár-
ið 1901, en 37 þús. manns árið
1945. Þrátt fyrir þessa fólks-
fækkun við landbúnaðinn hefir
framleiðslan stórlega aukizt. Á
þessu tímabili hefir mjólkur-
framleiðslan aukizt úr 100 í 200
kjötframleiðslan úr 100 í 380 og
garðávaxtaframleiðslan. úr 100
í 440.
Þessar tölur skýra frá fádæma
dugnaði og framtaki bænda-
stéttarinnar á þessum tíma.
Ræktað land hefir miklu meira
en tvöfaldazt, nýjar vinnuvélar
hafa verið teknar í notkun og
kynbótum búpenings' þokað á-
leiðis. Jafnhliða hefir húsakost-
ur verið stórkostlega bættur. Þeg
ar litið er á hina erfiðu aðstöðu
og þá ekki sízt fjármagnsskort
íslenzkra bænda, verður sú
stétt vandfundin, þótt víða sé
leitað, sem lyft hefir þyngra
Grettistaki en þeir á þessum
tíma.
Þær staðreyndir, sem hér hafa
verið greindar, kveða fullkom-
komlega niður þann róg, sem
menn af sauðahúsi Kiljans og
Kolku hafa haldið uppi um
bændastéttina með því að átelja
þá um framtaksleysi og svefn-
göngumennsku og segja at-
vinnuveg þeirra hafa dregizt aft
ur úr. Engin stétt verðskuldar
síður slíkt aðkast manna, sem
ekkert þekkja til þessara mála
og byggt hafa sleggjudóma
sína á þekkingarleysinu og gor-
geirnum einu saman.
Hitt er svo annað mál — og
það sýnir landbúnaðarsýningin
bezt, — að þrátt fyrir þetta
mikla átak bændanna seinustu
áratugina, má enn láta landbún-
aðinn taka stórfelldum stakka-
skiptum. Það þarf enn að auka
og bæta ræktunina í stórum stíl,
taka véltæknina miklu meira í
þjónustu landbúnaðarins, og
koma rafmagninu inn á sem
alra flest sveitaheimili landsins.
Engir skilja þetta betur en
bændurnir sjálfir, né eru fúsari
til þess að leggja fram alla getu
sína í því sambandi. En það eitt
nægir ekki. Til þess að þetta geti
gerzt á nógu skömmum tíma,
þarf miklu meira fjármagn en
bændur hafa ráð á. Þar verður
hið opinbera að koma til hjálp-
ar með einum eða öðrum hætti,
m. a. með hækkun jarðræktar-
styrksins og stórauknum hag-
stæðum lánveitingum. Annars
mun sú stórfellda þróun, sem
landbúnaðurinn getur átt fram-
undan, stöðvazt að meira eða
minna leyti, og það valdið þjóð-
inni margvíslegum erfiðleikum.
íslenzk mold skapar landbún-
aðinum fullkomlega möguleika
til að standa jafnfætis hliðstæð-
um atvinnuvegum nágranna-
þjóðanna, ef tæknin er tekin
nægilega í þjónustu hans. Gjald-
eyriserfiðleikarnir nú, þótt verð
sjávarafurðanna sé á hátoppi,
sýnir bezt, hvernig þjóðinni
myndi farnast, ef hún vanrækti
landbúnaðinn og þyrfti að
kaupa inn landbúnaðarafurðir
til viðbótar öllu öðru. Það er
bæði menningarleg og fjárhags-
leg afkoma þjóðarinnar, sem
HALLDOR KRISTJÁNSSON:
Um íslenzkan landbúnað
i.
Skoðanir manna um framtíð
landbúnaðar á íslandi eru mjög
skiptar. Með ærnum hávaða
hefir því verið haldið fram, að
landið væri óhæft til jarðyrkju
og kvikfjárræktar. Á þeim full-
yrðingum haf svo verið byggð-
ar aðrar ámóta staðreyndir.
Hátt útflutningsverð sjávaráf-
urða, meðan fiskveiðar allra ná-
lægra þjóða voru hindraðar og
öll matvælaframleiðslan trufl-
uð, hefir líka gert sitt til þess
að glæða þessar fullyrðingar.
Hér verður ekki reynt að taka
veltur á því, að hér sé rekinn
blómlegur landbúnaður, eins og
öll skilyrði eru líka tyrir hendi,
ef ekki brestur skilning og víð-
sýni valdhafanna.
Fyrir seinustu þingum hefir
legið frumvarp frá Framsóknar-
mönnum um aukningu jarð-
ræktarstyrks meðan verið væri
að koma heyskap landsmanna
á véltækt land. Þetta er ekki
mál bændanna einna, heldur
þjóðarinnar allrar, sem á af-
komu sína mjög undir því, að
tæknin sé fullnotuð til að fram-
leiða hér sem beztar og ódýr-
astar vörur, jafnframt og
tryggður er hlutur bændanna.
Svo kynduglega hefir tiltekizt,
að þetta frv. hefir altaf dagað
uppi. Landbúnaðarsýningin ætti
að hjálpa til þess, að Alþingi
hætti að sýna slíkt tómlæti í
einu helzta nauðsynjamáli land-
búnaðarins. Og það ætti jafnt-
framt að gera ráðstafanir til
þess, að landbúnaðurinn fengi
eitthvað til umráða af því láns-
fé, sem nú er notað til að halda
uppi óþarfri verzlun og milli-
liðastarfsemi. Yrði tekið þannig
í framrétta hönd bændanna, er
það ekki ólíklega spáð, að það
myndi ekki taka langan tíma að
tvöfalda enn landbúnaöarfram-
leiðsluna á hvern þánn mann,
sem vinnur að henni. Og þá
myndi sjást, hvort íslenzki land-
búnaðurinn væri ekki vel sam-
keppnisfær, ef dýrtíð yrði hér
ekki öllu meiri en annars staðar.
undir slík hróp að landbúnað-
inum. Hins vegar verða liðin
samskipti hans við sjávarútveg-
inn rakin að nokkru og bent á
ný viðhorf, sem stórbreyta öll-
um ástæðum í þessum efnum.
II.
Lánsfé bankanna hefir lengst-
um verið beint að sjávarútvegi
fremur en landbúnaði. Ber þar
ýmislegt til.
Við útgerðina voru bundnar
vonir um meiri og skjótari
gróða en 'landbúnað. Vildu því
margir freista gæfunnar með
því, að ávaxta fé sitt þar, og
græða á lánsfé, sem þeir legðu
í útgerð. Misjafnlega tókst með
gróðann, en vegna útlána bank-
anna til útgerðarinnar lagðist
þeim mikið fé, sem þeir heimtu
inn aftur með hærri vöxtum af
öllu lánsfé. Síðan hljóp svo
ríkissjóður undir bagga til bjarg
ar með lántökum, ábyrgðum og
beinum framlögum.
Sá munur hefir lengstum ver-
ið á rekstrarformi við sveit og
sjó, að bændur hafa rekið búin
sjálfir persónulega í eigin nafrii.
Þeir hafa hætt. öllu sínu í
reksturinn og tekjur þeirra voru
afgangurinn frá brýnustu rekst-
ursútgjöldum, og oft var þessi
afgangur svo lítill, að bæði
þurfti mikla hagsýni og sjálfs-
afneitun til að draga fram lífið
á honum.
Útgerðin hefir hins vegar
verið rekin á nafni hlutafélaga
ýmis konar, skipanna sjálfra og
svo framvegis. Eigendurnir hafa
oft verið starfsmenn fyrirtæk-
isins og haft sín fullu laun,
hvernig sem annars gekk með
reksturinn. Atvinnutekjur þeirra
voru tryggðar. Það voru for-
gangsskuldir á fyrirtækinu. —-
Framkvæmdastjórar útgerðar-
félaganna lifðu við rausn á
launum sínum. Formaðurinn á
vélbátnum bar sína tvo hluti frá
borði. Svo' var það annað mál
hvernig útgerðin bar sig.
En bóndinn var persónulega
ábyrgður um rekstur búsins og
ófrjáls að hverjum eyri til per-
sónulegra þarfa, fyrri en rekst-
ursgjöldin voru greidd.
Féð, sem bankarnir lánuðu í
útveginn, kom sumt aftur með
fullum skilum, Það, sem tapað-
ist, festist sumt í skipum og vél
um, sem tekin voru úr notkun
og grotnuðu niður, annað fór
í byggingar og mannvirki, sem
komu að notum framvegis og
tryggðu atvinnulíf við sjóinn,
nokkuð rann út til almennings
í vinnulaunum og átti þannig
þátt í bættri afkomu og upp-
byggingu þorpanna, en nokkur
skerfur þessa fjár fór til fánýtr-
ar eyðslu óhófssamra manna.
Talsverður hluti þessa fjár
varð atvinnulífi og fólki við sjó-
inn að notum, þó að bankarnir
töpuðu.
Þetta fé voru allir skilamenn
landsins látnir borga með hærri
vaxtarkjörum, dýrari verzlun og
meiri tollum. Bændurnir, sem
engin bankalán fengu, urðu að
spara við sig enn meira en áður,
til að endurgreiða bönkunum
gegnum dýrari verzlun og aukin
opinber gjöld, það, sem þeir
höfðu t^pað á útgerðinni.
III.
Saga þessara mála verður hér
ekki rakiri frá ári til árs. En
ljóst er það, enn að sú stjórn
hefir ekki verið höfð á fjár-
málalífi þjóðarinnar, að land-
búnaðurinn gefi gróða eins og
sumt annað. Og þó að reykvísk-
ir bankastjórar mæli e. t. v. stórt
um gengdarlausan gróða bænd-
anna vilja þeir ekki lána fé til
að framkvæma nauðsynlegar
endurbætur þar.
Ræktun landsins og uppbygg-
ingu sveitanna á annan hátt er
tiltölulega mjög skammt á veg
komið. Það er engin furða, þeg-
ar þess er gætt, hve skammt er
síðan skriður komst á atvinnu-
lega endurreisn á íslandi, að þá
var sjávarútvegurinn látinn
ganga fyrir og talsmenn sveit-
anna áttu alltaf við að etja
skilningslitla og þröngsýna
menn, sem allt þótti ofgert við
landbúnaðinn. '
Enn er þess að gæta um fram-
(Framhald á 3. síðu)
m ui cfct ueröíd
Mynd þessi er af hinni kunnu ensku
skáldkonu, Daphne de Mourier, sem
m. a. hefir skrifað söguna Rebekku,
sem þýdd hefir verið á íslenzku. —
Myndin er tekin af henni á flugvelli
í Hollandi, er hún var þar á ferð fyrir
nokkru.
Rcyking'ahanii á rátl-
Iicrrafundum.
Daltpn fjármálaráðherra Breta lét
nýlega hækka tóbaksskattinn í þeim
tilgangi aðallega að draga úr neyzl-
unni og spara þannig erlendan gjald-
eyri. Til þess að ríkisstjórnin gengi á
undan með gott fordæmi, fékk hann
það samþykkt, að ekki skuli reykt á
ráðherrafundum, Sagt er, að Bevin
kunni þessu illa, en hann reykir mik-
ið af sigarettum. Binnig segir sagan,
að það sé venja Attlees, þegar fundir
hafa varað lengi, að draga fram píp-
una og totta hana tóma.
/
Bevfn vildi Edenliatt.
Það hefir vakið mikið blaðaumtal í
Bretlandi, að Bevin kom nýlega inn í
hattaverzlun og bað um „Anthony
Eden hatt“, sem hann vitanlega fékk.
Hatturinn kostaði 50 shiilinga.
Alþjjútilegt ferðalag.
World Friendship Association heit-
ir félagsskapur, sem hefir það markmið
að greiða fyrir kynningum milli þjóða
með gagnkvæmum ferðalögum og
fyrirgreiðslum. Félagið fær t. d. Breta,
sem ætlar að fara til Noregs, til að
taka ú móti Norðmönnum, sem vilja
fara til Bretlands, og sjá þeim fyrir
uppihaldi þeirra meðan þeir dvelja
þar, gegn gagnkvæmri fyrirgreiðslu í
Noregi. Um 1400 brezk heimili hafa nú
boðizt til að taka á móti norskum
ferðamönnum til skammrar dvalar
gegn hliðstæðri fyrirgreiðslu í Noregi.
Deildir úr þessum félagsskap starfa nú
í flestum löndum heims.
Bandarlkin safna gulli
Bandaríkjamenn eiga .nú 60% af öll-
um gullforða heimsins, að því að talið
er. Gullforði þeirra er virtur á 20.485
millj. dollara. Á síðastl. ári keyptu-þeir
gull af Kanadamönnum fyrir 344 millj.
dollara, af Suður-Afríkumönnum fyrir
118 millj. dollara og af Rússum fyrir
34 millj. dollara.
Stsersti loftsteinninn.
í febrúarmánuði síðastl: féll til
jarðar í Síberíu stærsti loftsteinn, sem
kunnugt er um til þessa. Hann hefir
skilið eftir sig um 30 gígi. Stærsti
gígurinn er um 25 m. í þvermál og er
10 m. djúpur. Rannsóknir hafa leitt
í ljós, að aðalefnin £ steininum voru
járn, nikkel og kobolt.
Óvenjulcgt stefnumál.
í Ítalíu hefir nýlega verið stofnaður
nýr flokkur, sem ekki hefir nema
eitt mál á stefnuskrá. Þetta mál er
að fá setta löggjöf um hjónaskilnaði.
Hjónaskilnaðir eru ekki leyfilegir á
Ítalíu. Flokkurinn telur þegar tvær
mijlj. manna og flokksfélögin eru
komin hátt á þriðja hundrað.
Furðuflugvél eða
smyglarar.
Hjá Northvich í Englandi hefir oft
undanfarið orðið vart við furðuflugvél..
Venjulega sést hún um miðnættið.
Margir beztu næturflugmenn Breta
hafa verið fengnir til að elta hana,
en þeir hafa jafnan orðið af henni,
því að hraði hennar hefir verið svo
mikill. Nokkrum sinnum hefir hún
sést í radartækjum, sem flugherinn
hefir haft á þessum slóðum. Daily
Mail hefir það eftir sérfræðingum, að
hugsanlegt sé, að smyglarar séu hér að
verki og noti heiðalönd, sem þarna
eru, fyrir lendingastaði.
Vöruskiipti Bússa og'
Bandaríkjamanna.
Áriö 1946 seldu Sóvétríkin vörur til
Bandaríkjanna fyrir 82 milljarða doll-
ara, en keyptu vörur þaðan fyrir 53
millj. dollara, en þá eru ekki talífar
með UNNRA-vörur, sem Rússar fengu
frá Bandaríkjunum, né vörur, sem þeir
fengu samkvæmt láns- og leigulög-
unum.
Aðalútflutningsvara Sóvétríkjanna
til Bandarikjanna var gull. Verðmæti
þess nam 34 milljónum dollara.
Steing’i*. Bernliarösson, skólastjóri:
Stúdentspróf í áföngum
í seinasta hefti Menntamála birtist grein eftir Steingrím
líernharffsson skólastjóra í Dalvík, um stúdentspróf í áföngum.
Þar er vakiff máls á mjög athyglisverffri hugmynd, og hefir Tím-
inn því tekiff sér bessaleyfi til aff birta grein Steingríms óbreytta.
Mikla gleffi vakti það meöal
kennara, er fréttin um þaö kom,
að kennurum væri veitt undan-
þága og leyft að taka stúdents-
próf í áföngum, eins og það er
kallað. Þessi undanþága verður
án efa til þess að stórbæta
menntun og álit kennarastétt-
arinnar. Sú skoðun hefir því
miður verið ríkjandi til skamms
tíma hjá ótrúíega mörgum
mönnum, að við barnakennslu
gætu flestir fengizt, jafnvel þótt
þeir væru ekki hæfir í önnur
störf. Það væri einungis nægi-
legt, ef þeir væru sæmilega læs-
ir og skrifandi og hefðu fengið
einhverja undirstöðu í almenn-
um reikningi.
Launakjör þeirra woru líka í
samræmi við þetta álit, áður en
launalögin nýju voru samþykkt,
og ekki gekk hljóðalaust að
koma kjarabótum þeirra fram,
þótt ekkert væri fundið athuga-
vert við launahækkun annarra
stétta. Og þó hefir barnakenn-
arastéttin átt marga ágætis og
jafnvel afburða menn innan
sinna vébanda. Og mér er óhætt
að fullyrða, að engin launastétt
landsins hefir unnið eins mikla
sjálfboðavinnu í þágu lands og
þjóðar eins og kennarastéttin
og lítið fengið að launum nema
vanþakklæti.
En sem betur fer, er það nú
sýnilegt, að augu valdhafanna
eru að opnast fyrir því, hversu
mikils virði það er fyrir sérhvert
land að eiga menntaða og vel
hæfa kennara. — Það er því
mikil og þakkarverð viðleitni,
er kennslan í Kennaraskólanum
var aukin og hann lengdur um
einn vetur. Og ekki sízt það, að
nú er kennurunum gert kleift
að auka enn menntun sína og
fá færi á að ljúka stúdentsprófi
við mjög hagstæðar aðstæður.
Og ég er viss um, að barnakenn-
ararnir kunna að meta það, sem
er fyrir þá gert, og þeir munu
sýna það í verkinu, að þeir eru
verðir þess, að eitthvað sé fyrir
þá gert.
Nú er það vitað, að margir
þeir, er lokið hafa kennaraprófi,
æskja þess að lesa undir stúd-
entspróf, jafnhliða því er þeir
gegna sínum daglegu störfum.
í Reykjavík og öðrum stærri og
fjölmennari stöðum ætti það að
vera tiltölulega auðvelt fyrir
kennara að fá kennsu í þeim
námsgreinum, er ekki verða
lesnar nema með hæfum kenn-
ara. Gætu því nokkrir eða marg-
ir í félagi keypt sér kennslu í
þeim námsgreinum. En annað
mál er með þá, er búsettir éru
úti á landi í fámennum sveit-
um og þorpum, þar sem enginn
er, sem getur leiðbeint þeim á
þessu sviði. Þeir er þannig er
ástatt fyrir, hafa lítið eða ekk-
ert gagn gð þessari undanþágu,
því að annað hvort verða þeir
að hætta við frekara nám eða
þá að yfirgefa fámennið og störf
sín þar og flytja til þeirra staða,
er hafa meira að bjóða í þessu
efni.
Nú hefir tungumálakennsla
farið fram undanfarin ár á veg-
um Ríkisútvarpsins og rriargir
úti um byggðir landsins notið
gagns og góðs af þeirra kennslu,
sem annars hefðu enga fræðslu
hlotið í þeim greinum.
Mér hefir dottið í hug að beina
þeirri spurningu til fræðslumála
stjórnar, hvort hún sjái sér ekki
fært að koma á kerfisbundinni
kennslu í Ríkisútvarpinu, sem
sérstaklegá er sniðin fyrir þá,
er lokið hafa kennaraprófi og
æskja þess að lesa undir stúd-
entspróf í áföngum. Því að auk
hinna fjölmörgu kennara, er
taka mundu með fögnuði slíkri
nýbreytni, eru margir aðrir, sem
gætu notfært sér slíka kennslu.
Með því móti að nota útvarpið
í þágu þessara mála meir en gert
hefir verið eru slegnar tvær
flugur í einu höggi. Kennslan
verður tiltölulega ódýr, ef miðað
er við þann fjölda, er getur not-
fært sér hana og margir, sem
annars gætu ekki notið fræðslu
sökum fjárskort eða annarra
örðuleika, gætu á þennan hátt
svalað menntaþrá sinni. Því að
það eru ekki ætíð þeir, er mest
hafa fjárráðin, er mestum gáf-
um og hæfileikum eru gæddir.
Mér virðist, að þessum áfanga
prófum ver^Si að ljúka á ekki
lengri tima en fjórum árum og
í fyrsta eða öðrum áfanga verði
að ljúka prófi i islenzku og
stærðfræði í stærðfræðideild, en
íslenzku og latínu í máladeild.
Aðrar námsgreinar séu svo tekn-
ar í samráði við hlutaðeigandi
skóla.
Ef þetta kæmist á, yrði kennsl
an að vera líka í áföngum, ef'
svo má að orði komast. T. d. að
i tvö ár samfleytt væri haldið
námsskeið í þessum höfuðgrein-
.um og að þeim loknum væri
endur ættu að geta fengið nægi-
byrjað að nýju. Duglegir nem-
legan undirbúning á þessum
tíma til þess að þreyta próf með
árangri. Jafnhliða þyrftu að
vera námsskeið í hinum náms-
greinunum, svo að þeir, er lokið
hafa fyrsta .áfanga, geti haldið
áfram, en nýir hafið nám án
tafar. Því að þar sem það er
sama í hverri röð hin prófin
eru tekin, væri óþarfi að hafa
námsskeið í þeim öllum á sama
ári. Það gæti sennilega nægt að
hafa enskunámsskeið eitt árið,
annað þýzku o. s. frv.
Ef einhverjir halda, að þetta
sé of stuttur timi til undirbún-
ings, ættu þeir að athuga það,
að miklu betri árangur næst oft,
ef menn einbeita sér að ein-
hverju sérstöku, heldur en ef
þeir hafa mörg járn í eldinum
í einu.
Okkar litla þjóð á erfitt með
að standast straum af þeim
kostnaöi, sem óhjákvæmilega
hlýtur að skapast við fram-
kvæmd íræðslulaganna í land-
inu. Því þá ekki að nota leiðir,.
sem eru í senn ódýrar og að
mörsu leyti heppilegar?