Tíminn - 26.07.1947, Blaðsíða 2

2
l lMliMN, lawsardagiim 36. júlí 1947
135. blað
Luuyardayur 26. jjúlí
Skrif Þjóðviljans
um síldarverðið
Þjóðviljinn hefir eytt miklu
rúmi til þess að reyna að telja
lesendum sínum trú um, að
mjög náin samvinna milli
kommúnista og útvegsmanna sé
í uppsiglingu. Einkum hefir
hann fært það til, að þessir
aðilar hafi komið sér saman
um að mótmæla því bræðslu-
síldarverði, sem meiri hluti
stjórnar ríkisverksmiðjanna
hefir ákveðið, og vitnar því til
sönnunar í bréf, sem Alþýðu-
sambandið og Landssamband
útvegsmanna hafa undirritað í
sameiningu. Tildrög þessa bréfs
munu þau, að útvegsmenn gerðu
það fyrir þrábeiðni kommúnista,
þegar samið var um launakjör-
in á síldveiðiskipunum, að taka
þátt í þessari bréfagerð. Hins
vegar meintu þeir aldrei neitt
annað með þessu en að nota
það sem „snuð“ upp í komm-
únista meðan verið væri að
koma skipunum af stað. Má
gleggst marka þetta á því, að
útgerðarmenn hafa mótmæla-
og athugasemdalaust undirrit-
að samninga við síldarverk-
smiðjurnar um bræðslusíldar-
verðið og því sýnt sig eins ólík-.
lega til að taka þátt í nýju síld-
arverkfallsbrölti kommúnista og
framast má verða.
Það má líka óhætt fullyrða,
að Þjóðviljanum hafi sjaldan
misheppnast meira nokkur árás
en þegar hann er að deila á
meirihluta stjórnar rílkisverk-
smiðjanna fyrir ákvörðun
bræðslusíldarverðsins. Meiri-
hluti verksmiðjustjórnarinnar
gerði þar ekki annað en að
fylgja fram fyrirmælum Al-
þingis, sem ákveðin eru í fisk-
ábyrgðarlögunum. Verksmiðju-
stjórninni var ekki annað
heimilt en að fylgja fram á-
kvæðum þessara laga, sem eru
sameiginlegt afkvæmi þeirra
Áka Jakobssonar og Ólafs
Thors.
Það hefði vissulega komið sér
vel fyrir útvegsmenn og sjó-
menp eftir tvær undangengn-
ar síldarleysisvertíðir, að þeir
hefðu getað fengið enn stærri
hlutdeild í útflutningsverði
síldarinnar en raun ber vitni.
En það er fyrst og fremst verk
kommúnista, að hlutdeild verk-
smiðjanna er ekki stærri. Hin
sívaxandi dýrtíð, sem hlotist
hefir af kauphækkanabaráttu
kommúnLsta, hefir síaukið
rekstrarkostnað síldarverk-
smiðjanna, svo að hann hefir
stöðugt étið upp stærri og
stærri hluta af síldarverðinu.
Sívaxandi útgerðarkostnaður,
sem einnig er afleiðing þessa
háttalags kommúnista, hefir
jafnframt gert það að verkum,
að þurft hefir að leggja á síld-
arskattinn vegna hallans á
þorskveiðunum. Loks kemur svo
hin stórkostlega hækkun á
byggingarkostnaði nýju síldar-
verksmiðjanna, sem Áki Jak-
obsson ber manna mest ábyrgð
á. Sú hækkun orsakar það, að
nú er lagður rúmlega 7 kr.
skattur á hvert mál síldar.
Þegar þessar staðreyndir eru
athugaðar, mætti það vera öll-
um ljóst, að fáir menn ættu að
vera ólíklegri til að vilja sam-
starf við kommúnista en út-
vegsmenn. Engir hafa leikið út-
gerðina jafn grálega og komm-
únistar. Það mun líka sýna sig,
að þótt vonbrigði kommúnista
Björn Guðinundssoii:
BYGGT Á SANDI
Sig. Björnsson frá Veðramóti
skrifar nýlega góða og myndar-
lega grein í Mbl., um Laxnes-
búið, en þó ekki gallalausa.
Greinin er traust, en undir-
staðan veik. Henni svipar til
vandaðs húss, sem reist er á
sandi.
Málið er fjölþætt. Laxnesbú-
skapurinn er smámál, en mjólk-
urframleiðsla landsmanna stór-
mál. En smámálin geta stund-
um hlaðið nokkuð miklu utan
á sig. Þannig er með Laxnesbú-
skap læknanna. Til hans er í
byrjun stofnað í góðri trú, en
af lítilli fyrirhyggju.
Engin ástæða er til að efast
um, að forgöngumennirnir h'afa
trúað því, að þeim tækist í Lax-
nesi, að framleiða betri mjólk
en bændurnir, sem þó væri sam-
keppnisfær við þeirra mjólk um
verð. Og fleirum hefir þótt mál-
ið gott. Ekki skorti fé til fram-
kvæmda. Opinberlega hefir
komið fram, ómótmælt, að búið
sé að leggja í þetta Laxnesbú
um 1 y2 milj. króna.
En fyrirhyggjuna vantaði.
Staðarvalið er óyggjandi sönn-
un þess. Laxnes er magurt kot
uppi í Mosfellsdal, upp við heiði.
Þar er takmarkað land til rækt-
unar og enn takmarkaðra beiti-
land fyrir mjólkurkýr. Kunnug-
ir menn telja, að ef reka ætti
þarna stórt kúabú, þyrfti að
sækja heyið langar leiðir, sömu-
leiðis flytja áburðinn burtu, og
helzt kýrnar í hagana og úr
þeim á bifreiðum eða jafnvel
flugvélum!
Annað grundvallaratriði var
ekki til staðar. Læknarnir í
Rvík kunna ekki til sveitabú-
skapar. Ekki heldur mjólkur-
framleiðslu. —. Þetta er ekki
sagt þeim til lasts, en er engu
yrðu mikil af verkfallsbröltinu,
verða þeir fyrir enn meir von-
brigðum af ástleitni þeirri, sem
þeir eru að sýna útvegsmönn-
um nú. Útvegsmenn þekkja þá
orðið af dýrkeyptri reynslu og
munu ekki láta blekkjast.
að síður bláköld staðreynd. Þeir
hafa 10—20 beztu ár ævi sinn-
ar búið sig undir annað starf.
Þar er þeirra verksvið og þeirra
þekking.
í búskapnum verða þeir aftur
á móti, að sjá allt með annarra
augum. Það reynist víðar en í
Laxnesi, þungt undir fót, að
reka búskap með daglaunafólki,
þar sem húsbóndinn kemur
sjaldan nærri. Þetta kvað vera
þannig um allar jarðir.
Enda mun hér ganga ýmislegt
á tréfótum, og margt sízt til
fyrirmyndar á þessu búi.
Gæði mjólkurinnar eru jafn-
vel dregin í efa. Er ástæða til
að halda að þau séu að ein-
hverju leyti auglýsingaskrum.
En það er máske einhvers virði,
ef almenningur trúir þessu. Trú-
in flytur fjöll, og gerir miðlungs-
mat að lostæti.
Forgöngumennirnir sýndu
dugnað í að koma þessum Lax-
nesbúskap í framkvæmd. Þeir
hafa lagt verulegar fjárhæðir
fram sjálfir. En lánstofnanir
enn meira af almanna fé. Eng-
inn bóndi á landinu mun hafa
ráð á fjármagni til að bæta
jarðir sínar og bústofn, svo
komist í námunda við þetta.
En hér skorti annan eigin-
leika bændanna, þrautseigjuna.
í vetur virtist engu minni áhugi
að hætta búskapnum, en fyrir
ári að byrja hann. Var gerð
mjög ákveðin tilraun til að
koma áhættunni af þessum bú-
rekstri yfir á almenning í
Reykjavík. Leit í fyrstu út fyrir
að þetta myndi greiðlega tak-
ast. Málið kom fyrir bæjarstjórn
Reykjavíkur. Það þótti gott og
hafði mikiö fylgi. En frestað var
til næsta fundar, að taka á-
kvörðun. En milli funda rakst
það á óbilgjarna klöpp. Sú
klöpp var heilbrigð skynsemi
skattþegnanna í Reykjavík.
Grein Sigurðar frá Veðramóti,
sem vikið var að í upphafi þessa
máls, er ágætt dæmi um þetta.
Sama gegnir um för Ragnhild-
ar í Háteigi með stjórn síns fé-
lags að Laxnesi. Einnig skrif
Vísis og birting mynda frá Lax-
nesbúinu.
Margir menn vaxa við kynn-
ingu. Það þykir aðalsmerki.
Sama er uppi um mörg mál. En
hér leiddu nánari kynni til á-
kveðinnar andstöðu. Og nú er
vonlaust um að fá þetta sam-
þykkt í sinni upphaflegu mynd.
En e. t. v. verða þá reyndar ein-
hverjar krókaleiðir til að koma
Búkollu á Reykjavíkurbæ. Sterk-
ir áhrifamenn eru á baksviðinu,
og ýmsir álíta að til greina geti
komið kunningsskapur, frænd-
semi og mægðir.
Þetta verður þó aldrei gert
með samþykki Sigurðar frá
Veðramóti. Og öll ádrepa hans
um Laxnesbúskapinn, hlýtur að
verka á skrifstofumennina i
Reykjavík, líkt og ískaldur norð-
angjóstur úr Gönguskörðum á
fáklæddan ferðalang.
Sig Björnsson, byrjar grein
sína með að vitna til ófremdar-
ástands í mjólkurmálum Reykja
víkur, sem hafi verifr og sé enn.
Þetta telur hann óyggjandi, svo
ekki þurfi að rökræða. Þetta er
gamall bóndi, sem talar.
En nú er vel, því Reykjavík
hefir áhugasaman borgarstjóra,
sem hefir gjört að sínu máli
sterk átök í mjólkurmálunum.
Og stærsta átakið var Laxnes-
búskapurinn, sem Sigurður tæt-
ir í sundur í sinni góðu grein,
sem algeran óvitahátt.
Það eitt skortir á, að hann
gerði fyrstu málsgreininni, um
ófremdarástandið, sömu skil.
Og það finnst þeim, sem
þekkja bóndann frá Veðramóti
frá gamalli tíð, að hann væri
maður til. —
— Þessi upptugga um ó-
fremdarástand í mjólkurmálun-
um er lítt þolandi. Því fara
þessir menn, sem eru að éta
þetta upp hver eftir öðrum,
ekki út á landsbyggðina og
frarpleiða mjólk sjálfir, — betri
mjólk en nú er framleidd hér
á landi? í fjölda mála, sem
varðar rekstur Reykjavíkur, eru
Eftir kosningarnar í V.-Skafta-
fellssýslu 13. júlí 1947
í ómerkilegri grein í Morg- j
unblaðinu 19. júlí eru rædd
kosningaúrslitin í V.-Skafta-
fellssýslu 13. þ. m. í upphafi
gerir höfundur samanburð á
sér(?) eða nánar tiltekið Jóni
Kjartanssyni og Sjálfstæðis-
flokknum annars vegar og fram-
bjóðanda Framsóknarflokksins
hins vegar, og kemst að þeirri
niðurstöðu, að þar sé manna og
málefna munur það mikill, að
það hefði mátt ætla að hann
sigraði í þessum kosningum.
Ég ætla ekki að blanda mér í
þennan mannjöfnuð, af því ég
er viss um það, að það er allt
annað og meira, sem á að ráða
í stjórnmálum, en það, hvort
frambjóðandinn hefir lögfræði-
próf eða ekki.
Það er rétt hjá greinarhöf-
undi, að Framsóknarflokkurinn
og Sj álfstæðisf lokkurinn hafa
oft „vegið sált“ hér í sýslu, þó
ótrúlegt sé um bændakjördæmi,
en þar mun mestu hafa ráðið
um, að hér hefir Sjálfstæðis-
flokkurinn átt einn sinn bezta
og skeleggasta mann, sem ekki
hefir verið með kveinstafi og
skæting til andstæðinganna,
þótt hann hafi fallið við kosn-
ingar.
Um það hvers vegna kosn-
ingar voru hér ekki eins harð-
ar í fyrra og óft áður, verð ég
að segja þetta:
Framsóknarmenn taka mál-
efnalegu hliðina, og berjast ekki
eins hart við þá, sem koma tals-
vert til móts við þá, þótt þeir
slíti ekki af sér öll flokksbönd.
Um varalið Framsóknar eins
og höf. nefnir það, nenni ég
ekki að elta ólar við hann. Því
eins mun um fylgi þeirra tveggja
ráðamenn bæjarins á gelgju-
skeiði, og er ekki tiltökumál,
þar sem á skömmum tíma hefir
þurft að reisa margt frá grunni.
Mjólkurmálin eru sömu lögum
háð.
Vinsamleg gagnrýni og end-
urbætur á skipulagningu, eru
sjálfsagðir hlutir. Menn, sem
vilja sjá og heyra, vita, að fram-
j vinstri flokka, sem hér um ræð-
ir, eins og ánnarra flokka, sem
tapa fylgi, mun vera fallvalt og
óvíst um hvar lendir á hverjum
tíma, og víst er um það, að
engir hér hafa gengið lengra í
því að fá það, og talið það rétt-
bornara sér en sjálfstæðis-
menn, sem eðlilegan arf frá
fyrrverandi ríkisstjórn.
Kveinstafir höfundar yfir ó-
sigri í þessari kosningu, eru í
samræmi við allt hjal þeirra
þar að lútándi, sem sé það, að
fá ekki að hólka sér á þing, án
vilja kjósenda, í skjóli sam-
stjórnar um ríkisstjórn.
Síðan kemur ósmekklegasta
klausan, þar sem talað er ,um
misbeitingu kaupfélagsvalds-
ins. Hvað er þetta kaupfélags-
vald, ég spyr? og skal svara því.
Það er ekki til. Vegna greinar-
höfundar skal ég rökstyðja það.
í stjórn og við æðstu trúnað-
arstörf Kaupfélags Skaftfell-
inga eru Sjálfstæðismenn, en
sem betur fer eru félagsmenn-
irnir og starfsmennirnir yfir-
leitt Framsóknarmenn, enda
mundi samvinnumálunum hér,
eins og annars staðar á land-
inu, vera skammt á veg komið,
ef þeirra hefði ekki notið við.
Það er úti lokað að réttlætið
verði ekki öðru hvoru að hafa
sinn gang, og vegna þess tap-
aði Sjálfstæðisflokkurinn kosn-
ingunni.
Siðustu kveinstafir út af úr-
slitum í Vestur-Skaftafellssýslu
eru að Sjálfstæðismenn megi
engum treysta nema sjálfum
sér.
Við munum ekki treysta
ykkur. Vík, 22. júli 1947.
Jónas Jóhannesson.
leiðendur mjólkur og félagssam-
tök þeirra, hafa áhuga fyrir
framleiðslu góðrar vöru. Hús-
byggingar og vélakaup tala sínu
máli. Fjósin eru ekki öll af full-
komnustu gerð frekar en ýmsar
íbúðir í Reykjavík. Þetta breyt-
ist smám saman. Enginn mjólk-
urframleiðandi fær að selja
(Framháld á 4. síöuj
Þwrariim Þwrariiisson:
Sögueyjan í Eystrasalti
Kirkjurústir í Visby,
Framhald.
Það er fróðlegt að skoða ýmsa
muni á fornminjasafninu í Vis-
by, er minna á þessa gullaldar-
tíma borgarinnar. Mönnum
verður ekki sízt starsýnt á hin-
ar stóru hrúgur af alls konar
peningum, en þar má finna
mynt flestra eða allra þjóða á
þessum tíma. Slík sjón hefði
vafalaust lyft brúninni á Agli
Skallagrímssyni og hann kunn-
að betur að meta þann auð, sem
þar er samansafnaður en nú-
tímamenn. Enn þann dag í dag
eru öðru hverju að finnast á
Gotlandi stórar pyngjur áf
fornum peningum, sem senni-
lega hafa verið faldir í jörð á
niðurlægingatíma Gotlendinga.
Kirkjur Gotlendinga.
Það var ekki aðeins í verzlun
og viðskiptum, sem Gotlending-
ar stóðu framarlega á þessum
tíma, heldur engu síður í and-
legri menningu. Margir Got-
lendingar tóku snemma kristna
trú, er þeir voru i verzlunarferð-
um sínum, en Ólafur helgi
Noregskonungur ruddi kristn-
inni þar endanlega braut. Það
gerðist árið 1030, þegar hann
fór seinustu ferð sína til Rúss-
lands. Gotlendingar veittu hon-
um harða mótspyrnu og kom
til orrusstu, sem lauk með sigri
Ólafs. Steinninn, sem konung-
urinn er sagður hafa kropið á,
þegar hann baðst fyrir áður en
orrustan byrjaði, er enn til sýn-
is. Eftir að Gotlendingar voru
kristnaðir, létu þeir ekki lenda
við orðin ein í þeim efnum. Þeir
byggðu ekki færri en 17 kirkjur
í Visby einni, allar hinar glæsi-
legustu byggingar, en utan
hennar tæplega 100. Kirkjur
þessar, sem enn eru flestar til,
bera vott um mikla menningu
og kunnáttu ■ í byggingalist.
Klaustrin á Gotlandi voru mjög
merkilegar mennihgarstofnan-
ir. Eitt klaustrið í Visby átti ekki
færri en 2000 handrit og stærsta
klaustrið, sem var í Róma, átti
mun fleiri. Nær öll þessi hand-
rit eru nú glötuð.
Ósamlyndi bænda og
kaupmanna.
Auðæfi Visbymanria aflaði
þeim margra öfundarmanna,
enda fyllti hann þá líka ofmetn-
aði. Einkurn létu þeir bænd-
urna kenna á mætti sínum og
fór svo, að árið 1288 kom til
innbyrðisstyrjaldar milli þeirra.
Hvorugum veitti betur og að
síðustu skarst Svíakonungur í
leikinn. Úrskurður hans gekk
gegn Visbymönnum. Annars
voru Svíakonungar mjög af-
skiptalausir á Gotlandi og höfðu
þar ekki umboðsmenn. Gotlend-
ingar máttu heita sjálfráðir. í
Visby skiptu Þjóðverjar og Got-
lendingar völdunum jafnt á
milli sín, en í sveitunum höfðu
bændur sérstök þing. í Róma
var háð allsherjarþing fyrir allt
landið. Gotlendingar voru raun-
verulega sjálfstæðir. Þeir sýndu
það gleggst í verki árið 1313,
að þeir tóku ekki við
neinum valdboðum frá Svía-
konungi. — Hann kom þá með
her til landsins og ætlaði að
neyða landsmenn til að greiða
sér hærri skatta en samið var
um. Bændur söfnuðu þá liði,
börðust við konung og tóku
hann höndum.
Hættulegir keppinautar.
Hættulegustu keppinautar
Visbymanna voru kaupmenn-
irnir í Lubeck. Þeir stofnuðu
Hansabandalagið og gerðust
flestir kaupstaðir við Eystra-
salt þátttakendur í því. Visby-
menn urðu að gera sér að góðu
að leggja' bandalag sitt niður
og ganga í Hansasambandið.
Það voru fyrstu merki þess, að
Lúbeckmenn voru að sigra í
samkeppninni. Fleira kom og
til sögunnar, er skerti hlut Vis-
bymanna. Innrás Mongóla i
Rússland og krossferðirnar urðu
þess valdandi, að verzlunin, sem
Gotlendingar höfðu átt við
Rússa, lagðist í aðrar áttir.
Þegar kom fram yfir 1300 var
verzlun Visbymanna tekin að
hnigna, en þó hélt auður þeirra
samt áfram að vaxa og vegur
þeirra stóð enn föstum fótum.
Óhappaárið mikla.
Fornminjasafnið í Visby gef-
ur glöggt til kynna, að árið 1361
hefir verið óhappaár Gotlands.
Einn salurinn er alveg sérstak-
lega helgaður því. Þar gefur að
líta klofnar hauskúpur, sund-
urhöggin herklæði og vopn af
ýmsum gerðum. Þetta ár var
Valdemar Atterdag kpnungur í
Danmörku. Honum voru margir
hlutir vel gefnir og herforingi
var hann í bezt'a lagi. Hins veg-
ar var ríki hans í peningahraki,.
en auðlegð Gotlendinga var
honum vel kunn eins og öðrum
mönnum í þá daga. Hann fór þvi
þangað með her manns til að
leggja landið undir sig. Got-
lendingar ugðu ekki að sér í
fyrstu og orktu um hann háð-
vísur. Svo kom þó, að bændur
söfnuðu liði, en Visbymenn létu