Tíminn - 12.08.1947, Blaðsíða 2

TÍMIIVIV, þriðjmlagiim 12. ágúst 1947
144. blað
2
ÞrifSjjudagur 12. áyúst
Iiiga hændur og verka-
menn einir að bera
byrðarnar?
Tvær greinar, sem nýiéga
birtust í íslenzkum blöSum um
útlent efni, hafa fariö í taug-
arnar þess fólks, sem stendur
að Víd. Önnur greinin segir frá
því, að sænskir verkamenn æski
kjarabóta. Hin greinin, sem
tirtist í Tímanum, segir frá ráð-
stöfunum sænskra bænda til að
gæta réttar síns í verðlagsmál-
um. Stjórnmálaritstjóra Vísis
finnst þetta sýna slíka kröfu-
girni af hálfu þessara stétta, að
hann ver einni forustugrein til
hugleiðinga um það.
Þótt umrædd Vísisgrein sé
látin snúast mest um sænsk
málefni, er henni þó sérstak-
lega beint til íslenzkra bænda
og verkamanna. Því er haldið
fram, aið þéssar stéttir hafa
einkum hagnast á dýrtíðinni og
hagur þeirra sé með miklum
blóma. Hins vegar vegni útveg-
inum illa og því sé óhjákvæmi-
legt að verkamenn og bændur
slaki á kröfum sínum og færi
fórnir til að koma útflutnings-
framleiðslunni á réttan kjöl.
Því skal síður en svo mótmælt,
að þessar stéttir þurfi ekki að
leggja fram sinn skerf til að
rétta hlut framleiðslunnar og
gera íslenzkar afurðir sam-
keppnishæfar á erlendum
mörkuðum. Hins vegar er fyllsta
ástæða til að mótmæla strax
þeim fullyrðingum, að verka-
menn og bændur hafi grætt
mest á dýrtíðinni og þess vegna
eigi eirivörðungu að beina þeim
kröfum til þeirra, að þeir taki
á sig byrðarnar, sem fylgja því
að koma framleiðslunni á réttan
kjöl. Slíkt er hvort tveggja í
senn sögufölsun og rangindi.
Það er vitað mál, að stríðs-
gróðinn hefir að' mjög litlu leyti
fallið þessum stéttum í skaut.
Laridbúnaðurinn hefir barizt
mjög í bökkum seinustu árin
og allmargir bændur orðið að
eyða þeim inneignum, sem þeir
söfnuðu fyrstu stríðsárin, í
beinan rekstrarkostnað/ Verka-
menn hafa heldur ekki safnað
sjóðum, því að næstum allar
hinar svokölluðu „kjarabætur",
sem þeir hafa fengið, hafa eyðst
jafnhárðan aftur, í aukna dýr-
tíð og verðbólgu.
Þótt þeásár stéttir hafa þann-
i^ lítið eða ekkert hagnast á
dýrtíðinni, hefir hún fært einni
stétt manna mikinn gróða í
skaut. Það eru þeir menn, sem
fengist hafa við arðgæfuðu
miililiðastarfsemina, heildverzl-
un, húsasölur, framleiðslu lux-
usvarnings o. s. frv. Þessi
stétt hefir safnað ofsagróða á
kostnað almennings í landinu.
Og það er þangað, sem fyrst á
að beina kröfunum, þegar þess
verður krafizt, að menn fari að
taka á sig byrðar vegna ráð-
stafana, sem gera þarf til þess
að koma framleiðslunni á réttan
kjöl.
Það er ekki hægt með sann-
gjörnu móti að koma til bænda
og verkamanna og heimta af
þeim, að þeir taki á sig auknar
byrðar, meðan haldið- er uppi
allt að 300 heildverzlunum, fjöl-
mörgum húsa- og lóðabröskur-
um, svartamarkaðskaupahéðn-
um, óþörfum opinberum em-
bættum og öllum nefndabitl-
ingunum. Innflutningurinn
verður að komast í hendur fárra
HALLDÓR KRISTJÁIVSSON:
Böðulsstarf brennivínsforsetans
Jón Pálmason birti nýlega í
blaði sínu hugleiðingar um það,
hvers vegna jarðir fari í eyði
hér á landi. Kemst hann að
þeirri niðurstöðu, að það sé
Framsóknarflokknum að kenna,
og er sú fjarstæða raunar í fullu
samræmi við ályktunargáfu
mannsins.
Það má þykja ónærgætni að
ræða dálítið stjórnmálastarf
Jóns Pálmasonar sjálfs í sam-
bandi við eyðingu og endurreisn
íslenzkra sveita, en hér má
hann sjálfum sér um kenna, ef
hann svíður í kaunin, því að
hann hefir byrjað þessar um-
ræður. Hitt er og sennilegra, að
honum sé unun að því að um
hann sé rætt, og sé kominn á
það stig, að þykja sómi að
skömmunum.
heiðarlegra aðila, sem geta haft
það mikla umsetningu, að á-
lagningin verði skapleg. Húsa-
og lóðabraskið' verður að af-
nema með öllu og endurskipu-
ieggja allt ríkiskerfið með það
fyrir augum að fækka embætt-
um og bitlingum í stórum
stíl. Það má ekkert láta ógert
til að uppræta óþarfa milliliða-
starfsemi og sníkjumennsku í
bjóðfélaginu.
Það er vonandi að verða öll-
um ljóst, að það verður innan
stundar að gera mjög róttæk-
ar ráðstafanir til þe s að koma
framleiðslunni á réttan kjöl
eftir óstjórn seinustu ára. —
Gróðastéttirnar og braskaranir
munu vissulega gera sitt til að
reyna að koma byrðunum yfir
á almenning, eins og Vísisgrein-
in ber gleggst merki um. Þess
vegna ber alþýðustéttunum að
vera vel á verði og taka því að-
eins á sig nýjar byrðar^ að
gerðar verði róttækar og heið-
arlegar ráðstafanir til að upp-
ræta óþarfa milliliðastarfsemi
og sníkjumennsku og að þeir
beri fyrst og fremst byrðarnar
í sambandi við niðurfærslu dýr-
tíðarinnar. sem mest hafa grætt
á henni.
Fjármálaþróunin.
Höfuðástæða fólksfækkunar
í sveitum er blátt áfram sú, að
fjármagninu hefir verið beint í
aðra átt. Menn sjá hvarvetna
fyrir sér ýms merki um ríki-
dæmi og efnalega velsæld
gróðamanna í kaupstöðum og
þá einkum í Reykjavík. Jón
Pálmason mun kannast við þrjá
bræður, sem hafa t. d. látið
byggja sumarbústaði að gamni
sínu fyrir fullt togaraverð.
Þessi íburðarmiklu hús gnæfa
í hálfeyddum sveitum, sem tal-
andi tá'^n um þá fjármálaþró-
un, sem átt hefir sér stað. Jón
Pálmason hefir verið dyggur
baráttumaður fyrir fjármála-
stefnu bræðranna. Hann hefir
lifað á því og til þess að vernda
það fjáraflakerfi sem merg-
sýgur atvinnulífið í sveitum
og við sjó og leggur margt
sveitabýlið í auðn. Vel hefir
honum verið goldinn málinn og
bættur upp með brennivíni, svo
sem frægt er orðið að endemum.
Ef Jón Pálmason vill í alvöru,
að fólk byggi sveitirnar og sæk-
ist eftir því að stunda heiðar-
leg framleiðslustörf, ætti hann
að breyta um stefnu og vinna að
því að loka ginnandi gróðaleið-
um glæframanna og braskara,
endurheimta óhófsfé þeirra til
atvinnulífsins og launa störfin
að verðleikum.
Kaupfélögin og sveitirnar.
Þegar Búnaðarsamband Vest-
fjarða var að safna fé til kaupa
á jarðyrkjuvélum samkvæmt
lögum um ræktunarsamþykkt-
ir, voru það kaupfélögin á svæði
þess, sem björguðu málinu við.
Þau lögðu þá fram tugi þúsunda
til kaupa á þessum nýsköpun-
artækjum landbúnaðarins. Við
treystum því, að þau framlög
verði til þess að halda við blóm-
legum búskap og menningu á
ýmsum þeim stöðum, sem eyðst
hefðu ella.
Þessi stuðningur vestfirzkra
kaupfélaga við menningu sveit-
anna og framför þeirra er ekki
neitt einsdæmi. Svona vinna
þau á öðrum sviðum og svona
vinna önnur kaupfélög lands-
ins.
Meðan slíkar sögur eru að
gerast, sitja nokkrir stjórn-
málamenn suður í Reykjavík
og beita valdi sínu til þess, að
kaaupfélögin nái ekki eðlileg-
um vexti. Þeir neyða þau til
þess að kaupa þriðjung vefnað-
arvöru sinnar af heildsölum, og
er sitthvað eftir því, auk þess,
sem kaupfélagsmennirnir eru
neyddir til að skipta við kaup-
menn. Einn þeirra stjórnmála--
manna, sem fyllir flokk þess-
ara óheillamanna og níðinga ís-
lenzkra sveita, er Jón Pálma-
son á Akri. Færi vel á því, að
hann sýndi sig nú til nokkurs
annars nýtan í átökum urri við-
skipti og verzlunarmál, en þess
eins að vera skóþurrka heild-
salanna, áður en hann brigzlar
okkur Framsóknarmönnum um
stefnuleysi.
Ræktunarmálin.
Annars er rétt að minnast
þess, fyrst lög um ræktunar-
samþykktir voru nefnd, að þeg-
ar stefna þeirrar löggjafar var
baráttumál á Alþingi og lá fyrir
efri deild fyrir einum fjórum
árum, lýstu þeir Eiríkur Einars-
son, Kristinn Andrésson og Har-
aldur Guðmundsson því yfir, að
ástæðulaust væri að fara að
byrja á nýrækt utan gömlu tún-
anna á íslandi fyrr en í fyrsta
lagi árið 1954. Þetta var-í fullu
samræmi við stórhug og fram-
faravilja flokka þeirra þá og á
þeim grundvelli sameinuðust
þeir allir gegn Framsóknar-
mönnum. Er mér ekki kunnugt
um neinar heimildir fyrir því,
að Jón Pálmason hafi æmt eða
skræmt málstað sveitanna til
liðs að því sinni.
Söguvísindi Jóns Pálma-
sonar.
Jón Pálmason vill dæma
Framsóknarflokkinn frá lífi og
æru vegna sauðfjársjúkdóm-
anna. Innflutningur Karakúl-
fjárins var ekki flokksmál, og
þó að menn hefðu misjafna trú
á þeim úrræðum þá, mun þó
flestum, sem afkomu sína eiga
undir landbúnaði, finnast eðli-
legt, að svipazt væri eftir nýj-
um úrræðum. þegar ekki feng-
ust nema 9 krónur fyrir dilkinn.
Hitt er svoxgjinað mál, að menn
báru ekki gæfu til að fylgja var-
úöarráðum Páls Zóphóníasson-
ar, hvernig sem Jón Pálmason
vill nú segja þessar sögur. En
hingað til hefir hann þó ekki
kunnað að minna á varnaðar-
orð sjálfs sín í þessum málum,
og var hann þó orðinn vel máli
farinn og ærið málgefinn á
þeirri tíð. En það er stundum
háttur lítilla manna og smá-
skítlegra, að bíða hlutlausir,
þegar ákvarðanir eru teknar,
og láta sjá hversu nýjungarn-
ar gefast, en eigna sér svo heið-
ur eftir á en hinum skömm eftir
atvikum. Og trúað gæti ég því,
að Jón Pálmason talaði nú
meira um hlutdeild sjálfs sín
en Páls Zóphóníassonar í inn-
flutningi Karakúlfjárins, ef
hann hefði gefizt vel.
Slysabálkurinn mikli.
Jón Pálmason gerist svo
djarfur að tala um verðlagsmál.
Hann mætti gjarnan rifja upp
stjórnmálasögu síns eigin
flokks, að því er tekur til af-
urðasölumálanna, blóðugan
fjandskap við skipulagið 1934,'
mjólkurverkfall o. s. frv. alla
leið að hinu svokallaða Búnað-
arráði, sem einstakur ráðherra
átti aö velja eftir geðþótta sín- i
um menn til að fara með verð-
lagsvaldið. Það er svo sem von i
að Jón Pálmason sé hróðugur af i
sögu sinni og sinna á því sviði,
og mun Framsóknarmönnum
varla meiri greiði gerður í sveit-
um með öðru, en að halda þeirri
„frægðarsögu" á loft. Þar er sá
slysahátXur, sem forðar mörg-
um sveitamanni frá Sjálfstæð-
isflokknum.
Böðlar sveitanna.
Það eru einmitt menn eins og
brefnivínsforsetinn, sem eru
böðlar íslenzkra sveita.
Þeir bera ábyrgð á því, að
þarfir og óþarfir milliliðir eru
launaðir svo, að fólk sækiít sér-
staklegaa eftir slíkum störfum.
Þeir bera ábyrgð á því, að
hver milljónin af annarri er
Sjötugur:
Jón Armannsson
bóndi, llrærekslæk.
Hann varð sjötugur 20. júní
síðastliðinn. Foreldrar hans
voru Ólína Sigurgeirsdóttir,
Jónssonar prests í Reykjahlíð
og Ármann Egilsson, ísleifsson-
ar frá Rauðholti í Hjaltastaða-
þinghá, en þar fæddist Jón og
bjuggu forfeður hans hver fram
af öðrum í Rauðholti.
Jón er tvíkvæntur og eru báð-
ar konur hans látnar. Fyrri
kona hans var Margrét Snorra-
dóttir frá Hjaltastað, en síðari
Anna Björg Pétursdóttir frá
Stóra-Steinvaði. Þeim varð
fjögra barna auðið. Ennfremur
voru þar alin upp þrjú fóstur-
börn. Jón hefir nú verið bóndi
í 45 ár. Þar af bjó hann 3 ár í
Hallfreðarstaðahjáleigu en rúm
40 ár hefir hann búið að Hræ-
rekslæk í Hróarstungu. Enda er
sá staður honum orðinn kær.
Hann hefir gegnt mörgum
trúnaðarstörfum fyrir sveit
sína. Verið hreppsnefndarmað-
ur í tæp 20 ár. Formaður sókn-
arnefndar, í stjórn búnaðarfé-
lagsins um skeið, úttektar og
virðingarmaður og áhugasamur
fyrir nýjungum í landbúnaðin-
um.
dregin frá atvinnulífi þjóðar-
innara til persónulegrar óhófs-
eyðslu tiltölulega fárra manna.
Þeir bera ábyrgð á því, að
kaupfélögin, helzta brjóstvörn
og styrkur íslenzkrar sveita-
menningar, fá ekki að vaxa eins
og náttúrleg þróun mælir með.
Málstaður sveitanna á marga
andstæðinga, en ógeðslegastir
þeirra allra eru þeir, sem koma
með fláu brosi falsarans og vin-
arorð á vörum, en eru fjötraðir
þrælar þeirra manna, sem eru
sníkjudýr og plága á vinnandi
fólki.
Þeir, sem hafa slæman mál-
stað, þurfa að blekkja fólk til
fylgis við sig. Þeim hefir löng-
um verlð þénanlegt að eiga sér
þjóna til að svíkja með kossi og
þess háttar ráðum. Slíkir menn
hafa verið til á öllum öldum.
Ef Jón Pálmason vill mál-
efnalegar umræður um velferð
ÍFramhald á 4. síOu)
Poarl S. Buck:
I skugga kynþáttahatursins
Þessi grein er þýdd úr bókinni, What America means to me,
en sú bók er ritgerðasafn um ýmsisleg efni eftir amerísku skáld-
konuna Pearl S. Buck. Fjallar greinin um eitt mesta þjóðfélags-
vanndamál Bandaríkjanna — kynþáttahatrið, djúpið, sem stað-
fest er milli hvítra manna og svartra. Birtist fyrri helmingur
greinarinnar í dag, en hinn síðari á morgun.
„Gjörið svo vel að koma inn“,
sagði ung stúlka, röddin var lág
og þýð. Móðir mín á von á yður.
Unga stúlkan var mjög falleg,
það sá ég strax við fyrstu sÝn.
Hún var blökk, augun dimm og
svarta hárið var fallega liðað
og gljáandi. Ef hún hefði verið
fædd á Samoa eða Filippseyjun-
um, mundi hún vafalaust hafa
verið kölluð fegurðardrotning,
en hún var fædd í Philadelphiu
í Bandaríkjunum.
Hún var í hvítum kjól, —
hann var látlaus og mjög
smekklegur — og þar sem hún
gekk á undan mér upp stiginn
að kyrrláta húsinu, sem stóð við
þessa hljóðu götu, þá sá ég, að
hún átti þennan einkennilega,
töfrandi yndisþokka, sem verð-
ur svo oft á vegi manns á Suð-
urhafseyjunum. En það var ekk-
ert útlendingslegt við málfar
hennar, hún talaði hreina
ensku.
„Viljið þér gjöra svo og koma
upp á loft“, sagði hún.
Ég gekk á eftir henni upp á
loft og inn i fallegt herbergi, og
þar settumst við niður og bið-
um eftir móður hennar.
„Mamma er að tala við ^
ömmu mína“, sagði hún. —
„Amma var kölluð í landsímann
áðan, það var pabbi, sem
hringdi vegna þess, að mæðra-
dagurinn er í dag, eins og þér
vitið. Pabbi er í hernum, læknir
við nýju flugsveitina í Tuske-
gee“.
Ég fann, að hún var hreykin
af föður sínum, en ég gat lika
ekki ímyndað mér nokkurn þann
föður, sem ekki væri hreykinn
af að eiga slíka dóttur, svo fín-
gerða, yndislega og aðlaðandi
jafnvel við ókunnuga.
„Þetta barn“, hugsaði ég, og
horfði rannsakandi á hana á
meðan hún svaraði spurningum
mínum um skólann 'sinn. —
„Þetta er hamingjusamt barn“.
Hún sagðist vera í mennta-
skóla, þar sem væru bæði hvítir
og svartir nemendur, og það
væri engin óvild á milli þeirra.
Henni líkáði vel við skólafélaga
sína, sagði hún, og það kom
ekki oft fyrir, að hún væri látin
gjalda þess, að hún var ekki
hvít, — en um leið og hún sagði
það, sá ég bregða fyrir örlitlum
skugga í svörtu augunum henn-
ar. Þess vegna spurði ég hana
þegar aftur:
„Verðið þið blökkunemend-
urnir ekki stundum út undan
vegna þess, að þið eruð ekki
hvítir?“
Jú, það virtist svo, einkum
í efsta bekk. Það hafði lengi
verið venja í skólanum, að áð-
ur en efsti bekkurinn tók loka-
prófið, fór hann skemmtiferð
til Washington. Það voru nokk-
urs konar verðlaun af hendi
þessa ágæta skóla. í reyndinni
varð þetta í ósamræmi og mót-
sögn við allt það, sem þeim
hafði verið kennt. Blökku-
stúlkurnar í bekknum gátu ekki
farið með vegna þess, að þær
hefðu hvergi fengið að koma
inn á veitingahús með hinum
hvítu bekkjarsystrum sínum. —
Það var ekkert það gistihús til
í allri Washington, sem fengist
hefði til að taka á móti nem-
endunum, ef sumir þeirra hefðu
verið blökkustúlkur.
„Svo hvítu stúlkurnar fara,
en við ekki“, sagði þetta barn,
svo hógvært og látlaust, „en“
flýtti hún sér að bæta við,
„auðvitað viljum við, að þær
færi. Við viljum ekki, að þær
missi af ferðinni, þó viö getum
ekki farið“. ,
,,Ég vil, að þú,vitir“, sagði ég,
„að ef ég væri hvít stúlka i
bekknum þinum, þá myndi ég
ekki vilja fara, ef þú gætir ekki
farið. Ég skammast mín fyrir
þessar hvítu stúlkur, sem geta
fengið sig til að fara í skóla-
ferðalag án þess að þið séuð
með“.
Hún svaraði þessu engu, en
örlítið sársaukakennt bros lék
um varir hennar.
„Þetta verður ekkert ágrein-
ingsefni í ár“, sagði hún. „Það
getur ekkert okkar farið vegna
stríðsins“.
Móðirin kom inn. Hún var
glæsileg kona framkoma henn-
ar með afbirigðum fáguð, og
dóttirin var sönn eftirmynd
hennar.
„Hversu lengi hafið þér verið
1 Philadelpiu?“ spurði ég hana.
Hún var fædd í Philadelpiu,
ættmenn hennar höfðu búið
þar í þrjá mannsaldra. Hún
var því af gamalli amerískri
ætt, upprunnin i Suðurríkjun-
um, en einn hinna hvitu ætt-
feðra hafði flutzt hingað.
Ég sá glöggt ættareinkenni
þó nokkurra hvítra ættfeðra í
persónu og útliti þessarar konu.
Húðin var gulbrún, hárið slétt,
og andlitið fíngert.
„Segið mér“, spurði ég, „þér
hafið mjög blandað blóð í æð-
um, er það ekki?“
Hún sagði mér sögu ættarinn-
ar síðustu mánnsaldrana. Ef
kynblönduhinni var gleymt, þá
gat saga hennar verið saga
hverrar æruverðugrar ættar,
sem var og hefði lifað í virðingu
og jafnvel ríkidæmi. Þessi kona
bar það með sér, að hún hafði
aldrei liðið af skorti eða ör-
yggisleysi í lífnu.
Maður hennar hafði einnig
blandað blóð í æðum, hvítt blóð
frá Lancasterhéraði í Pinnsyl-
vaniu, þar sem hinir þýzku inn-
byggjar voru ekki haldnir nein-
um kynþáttahégiljum.
„Þetta er mynd af honum“,
sagði hún. Það var mynd af lag-
legum, þróttmiklum manni. —
Hann var í einkennisbúningi.
„Hann var líka í siðasta ó-
friði“, sagði hún hreykin. „Og
honum fannst hann vera að
svíkjast frá skyldu sinni,
þangað til hann bauð sig fram
til herþjónustu aftur. Ég er að