Tíminn - 26.08.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMIM, fcrlfSjMdagiim 26. ágúgt 1947
153. blað
Þriðjudatfur 26. áyúst
Kenningar Einars og
aðvörunin frá Moskvu
Eins og kunnugt er, var Einar
Olgeirsson höfundur þeirrar
„nýsköpunarplötu," sem fyrr-
verandi ríkisstjórn byggði
stefnu sína og starf á. Megin-
efni „plötunnar“ var það, að
ekki þyrfti annað að gera en
að kaup^a ný skip og tæki fyrir
300 milj. kr. Þá væri allur vandi
á sviði fjárhagsmálanna og at-
vinnumálanna leystur. Þá þyrfti
ekki að hugsa um að sporna
gegn dýrtíðinni og lækka fram-
leiðslukostnaðinn, því að hin
nýju skip yrðu svo miklU ódýr-
ari í rekstri en gömlu skipin, að
íslendingar gætu hæglega keppt
við aðrar fiskframleiðsluþjóðir,
þótt verðlag og kaupgjald væri
miklu hærra hér en þar. Þá
þyrfti ekki heldur að hugsa um
að spara gjaldeyririnn, þegar
búið væri að taka frá þessar
300 milj. kr„ því að þá væri „ný-
sköpunin“ búin að fá sitt, og
svo myndu hin nýju tæki afla
svo mikils gjaldeyris, að þjóðin
myndi geta lifað áhyggjulausu
lífi í framtíðinni.
Svo öruggur grundvöllur und-
ir framtíðarafkomu þjóðarinn-
ar voru þessar „nýsköpunar“-
kenningar Einars Olgeirssonar
taldar, að öll varnaðarorð voru
kölluð afturhald og hrakspá-
dómar. Bæði Sjálfstæðisflokk-
urinn og Alþýðuflokkurinn
kepptust við að gexa þessar
kenningar Einars að sínum
kenningum og helzt leit út fyrir,
að það gæti orðið stjórnarsam-
starfinu að aldurtila, hve ákaft
stjórnarflokkarnir kepptust um
að sverja á sig faðernið. Þegar
Framsóknarmenn vöruðu við
dýrtíðinni og afleiðingum henn-
ar, voru þeir kallaðir aftur-
haldsmenn og hrunstefnumenn
af stjórnarliðinu í einum kór.
Þegar Framsóknarmenn vöruðu
við gj aldeyriseyðslunni og lögðu
til að 540 milj. kr. af gjaldeyris-
inneigninni yrði alltaf varið til
kaupa á framleiðslutækjum,
ætlaði stjórnarliðið alveg að
tryllast yfir þeim hrakspádóm-
um, að 300 milj. kr. myndu ekki
nægja til „nýsköpunarinnar.“
í vímu þessara „nýsköpunar“-
kenninga Einars Olgeirssonar
var svo landinu stjórnað í tvö
ár. Reynslan sýnir nú, að aldrei
hefir þjóðin látið blekkjast
meira en þegar hún ginntist til
að trúa því, að þetta væri lausn-
in á vandamálum hennar. Þótt
enn sé toppverð á útflutnings-
vörunum, þarf atvinnurekstur-
tnn miklu hærra verð fyrir af-
urðir sínar og alger stöðvun
vofir því yfir honum, því að ekki
endist ríkið lengi til að borga
verðmismuninn. Öll hin mikla
gjaldeyrisinneign hefir farið í
súginn og þó er „nýsköpunin"
komin skammt á leið. Um langt
skeið hafa ekki verið daprari
horfur í fjárhagsmálum og at-
vinnumálum þjóðarinnar en
nú, ekki einu sinni á tímum
markaðshrunsins og verðfalls-
ins fyrir styrjöldina. Þetta er
afleiðingin af því, að þjóðin lét
„nýsköpunar“-kenningar Ein-
ars Olgeirssonar blekkja sig til
andvaraleysis og aðgæzluleysis
í fjárhagsmálum sínum.
Þrátt fyrir þessa reynslu,
heldur Einar Olgeirsson víst
enn, að hann sé sjálfkjörinn til
að vera spámaður þjóðarinnar
og hún muni falla fram og
dýrka kenningar hans eins og
lýðurinn, sem dáðist að nýju
fötunum keisarans forðum. Ein-
ar hefir því skrýðst nýjum
„keisarafötum," sem eru enn
„billegri“ en „nýsköpunar“-
skrúðinn forðum. Nú fyllir hann
heilsíður Þjóðviljans dag eftir
dag með lopa um það, að þjóðin
þurfi ekki að hafa áhyggjur út
af framleiðslukostnaðinum,
dýrtíðinni og gjaldeyriseyðsl-
unni. Það sé til öruggt ráð við
öllu þessu. Ráðið sé að gera „við-
skiptasamninga við Austur-
Evrópuríkin til margra ára.“
Það er með þessar kenningar
Einars, eins og þær fyrri, að
ólukkans staðreyndirnar eru
honum helzt til óþægilegar, því
að nú er hætt við, að þjóðin
gagnrýni kenningar hans betur,
vegna fenginnar reynslu. Það
liggur nefnilega fyrir sú yfir-
lýsing frá stjórnarmönnum
Sovétríkjanna í viðræðum við
íslenzka samningamenn í vetur,
staðfest af einum aðalleiðtoga
Sósíalistaflokksins, Ársæli Sig-
urðssyni, að þeir „sem góðir
kaupmenn, geri kaupin þar, sem
þau séu hagstæðust." Og þeir
bættu því við í umræðunum við
íslenzku samningamennina, að
„við(þ. e. íslendingar)yrðum að
vera samkeppnishæfir í verði ef
við vildum selja varning okkar.
Verðlagsmálin á ísiandi þóttu
þeim vera vandi stjórnarinnar
þar, en ekki Ráðstjórnarinnar í
Moskvu.“
Það eru því engar líkur til, að
íslendingar geti fengið hag-
stæðara verð fyrir afurðir sínar
þar en víða annars staðar, enda
benda ekki heldur seinustu
viðskiptasamningar til þess.
Hins vegar er rétt að halda
áfram að selja vörur þangað, en
gera sér jafnframt ljóst, að það
getur ekki leyst þann vanda, að
þjóðin verður að koma fram-
leiðslu sinni á samkeppnisfær-
an grunrívöll. Aðvörunin, sem
rússneska stjórnin gaf íslenzku
samningamönnunum, er nógu
skýr í þeim efnum.
Einar Olgeirsson mun því
ekki auka við frægð sína með
þessum nýju kenningum sínum.
Trúi hann þeim sjálfur og hafi
hann einnig trúað nýsköpunar-
kenningum sínum, er hann ber-
sýnilega einhver mesti skýja-
glópur og fjármálaóviti, sem
hefir fæðst í þessu landi. Stafi
þessar kenningar hans hins
vegar af hreinum loddaraskap
og hann ætli nú að afsaka hinar
hörmulegu afleiðingar, sem
hljótast af „nýsköpunar“kenn-
ingum hans, með því, að ekki
hafi verið gerðir „langvarandi
viðskiptasamningar við Sovét-
ríkin,“ er hann hinn mesti og
ósvífnasti loddari, sem íslend-
ingar hafa haft kynni af. Hvort
heldur, sem er, ættu kenningar
og spádómar þessa manns ekki
að blinda þjóðinni lgngur sýn
og leiða hug hennar frá þeim
verkefnum, sem hún verður nú
óhjákvæmiléga að snúa sér að,
en það er að koma framleiðsl-
unni á samkeppnishæfan
grundvöll. Sú aðvörun valdhaf-
, anna 1 Moskvu á að vera okkur
meira leiðarljós en fteipur Ein-
ars Olgeirssonar, að „við verff-
um aff vera samkeppnishæfir í
verffi, ef viff viljum selja varn-
ing okkar.“
Kerrupokana
sem eru búnir til úr islenzkum
gærum, erum við byrjaðir að
sauma.
MAGNI H.F.
Vinnið Htullega ft/rir
Tímann.
HELGl HAMESSON, RAUÐALÆK:
SAGA UM SAMKOMUHÚS
I.
Holtamannahreppur, hét frá
fornu fari, vestasta sveitin í
Rangárþingi. Þingstaður var þá
í Þjóðólfshaga — hinu forna
sýslumannssetri, — sem næst
miðri sveit. — Nokkru fyrir
aldamótin 1890 var þessum stóra
hreppi skift í Ása- og Holta-
hreppa. Þá voru þingstaðir sett-
ir að Ási og Marteinstungu, sem
mjög voru miðsvæði hreppanna.
Næst var Áshreppi skipt í
Ása- og Djúpárhreppa, nokkru
fyrir 1940. — Þá lenti þingstað-
urinn, Ás, það nærri hrepps-
enda, að meiri hluti hreppsbúa
undi illa við. Því auk þess að
fjöldi þeirra átti þangað óþarf-
lega langa leið, var um vondan
veg og blautan að fara fyrir alla
nema Áshverfinga sjálfa. Þann-
ig var og ástatt, að þinghúsið
var ónýtt og þurfti að endur-
byggjast. Þá óskaði þorri hrepps_
búa þess, að þingstaður yrði
færður frá Ási, og hið nýja
þinghús reist við þjóðveginn hjá
Selsandi. Hreppsfundur var
haldinn um málið, og hafði
þinghússfærslan fylgi meiri-
hlutans. Liðu þó svo nokkur ár,
að ekki var frekar aðhafzt. Olli
því stríðið og ýmislegt fleira.
Hreppsfundir voru haldnir í
nýlegu húsi, sem ungmenna-
félagið átti í Ási, nægilega
stóru við þess hæfi. — Og yfir-
leitt sættu menn sig við þaff.
n.
Þinghús Holthreppinga varð
um þessar mundir alveg ónot-
hæft. Mjög fundu menn þá og
til þarfar sæmandi samkomu-
húss, fyrir vestustu sveitir sýsl-
unnar. Þá varð það að ráði vor-
ið 1944, aö Holthreppingar hófu
húsbyggingu við sundlaug sína
að Laugalandi. Varð það vegleg
bygging, nálægt 200 fermetra
gólfrúm með 50 fermetra kjall-
ara undir sýnisviði. Húsið er
vandað, sem bezt má verða og
hið vistlegasta, hitað upp með
sírennandi laugavatni. Því er
fyrst og fremst svo fyrir komið,
að verið geti góður íþróttastað-
ur. En jafnframt er þar um að
ræða einn hinn ágætasta sam-
komusal í sveit á íslandi. Og til
hvers sem er, fullnægir það fyr-
irsjáanlegri húsrýmisþörf sveit-
anna milli Þjórsár og Rangár
ytri. Þar að auki stendur það við
þjóðveg og svo miðsveitis, sem
bezt verður kosið.
Því miður var hús þetta að
mestu leyti byggt í skuld. Voru
í upphafi gefnar góðar vonir um
mjög mikinn styrk frá íþrótta-
sjóði. Hugðu menn að hálfur
kostnaður endurgreiddist það-
| ah. En miklum mun ganga þær
! greiðslur seinna en vonað var.
| Og ekki m^m meir en áttundi
hluti þessa hefðarhúss hafa
; greiðst úr þeim sjóði hingað til.
íþróttahúsið að Laugalandi
kostaði kring um 260 þúsund
krónur. Enn er þó óreistur
íbúðarskáli, sem nauðsynlegur
er, því unga íþróttafólki, sem
ráðgert er að dvelji þar við
| yðkun sunds og fimleika ýmsa
tíma ársins. Hann hlýtur að
fullgera þriðja hundraðið þús-
unda. — Það er mikil fjárhæð
fyrir miðlungsstóra sveit, eink-
um þó ef vonirnar um ríkis-
styrkinn ættu nú að bregðast
alvarlega. —
III.
Um það leyti, sem lokið var
við Líiugalandshúsiff, hófust
handa nokkrir unglr Áshverf-
ingar og lögðu undirstöðu að
engu minna íþróttahúsi. Að því
húsi stendur meirihluti ung-
mennafélags, en minnihluti
íbúa hins einkar litla Ása-
hrepps. Meirihlutinn er af
tveim ástæðum andvígur. í
fyrsta lagi fyrir það, að húsið
er reist að Ási, þeim afskekkta
þingstað, er menn vildu fúsir
flýja. Auk þess fannst flestum
það ofmikið gáleysi, að byrja
nú á svo stóru húsi, þar sem
bæði vantaði byggingarefnið og
féð til að byggja -fyrir. Þinghús
vildu þeir byggja, og töldu sig
hafa efni á. En íþróttahús sem
kosta mundi fimmtán hundruð
krónur á hverft nef hreppsbúa,
fárra mínútna ferð frá hinu
vandaða Laugalandshúsi, fannst
þeim fullmikið ráðleysi. — Ás-
hverfingar létu sig hinsvegar
engu skipta, álit meirihlutans,
og héldu áfram að byggja.
Hlóðu hplsteinsveggi og komu
húsi þessu undir þak haustið
1946. Var þá miklu meir en lokið
fjármagni þvi er von gat verið
um, að fást mundi fyrst um
sinn, til framhalds byggingunni.
Enda hafði það aldrei verið
mikið. Nokkur þúsund krónur
mun ungmennafélagið þó hafa
átt í sjóði. Þá seldi það hið ný-
lega samkomuhús sitt, til nið-
urrifs, fyrir sex þúsund krónur.
En stærsti fjárhlutinn og það,
sem alveg tvímælalaust ýtti
hinum ungu fullhugum af stað
út í ófæruna, var níu þúsund
króna fjárveiting úr íþrótta-
sjóffi íslands. Þótti kunnugu
fólki það furðanleg fjárveiting.
Enda lítt í samræmi við loforð
og áætlanir, er áður var til sögu
komið, í sambandi við íþrótta-
hús að Laugalandi.
Nú var byggingarféð búið, en
húsið þó vart þriðjungað. Þá
gerðu hinir ungu menn harða
hríð að hreppsnefnd sinni og
vildu koma húsi sínu á hrepps-
sjóðinn. Ekki tókst það þó að
því sinni. Hins vegar samþykkti
hreppsnefndin 10 þús. króna
framlag til íþróttahúss að Ási.
IV.
Nú hófst nýr þáttur þessa
máls. — Fjárveitingin úr
hreppssjóði verkaði líkt og olía
á eld. Meir en helmingur full-
orðinna hreppsbúa andmælti
henni skriflega, en fékk ekki
afstýrt. Hinn óánægði meiri-
I hluti lét þó ekki þar við lenda.
, Til þess að sýna í verki vilja
sinn og getu safnaði fólk það
fé og vinnu og lagði undirstöður
að stóru fundarhúsi handa
hreppsbúum, um Jónsmessu-
leytið í vor. Það hús er nú að
komast undir þak. Stendur það
í þjóðbraut, austanvert við Sel-
sand, óneitanlega betur sett en
ungmennaféHagshúsið. En eigi
að síður minnisvarði mikils
ósamlyndis.
Þannig er þá ástandið í Ása-
hreppi. Þar búa kring um þrjá-
tíu fjölskyldur. Víða er þar
mikil vöntun viðunandi heima-
húsa. Og enginn veit nær það
böl verður bætt. — Þetta fá-
menna hreppsfélag hefir nú
skipzt í tvo andvíga flokka, sem
berjast fyrir sitt samkomu-
húsið hvor. Hið minna hús
meirihlutans rúmar í einu alla
hreppsbúa. Ekki væri sveitinni
það ofvaxið, ef óskipt stæði, að
gera það svo úr garði, að virðu-
legt samkomuhús verði. En vit-
að er, að svo vaskir menn standa
þar í stafni, að þetta hús verður
nothæft fyrr en langt um líður.
I Áshúsið er svo stórt, að þar
mundi sveitin öll geta sofið. —
I Og þrátt fyrir mikiö kapp og
i fórnarl<)ind hins fámenna hóps,
sem að því stendur, verður það
aldrei fullgert, nema miklu fé
úr sameignarsjóði þjóðfélags-
ins verði til þess varið. Svo mjög
hafa foringjar þessa flokks reist
sér hurðarás um öxl. Þar við
bætist að þetta hús er ekki
nauðsynlegt.
Sem íþróttahús er það óþarft.
Fyrir þeirri þörf margra sveita
var séð, er íþróttahúsið var reist
að Laugalandi. Sá staður hefir
meðal annars laugarnar um-
fram Ás. — Sem fundahús
hreppsins verður það einnig
þarflaust. Til þess mun Sel-
sandshúsið þykja betur fallið.
Hvað á þá að gera við það
sem þegar er komið, af því stóra
; íþróttahúsi að Ási? Einfaldast
er að bændurnir þar í hverfinu
fái það til sinna þarfa. Nokkuð
af því mætti nota til íbúðar, hitt
fyrir geymslu.
Þá kemur það í góðar þarfir og
enginn skaði er skeður. Hitt er
hóflaust, að halda áfram þeirri
stórbyggingu, sem þarna er
formuð, eins þarflaus og hún er,
og illa undirbúin, allavega.
V.
Framanskráð frásögn er hér
sögð, ef vera mætti til varhygð-
ar eftirleiðis. — Víðar en i Ása-
hreppi gæti slíkt óhapp orðið,
að lítill hópur hreppsbúa, hygði
á framkvæmd félagsmála, öðru
vísi en almenningi er hollast.
Víðar en þar, gætu nokkrir óbil-
gjarnir angurgapar byrjað að
byggja barnaskóla eða fundar-
hús, í trássi við þörf og vilja
almennings. Og víðar gæti vélt-
(Framhald á 3. síðu)
Kcnneth Tuttle:
Þannig er aö svelta
Þátttakandi í langvarandi sveltutilraun, sem gerð var af vís-
indastofnun, lýsir hér göngu sinni á vegum dauffans og síffan til
lífsins aftur.
Þegar ég les um þær miljónir
manna, sem svelta um allan
heim, verður mér alltaf hugsað
til ^ess, er ég lifði við þau kjör.
Ég veit það af sárri reynslu,
hvaða líkamlegar og andlegar
þjáningar sá, sem sveltur verð-
ur að þola. Árið 1945 gaf ég mig
af frjálsum vilja fram til þess að
taka þátt í sveltutilraun ásamt
35 öðrum mönnum. Þessar til-
raunir áttu sér stað við háskól-
ann í Minnesota, og tilgangur
þeirra var sá, að rannsaka til
hlítar ástand manns, sem svelt-
ur.
Þessi sveltutilraun hófst hinn
12. febrúar. Fæðan var sams
konar og í hungurhéruðunum.
Það var allt annað en girnilegur
matseðill: Soðnar kartöflur,
rófur, kál, vatnsgrautur og
brauð. Af og til fengum við hálf-
an bolla af mjólk, ofurlítið af
sultu og ávaxtahlaupi. Sykur-
skammturinn var ein teskeið á
dag.
Þegar við hófum tilraunina
vó ég 82 kg. og var það um það
bil níu kg. of mikið miðað við
stærð mína. Þann tíma, sem ég
var að léttast um þessi nlu kg.
sem ofaukið var, var ég betur
fyrir kallaður og fjörmeiri en
áður. En þann tíma, sem ég var
að losna við fituna, tóku
vöðvar hinna, sem magrari
höfðu verið, að rýrna, og þeir
urðu önugir og óstyrkir og áttu
bágt með að hafa hemil á skaps-
munum sínum.
Dag nokkurn, er við sátum að
morgunverði, ætlaði ég að kasta
bréfsnepli í bréfakörfuna. Hann
lenti þó utan hjá körfuni, og ég
gekk að henni og reyndi aftur.
Þá sagði einn félaga minna:
„Já, þú veizt sýnilega ekki, hvað
þú átt að gera við kraftana“,
og þeir horfðu allir reiðilega á
mig. Þegar ég hafði létzt svo, að
ég var 68 kg. að þyngd, fór ég
sjálfur að finna til geðvonzku,
þegar maður með fulla líkams-
krafta var í nánd við mig.
Svo greip okkur alla eitthvert
söfnunaræði, og það, sem við
söfnuðum, átti alltaf eitthvað
skylt við mat. Einn okkar hafði
alveg sérstakan áhuga fyrir að
safna brauðristum og steikar-
pönnum, annar fór að nema alls
konar kælitækni ST matvælum,
og enn aðrir fengu aldrei nóg af
matreiðslubókum. Mér fannst
aftur á móti alls ekki sæmandi
að hugsa svo mikið um mat, svo
að ég safnaði bókum um stjórn-
mál, heimspeki og sögu. Ég
komst yfir nær þrjátiu bindi, en
las þau aldrei öll. Ég fann að-
eins til óslökkvandi löngunar til
að eiga eitthvað, eitthvað, sem
gæti leitt hug minn frá hinum
nagandí sulti. Ég sýslaði við
þessar bækur mínar eins og
nurlari, taldi þær aftur og aft-
ur, strauk þær mjúklega um kili
og spjöld og þrýsti þeim að
brjósti mér.
Eftir því sem sulturinn varð
ágengari, átti ég örðugra með
að hafa hemil á skapi mínu. Það
var erfitt að byrja á einhverju
nýju, en þegar maður var kom-
inn af stað, vildi maður ekki
láta trufla sig við það. Við vor-
um allir með alls konar móður-
sýkikreddur og ímyndaða sjúk-
dóma.
Skinnið á sköflungi mínum
varð alveg tilfinningalaust, en
það er kvilli, sem ekki átti sér
neinar líkamlegar orsakir. Það
var alveg eins og gúmmíhúð
væri á fætinum, og það bagaði
mig ekkert, en þó olli þetta mér
miklum kvíða. Á mörgum öðrum
bólgnuðu hné og öklar, stundum
svo brátt, að limurinn varð á
hálfri klukkustund þrisvar sinn-
um digrari en eðlilegt var.
Margir áttu við svima og yfirlið
að búa.
Fyrri áhugamál okkar áttu
engin ítök i okkur lengur. Við
gátum ekki einbeitt okkur að
neinu. Við sátum í bókasafn-
inu með hlaða af bókum fyrir
framan okkur en lásum ekkert,
heldur létum okkur dreyma um
það, að við hefðum nægan mat
og allt til alLs.
Okkur var alltaf kalt, jafnvel
þótt 32 stiga hiti væri í húsinu,
og ég hafði ætið mörg teppi of-
an á mér á nóttunni.
Smámunir, sem áður höfðu
verið einskis virði í okkar aug-
um, urðu nú óþolandi. Heyrnin
varð ótrúlega næm. Dag nokk-
urn varð ég æfur af reiði við
bezta vin minn, Gerry, án nokk-
urs teljandi tilefnis. Það atvik
gefur góða hugmynd um geð-
styggðina, sem sækir að hungr-
uðum mönnum. Ég hafði ekki
létzt eins ört og stofnunin ósk-
aði helzt eftir, og þess vegna
var brauðskammtur minn, sem
hafði verið sex sneiðar, minnk-
aðar um tvær. Ég vissi, að vel