Tíminn - 06.09.1947, Blaðsíða 1

ritstjóíii:
i>órarinn þórarinsson
útgefandi:
pramsóknarplokkurinn
Simar 23ES og 4S7J
PRENTSMIÐJAN EDDA hi.
r.ITSTJÓRA8BaiireTOFDB:
KDDtJHÚSI. Llndargötu B A
Simar 2353 og 487»
AFOREIÐSLA, INNHEIMTA
OQ AUOLÝSINGASKRIPSTOPA:
EBDUKÚSI, Ltodargöta OA
Sfml
31. árg.
Reykjavík, laugardaginn 6. sept. 1947
161. lilaö
Skýrsla fjárhagsráðs um gjaldeyris- og lánsfjármálin:
„Astandið í
er mjög alvarleg
og gagngeröra ráðstafana"
Engar ráðstafanir í gjaldeyris- ©g lánsfjármálum ná
tllgangi sínum, „nema ráðist sé gegn dýrtíðinni og
framleiðslukostnaðinum komið í éðlilegt samræmi
við útflutningsverðið7'
Þjóoin hefir aðeins 33 miljjj. af erlendnm gjaldeyri til ráðstöfunar fimni seinustu inánuði
ársins ©g stofnlánadeildina vantar 58 milj. kr. íH að fuilnægja lánveitingum NýbyggingaráSSs
smáium þjóðarinnar
nauðsyn er fIjótra
Tímanum barst í gærdag eftirfarandi skýrsla frá Fjárhagsráði,
þar sem gerð er grein fyrir ástandinu í gjaldeyris- og lánsfjár-
málunum, þegar ráðið tók við stjórn þessara mála. Skýrslan fer
orðrétt hér á eftir:
Samkvæmt lögum um f járhagsráð, innflutningsverzlun og verð-
iagseftirlit, er f járhagsráði ætlað að taka við verkefnum viðskipta-
ráðs og nýbyggingaráðs, auk annarra verkefna, sem því eru ætluð,
í bráðabirgðaákvæði nefndra laga er svo kveðið á, að umboð þess-
ara aðila falli þá fyrst niður, er ríkisstjórnin skipaði svo fyrir,
og var það gert um mánaðamót júlí—ágúst. Frá því að f járhags-
ráð var skipað, 1. júlí sl., hefir það unnið að ýmis konar undirbún-
ingi þess að geta innt störf sín af hendi, og meðal annars leitazt
\ið að gera sér sem ljósasta grein fyrir hag þeirra stofnana, sem
það hefir tekið við af, þar sem það er ljóst, að störf þess og áætl-
anir um framtíðina hljóta að byggjast að mjög verulegu leyti á
því.
3. Gjaldeyrisleyfin.
Samkvæmt lögunum um fjárhagsráð o. s. frv. skal það starf-
rækja innflutnings- og gjaldeyrisdeild. Er hér um að ræða ,fram-
hald á meginstarfi viðskiptaráðs, og þarf því að gera sér grein
íyrir því, hvernig þeim málum var komið, er fjárhagsráð tók við
störfum viðskiptaráðs og nýbyggingaráðs. Tölur hér á eftir eru
þúsundir króna, þar sem annars er ekki getið.
Á síðastliðnu ári voru veitt ný innflutnings- og gjaldeyrisleyfi
fyrir samtals 557.459' (viðskiptaráð 423,3, Nýbyggingaráð 134.2)
og auk þess gjaldeyrisleyfi án innflutnings, af báðum aðilum
saman 178.790 (þar í fyrirframgreiðslur fyrir togara og önnur
skip), eða samtals gjaldeyrisleyfi á árinu 736.249.
Auk þess voru á árinu greiðslur í erlendum gjaldeyri, sem yfir-
íærður er án þess að leyfi þurfi til, svo sem greiðslur til sendiráða,
andvirði setuliðseigna o. fl., að upphæð um ............ 31.400
og verður þetta þá allt samanl......'................... 767.649
Af gjaldeyrisleyfum voru um áramótin 1946 og 1947 ónotuð leyfi
er námu allverulegri fjárhæð, en í ársbyrjun 1947 voru af þeim
leyfum endumýjuð leyfi án gjaldeyris (þ. e. fyrir vörur, sem
búið var að greiða) .................................... 80.153
og gjaldeyris- og innflutningsleyfi...................... 109.994
Auk þess er hluti nýbyggingaráðs af framangreindum „duldum
greiðslum" (73.789), sem ekki hefir enn verið gerður upp.
2. Gjaldeyrisástandið.
í sambandi við þessar veitingar á gjaldeyriileyfum verður svo
að líta á gjaldeyrismálin sjálf, kaup og sölu bankanna á erlend-
i;m gjaldeyri.
Kaup og sala á erlendum gjaldeyri 1946 var á þessa leið:
Keyptur gjaldeyrir .............. 323.909
seldur ------............ 580.615
Var þessi verzlun því óhagstæð um kr. 265.706.
Nettoinneign bankanna í erlendum
gjaldeyri var í árslok 1945........ 467.306
en í árslok 1946 .................. 216.719
sem teknar voru frá af inneign Landsbankans erlendis með lög-
unum um nýbyggingarráð 24. nóv. 1944, og 15% af útflutnings-
verðmæti ár hvert samkv. breytingum á þeim lögum 31. des. 1945.
Ákveðið var, að andvirði nokkurra tækja, sem keypt voru áð-
ur en gengið var frá starfsskiptingu milli nýbyggingarráðs og
viðskiptaráðs, skyldi takast af 15% gjaldinu 1945, en afgangur-
inn, 4 milljónir króna, voru settar á nýbyggingarreikning, sem
því var 304.000 þús. kr., en 15% greiðslan af útflutningsverðmæti
1946 og 1947 hefir ekki verið greidd á nýbyggingarreikning. Það
gjald nemur um 43 milljónum króna árið 1946, og um 15 millj.
króna til 30. júní 1947, eða samtals 58 milljónum króna, sem
nýbyggingarreikningur á samkvæmt lögum eftir að fá greitt
eða gert upp.
Til ársloka 1946 veitti nýbyggingarráð leyfi alls...... 314.262
Af þeim munu hafa fallið niður.................... 39.584
eða samtals framlengd leyfi............................ 190.147
Á árinu 1947 eru svo veitt leyfi þannig, að 9/8. eru endur-
nýjuð og ný leyfi alls .................................. 456.919
Þaraf innflutningsleyfi án gjaldeyris (endurnýjuð og ný) 86.183
Sameinuð innflutnings- og gjaldeyrisleyfi eru því...... 367.736
Til sama tíma eru gjaldeyrisleyfi án innflutnings, svo sem
skipaleigur, farmgjöld, ferða- og námskostnaðir og aðrar
„duldar greiðslur".................................... 73.789
Enn bætast við yfirfærslur vegna sendiráða o. s. frv..... 5.000
og loks verður svo að bæta hér við leyfum fyrir togurum
frá Englandi, en leyfin fyrir þeim hafa ekki verið endur-
veitt, heldur látin halda gildi sínu .................... 52.491
Gjaldeyrir, greiddur eða lofaður 1/1.—9/8. 1947 er því .... 499.016
Af þessari fjárhæð hefir nýbyggingaráð veitt á þessu ári eða
endurnýjað:
Innflutnings- og gjaldeyrisleyfi .. 118.738
Gjaldeyrisleyfi .................. 19.246
Togaraleyfin.................... 52.491
Alls 190.475
Mismunur 250.587
Af inneígninni í árslok var frá tekið
á nýbyggingareikning ............ 131.244
Og því til annarrar ráðstöfunar' i
árslok 1946...................... 85.475
Hér eru þó ekki talin sterlingspund á biðreikningi né heldur
innstæður eða skuldir erlendra banka á frjálsum reikningum
hér í bönkum. Sé þetta með talið, verður hin frjálsa gjaldeyris-
eign nokkuð meiri, eða ................................ 91.809
í árslok 1946, og heildar gjaldeyrisforðinn um .......... 223.053
í árslok voru ábyrgðarskuldbindingar .............. 59.930
Nokkur hluti þessara ábyrgða féll niður um áramót.
Sjö fyrstu mánuði þessa árs, 1/1.—31/7., hefir gjaldeyrisverzlun
bankanna verið þessi: Keyptur gjaldeyrir 130.991, seldur 288.197.
Eða alls óhagstæð verzlun um 157.206 þús. kr.
Útflutningurinn hefir verið rýr á fyrri hluta þessa árs, eða til
31/7, kr. 110.372 þús. kr. Næsta ár á undan, 1946 nam útflutning-
urinn á sama tíma 149.201, og næsta ár þar á undan, 1945 172.421.
Má geta þess til dæmis, að ísfiskur er fluttur út til maíloka fyrir
33 milj. króna minna 1947 en á sama tíma 1946.
Gjaldeyrisaðstaða bankanna út á við var 31. júlí þ. á.:
Nettoinneign í £, $ og clearing gjaldeyri var............ 59.661
Ábyrgðarskuldbindingar................................ 42.332
Gjaldeyriseign að frádregnum ábyrgðarskuldbindingum .. 17.329
Þessi gjaldeyrir er:
í pundum ..___ 9.106
í dollurum ......31.350
clearing ........ 21.649
Leyfi í gildl til 31./12. 1946 .......................... 274.678
Leyfi veitt l./l.—31./7. 1947 .................. 84.885
Áætl. að ekki verði notað um ................ 10.000 74.885
Má því gera leyfi nýbyggingarráðs, þau er til fram-
kvæmda koma, alls til 31./7. 1947 .................... 349.563
Þessi tala gæti hækkað eitthvað vegna verðhækkunar.
Nýbyggingarreikningur sýnir á hverjum tíma hvað af leyfum
nýbyggingarráðs hefir verið framkvæmt.
Hann var 31./12. 1945 — 258.020
31./12. 1946 — 131.244
31./12. 1947 — 55.360
f júlílok er svo komið, að gjaldeyriseign á nýbyggingarreikn-
ingi, eins og hann hefir verið afhentur Landsbanka íslands, má
heita þrotin, þegar fullnægt hefir verið þeim ráðstöfunum, sem
fram til þess tíma hafa komið til framkvæmda.
Þess skal getið, að til hliðar hefir verið lögð af nýbyggingar-
fénu fjárhæð í sterlingspundum til tryggingar því, sem ógreitt
er í umsömdum togurum i Englandi.
4. Stofnlánadeildin.
Stofnlánadeildin er sett á fót með lögum nr. 41, 1946, til þess
að veita vextalán og hagkvæm lán til þeirrar aukningar sjávar-
utvegsins sem nýbyggingarráð mælir með, og skyldu fiskiskip
ganga fyrir um lán úr stofnlánadeildinni.
Lán úr stofnlánadeildinni eru þessi til 28./7. 1947:
Veitt lán út á skip (A-lán) 1946, þús. kr............... 10.719
Engin önnur lán voru veitt þetta ár.
Veitt lán út á skip (A-lán) 1947 til 28./7........... 30.456
Veitt lán út á annað en skip (A-lán) ................ 7.480
ríkismörk
62.105
2.444
Auk þess eru bundin pund í eign einstaklinga 146.000, eða um
3.8 milj. kr.
Á sama tíma eru á nýbyggingarreikningi fráteknar 55.360, og
vantar því 38.031 upp á að bankarnir eigi fyrir ábyrgðar skuld-
bindingunum, þegar fé nýbyggingarreiknings, sem þegar er búið
að ráðstafa, er frá tekið.
3. Leyfisveitingar nýbyggingarráðs
og nýbyggingarreikningur.
Ný byggingarreikningur er myndaður af 300.000 þús. krónum,
A-lán alls 48.655
Veitt B-lán 1947 út á annað en skip .................. 8.044
Fjár skyldi afla til B-lána með útboði skuldabréfa, og hafa þau
verið seld til 7./7. fyrir .............................. 16.227
Til 15 ára eru ekki nema rúmlega 1.5 milljónir króna af þess-
um bréfum. Langmest, eða um 14.4 millj. eru til 5 ára og hitt til
3 og 2 ára, og koma því til innlausnar og kerfjast nýrrar fjáröfl-
unar löngu fyrr en afborganir koma af lánunum, því að mest
af lánunum er til 15 ára.
En þó að veitt lán úr stofnlánadeild" séu þannig ekki nema
tæpur helmingur þess fjár, sem deildin hefir til umráða (A-lán
48.655 af 100.000 og B-lán 8.044 af 16.227), þá stafar það ein-
göngu af þvi, að þau fyrirtæki, sem lána á til, eru ekki komin 1
framkvæmd. Sé hins vegar litið á lánsfjárþörfina til þeirra fram-
kvæmda, sem stofnað hefir verið til og meðmæli gefin af ný-
byggingarráði, verður útkoman þessi, eftir því, sem næst verður
komizt, ef ekki koma frekari framkvæmdir til:
Þörf A-lána út á skip h,. u. b....... 114.000
Þörf A-lána út á annað en skip----- 30.000
Samtals A-lán 144.000
Þetta er 44.0 milljón krónum meira en lagt hefir verið fram i
þessu skyni.
Þörf B-lána ...................... 30.000
En það er 13.8 millj. krónum meira, en fjár hefir verið aflað
til samkvæmt framansögðu.
Alls virðist þvi vanta, til þess að stofnlánadeildin geti, með
því fé, sem hún hefir yfir að ráða, annað þeim lánveitingum,
sem mælt hefir verið með og stofnað til (A-lán og B-lán saman-
]ögð): 57.783 þús. kr.
5. Gjaldeyrishorfur 1947.
Bersýnilegt er, að sérstakra aðgerða er þörf, bæði um gjald-
(Framháld á 4. tiOu)