Tíminn - 11.09.1947, Blaðsíða 2
2
TÍ31IIVj\. fimmtndagiim 11. sept. 1947
164. hlað
Ráðstefna stéttanna
í dag hefjast umræður um
dýrtíðarmálin meöal þeirra
manna, sem ríkisstjórnin kveð-
ur saman til að gera tillögur
nm það í nafni atvinnustétt-
anna.
Um það má deila, hvort
heppilegra hefði verið að fela
að einhverju leyti öðrum sam-
tökum en gert var að skipa full-
trúa til þessara viðræðna. Sjálf-
sagt má færa rök að því, að ítök
hinna ýmsu starfshópa séu ekki
í nákvæmlega réttum hlutföll-
um í þessari nefnd.
En þegar þess er gætt, að
þetta er nefnd, sem ekki hefir
neitt úrskurðarvald en aðeins
tillögurétt, gerir slíkt minna til.
Þá er það fyrir mestu, að þannig
sé tilstofnað, að sem flest sjón-
armið komi fram, og engir sem
máli skiptir gleymist. En ekki
er hægt að loka augunum fyrir
því, að landbúnaðurinn á þarna
aðeins einn fulltrúa en iðnað-
urinn og sjávarútvegurinn tvo
hvor.
Mun það vera rökstutt með
því, að sveitafólk skiptist ekki
í atvinnurekendur og launþega
eins og hinir.
Þá er dálitið athyglisvert, að
auk þess sem Alþýðusambandið
sendir mann frá sér, eiga að
koma fulltrúar opinberra starfs-
manjia og launþegadeildar
verzlunarmannafélags Rvík-
ur. Segja sumir, að þar með eigi
að fyrirbyggja, að gengið sé
nærri atvinnumöguleikum þess-
ara hópa. Það er þó óþarft tal,
því að fróðlegt er að heyra hvað
þeir hafa til málanna að leggja
— og á hvern hátt þeir vilja
beina starfskröftum þjóðarinn-
ar frá ófrjóum skrifstofustörf-
um og milliliðavinnu að líf-
rænni og arðbærri framleiðslu.
Fram hjá því verður ekki
heldur gengið, að launamenn
fyrirtækja og stofnana, sem ekki
hafa neitt með beina fram-
leiðslu að gera, eru svo margir
nauðsynlegir, að þeir eiga fullan
rétt á sér.
En fólkið bíður með óþreyju
eftir því, að frétta eitthvað af
þessari samkomu. Menn vita að
nú er úr vöndu að ráða, þó að
nauðsynin knýi raunar fram
sumt hið sjálfsagðasta, svo sem
gjaldeyrissparnað. En hvernig á
að skipta þeim gjaldeyri, sem
fæst? Og hvernig á að leysa.mál
atvinnuveganna, (svo að tæki
þeirra verði notuð sem bezt, og
þjóðin afli þess gjaldeyris, sem
náttúrugæði, atvinnutæki og
mannafli leyfir?
Mönnum er það ljóst að nú
þarf margt að breytast. Ýmsir
þurfa að temja sér nokkru meiri
sjálfsafneitun en verið hefir um
hríð og aðrir verða að leita ann-
ara jákvæðra verkefna, en þeir
hafa lifað á undanfarið. Þetta
er þjóðarnauðsyn.
Það er ekki að efa, að full-
trúar þeir, sem hefja störf sín
1 dag, vita hvar skórinn kreppir
nú að. En þess skulu þeir gæta,
að þegar þeir gera tillögur um
ráðstafanir, sem koma óþægi-
lega við alla alþýðu má ekki
gleyma því, að þeir, sem mest
hafa grætt og notað gróðann
fyrir sig en ekki þjóðfélagið,
eiga enn eftir að taka á sig þær
byrðar, sem rétt er og skyldugt.
Ef því er gleymt, verða úrræði,
sem bitna á almenningi rang-
lát og óframkvæmanleg.
Árangur þessarar stéttasam-
komu er því að verulegu leyti
Benedikt Gíslason frá Hofteigi:
EÐA ALDREI
íslenzka þjóðin stendur á
krossgötum.
Skýrslur eru lesnar í útvarpi
og gefnar á mannfundum, um
fjárhagsástæður þjóðarinnar,
sem bera það með sér, að nú er
svo komið að segja verði: hing-
að og ekki lengra. Og þegar
blöði/i og jafnvel forsvarsmenn
þjóðarinnar geta um það, að nú
sé ef til vill sá einn kostur, að
taka lán, og þá í Bandaríkjun-
um, hrökkva allir góðir íslend-
ingar við, vitandi það, að slíkt
lán yrði einungis eyðslueyrir,
og fjötur um fót fyrir komandi
kynslóðir. Nógu sárt að vita, að
blessað Thórsnesið hefir verið
afhent Jónatan, þó eigi komi til
aðrir háskalegri hlutir í þeim
skiptum.
Það munu og allir á einu máli
um það, að ástæðulaust sé fyrir
þjóðina að binda sér slíkt helsi,
sem erlend lán yrði á þessum
og næstu tímum, því atvinnuað-
staða þjóðarinnar er á engan
hátt lömuð, jafnvel betri en
áður, og verður þá spurningin
þessi: Eiga avinnuvegirnir að
bera uppi lífið í landinu, eða
á að leita styrks til þess að fólk-
ið geti lifað? Eða á að lifa hærra
í landinu en atvinnuvegirnir
geta borið? Þessu svara allir á
eina lund. Líf þjóðarinnar á að
miðast við atvinnuvegina og það
á ekki að lifa hærra en þeir
geta borið.
En hverfum að efni máls.
Það hefir verið sameiginlegt
álit allra~íslendinga, sem hugs-
undir því kominn, að þar verði
samkomulag um heiðarlega
lausn, sem dekrar á engan hátt
við þá ríkustu og sterkustu á
kostnað hinna mörgu og smáu.
að hafa um þjóðhagsfræði, að
dýrtíðin svokallaða sé hið
hættulegasta fyrirbrigði, og
flokksforingj ar stærstu stjórn-
málaflokka landsins hafa talið
hvað ýtarlegast gegn þessu fyr-
irbrigði, og bent á hættuna sem
lægi þar í fyrirsáti á fólksins
vegi.
En hvað var og er dýrtíðin á
íslandi. Ástand sem myndaðist
af síðasta stríði, með því að
framleiðslan tvöfaldaðist í verði
og vinnulaunin sömuleiðis; upp-
gripaauður sem aldrei hefir
þekkst dæmi 1 sögu landsins.
Auður, sem síðan var dreift
meðal þjóðarinnar með verð-
hækkun á öllum hlutum sem
nefndir eru til verðs.
Peningar í umferð jukust
skefjalaust, meðan þetta hélzt
og sumir urðu ríkir. En engin
ósköy standa lengi og ekki einu
sinni stríð og lífið leitar jafn-
vægJ»s aftur. Og það er lögmál í
fjárhagsfræði, þó eigi vilji allir
viðurkenna, að þegar fram-
leiðslan hætti að bera uppi
verðgildið, hvort heldur er
vinnulaun eða annað, sem metið
er til verðs, þá myndast hinar
svokölluðu kreppur, en þær
valda hruni á verðmætum, at-
vinnuleysi og samdrætti fram-
leiðslunnar og verkar þetta
þannig, að því meira sem fram-
leiðslan dregst saman, því meira
er atvinnuleysið, og því meira
sem atvinnuleysið er, því stór-
kostlegra er hrun verðmætanna.
Þannig er þjóðfélag, sem
gengur inn í kreppu í raun og
veru dauðadæmt, eða vígt til
þjáninga um ófyrirsjáanlega
langan tíma. Verðgildið og
framleiðslan standa í órofasam-
bandi.
Staðreyndirnar: fslenzk fram-
leiðsla gefur aðeins 300 milj. kr.
í erlendum gjaldeyri. Opinbert
líf í landinu kostar meira en 300
milj. krónur. Tölur sem tala.
Sparifé gengur til þurrðar. Ekki
hægt að kaupa erlendar vörur
fyrir gjaldeyrisleysi. Fram-
kvæmdirnar að stöðvast, At-
vinnuleysið að byrja. Kreppa.
Framleiðslan hætt að bera uppi
verðgildið í landinu. Eignahrun.
Hingað og ekki lengra: Þeir
sem horfðu á dýrtíðina, verð-
gildið, vaxa sáu þetta fyrir. Þeir,
sem töldu ranglátt að dreifa
ekki stríðsgróðanum með verð-
hækkun, gátu ekki ímyndað sér
að þjóðfélagið réði ekki við
verðgrundvöllinn í landinu, þeg-
ar aðstæður breyttust. Þegar
kaupið var hækkað á einni
nóttu með samningum, þegar
allt var verðmeira í dag en í
gær, að réttu máli, vegna verð-
meiri framleiðslu, þá virtist
blasa við leiðin til að laga þjóð-
hagsgrundvöllinn, þegar hlut-
irnir snerust við. Færa verðgild-
ið niður eftir hlutfallstölu á
einni nóttu. Tvo fimmtu eða
helming, 40 eða 50% af hundr-
aði, eða niður í það verðgildi á
hlutunum, sem framleiðslan
bæri uppi: Laun niður um helm-
ing, Skatta, peningaseðla verzl-
unarálagningu, skuldir, inn-
eignir húsaleigu, verðbréf, tolla
allt sem reiknað er til verðs
niður um helming. Rentufæti
má þó eigi hagga, enda er hann
frekar verðmælir en verðgildi.
Öll innlend framleiðsla, iðn-
aðar- og landbúnaðarvörur nið-
ur um helming. Þannig myndi
sá sem fær 2000 kr. í laun á
mánuði fá aðeins 1000 kr. en
hann fengi jafnmikið fyrir 1000
Ciiiðbrandur Magnússon:
KapítulaskLpti. í
skógræktarmálunum
ÞRIÐJA GREIA.
Hinn áhugamikli skógræktar-
stjóri, Hákon Bjarnason hafði
í umræðunum vikið nokkuð að
sauðkindinni og áhrifum henn-
ar fyrir skóggróðurinn, einnig
að Landgræðslusjóði og svo því,
að honum þætti ekki góð hlut-
föllin í framlögum til verndun-
ar fornminja annars vegar og
skógræktar hins vegar.
Hermann Jónasson vék að
þessum atriðum í ræðu Hákon-
ar, kallaði þetta einstefnuakst-
ur, skiljanlegan og jafnvel góð-
an, úr þessari átt. En Þjóð-
menjasafnið væri tímabært lifs-
spursmál. Landgræðslusjóður
hefði fengið sitt tækifæri, en
sorglegt skilningsleysi fjöldáns
á málstað hans. Sauðfjárrækt-
ina ætti að efla með ýmsu móti.
Skógrækt og fjárrækt geta sam-
rýmst. Þegar bæjarskógar eru
komnir til sögu, geta þeir tryggt
búféð. Nýrækt skóga verður af-
girt. En skógur kominn úr bit-
hæð getur orðið afdrep fyrir
fé á vorin.
„Er hægt að rækta skóg?“
Hér er að vísu ekki um þetta
spurt, en svarið er: „Það er
hægt að rækta tré, sem ekki
hefir verið hægt að útrýma!“
Rányrkja, vanþekking, eldur,
ísar og búsmali, hafa ekki
megnað að útrýma björkinni.
Frumskilyrði fyrir öðru meira er
að bjarga skógarleifunum með
friðun, en þær skapa skilyrði
fyrir uppeldi verðmætari nytja-
viðar. Hér verður ríkið að koma
til. Laufskógar eru sums staðar
annars staðar í löndum rækt-
aðir til þess að greiða fyrir
barrskógi. Halda þarf uppi
þróttmikilli fræðslustarfsemi
um þessi mál, vegna þess hve
þekkingarskorturinn er mikill.
Sagði ræðumaður frá því að
hann hefði farið bónarveg til
ágætisfólks, sem átti hvað
vöxtulegust reyniviðartré I
skrúðgarði sínum, og beðið um
berin af trjám þessum. „Þetta
er víst gott í sultu,“ spurði fólk-
ið. Hann kvaðst ekki biðja með
hliðsjón af því, heldur ætlaði
hann að sá þessu. „Er það hægt.“
Og hér átti gott og vel mannað
fólk hlut að máli. Við þurfum
fólkið með okkur. Á þingi er
trúin of lítil. Fyrir mér er þetta
einnig þjóðhagsatriði, og fyrir
því þarf að opna augu almenn-
ings. Trén á Jótlandsheiðum
vaxa engu betur en á Hallorms-
stað. Nytjatré vaxa hér. Við
plöntum þeim sjálfir og sjáum
þau vaxa! Það getur engin þjóð
búið í landi sem er að eyðast,
eins og Ármann á Urðum orð-
aði þetta svo réttilega. Enda
snýst þetta við fyrr en varir.
Ræktunaraldan kemur! Friðun.
Uppeldi plantna í skjóli bjark-
arinnar, og síðan dreifing þeirra
I friðað landssvæði! í sérhverju
Skógræktarriti þurfa að koma
frásagnir um árangur. Bæjar-
tskógur á hverjum bæ. Ríkið
styrki þær girðingar eigi minna
en túngirðingar. Förum leið
Norðmanna. Rikið kosti tilraun-
ir, plöntuuppeldi, leiðbeininga-
starfsemi. Einkafélög kyndi
undir áhuga og annist fram-
kvæmdir eftir mætti. Lögbjóða
þarf að börn planti trjám. Með
þeim hætti verður gróðursettur
áhugi í brjósti kynslóðanna.
Bjarkar-bæjarskógur, síðan enn
meiri gagnviðarskógar, og
þegar hann verður högg-
inn, þá verður plantað tvöfalt
í staðinn. Umfram allt, höldum
í hugsjónina, að klæða landið,
en jafnframt einnig hið þjóð-
hagslega! Þrinnum saman starf
ríkisins, aðstoð almennings og
áhuga barnanna. Plöntun trjá-
gróðurs sé gerð að skyldunáms-
grein. Hvilkur greiði yrði það
ekki við börnin sjálf! Búa okkur
síðan heildaráætlun í þessum
málum.
Hér lauk máli sinu sá maður,
sem orðið hefir til þess að vísa
leiðina um það, hvernig standa
ber að því að breyta plöntuupp-
eldi hér á landi úr seinvirkri
smáiðju í eins konar stóriðju.
Vinnubrögðum hans verður
ekki ítarlega lýst í þessari fund-
arfrásögn, en skógrækt ríkisins
er að taka þessi vinnubrögð
eftir. En árangurinn er sá, að
nú verður jafnauðvelt að hafa
til hundruð þúsunda plantna
árlega, eins og tugi þúsunda áð-
ur, og verðlag plantnanna lækk-
ar til mikilla muna samhliða.
En fyrir þessar sakir, ætti ekki
áhugaaldan, sem nú er að rísa
í skógræktarmálunum, að þurfa
kr. eftir verðbólgubreytinguna
og 2000 kr. áður. Hjá miljóner-
anum er ein miljón færð niður
í hálfa, en fyrir hana er hægt
að kaupa jafnmikið og heila áð-
ur. En það er hnútur á bandinu:
verzlunaraöstaðan við útlönd.
Við getum ekki skráð aðkeyptar
vörur niður um neitt, en þær
lækka, vegna lækkandi tolla og
verzlunarálagningar, og hver
getur sagt um hvaö er rétt verð
á þeim í þessu landi eins og nú
er komið? Ekki er það rétt verð,
að hlutur sem kostar tvo dollara
í verzlun út í New York kosti
140 kr. ísl., í verzlun í Rvík. Ekki
er það rétt verð á hreyfanlegum
hlutum, sem kannske kosta
17000 kr. á viðskiptavettvangi
plús 20000 kr. í rassvasann, og
hvað er mikið til af þessum
rassvasaviðskiptum? Hvað mik-
ið mætti laga viðskiptalífið í
landinu ef saumað væri fyrir
rassvasana? í bili yrði þá að
lækka útlenda vöru í verði, þarf
ríkissjóður að taká á sig þann
halla, sem af því hlytist. Upp úr
þessu hefðist helmingi betri að-
staða yið framleiðsluna, og
gjaldeyririnn hefði tvöfallt
gildi miðað við verðgildið í
landinu, á eftir. Landbúnaður-
inn yrði útflutningsfær, og nið-
1 urgreiðslunum létti af ríkissjóði.
Vísitalan hyrfi, og myndi eng-
inn sjá eftir henni. Við nokkra
örðugleika yrði þó að etja í inn-
flutningsverzluninni, sérstak-
lega hvað snertir innílutning
hráefna til iðnaðar. En það er
líka talað um það, að þjóðin
þurfi nokkru að fórna, og fórn-
in yrði þá á þvi sviði, að eigi
næðust nógu góð skipti á er
lendri vöru. En það er mann-
dómsauki en eigi fórn, þótt tak-
marka yrði óþarfa og skaðlega
eyðslu, sem veður uppi með
fólki, til þess að láta tekjur
endast móti útgjöldum. Á það
má þó benda, að framleiðslu-
aðstaða sjávarútvegsins yrði
það góð, að á honum gæti hvílt
að hníga fyrir vöntun á ung-
plöntum.
Er þá komið að því að segja
fi’á athöfnum þess manns á ís-
landi, sem mest hefir lagt í söl-
urnar fyrir þetta mál að því
leyti sem hann skýrði frá störf-
um sínum og athugunum þarna
á fundinum. Maðurinn er dr.
Helgi Tómasson. Hann keypti
fyrir allmörgum árum jörðina
Hagavík í Grafningi, er liggur
að vestanverðu Þingvallavatni.
Jörð þessa kvaðst hann hafa
keypt í þeim tilgangi að rækta
þar skóg. Að fenginni reynslu
væri erfitt að sameina þessa
starfsemi ábúð þriðja manns.
Er dr. Helgi nú sjálfur ábúand-
inn, og greiðir skyldur og skatta
til hlutaðeigandi sveitarfélags.
Eitt sinn átti dr. Helgi þai'na
eina miljón barrviðarplantna í
græðslureit sem fórust allar.
Þriggja vikna samfelld stórrign-
ing að haustlagi kom í veg fyrir
að reistur væri' skjólgarður, sém
ef til vill hefði bjargað þeim.
Var það holklakinn sem vann á
ungplöntunum. Hann má telja
erkióvininn. Grasætur, arfi og
aðrar illgresistegundir eru
helzta vörnin gegn holklakan-
um og skyldi enginn fjarlægja
frá ungplöntum. Blágrenisplönt-
ur sem alast upp í grasi lifa, svo
varla hefir farist meir en 1%.
Blágreni virðist þola bezt ber-
svæði en þarf meiri raka en
furan. Nú eru í Hagavík um 54
þúsund barrviðarplöntur frá 30
—100 cm. að hæö, fura, rauð-
greni og blágreni. Hið- síðast-
taldra stendur sig vil, en vex
hægast. Sitkagreni vex einnig
vel, en eru aðeins um 500 plöntur.
Plöntur móti suðri eru í hættu
í marz—apríl. Næturkuldi allt
tekjuþörf landsins, að mestu
leyti, en tolla á erlendri vöru
einkum nauðsynjum mætti af-
nema, og munaði það miklu á
verði þeirra.
Óhófseyðslunni á opinberum
vettvangi á heldur eigi að eira,
en það heyrir eigi þessu máli
til.
Verði hægt að koma atvinnu-
vegunum á reksturshæfan
grundvöll og sækja fram á því
sviði, mun framleiðslan aukast
með þjóðinni, en það þýðir
aukna kaupgetu, betra líf og
örari framleiðslu. Þannig yrði
kreppunni bægt frá og fram-
sókn hæfist að nýju í atvinnu-
málunum: atvinna fyrir alla
og þarafleiðandi vellíðan. Fórn-
in sú ein, að lækka verðgildið,
sem framleðislan og þjóðarbú-
skapurinn þolir ekki og það
framkvæmt þannig, að vegna
samræmingar á öllu verðgildis-
mati, finnur enginn til þess á
innlendum viðskiptavettvangi,
sem er aðalviðskiptavettvangur
þjóðarinnar.
Vegna tímaskorts er þetta mál
of stuttlega flutt.
Sjómannablaðið Víkingur, 8.
tölublað þessa árg., er nýkomið
út. Efni þess er m. a. þessar
greinar: íslendingar og Norð-
menn eftir ritstjórann Gils
Guðmundsson, Koptinn er
þarfaþing, Hafnir — hafnleys-
ur — síldarverksmiðj ur eftir
Grím Þorkelsson, íslenzkur sæ-
garpur eftir Sig. Sumarliðason,
Landlielgi íslands eftir Júlíus
Havsteen sýslumann, Með skipa-
lest til Murmansk, Austur á
Hvalbak og Einkennileg skip.
Auk þess eru í heftinu minn-
ingagreinar, kvæði, smásaga og
fleira.
að 20°, en hádegishiti allt að
30—40°, eru of miklar öfgar fyr-
ir ungplönturnar. Bezt þrýfast
barrplönturnar móti austri og
norðri. Varaði við að setja þær
of nærri lágvöxnu birkikjarri,
þannig að lcjarrið næði til
þeirra í stormi. Vildi að þeir sem
starfa að skógrækt yrðu jafn-
réttháir þeim sem lifa á bú-
fjárrækt. Vildi að sauðkindin
utan giröingar og ungskógurinn
innan sinnar girðingar yrði gert
jafnrétthátt að lögum. Taka
mætti sauðkindina innan fjár-
heldrar skóggirðingar með lík-
um hætti og togara í landhelgi.
Einkum væru það fullorðnir
hrútar sem örðugleikum yllu, og
alveg ótrúlegt skemmdarstarf
sem þeir gætu unnið. Raf-
magnsgirðing hefir verið reynd.
Hún heldur fólki, en ekki hrút-
um. Þrátt fyrir erfiðleika í þau
10 ár, sem hann hefir unnið
þarna, þá kvaðst hann aldrei
ákveðnari en nú að halda því
áfram. Dr. Helgi kvað skógrækt-
ina þarna fjölskyldufyrirtæki.
Taldi viðvaningshjálp vafa-
sáma. Ekkert þrýfst ■ nema það
sé „sett með hjartanu." Þess
vegna væri hann ekki með því
að skylda börn til að planta.
Hins vegar vildi hann skylda
kennarana til að freista að
glæða áhuga barnanna. En börn
sem alast upp með plöntunum,
verða fagmenn. — Jörðina
Hagavík kvað hann alfriðaða til
skógræktar. Girðingar, sem búið
er að setja upp og verið er að
setja upp umlykja nú um 1100
h'ektara. í landi jarðarinnar eru
um 300 km. af uppblásturs-
börðum að lengd. Byrjað er að
sá í þau grasfræi, og er þá borið
(Framhald á 4. slðu)