Tíminn - 01.10.1947, Blaðsíða 2

2
rniIW, ini<Vvikiida»i;ni 1. ekt. 1947
178. blað
Miðvikudagur 1. oht.
Hverjir forðast rök-
ræður?
Þjóðviljinn hefir stundum
talað um „málgögn forheimsk-
unarinnar".
Það er örðugt um að segja
hvaða blað hefir gengið lengst
í því hér á landi, að halda
heimskulegum kenningum að
lesendum sínum. En áreiðanlega
er Þjóðviljinn þar í fremstu röð.
Meðan Sósíalistar voru í rík-
isstjórn sáu þeir fyrir eins og
aðrir, að fjármálastefnan var
ekki til frambúðar. Það gekk á
gjaldeyrisforðann og skorti fé
til margs konar framkvæmda.
En þeir voru ekki alveg ráða-
lausir Þjóðviljamennirnir. Með-
an Oddur Guðjónsson var lát-
inn þræta fyrir sannleikann um
gjaldeyrismálin, klifaði Þjóð-
viljinn á því, að Jón Árnason
sæti á svikráðum við nýsköpun-
ina og vildi ekki lána til fram-
kvæmdanna, ekki meiri vandi
en það væri þó að prenta seðla
upp á nokkrar miljónir. Þetta
var aðalkjarninn í stjórnmála-
baráttu blaðsins mánuðum
saman.
Og Mbl. sagði á því stigi, að
þó að gjaldeyriseignin gengi til
^prrðar væri lánstraustið eftir
og þjóðin hræddist ekki lán-
tökur, heldur vildi þær.
En þó sýnist þáttur Mbl. í
messunni ekki hafa verið ann-
að en meðhjálparastarf hjá
prédikun Þjóðviljans.
En nú er Þjóðviljinn alveg
hættur að tala um seðlaprent-
un sem allsherjar bjargráð. Nú
hefir hann fundið annað ennþá
betra úrræði. Nú er sagt að
ríkisstjórnin vilji ekki selja út-
flutningsvörurnar eins háu verði
og hægt sé. Og því séu ráð-
herrarnir landráðamenn og
skemmdarverkamenn.
Þetta eru rökin undir mál-
flutningi Þjóðviljans:
Jón Árnason var fjandmaður
þjóðarinnar, af því hann vildi
ekki gefa takmarkalaust út
landsbankaseðla, sem ekkert
verðmæti stæðu bakvið.
Ríkisstjórnin er glæpsamleg
af því, að hún selur ekki fisk-
inn á einhverju verði, sem
hvergi fæst.
Það er ekki að ósekju, þó að
talað sé um „blöð forheimsk-
unarinnar“.
Svo segir þetta blað, sjálfur
Þjóðviljinn, að hin blöðin óttist
yökræður við sig um innan-
landsmálin. Það var líka nokk-
uð að óttast!
En það er einmitt Þjóðviljinn,
sem flýr frá rökræðum og héfir
t. d. engin ráð til að segja
hvernig verðtilboðunum, sem
hann hyggst nú að lifa á, sé
háttað. Eða hvar er þessi mikli
markaður, sem blaðið vill svipta
ráðherrana frelsi og sjálfstæði
fyrir að selja ekki á?
Og er það nokkuð furðulegt
þó að blöð hér á landi minnist
á réttarmorð í Búlgaríu? Hefir
þá Þjóðviljinn aldrei rætt um
erlenda atburði? Og er það
nokkur flótti frá rökræðum að
tala um dauða Petkovs?
Hitt er svo vorkunn, þó að
Þjóðviljinn óski helzt að hljótt
sé haft um réttarfar og ódæði
stjórnarvalda á áhrifasvæði
Rússa. Sigruðum mönnum
verður ekki láð, þótt þeir biðjist
vægðar, en þeir ættu þá jafn-
framt að leggja niður vopnin.
Þjóðviljinn þarf hins vegar
ekki að halda, að leturgleiddin
Guðlaugur Rósinkranz:
Ongþveitiö í gjaldeyrismálunum
Öngþveitið og óreiðan í gjald-
eyrismálum landsins er með
slíkum eindæmum að allir
hljóta að undrast, er þeir heyra
þau firn. Og nú hefir oss, ó-
breyttum þegnum þjóðfélagsins,
verið gerð skýr og góð grein
fyrir því hvernig komið sé, sem
rétt er, fyrst með skýrslu Fjár-
hagsráðs og síðan með ítarleg-
um og skírum erindum ráð-
herra allra þeirra flokka sem
að ríkisstjórninni standa. Svo
nú vitum vér hvernig komið er.
Flestir, sem einhver viðskipti
hafa við önnur lönd hafa held-
ur ekki farið varhluta af því að
kynnast ástandinu í þessum
málum. Svo aumt er það að vís-
indamanni, sem þarf til náms
vegna nauðsynlegrar vísinda-
starfsemi í þágu þýðingarmestu
heilbrigðismála þjóðarinnar, er
neitað um nokkra tugi sterlings
punda svo að hann geti notið
tveggja ára erlends námsstyrks
til þess að fullnuma sig í nauð-
synlegri vísindagrein. Og ungu
fólki, sem boðin er .af erlendu
ríki ókeypis skólavist um lengri
tíma er neitað um nokkra tugi
króna í farareyri til þess að
komast á staðinn þar sem skól-
arnir starfa. Þegar svo er kom-
ið fyrir þjóð, sem vill vera
verði tekin fyrir rök, hvort sem
hann hrópar á gegndarlausa
seðlaútgáfu, sölu á markaði,
sem hvergi er til, eða eitthvað
annað. Tilhæfulausar sögur, þó
að endurteknar séu, eru engin
rök.
En blaðið, sem leiðir hjá sér
að tala um staðrenydir líðandi
dags, því að þær koma illa
heim við hagsmuni flokksins og
kennisetningarnar, en býr sjálft
til einhverjar rökleysur til að
æsa menn með, segir svo, að
hin blöðin þori ekki að rökræða
við sig.
Stundum ganga ógæfusamir
menn, sem eru haldnir ein-
hverri sérstakri vöntun, með
þá grillu, að þeir séu ofurmenni,
einmitt á því sviði.
menningarþjóð, hlýtur ástand-
ið að vera slæmt og jafnvel
hörmulegra en nokkru sinni
fyrr í sögu þjóðarinnar, enda
þótt leitað sé til hinna svört-
ustu einokunartíma til saman-
burðar, nema hér sé um að
ræða skort á skynsamlegu mati
í þessum efnum hjá þeim sem
með mál þessi fara fyrir okkur.
Ekki getur heldur farið hjá því
að manni virðist að svo sé, að
nokkru leyti, þegar á sama tíma
sem þessum smágreiðslum í
þágu menningarmálanna er
neitað, eru bifreiðar fluttar til
landsins, ekki aðeins í tugatali
heldur í hundraðatali ofan á
allan þann fjölda sem fyrir er
og snýst „rúntinn" kvöld eftir
kvöld og mánuð eftir mánuð.
Og varla eru þessar bifreiðar
keyptar fyrir annað en erlend-
an gjaldeyri. Þessi gífurlegi
innflutningur á sér svo stað
samtímis því sem bankarnir
munu hafa um 50 milj. kr. í
innheimtu fyrir erlend fyrir-
tæki, fyrir vörur sem fyrir
löngu eru komnar til landsins
og þeir geta ekki yfirfært.
Óþarft ætti að vera að nefna
fleiri dæmi til sönnunar því
sleifarlagi sem á þessum mál-
um er.
Eins og að framan segir hefir
mikið verið rætt um hvernig
komið er, en færra um úrræði
til bjargar. Við erum komin í
ógöngurnar og við verðum að
leita að leið út úr þeim.
Það þýðir ekki að einblína
aðeins á það sem orðið er og
hafast ekki að. Það þarf að
leita að úrræðum til úrbóta.
Gjaldeyrislán til bráðabirgffa.
Vegna þeirra gífurlegu van-
skila, sem þjóðin er komin í við
erlendar þjóðir, höfum við lið-
ið óbætanlegan álitshnekki, og
því lengur sem dregst að gera
einhver skil við skuldaeigendur,
verður vantrúin á íslendingum
meiri meðal annarra þjóða og
álitsmissirinn almennari og
varanlegri Eina ráðið, sem sjá-
anlegt er til þess að bæta hér
bráðlega úr svo sem komið er,
er að taka bráðabirgða gjald-
eyrislán, greiða með því
þær vörur, sem fluttar
hafa verið til landsins á lögleg-
an hátt, en stöðva innflutning
um sinn á öllum vörum, nema
þeim sem nauðsynlegastar eru til
þess að geta lifað og til þess að
geta framleitt nauðsynjavörur
til eigin nota og vörur til út-
flutnings.
Lækkun vísitölunnar.
Það væri að vísu skammgóð-
ur vermir að taka erlent lán og
gera svo ekki meira. Við þurf-
um einnig að lækkæ fram-
leiðslukostnaðinn svo við verð-
um samkeppnisfærir um sölu
afurða á heimsmarkaðinum. Ef
við getum það ekki er engin von
til þess að við getum selt vörur
^ okkar úr landi, því engir er-
| lendir kaupendur eru líklegir til
þess að kaupa af okkur miklu
!
dýrari vöru, en þeir geta fengið
jafn góða annars staðar, af
hjartagæzku einni saman. Slíkt
er að því er bezt verður vitað
alveg óþekkt fyrirbrigði til
þessa í heimsviðskiptunum.
En hvernig á að lækka dýr-
tíðina, að lækka framleiðslu-
kostnaðinn? Þetta er sú spurn-
ing sem ekki hefir verið svarað
ennþá og meðan henni er ó-
svarað er engin leið fær út úr
ógöngunum.
Til þess að valda sem minnstu
misræmi milli starfsstétta þjóð-
félagsins með þeim ráðstöfun-
um sem þarf að gera, og baka
einstaklingunum sem minnstra
óþæginda, verður að gera margt
í senn. Það þarf að lækka vísi-
töluna samtímis því sem kaup
yrði fest og lækka innlent af-
urðaverð í sama hlutfalli. Jafn-
framt þessu þyrfti að lækka
skuldir að sama skapi vegna
þeirra fjölmörgu sem tekið hafa
lán, bæði til ibúðabygginga
fyrir sig ög til þess að koma á
fót margvíslegum framleiðslu-
fyrirtækjum og hafa miðað
Ég kom inn í kaffihús hérna í bæn-
um um daginn, og þó að það sé
kannske ekki fallegt að segja frá því,
sem maður heyrir á svona stöðum
ætla ég samt að gera það, enda er
það engum hlutaðeigandi til vansa.
Það sat fyrir aftan mig stór og
virðulegur maður, og ég heyrði á tali
hans, að hann var embættismaður í
þjónustu ríkisins, yfirmaður eða for-
stjóri einhverrar stofnunar. Hann var
nefnilega að tala um það, að okkur
vantaði lög um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna. Bekkjarnaut-
ur hans vitnaði í einhverja reglugerð,
sem mér skildist að fyrrverandi stjórn
hefði gefið út, en forstjórinn sagði, að
hún væri verri en ekki neitt. Það væri
betra að vinna vel fyrir lífvænlegum
launum, en að gera lítið og hafa sult-
arlaun, en hitt gæti ekki gengið til
lengdar að borga mönnum mikið fyrir
sáralítið. Og eins og nú væri háttað
vinnubrögðum þeirra yfirmannanna í
ríkisstofnunum, væri þeim ómögulegt
að halda uppi sæmilegum vinnubrögð-
um hjá undirmönnum sínum.
Það er líklega eitthvað til í þessu
hjá forstjóranum. Mig rámar nú í það,
að Sófónías Þorkelsson segir í ferða-
minningum sínum, að skrifstofustjór-
ar og forstjórar ríkisstofnana hópist á
Hótel Borg til að fá sér kaffi og sitji
þar masandi, þangað til þeir líti á
! klukkuna og sjái að það tekur því
I ekki að fara á skrifstofuna aftur.
Þannig kom honum þetta fyrir sjón-
ir þegar hann skrapp hingað heim
frá Ameríku.
| Það mætti kannske endurskoða
! þetta með fullum góðleik og nær-
gætni.
Séra Jakob talaði um daginn og
veginn nýlega í útvarpið og þótti mér
það bæði skemmtileg og góð ræða.
Sérstaklega fannst mér það drengi-
leg og réttmæt ábending, að bílstjóra-
stéttin þurrki af sér þá menn, sem
reka launsölu áfengis, a. m. k. svo, að
þeir hafi ekki aðsetur og atvinnu á
bílastöðvum bæjarins. Það verður nú
dálítill munur á bæjarlífinu á kvöld-
in og næturnar, bæði utan húss og
innan, þegar heilbrigður metnaður og
sómatilfinning bílstjórastéttarinnar
hefir komið þessari þörfu og sjálf-
sögðu tillögu í framkvæmd.
Hvers vegna messar ekki sr. Jakob
oftar í útvarpið? Ég hefi tvisvar eða
þrisvar heyrt hinn prestinn í Hall-
grímssókn flytja útvarpsmessu í vor
eða sumar, en sr. Jakob aldrei. Ein-
hver sagði mér, að þetta myndi vera
af því, að sr Jakob væri ekki ánægð-
ur með hvernig útvarp tækist úr Aust-
urbæjarskólanum, þar sem hann mess-
ar. Ég veit það ekki, en þá held ég
að ætti að hlífa okkur við honum sr.
Sigurjóni, því að hans kenning er
stundum svo, að ég á erfitt að fella
hana við það, sem mér finnst veri
rökrétt ályktunargáfa. Ég heyrði hann
útmála það í vor, að alltaf værum við
mennirnir -nokkurn veginn jafnt á
kafi í syndum okkar og eina frelsunin
væri sú, að guð kæmi til okkar og
lyfti okkur að hjarta sér, svo að við
frelsúðumst í trúnni, en þó yrðum við
jafnt eftir sem áður spilltir menn í
syndinni. Og ég sem hélt, að leiðin til
þroska og frelsunar lægi frá syndinni
með guðs hjálp í kristilegu hugarfari
og siðgæði. En það er víst allt einskis
virði gagnvart guðfræði sr. Sigurjóns.
Ég er nú svo sem ekki að amast við
því að sr. Sigurjón fái að tala í út-
varpið og láta Ijós sitt skína þar, en
mér þykir kenning hans einhæf í alla
mata. Pétur landshornasirkill.
þessar ráðstafanir við það
kaupgjald, sem verið hefir, og
hátt afurðaverð.
Gerum ráð fyrir að vísitalan
yrði lækkuö úr 312 stigum, sem
hún er nú, niður í 290. Hvernig
myndi það koma við mann sem
hefir 600 kr. í kaup á mánuði?
Kaup hans myndi lækka úr kr.
1872 í kr. 1740 á mánuði, eða
um 1584 krónur ári.
Ef vér gerum ráð fyrir að
hann kaupi nú innlendar vör-
ur fyrir 6000 kr. á ári mundu
útgjöld hans lækka, þegar gert
er ráð fyrir samsvarandi verð-
lækkun á þeim og kaupinu, um
400 krónur. Þá skulum við gera
ráð fyrir að hinn sami hafi
byggt íbúð og skuldi í henni 50
þús. kr. sem eiga að greiðast á
25 árum með jöfnum afborg-
unum og 5% ársvöxtum, lækk-
ar ársgreiðslan af skuldinni, ef
vér gerum ráð fyrir hlut-
fallslegri skuldarlækkun um
kr. 248 á ári (á 25 árum um
6200 kr. ef öll skuldin er ó-
greidd). Útgjöldin hafa þá
minnkað á þessum tveim lið-
um um kr. 648 á ári. — Þá
mundu skattar og útsvör einnig
lækka eitthvað sökum lægri
árslauna.
Að þessu athuguðu mundu
sjálfsagt flestir vera fúsir til
þess að fallast á 50—60 kr.
(Framhald á 4: síðu)
Iiig'þór Sigurbjörnssoii:
Bæjanöfn og bæjaútlit
frá þjóðbraut
í baðstofuhjali Tímans 23. f.
m. er getið um hve tilfinnanlega
vanti greinilega letruð nöfn á
þá sveitabæi sem séu við þjóð-
vegi.
Þetta gladdi mig sannarlega.
Ég minntist á það fyrir nokkr-
um árum í grein í „Samtíðinni“
og hefi ekki séð á það minnst
síðan.
Á'þeim árum, sem þar frá eru
liðin, hafa nokkur býli sýnt
þann myndarbrag að setja
greinileg nöfn á húsin sjálf, og
er það helzt, þar sem um ný-
byggingar er að ræða.
Innlendir sem erlendir ferða-
menn hafa getað ekið fram
hjá þjóðfrægustu stöðum frá
fortíð og nútíð, án þess að hafa
hugmynd um. Ég hefi heyrt
marga telja þetta óhugsanlegt,
vegna þess að annað hvort sé
fylgdarmaður með eða einhver
kunnugur, t. d. áætlunarbíl-
stjórarnir.
í þessu sambandi má benda
á það, að komið hefir. fyrir, að
fullir bílar af fólki, hafa farið
niður á Eyrarbakka, í staðinn
fyrir að Gullfossi og Geysi, enn-
fremur slitnað út úr hópferð og
farið í Fljótshlíð í stað Land-
eyja, og svo mætti lengi telja.
Sannleikurinn er sá, að áætl-
unarbílstjórarnir á langleiðun-
um vita mjög oft ekki um
nokkurn bæ utan viðkomustað-
anna, jafnvel stundum, þó að
þeir hafi ekið þá leið árum
saman.
Það eru ekki bara höfuðbólin
sem eiga að bera nafn sitt utan
á sér, heldur hver einasti bær,
og það eins þó að hann sjáist
ekki af veginum.
Bæjarnafnið þarf að vera við
afleggjarann, sem er af aðal-
veginum heim að bænum, og sé
um fleiri bæi að ræða við sama
afleggjara, þarf greinilega töflu
um þá alla.
Ekki þýðir að reikna með
þeirri aðferð, að hver útvegi sér
eða búi til áletrun handa sér,
það þekkjum við af gamalli
reynd, sumir mundu gera það,
aðrir ekki, og misjafnlega yrði
það vel gert að vonum.
Bezt mundi að oddviti eða
einhver fulltrúi hvers hrepps
sæi um útvegun á öllum nafn-
spjöldunum, það tryggði bezt
framkvæmdina, og yrði ódýrast.
„Glöggt er gestsaugað“ og það
er fleira en nöfnin ein, sem bæ-
ina varðar í menningarlegu út-
liti sínu, og er málningin þar
einna stærsta atriðið. Menn
hafa að vonum mismikinn
smekk fyrir það, sem kallað
mundi fegrun. Hitt deila fáir
um, að hirða beri öll mannvirki,
vernda tré fyrir fúa og járn
fyrir ryði, eftir því, sem ástæð-
ur leyfa.
Það var nú svo á árunum fyr-
ir stríð, að bændur máttu yfir-
leitt ekki láta neitt eftir sér eða
leggja í nokkurn kostnað sem
hjá varð komizt. Sannleikur
þessara orða: „Þó dýrt sé að
mála er dýrara að mála ekki,“
var líka allt of fáum kunnur og
er enn.
Efnahagur hefir nú yfirleitt
batnað svo seinni árin, að það
sem bændur vantar mest nú,
eru leiðbeiðingar, og þá fyrst
og fremst um heildar yfirsýn
verksins, þar sem meiri hluti
allra bygginga í sveitum hefir
verið framkvæmdur, án þess að
nokkur slíkur fagmaður sæi um
verkið.
Þar, sem að svo hagar til, að
heima eða nágranna hagleiks-
menn eru einir um verkið, og
allar greinar þess frá því fyrsta
til hins síðasta, koma árekstrar
og yfirsjónir oft fram þegar til
seinustu verkanna kemur. Slíkt
er ekki nema eðlilegt, og er
mjög algengt m. a. s. þó að
góðir smiðir séu, ef þeir eru
ekki vanir þeirri keðjuvinnu
sem tíðkast í nýbyggingum, þar
sem hver fagmaður vinnur að-
eins sína grein, en þekkir út í
æsar samband hennar við allar
hinar.
Ný byggingarefni hafa líka
oft gert þeim erfitt fyrir sem
ekki hafa haft skilyrði til að
njóta reynslu þeirra sem fyrstir
hlutu þjálfun í meðferð þess
efnis.
Fyrst og fremst eru menn oft
í mikilli óvissu hver efni þeir
skuli keppa að að fá t. d. hvaða
tegund af þilplötum, í öðru lagi
íá þeir oft ekki það sem þeir
helzt óska, og síðan afgreiðandi
og móttakandi jafnófróðir um
meðferð þess.
Á undanförnum árum hefi ég
haft aðstöðu til að kynnast all-
mörgum sveitabyggingum og oft
undrast hversu langt margir
hafa komizt á brjóstvitinu einu
saman, mjög oft aldrei séð verk-
in unnin, hvað þá lært, stund-
um tæpast heyrt lýst vinnuað-
ferðum við þau. Hugmyndir
byggjendanna, hvernig þeir
lykju síðustu verkum t. d. máln-
ingu eru æði misjafnar, ef þær
á annað borð ná svo langt fyrr
en þar að kemur og er þá oft
næsta sorglega óheppilega und-
irbúið.
Til skamms tíma var málning
sá liður, sem menn í upphafi
reiknuðu lítið eða ekki með í
byggingar- og kostnaðaráætlun
sinni.
Tímarnir breytast örar en
: maður áttar sig á, og munu nú
' allir sammála um að ekki tjái
er um nýbyggingar er að ræða
að ætla að sleppa alveg við
málninguna, jafnvel þó að ein-
stökum fjölskylduaðilum finn-
ist hún innanhúss aðeins nú-
tíma óþarfa augnagaman, þá
verður endirinn alltaf sá sami.
Heimilið er stolt konunnar og sé
þess nokkur kostur reynir hún
að bæta það og fegra, en til þess
að það sé hægt, þarf hún að fá
það sem bezt frá gengið, og
sannast þá í gömlum húsum að
málningin gerir gamalt sem
nýtt, en er í hinum einn sterk-
asti liðurinn til að auka ánægj-
una. Ég held þess vegna að það
sé nauðsynlegt að reikna frá