Tíminn - 02.10.1947, Blaðsíða 2

2
TfMEVjV, flmmtmlagiim 2. okt. 1947
179. blað
Fhnmtutlatfur 2. oht.
Gallarnir á skömmt-
unarreglunum
Ríkisstjórnin hefir í samræmi
við tillögur Fjárhagsráðs fyrir-
skipað stranga skömmtun á
mjög mörgum vörutegundum.
Þetta er óhjákvæmileg ráðstöf-
un vegna hinnar takmarkalausu
gjaldeyrissóunar í tíð fyrrver
andi stjórnar. Það, sem Fram-
sóknarmenn sögðu fyrir um af
leiðingar þessarar óstjórnar, er
nú sem óðast að koma fram og
mun skömmtunin engan veginn
verða það erfiðasta, sem menn
þurfa að sætta sig við.
Það mun enginn áfellast núv.
ríkisstjórn fyrir það, þótt hún
grípi til þeirra skömmtunarráð
stafana, sem auglýstar hafa
verið. Hún hef ði þvert á móti ver-
ið ámælisverð, ef hún hefði ekki
fyrirskipað þessar ráðstafanir,
eins og gjaldeyrismálunum var
komið. En hitt er það, að enn
virðist vanta sitthvað í þessar
ráðstafanir, ef framkvæmd
þeirra á að verða réttlát og
heiðarleg og ekki nýr baggi á
neytendunum.
Eigi skömmtunarráðstafanir
að vera heiðarlegar og koma að
tilætluðum notum, þarf umfram
allt að reyna að koma í veg fyr-
ir, að þær skapi svartan markað.
Mikil eftirspurn er eftir mörg-
um þeim vörum, sem hin nýja
skömmtun nær til, og enn er
mikil kaupgeta í landinu, eink-
um hjá hinum efnaðri stéttum.
Hér er því stórkostleg hætta á
svörtum markaði. Með skömmt-
unarreglum þeim, sem enn hafa
verið settar, er hvergi nærri
fyrirbyggt, að slíkur markaður
skapist hér ekki í stórum stíl.
Einkum virðist auðvelt fyrir
innflutningsverzlanir að selja
vörur á svörtum markaði.
Þegar skömmtunarreglur eru
settar, þarf einnig að gera sér-
stakar ráðstafanir til trygging-
ar því, að neytendur fái sem
beztar og ódýrastar vörur, svo
að þeim notist sem bezt hin
takmarkaða fjárhæð, sem þeir
geta varið til umræddra vöru-
kaupa. Slík ákvæði vantar al-
veg í skömmtunar- og innflutn-
ingsreglur þær, sem enn hafa
verið settar.
Það vill svo vel til, að bent
hefir verið á leiðina, sem gerir
það hvort tveggja í senn að
koma í veg fyrir svarta markað-
inn og tryggja neytendum að-
stöðu til að verzla þar, sem þeir
telja sér það bezt og hagkvæm-
ast. Þessi leið er fólgin í tillög-
um þeim, sem Hermann Jónas-
son og Sigtryggur Klemensson
hafa lagt fram í Fjárhagsráði og
sagt er frá á öðrum stað í blað-
inu. Af óskiljanlegum ástæðum
hefir meirihluti ríkisstjórnar-
innar enn ekki viljað fallast á
þá lausn né bent á neina aðra,
sem útilokar svarta markaðinn
og tryggir neytendum aðstöðu
til að verzla þar, sem þeir telja
sér bezt og hagkvæmast. í
stjórnarsáttmálanum og fjár-
hagsráðslögunum hefir neyt-
endum þó verið eindregið lofað
hinu síðargreinda. Væntanlega
hugsar enginn til þess að geta
skotið sér bak við þau falsrök,
að neytendurnir geti tekið út á
skömmtunarmiðana í hvaða
verzlun, sem þeim þóknast, og
þeir hafi því fullt frelsi. Slíkt
frelsi er vitanlega ekki til nema
á pappírnum, ef vörurnar verða
ekki fáanlegar nema á svörtum
Benedikt Gislason frá Hofteigi:
„Það koma stundum þær stundir,,
Þjóðin sefur á spjótsoddun-
um. Draumarnir eru að verða
ljótir, en „byrgðu aftur anga-
tetur augun blá eins lengi og
getur.“ „Með vísnasöng ég vögg-
una þína hræri“, segir stjórnin,
og aðrir forráðamenn þjóðar-
innar og móðurhyggjan stígur
yfir „vökunnar helkalda voða-
draum.“ Það er allt í lagi. Til
hvers er að vera að „púa á
loðinn ljóra“ þegar þessi „skelf-
ing er af myrkri til.“ Fara þeir
ekki að berjast aftur? Og
draumurinn er að byrja að
verða fallegur: Vernd, ástand,
peningar!
Guð sé oss næstur! „Haltu
kjafti!“ „Það skriplaði á skötu.“
„Haltu þér fast og ríddu.“ Við
„fylgjumst með Hálfdáni á Felli
á Grána.“ „Það er verið að vitja
um konuna í Hvanndalabjörg-
um.“ En. — „Við göngum til
byggða, sá grái er sokkinn.“
Þannig hljóðar hún þjóðsag-
an af ísl. þjóðlífi nú á tímum
og talar þessi þjóðsaga sínu
máli, eins og aðrar þjóðsögur.
Andvaraleysi, áhugaleysi, skort-
ur á ábyrgðartilfinningu og
sannfæringarkrafti er andleg
einkunn þjóðarinn'ar. Menn
vilja ekki horfast í augu við
staðreyndir, skilja ekki sögu-
þróunina, og jafnvel stangast
við hana, vilja ekki taka ábyrgð
á neinni stefnu eða nokkrum
málflutningi, en vona og vona,
jafnvel að happið, sem úr
hendi slapp, komi aftur. Af
þessu verður siðferði þjóðarinn-
ar svo slappt, að jafnvel sjálft
sjálfstæðið, er blika á þjóðar-
himninum, og menn óvitandi
um skyldur sínar gagnvart svo
stórum og helgum hlut.
Staðreyndin í málinu er sú,
að framleiðslan ber ekki uppi
verðgildið í landinu, eins og það
hefir myndast af fjárhagslíf-
inu undanfarin ár, af alveg sér-
stökum ástæðum, öllum kunn-
um.
Siðan frjáls samkeppni náði
yfirráðum í viðskiptaheiminum
hafa fylgt henni undarleg og
erfið fyrirbrigði: kreppurnar.
Háskólahagfræðin hefir kæft
rökrétta skýringu á þessum
fyrirbærum, og kann síðan
engar, nema helzt að líkja þeim
við vindinn, sem enginn veit
hvaðan kemur og hvert fer.
Sem betur fer hefir nú samt
fengizt skýring á honum. Al-
þýðuhagfræðin hefir aftur á
móti skilið orsökina. Hún gerði
svo mikið úr þessum fyrirbær-
um, og hugði þau svo alvarleg,
að þau hlytu óhjákvæmilega að
leiða til byltingar í efnahags-
og stjórnmálum. En reynslan
hefir sýnt að hagkerfið hefir
skrimt af kreppurnar, en þján-
ingu fólksins hefir enginn mælt.
markaði eða hjá okurverzlun-
um.
Afkoma framleiðslunnar ger-
ir það óhjákvæmilegt, að ríkis-
stjórnin fari þess á leit við
neytendur, að þeir skerði að
einhverju leyti launakjör sín,
svo hægt sé að halda fram-
leiðslunni gangandi. En það er
vissulega erfitt fyrir ríkisvaldið
að fara þessa á leit, ef það
tryggir ekki neytendunum sem
mest viðskiptafrelsi og hag-
stæðasta verzlun á sama tíma,
heldur þvert á móti gerir ráð-
stafanir, sem kunna að þrengja
kjör þeirra í þessum efnum til
hags fyrir svarta markaðskaup-
menn og okurverzlanir.
Alþýðuhagfræðin skilur orsök-
ina. Viðskipta- og atvinnu-
frelsið undir frjálsri samkeppni
hefir valdið mikilli framvindu
! í framleiðslu og auðsöfnun, og
! nú blasir við orsakasamband
| milli framleiðslunnar og verð-
gildisins. Mikil framleiðsla hefir
verið látin hækka verðgildið.
Nærtækasta dæmið eru hluta-
félögin. Þegar starfsemin gefur
mikið af sér hækka hlutabréf-
in í verði.
Rökrétt skynsemi sér enga á-
stæðu til þess að pappírar
hækki í verði. Hundrað krónu
bréf er hundrað krónur, og það
á að gefa af sér fjórar krónur
með venjulegum rentufæti. En
nú er ágóðinn af starfseminni
það mikill, að svarar til 12 af
hundraði, og hækkar þá þetta
hundrað króna bréf upp í þrjú
hundruð krónur með fjögur
prós. rentufæti.
Sams konar hækkun verður á
öðrum eignum félagsins ef á-
góðinn er tólf prósent. Þetta er
glansandi fyrirtæki og ' hefir
þrefaldað höfuðstólinn á einu
ári. Nú stendur ekki á bönkun-
um að lána’ og aftur á að græða
græða tólf prósent, en það er í
raun og veru þrjátíu og sex
prósent af upphaflega höfuð-
stólnum. Nú er það sem boginn
brestur. Framleiðslan verður of
lítil og heldur eigi uppi verð-
gildinu þreföldu, hvað þá meira.
Bankarnir fá ekki fé sitt aftur
og þeir hætta að lána. Hluta-
bréfin falla í verði, það þarf
kannske að afskrifa þau alveg,
ef á að halda líftórunni í félag-
inu. Félagið er komið í kreppu.
Höfuðstóllinn er hruninn, starf-
semin lömuð. Kaupið er lítið,
lífskjörin slæm fyrir fólkið.
Þetta hlutafélag er kannske
þjóðfélagið sjálft og þá er þetta
myndin af því í kreppu. Fram-
leiðslan getur orðið það lítil, að
hún haldi ekki einu sinni lífinu
í fólkinu, það verði sultur, og
sést þá bezt hvernig fer um
verðgildið. Þá getur heil Thors-
höll í Reykjavík fengizt fyrir
lambslæri úr sveit á fimmta
sultardegi. Á níunda sultardegi
fæst hún fyrir mörsíður upp úr
sýrutunnu í sveit. Á seytjánda
sultardegi er hún komin bak við
fortjald heimshyggjunnar og
orðin að reyk og ryki í augum
sálarinnar, sem flaug á fimm
hundruð miljónum yfir landið
sitt, svo ljómi stóð jafnvel af
klónum, sem ætluðu sér að
hremma valdastól á fögru landi.
Já! Það sem ekki bregzt í þess-
heimi!
Þetta sýnir það, hvað fram-
leiðslan og verðgildið standa í
nánu sambandi, og kreppumar
koma, þegar framleiðslan hætt-
ir að bera uppi verðgildið. í
kreppunni legst þjóðfélagið í
öskustó og rís ekki úr henni
fyrr en nýir vindar blása.
Alþýðuhagfræðin veit að það
er óþarfi að láta kreppurnar
koma. Hún veit að það þarf að
sníða verðgildið eftir fram-
leiðslunni. Þetta gerðu íslend-
ingar í gamla daga með land-
aurareikningum. Þegar verðlag
hækkaði á framleiðslunni hækk-
aði verðgildið, en eftir því var
reiknuð meðalalinin, sem var
verðmælirinn og eftir því, sem
hún var hærri, því meira fengu
þeir í kaup, sem kaup tóku. Það
kostaði tólf álnir að ferma mig,
en meðalalinin var kr. 1,50 eða
18 kr. Fjórum árum fyrr var
meðalalinin um kr. 1,20 og kost-
aði þá ferming kr. 14,40 Þetta
getur vísað leiðina að nokkru
og skýrir vel sambandið milli
framleiðslu og verðgildis, enda
var þetta hagkerfi ísl. þjóðar-
innar þaulhugsað og sanngjarnt,
svo að undrum sætir.
Þjóðhagsdæmi íslendinga er
svona: Það vantar þriðjungi
meiri framleiðslu (magn eða
verð) til þess að bera uppi verð-
gildi, sem er í landinu. Verð-
gildi, sem er 4 til 8 sinnum
hærra í flestum greinum, en
þeirra landa er næst liggja, og
líka framleiðslu hafa. Verðgildi,
sem auk þess er svo samræmis-
laust í landinu sjálfu, að það
kostar 750—1000 ær í sveit að
eignast, eigi of stóra, íbúð í
Reykjavík. Er hægt að hugsa
sér að nokkur framleiðsla beri
uppi svo dýrt húsnæði?
Þegar svo aðrir liðir fram-
færslunnar í Reykjavík eru í
sama-„skala.“ Þegar svo í þjóð-
hagsdæminu er vísitala, sem
auðveldlega getur hækkað, en
aldrei lækkað, og eftir henni
reiknaðir ýmsir mikilsverðustu
útgjaldaliðir þjóðarbúsins, þá
sést hver aðstaða okkar er í
dæminu, ef reikna þarf verð-
gildið niður. Það er útilokað.
Reynslan er búin að sanna þetta,
síhækkandi vísitala er svarið,
við alvarlegu útliti nú um
tveggja ára skeið, í atvinnumál-
unum. Síðan sívaxandi niður-
greiðslur úr ríkissjóði, unz svo
er komið að fjárhagskerfið og
fjármálalífið á íslandi yfir-
gengur allar molbúasögur. Andi
Bakkabræðra alveg búinn að
sigra í þjóðfélaginu, og svo er
bezt að hlæja að þeim!! Ætli
sé ekki réttara að fara að aura
saman í minnismerki um þá á
Bakka, eða grafa þá upp og
færa þá þangað, sem virðingu
þeirra hæfir að liggja?
Líklega hefði nú Bakkabræð-
ur brostið klaufaskap til að búa
til vísitöluna, sem nú gildir, þó
niðjar þeirra á húmorplani nú-
tímans kæmu því i verk.
Það ber allt að einum brunni.
Það er þörf skjótra, sterkra,
heiðarlegra, réttlátra fram-
kvæmda í þjóðfélaginu á þjóð-
hagsgrundvellinum. Ég hefi áð-
ur í grein bent á leiðina. Færa
verðgildið niður samræmislega,
engin önnur leið kemur að
gagni.
Það er rætt um gengisfall.
Skyldi nokkurri þjóð hafa dott-
ið slíkt snjallræði í hug í gjald-
eyrishungri. Jú, braskþjóð með
; Bakkabræðrasnilli getur látið
jsér detta þetta í hug og fram-
kvæmt það. En þegar flytja
þarf meira inn en gjaldeyrir er
! til fyrir þá blasir við hagurinn
af slíkri framkvæmd. Jú. Út-
flytjendur hafa hag af smækk-
un !f.rónunnar, og kaupmenn-
irnir hafa hærri álagningu af
verðmeiri innfluttum vörum.
En almenningur borgar brúsann
í hækkuðum neyzluvörum, og er
þetta dulbúin kauplækkun. En
málið er mikið og hættulegt. Því
þjóð sem leggur inn á slíka
braut á að vita það, að hún get-
ur ekki stöðvað sig á þessari
braut, og fær síðast verðlausa
krónu og hrun upp úr öllu
saman. Saga Þjóðverja og Rússa
eftir 1920 sannar þetta. Þá
fékkst þýzkur seðill upp á
Fymm hundert millionen mark-
en, fyrir fáar ísl. krónur og að-
allega sem minjagripur en ekki
gjaldeyrir. Fyrir bændastéttina
er dæmið auðreiknað. Samkv.
skýrslu Landsbankans eru út-
fluttar landbúnaðarafurðir fyr-
ir 26 milj. króna eða sem næst
1 milj. sterlingspund. Ef gengið
yrði fellt um 40% yrðu þessar
26 miljónir að 37 milj. En bænd-
urnir flytja inn áburð, fóður-
I bæti, vélar og fleiri þurftir fyrir
meira en tvöfalda þessa fjár-
hæð. 52 milj. innflutningur af
þessum vörum með núverandi
gengi yrði 74 milj. eftir 40%
gengislækkun. Þarna blasir við
11—20 milj. kr. skattur á
bændastéttina handa sjávarút-
veginum til þess að halda uppi
1000 rollna dýrum íbúðum í
Reykjavík. Nei, skrá verðgildið
nóg niður. Taka viðskiptin
við útlönd á aðfluttri vöru í
sterkar greipar er vegur, sem
blasir við gæfu íslands á kom-
andi tímum. Sé það ekki gert,
kemur ógæfan, kreppan, og
hýðir þá harðast, sem létu
heimskuna og eigingirnina ráða
gjörðum sínum á stundanna
stund.
AfmælisviðtaL við Sigurb Þorsteinsson:
„Þjóðin má gá að sér”
Nýlega átti Sigurður Þorsteinsson frá Flóagafli áttræðisafmæli.
í tilefni af því heimsótti blaðamaður frá Tímanum gamla mann-
inn fyrir skömmu og átti við hann eftirfarandi viðtal.
Sigurður Þorsteinsson dvelur
nú að heimili Sigrúnar dóttur
sinnar, Laugabrekku við Suður-
landsbraut. Þegar við höfðum
heilsast um kvöldið barst talið
fyrst að veðráttunni, ótíðinni,
rosanum og framtíðarhorfum.
— Við höfum nú ákveðið,
sumir þessir gömlu, segir Sig-
urður, að leggja ekki spámanns-
heiður okkar í frekári hættu
fyrst um sinn, því að nú hefir
allt, sem mark var tekið á áð-
ur, brugðizt. En það var einu
sinni til gamalt spakmæli, sem
sagði:
Útnyrðingur á baki ber
blíðan dag á eftir sér.
Svo færist talið að liðnum
dögum Sigurðar og þá fyrst
upphafi hans.
— Ég er fæddur í Gerðiskoti
í Sandvíkurhreppi í Flóa 10.
september 1867. Foreldrar mín-
ir bjuggu þar þá, en þau fluttu
að Flóagafli vorið, þegar ég var
á þriðja árinu.
— Svo þú manst þá fátt eftir
þér þaðan?
— Það eru bara tvö atvik.
Annað er það, að þegar nýji
bóndinn ,sem tók við Gerðis-
koti eftir föður minn, kom að
skoða um veturinn og gekk um
gólf 1 baðstofunni okkar, varð
mér starsýnt á hann, því að
hann var svo hár vexti, að höf-
uðið næstum nam við mæninn.
Hitt atvikið er svo frá því, að
við vorum að flytja heim að
Flóagafli. Þá vildi ég taka þátt
í flutningnum eins og aðrir, og
vinnukona, sem var hjá for-
eldrum mínum, gerði mér það
þá til geðs, að binda klút í
böggul fyrir mig að halda á. En
þessi vinnukona hét Guðrún
Gunnarsdóttir og var hjá okk-
ar fólki í 80 ár, fyrst hjá ömmu,
svo foreldrum mínum og síðast
okkur hjónunum, og á okkar
heimili dó hún árið 1934, 97 ára
gömul.
— Það var nú á þeirri tíð. —
En áttu foreldrar þínir mörg
börn?
— Aðeins tvö og hitt dó ungt,
svo að ég hafði ekkert af systk-
inum að segja. En önnur börn
ólust upp hjá foreldrum mínum
að meira og minna leyti.
— Og hver var svo mennta-
vegurinn í æsku?
— Á Eyrarbakka var stofnað-
ur barnaskóli litlu eftir 1860. Ég
var í þeim skóla tvo vetur. Þá
kenndi þar Sigurður Thoraren-
sen, sem síðar fór til Ameríku,
en hann var sonur sr. Gísla á
Stokkseyri. Sr. Gísli varð bráð-
kvaddur á jóladag, kominn í
hempu og á leið að messa.
Guðmundur Thorgrímsen
verzlunarstjóri á Eyrarbakka
var hvatamaður þess, að ég
yrði settur til mennta. Því var
mér komið í tímakennslu vet-
urinn eftir ferminguna til sr.
Magnúsar Helgasonar, sem þá
var á Eyrarbakka. Hjá honum
var ungum mönnum gott að
vera, því að hann hafði mennt-
andi áhrif.
Faðir minn spurði Magnús
um vorið, hvort hann héldi, að
strákurinn .gæti nokkuð lært
„Það efast ég ekki um, að
hann getur, en síðan vertíðin
byrjaði, hefir mér sýnst óvíst,
að hann gerði það nokkurn
tíma,“ svaraði sr. Magnús.
— Þá hefir hugur þinn
hneigzt að sjónum?
— Heiman úr Flóagaflshverf-
inu sjást út á hafið og mátti
sjá þar í góðu veðri bæði
franskar skútur og róðrarskip
íslendinga. Þetta glæddi ævin-
týraþrána hjá unglingunum og
seiddi þá að sjónum, enda var
það draumur flestra ungra
manna. Ég tala nú ekki um að
róa í Höfninni.
— Hvað varstu gamall, þeg-
ar þú byrjaðir róðra?
— Ég var á 16. ári þegar ég
fór fyrst í verið. Þá var ég hálf-
drættingur framan af vertíð, en
hafði fullan hlut síðari hlutann.
En ég fékk að sitja með fyrri,
nokkra róðra þegar ég var 13
ára og fyrst þegar ég var 12 ára.
— Svo hefir þú róið á hverri
vertíð?
— Já. Ég réri þá framan af í
Þorlákshöfn. Þar var gaman að
vera, 300—400 manns á hverri
vertíð og margt góðra manna,
svo að þar var menntandi að
dvelja, en þessu lýsti ég nú í
kveri mínu um Þorlákshöfn.
— Já. Rétt er nú það, og þá
er bezt að vitna bara til þess,
en hvað varstu lengi í föður-
garði?
— Ég giftist árið 1892 Ingi-
björgu Þorkelsdóttur frá Óseyr-
arnesi. Þá byrjaði ég búskap í
Gerðislcoti, þar sem ég fæddist.
Ég hafði róið 10 vertíðir með
Þorkeli Þorkelssyni mági mín-
um. Nú höfðum við hugsað okk-
ur að eignast skip saman og
yrði ég formaður, en ég vildi
ekki taka við formennsku í Þor-
lákshöfn nema mér væri kunn
lending á Eyrarbakka og því
réði ég mig í skiprúm þar.
— Hvernig varð svo ferillinn?
— Ég bjó í Gerðiskoti í 4 ár,
en þá flutti ég að Helli í Ölfusi
og var þar álíka lengi, en fór
þaðan á Eyrarbakka, þar sem ég
var unz ég kom til Reykjavíkur
1910. Átta ár var ég formaður
í Þorlákshöfn, en þá hætti ég
róðrum þar og fór að róa á Eyr-
arbakka, því að ég var fluttur
þangað og hafði þar aukastörf-
um að sinna.
— Hvaða störf voru það helzt?
— O, það var t. d. deildar-
stjórn hjá kaupfélaginu Ingólfi
og svo kenndi ég 1 tvo vetur við:
barnaskólann með Pétri Guð-
mundssyni, föður Jóns Axels og;
þeirra bræðra.
(Framahld á 3. slðu)