Tíminn - 03.10.1947, Blaðsíða 2

TÍMlTOí, íöstndagiim 3. okt. 1947
18©. blað
Föstudagur 3. okt.
Frjáls verzlun
Prjáls verzlun er vígorð, sem
lengi hefir verið í miklum met-
um á íslandi. Þjóðin hefir
slæma reynslu af verzlunar-
ánauð og kúgun. Sú var tíðin
að íslenzkt fólk var viðskipta-
lega selt dönskum kaupmönn-
um á leigu og miskunnarlaust
skipt á milli þeirra eftir búsetu.
Þjóðin hefir ekki gleymt kúg-
un einokunartímanna. Skuggar
þeirra eru að vísu langt að baki,
erx þeir eru ekki gleymdir og
eiga ekki að gleymast.
Sjálfstæðismenn hafa oft
talað um verzlunarfrelsi og sagt
margt fallegt. En nú er þó svo
að sjá, sem þeirra verzlunar-
freL^i eigi allt að miðast við rétt
og frjálsræði heildsala en ekki
almennings. Þetta sést bezt á
afstöðu þeirra til tillagna þeirra
Sigtryggs Klemenzsonar og Her-
manns Jónassonar um að verzl-
anir fái innflutningsleyfi í sam
ræmi við þá skömmtunarmiða,
sem þær skila.
Heildsölunum er illa við þess-
ar tillögur, sem von er. Þeir vita
að kaupfélögin hafa svipt þá
miklum gróða og í frjálsri sam
keppni myndi verða framhald á
slíku. Almenningur í Reykjavík
man vel eftir því, þegar kaup-
félagsskapurinn í bænum
sprengdi kaffisöluverkfall kaup-
manna síðasta vetur. Og þó að
kaffiverzlunin ein sé ekki stór
vægilegt atriði, er þetta eitt
dæmi af mörgum um þau áhrif,
sem verzlunarhættir og at-
vinnutekjur kaupmanna hafa
orðið fyrir af samkeppninni við
kaupfélögin.
Kaupmönnum er vorkunn þó
að þeir biðji ekki um meiri og
sterkari áhrif úr þeirri átt.
En hvort á þá heldur að ráða,
vilji fólksins eða kaupmanna?
Eiga kaupmennirnir að vera
fyrir fólkið eða fólkið fyrir
kaupmennina?
Um þetta standa nú átökin.
Það er auðséð, að þegar inn-
flutningur er naumur, verða
menn knúðir til þess að kaupa
hlutina þar sem þeir eru til. Eigi
að miða rétt innflytjenda við
fyrri verzlun þeirra hlýtur það
að þýða, að viss hluti manna
verður að skipta við þá hvort
þeir vilja eða ekki. Viðskiptin
verða ekki færð til undir þeim
reglum. Ef ipenn fá ekki nauð-
synjar sínar þar, sem þeir vilja
helzt verzla og telja sér hag-
kvæmast, verða þeir að leita
annað. Eigi því fólkið að hafa
rétt og frelsi til að hnika við-
skiptunum til, verður að finna
eitthvað fyrirkomulag til þess.
Og þá er það óneitanlega frá-
leit afstaða að vera á móti einu
tillögunum, sem fram koma í
þá átt, án þess að hafa nokkuð
að leggja til málanna sjálfir.
Kaupfélagsmenn fara ekki
fram á það, að kaupmönnum sé
meinað að halda þeirri verzlun,
sem fólk vill við þá hafa. Þessar
reglur myndu alveg eins stuðla
að tilfærzlu innan kaupmanna-
stéttarinnar samkvæmt því,
sem vilji fólksins og álit segði
til um. Og hvað er hægt að
hafa á móti því?
Hitt er annað mál að margir
trúa því, að fólkið muni því
meira og fastar hneigjast að
samvinnuverzlun, sem reynslan
verður meiri af því fyrirkomu-
lagi. Ef sú trú er rétt, er held-
ur ekki hægt að finna nein rök
fyrir því, að svo megi ekki verða.
En það er ekki neltt hégóma-
Kimningjarabb um stjórnmál
Bréf frá manni á Vcsturlandi til kunningja hans í Norðurlandi:
Góði vinur.
Þú biður mig um að senda
þér nokkrar línur um stjórn-
málaviðhorfið.
Ég get búizt við því að þú sért
einn þeirra, sem telja ámælis-
vert að rifja upp. gömul deilu-
mál eða ámæla einstökum
mönnum, flokksforsprökkum
og stjórnmálaflokkum fyrir
misstigin spor, eða jafnvel glap-
ræði, máske löngu framin. —
Nú ríði á því að eyða sundrung
og efla samheldni í hvívetna.
Tilefnislaus illindi geta að
vísu oft sundrað mönnum í
samvinnu um lausn mikils-
varðandi mála, en jafnvíst er
hitt að undansláttur við ýmsa
oflátunga þjóðfélagsins, sem
þykjast finna upp á einhverju,
láta svo undan síga strax og móti
blæs, hlaupa eftir dagdómum,
vilja hafa allt gleymt, sem þeir
áður héldu fram, er stórskað-
legur. Til þess að skilja núver-
andi stjórnmálaástand okkar er
nauðsynlegt að rifja vandlega
upp gang helztu þjóðmála und-
anfarið, gera sér grein fyrir því,
hverjir hafi þar brugðizt, eða
átt aðalþátt í því að afdrifa-
mikil víxlspor hafa verið stigin.
Til þess að gera sér grein fyrir
eðli sjúkdóma, verður af finna
orsakir þeirra. — Sama máli
gegnir um þjóðmálameinsemd-
irnar. Þar verður að grafast fyr-
ir um orsakir ófarnaðarins, og
dæma menn hispurslaust eftir
viðhorfi þeirra og framkomu í
hinum mest varðandi málum.
Friðurinn er ekki beztur,
heldur að menn vilji eitthvað,
sagði skáldskörungurinn Björn-
son á árunum — og haldi því
fast fram, mætti bæta við,
St j órnlagaf álmið.
Löngum var það talið óbrigð-
ult merki um lélegan stjórn-
málaþroska að breyta ört
stjórnskipunarlögum landsins.
Eftir því að dæma, ættum vér
íslendingar að standa neðar-
lega í stiganum í þessu efni.
í rauninni hefði mátt vænta
þess að stjórnarskráin fengi að
standa óbreytt þau 25 ár, sem
sambandssáttmálinn frá 1918
gilti. En það var nú eitthvað
annað. Um 1930 var vissum
þingmönnum orðið svo mál, að
grauta I kj ördæmaskipuninni,
að þeir máttu ekki vatni halda.
— Afsakanlegt hefði verið, ef
hrein lína hefði fengizt í þessu
efni. — í stað þess var elduð
samsuða, réttnefnd „naglasúpa"
til að friða í bili tvö ólík flokks-
sjónarmið, Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks, — og þá hélt
uppbótarfarganið fyrst inn-
reið í kosningafyrirkomulagið.
— Reynslan sýndi líka von
bráðar, að hér var verr farið en
heima setið.
Þegar Framsóknarmenn og
Sjálfstæðismenn sátu einir í
stjórninni við það að þáverandi
ráðherra- Alþýðuflokksins, Stef-
án Jóh. Stefánsson, hrökk af
klakknum í samsteypustjórn-
inni, fleygði Ásg. Ásg., eins og
þú manst, frumvarpi til breyt-
inga á stjórnarskránni inn í
þingið. Þetta var ennþá meira
glapræði fyrir þá sök, að sam-
bandinu við Dani var raunveru-
lega slitið, og lýðveldið var að
fæðast, og þurfti því vitanlega
mál, sem hér er á ferð. Má
fólkið leita hagstæðustu við-
skiptakjara eða á að binda það
og selja á leigu um ófyrirsjáan-
lega framtíð, vegna þess hvern-
ig verzlunin hefir skipazt?
að breyta stjórnarskránni aftur
á næsta ári við tilkomu lýðveld-
isins. — Alþýðuflokkurinn mátti
líka vita að ný stjórnlagabreyt-
ing með fjölgun þingmanna,
mundi aðeins veita ennþá meira
vatni á myllu Sósíalistaflokks-
ins, — þeim var margbent á
þetta og sú varð líka raunin á.
Alþýðuflokksforingjarnir voru
vitanlega of bundnir til þess,
að þeir gætu sameinað hina
róttæku sósíalista við Alþýðu-
flokkinn, að ekki sé minnst á
kommúnistana. En það var þó
hið eina, sem réttlætt gat frum-
hlaup þeirra, að tekizt gæti að
mynda einn öflugan verka-
mannaflokk.
Jæja. Svo manstu víst eftir
þætti Sjálfstæðismanna í mál-
inu. Þeir gleyptu við frumvarpi
Ásgeirs vegna vonarinnar um
„steiktu gæsirnar" eins og guð-
fræðiprófessorinn nefndi svo
hnyttilega. Því var stjórnar-
samstarfið við Framsóknar-
menn rofið, stofnað til flokks-
stjórnar til bráðabirgða og sat
hún af náð krata og komma
gegn því skilyrði, að dýrtíðar-
málin mættu hafa sinn gang,
þ. e. vísitala og verðlag hlaupa
upp skefjalaust.
Hernaðaráætlunin var sú að
eyða Framsóknarflokknum með
mikilli tangarsókn. Ásgeir hugð-
ist að færa íhaldinu 6 þing-
sæti frá Framsókn, en svo átti
Alþ.fl. í staðinn að taka þátt 1
ríkisstjórn og hefjast til valda.
Sjálfst-æðismönnum fannst víst,
að mest væri um það vert að
lama Framsóknarflokkinn, enda
sagði einn foringi þeirra, að sá
tilgangur réttlætti þrennar
kosningar í röð.
Framsóknarmenn reyndust
sannspáir sem fyrr um nýju
stjórnarskrárbreytinguna. Þeg-
ar eftir sumarþingið 1942 sagði
bráðabirgðastjórnin, er í voru
Sjálfstæðismennirnir Ólafur
Thors, Magnús Jónsson og Jakob
Möller af sér, eða voru þvingaðir
til þess, því hinir flokarnir vildu
þá alls ekki mynda með þeim
stjórn.
Þeir hengu samt í ráðherra-
stólunum fram undir jólin, en
þingið var verklaust á meðan að
vanda. — Þá loks neyddist rík-
isstjórnin til að skipa ríkisstjórn
utanþingsmönnum. — Þar með
var stjórnarskrárbreytingar-
fálmið raunverulega gjaldþrota,
og ennþá rækilegar kom þetta í
ljós í vetur er leið er þingið var
látið bíða eftir löglegri ríkis-
stjórn í 117 daga, — ósvífinn
ævintýramaður hélt þingi og
ríkisstjórn upp á snakki svona
lengi.
Hverjir eiga svo þarna upp-
tökin og endirinn?
Finnst þér réttmætt að skella
skuldinni á Framsóknarmenn
líka, eins og ýmsir óánægðir
Sjálfstæðismenn gera, sem sí-
fellt eru að klifa á því að allt
þingið sé undir sömu sök selt
í þessu efni? Telurðu rétt að
ásaka Framsóknarþingmenn
fyrir þennan herfilega skrípa-
leik, þá menn sem börðust
harðri baráttu móti lögfestingu
st j órnarskrárbrey tingarinnar, og
hafa verið svarnir andstæðing-
ar gervallrar stjórnarstefnu
undanfarinna ára, og alls enga
ábyrgð bera á stjórnarfarinu?
Dýrtíðarmálin.
Þú ert að sjálfsögðu orðinn
hundleiður á dýrtíðarstaglinu.
■— Það er ég líka. Höfuðatriði
; málsins eru þó öllum ljós. Fram-
sóknarmenn hafa ávallt barizt
fyrir stöðvun verðbólgunnar. -—
Sjálfstæðismenn hafa þrívegis
brugðist. — Alþýðuflokksmenn
hafa alveg svikið stefnu sósial-
demokratanna á Norðurlöndum
í þessu efni. — Og loks féllust
þessir flokkar í faðm sósíal-
istanna, kommúnistanna, sinna
svörnustu fjandmanna. — Þá
var blaðinu snúið við, verðbólg-
an talin þjóðráð til dreifingar
stríðsgróðanum, Framsóknar-
menn stimplaðir sem Örgustu
afturhaldsmenn, er þeir héldu
fast við upptekna stefnu og
töldu hækkun vísitölunnar
háskalega atvinnulífi og efna-
legri velmegun þjóðarinnar.
En nú þegar reynslan og blá-
kaldur veruleikinn sýnir að
stefna Framsóknar hefir verið
hin eina rétta, vill aðalmáltól
Sjálfstæðisflokksins, ísafold,
eigna sér heiðurinn af því að
hafa varað við verðbólgunni, en
allt sem aflaga hafi farið hjá
stjórninni sé samstarfsflokkun-
um ?ð kenna. — Hvernig lýzt
þér á?
Það má vel vera að sumir
Framsóknarmenn hafi stundum
haldið nokkuð ósveigj anlega á
þessu máli, en þó ávalt með
festu. — En þess meiri ástæða
var fyrir hina flokkana að
komf. til móts við Framsóknar-
mennina í þessu efni.
Síðasta tilraunin var gerð
með lækkun landbúnaðarvísi-
tölunnar 1944, sem vera skyldi
fyrsta skrefið til viðnáms, eins
og þá manst. Svonefndir verka-
lýðsflokkar þverneituðu að
frgista að slá af kaupgjalds-
kröfunum, Sjálfstæðisflokkur-
inn hallaöist brátt á sömu
sveif til þess að missa ekki af
fylgi launamannanna — og svo
bættist vesalings Ófeigur í
hópinn með brígzl til foringja
Framsóknar fyrir að slá af kröf-
um bændanna, og skerða tekjur
þeirra. — Selfosshreyfingin var
svo í laumi studd af sumum
sjálfstæðismönnum, ef verða
mætti að hún gæti skaðað
Framsóknarflokkinn.
Stjórnarsamsullið haustið
1944 var soðið saman með það
markmið að eyðileggja Fram-
sóknarflokkinn. Þetta þykja þér
máske stór orð, en athugaðu
rækilega ummæli blaðanna þá
og gang málanna.
Ég býst nú við að þú sért orð-
inn þreyttur á löngu rabbi minu.
— Ég hefi ekki ennþá komið að
því hvernig taka á viðfangs-
efnum komandi tíma, og hefi nú
ekki tóm til að ræða um fram-
tíðarmálin.
Finnst þér nú nokkur von til
þess, eftir því sem á undan er
gengið að Framsóknarmenn geti
tekið upp skilyrðislaust sam-
starf vlð Ólafsdeild Sjálfstæð-
isflokksins.
Einu ætla ég þó að bæta þar
við ennþá. — Þegar utanþings-
stjórnin hafði verið hrakin úr
sessi, hrósuðu Sjálfstæðismenn
eða Ól. Th. sér mjög af því aö
hafa komið þingræðisstjórn á
laggirnar. — Þarna var þó
öhappaverk unnið.
Margir þingmenn (þar á með-
al ýmsir úr Sjálfst.fl.) munu
hafa verið þeirrar skoðunar að
utanþingsstjórninni ætti að
halda þar til ný lýðveldisstjórn-
arskrá væri lögfest. Þá hefði að
vísu verið skipuð velfarnaðar-
nefnd allra flokka í líkingu við
nýbyggingarráð, sem lagt hefði
á ráð um framkvæmdir ríkisins,
og er enginn vafi á að þar hefði
giftusamlegar tekizt en undir
þeirri samstjórn sem var.
í stað þess tókst Ólafi óg hans
mönnum með bægslagangi og
blekkingum að tengja saman
íhald og komma, og þar með
settist óhappastjórnin á .lagg-
irnar, sem við erum nú að súpa
seyðið af.
Þú hlýtur að viðurkenna það,
Árétting
í opnu bréfi í Tímanum til
Torfa Jóhannssonar verðlags-
stjóra, brá ég upp smámynd um
þá fádæma vitleysu, sem sett
væri í verðskrár, er veitingahús-
unum væri ætlað að fara eftir.
Verðlagsstjóri virðist ætla að
samþykkj a allar ásakanir mínar
með þögninni.
En prófessor nokkur, sem sæti
hefir átt um alllangt skeið í
verðlagsráði og á því sinn þátt
í vitleysum verðlagsmálanna,
notaði aðstöðu sína nýlega í út-
varpinu til að minnast þess sem
dæmis um virðingarleysi fyrir
lögum og reglum, að veitinga-
maður hefði skrifað í blaö, að
hann bryti verðlagsákvæðin.
O, jæja!
Ég held að þessi góði prófessor
jætti héldur að segja frá því, að
| lög og reglur væri orðið svo vit-
| laust og margbrotið, að allir
neyddust til að vera lagabrjótar
— og vinna svo að því að lag-
færa slíkt. Það er lítið þjóð-
þrifaverk, sem ýmis konar yfir-
menn almennings vinna með
því að setja sí og æ meiri og
meiri laga- og reglugerðaflækj -
ur, sem löghlýðnir borgarar
neyðast til að brjóta. Þar er
meinið prófessor góður, en ekki
hjá ISig’nunum, sem enga dul
draga á, að þeir ganga í berhögg
við óskapnaðinn, sem að þeim
er réttur frá hærri stöðum og
J allir neyðast til að mæta með
andúð. Umræddar verðskrár
veitingahúsanna eru úr þeim
í flokki framleiðslu „prófessora"
þjóðfélagsins, sem allur al-
menningur hlýtur að fyrirlíta.
V. G.
að Sjálfstæðisflokkurinn hefir
þrisvar sinnum brugðist Fram-
sóknarmönnum í mikilsverð-
ustu málum.
Njáll taldi það óhappaverk
aö vega þrem sinnum í sama
knérunn. Eru nú ekki þau sann-
;indi að rætast áþreifanlega í
:sambandi við stjórnmálaskipti
Framsóknarflokksins og Sjálf-
istæðisflokksins? — og raunar
hinna flokkanna líka. — Þú seg-
fi' máske að maður eigi jafnan
að gleyma gömlum væringum.
Það getur oft verið sjálfsagt. —
En það getur líka verið nauð-
synlegt að breyta stundum eftir
annarri reglu, sem höfð er eftir
nafnkunnum manni, að rnaður
'eigi ekki að gleyma mótgírðum.
— Og einkum á slíkt við, þegar
um afdrifarík þjóðmál er að
tefla. Frh. á 3. síðu.
SkordýraeitrLð D.D.T.
Læknavísindum fleygði fram
á stríðsárunum ekki síður en
hverskonar tækni. Meðal ann-
ars hefir það leitt til þess, að
gamalkunnur og illræmdur
morðvargur, sem á stríðsárun-
um hefir löngum svipt fleiri
hrausta menn fjöri en vopn-
in sjálf, er nú yfirunninn að
mestu. Sá óvinur er útbrota-
taugaveikin. Það er að þakka
efni nokkurru, sem að vísu hef-
ir lengi verið kunnugt, en lítill
gaumur gefinn.
Árið 1874 gerði þýzkur efna-
fræðingur, sem Zeidler hét,
nýja efnablöndu, sem var auð-
kennd D.D.T. Hann skrifaði fá-
ein orð um blöndu sína, — þurr
og strembin. Svo gleymdust
þau bæði. En árið 1939 komst
uppskrift Zeidlers 1 hendur
manns nokkurs, sem hét Paul
Muller, og vann í litaverk-
smiðju 1 Bandaríkjunum. Mull-
er tók eftir því að þetta efni
hafði banvæn áhrif á mörg
skordýr og því var athygli land-
búnaðarráðuneytisins vakin á
því. Yfirgripsmiklar rannsóknir
voru gerðar og innan skamms
var það framleitt í stórum stíl.
Uppskriftinni var haldið leyndri
og efnið var aðeins auðkennt
með efnafræðislegri einkunn,
dichloro — diphenyl — tri-
chlorethane eða D.D.T.
D.D.T. var fyrst notað í
Norður-Afríku 1943 og aftur í
Neapel, þar sem útbrotatauga-
veikin vofði yfir herjum banda-
manna. Milljónir manna voru
lúsugar og lúsin ber taugaveik-
ina. Þannig hafa lýsnar oft
sigrað hina öflugustu heri. En
nú var skipt um giftu og orðin
þáttaskil í veraldarsögunni.
Herinn var rækilega varinn með
D.D.T. og drepsóttin stöðvuð.
D.D.T. hefir líka reynzt vel í
baráttunni við mýrakölduna
eða malaríuna, sem löngum
hefir verið skæð í Suðurlöndum
og berst með flugum þeim er
Moskitóur kallast, en hvorki
þær sjálfar né lirfur þeirra þola
efnið. Því var stráð á herinn
sjálfan, tæki hans og flutning
og strendur Kyrrahafsins, þar
sem gengið var á land.
D.D.T. er frábrugðið öllu öðru
skordýraeitri að því leyti, að
skordýrin þurfa ekki að éta það
til þess að drepast. Það er talið,
að þar sem því er sprautað á
veggi, drepi það hverja flugu
eða lús, sem kemur þar innan
þrigi/ja mánaða.
Menn gera sér miklar vonir
um þýðingu D.D.T. fyrir land-
búnaðinn. Með því á að vera
hægt að verja skepnur fyrir
flugum og lús. Og Ameríku-
menn hafa reiknað út að í
Bandaríkjunum eyðileggi ýms
skordýrakvikindi fóðurvörur
fyrir tvo miljarða dollara ár-
lega. Nú gera þeir sér vonir um
að bjarga megi þeim verðmæt-
um að mestu með D.D.T.
Margar spurningar vakna í
hugum íslendinga þegar þeim
berast fregnir af þessu nýja
eitri. Óneitanlega er hér verk-
efni fyrir atvinnudeild háskól-
ans og rannsóknarstofnun. —
Hentar D.D.T. í staðinn fyrir
baðlyf á fé og annað búfé?
Vitanlegt er að í Noregi er
jkomið á markað eins konar bað-
ilyf úr D.D.T. og er a. m. k.-notað
\á stórgripi.
Er hægt að nota þetta eitur
• gegn kálflugu og birkiormi t. d.?
Margir munu óttast að það
drepi jafnt meinlaus og þarf-
leg skordýr, sem þau er skaða
valda, og erfitt sé að nota það
svo, að það grandi ekki nema
þeím, sem við viljum missa.
Er hægt að nota D.D.T. til að
hnekkja ormaveiki í fé, t. d.
með því að drepa lirfur garna-
ormanna og egg í stórum stíl
eftir að fénu hefir verið gefið
ormalyf?
Þannig spyrja menn. Vísinda-
menn okkar svara sjálfsagt.
En hvað sem þessu líður öllu
þá ætti nú að vera hægt að gera
gangskör að því að aflúsa
mannfólkið . og gera ísland
lúsalaust land innan fárra mán-
aða. Og það er út af fyrir sig