Tíminn - 08.10.1947, Blaðsíða 2

2
TtllIlVN, miðvikndaginm 8. okt. 1947
183. blað
FJÁRSKIPTAMÁLID
Svar tll Sæmundar Friðrikssonar.
Miðvikudagur 8. okt.
Á skömmtunm að
auka dýrtíðina?
Hinar nýju skömtunarráð-
stafanir hafa sætt talsverðri
gagnrýni og hafa þær aðallega
beinzt gegn ýmsum ágöllum á
framkvæmdinni. Þegar hafa
verið gerðar ráðstafanir til að
bæta úr sumum ágöllunum, t.
d. hefir verið ákveðið að veita
nýjum heimilum sérstikan bús-
áhaldaskatt og barnshafandi
konum vefnaðarvöruskammt.
Sennilega verða og gerðar breyt-
ingar til að bæta hlut innlendra
iðnaðarfyrirtækja, t. d. þeirra,
sem framleiða prjónles. Þá mun
og vafalaust athugað, hvort
ekki sé hægt að auka bensín-
skammt atvinnubílstjóra en
sennilega verður það erfitt,
nema skammturinn til einka-
bíla sé enn þrengdur. Eins og
bensínskömmtunin er nú, mun
gjaldeyriseyðslan við bensín-
notkun bílanna alltaf verða
500 þús kr. á mánuði eða 6
milj. kr. á ári. Meiri gjaldeyris-
eyðslu getur þjóðin ekki leyft
sér í þessu augnamiði, a. m. k.
ekki yfir vetrarmánuðina.
Mestu gallarnir á fyrirkomu-
lagi skömmtunarinnar eru þó
ekki þeir, sem þegar eru komnir
1 dagsljósið og einkum hafa
valdið óánægju til þessa. Þessir
gallar eru þeir, að enn vantar
fullnægjandi skorður til að
koma í veg fyrir svartan mark-
að, og enn vantar ákvæði, sem
gera neytendum mögulegt að
verzla þar, sem þeim er það
bezt og hagkvæmast.
Eins og fyrirkomulag skömmt-
unarinnar er nú, virðist næsta
auðvelt fyrir innflytj endur að
selja meira og minna af vör-
um á svörtum markaði. Þar sem
kaupgeta efnamejiý stéttanna
er enn mikil, er hættan á svört-
um markaði veruleg. Afleiðing-
in verður sú, að efnaminni
stéttirnar fá annað hvort ekkert
af skömmtunarvörunum eða
verða að kaupa þær okurverði
á svörtum markaði.
Fyrirkomulagi skömtunar-
innar er líka þannig háttað, að
neytendum er ekki tryggt, að
þeir geti verzlað þar, sem þeir
telja sér það hagkvæmast. Vörur
beztu fyrirtækjanna munu
ganga strax til þurrðar og þau
geta því ekki leyst úr þörfum
þeirra neytenda, sem síðar
koma. Þeir neytendur verða því
ofurseldir þeim fyrirtækj um,
sem hafa lélega og dýra vöru á
boðstólum.
Þetta hvort tveggja, sem hér
hefir verið nefnt, stefnir þvi
beinlínis að því að þrengja kjör
og frelsi neytenda og auka dýr-
tíðina verulega.
Úr hvoru tveggja þessu hefði
verlð auðvelt að bæta, ef meiri-
hluti Fjárhagsráðs og rikis-
stjórnarinnar hefði fallizt á til-
lögur þeirra Hermanns Jónas-
sonar a(g Sigtryggs Klemenz-
sonar, er voru þess efnis, að
skömmtunarmiðarnir giltu eins
og innflutnings- og gjaldeyris-
leyfi. Þá gátu neytendurnir
verzlað þar, sem þeir álitu sér
það hagkvæmast, og þá hefðu
heildverzlanir haft óhag af því
að selja vörur á svörtum mark-
aði, þar sem innflutningur
þeirra hefði miðast við afhenta
skömmtunarmiða.
Það gegnir furðu, að meiri-
hlutl Fjárhagsráðs og ríkis-
atjórnarinnar skyldl hafna
þessum tillögum, þar sem þessir
Sæmundur Friðriksson hefir
ritað í Tímann 24. sept. 7 kafla
grein, sem nokkurs konar at-
hugasemdir við skýrslu vora um
fjárskiptamálið, sem birtist í
Tímanum þann 19. s. m. Óhjá-
kvæmilegt er að svara þeim að
nokkru í blaðagreln, en ég mun
þó stikla á þeim atriðum, sem
ég tel fjærst því rétta. En vissu-
lega væri þörf á að nákvæm
skýrsla væri gefin út um starf-
semi Sauðfjársjúkdómanefndar
í sóttvarnarmálunum. Mundi
þá liggja ljósara fyrir en nú hve
stórfeld mistök eiga sér stað í
þessum málum.
Væri æskilegt að sem flestir
vildu leggja það á sig, að fylgj-
ast með þessu fjárskiptamáli,
því það er meðal annars tilraun
frá vorri hálfu til þess að sótt-
varnirnar verði öruggari en
verið hefir.
I.
Sæmundur þykist bera fyrir
brjósti hag vor bændanna.
Hann Sæmundur verður að
viðurkenna, að þeir menn, sem
hafa mælt með málstað vorum
og bundizt 1 málið, eru menn
sem hafa mikið traust almenn-
íngs.
Meðal þessara manna eru
Steingrímur Steinþórsson, bún-
aðarmálastjóri, Jón Sigurðsson,
alþingismaður og bóndi, Jón
Pálmason forseti sameinaðs Al-
þingis og bóndi.
Steingrímur Steinþórsson er
trúnaðarmaður bænda á svæð-
aðilar hafa heldur ekki sett nein
ákvæði í skömmtunar- og inn-
flutningsreglurnar, er stefndu
að sama marki. Meðan þannig
er háttað, er erfitt að verjast
þeirri hugsun, að meirihluti
Fjárhagsráðs og ríkisstjórnar-
innar ha£j meiri áhuga fyrir því
að tryggja gróða heildsalanna
af óheilbrigðri verzlun en að
gæta réttar og hags neytend-
anna. Og sannarlega sýnir þessi
afstaða takmarkaðan áhuga
fyrir því að spornað sé gegn
aukinni dýrtíð.
Það hefði og mátt ætla, að
þessum tillögum hefði verið
tekið tveim höndum af þeim,
sem þykjast vilja frjálsa verzl-
un. Þeir hafa að undanförnu
sungið þann söng, — að vísu
alveg ranglega, — að Framsókn-
armenn vildu sérréttindi fyrir
kaupfélögin. Hér var boðið upp
á innflutningsreglur, þar sem
kaupfélög og kaupmenn stóðu
jafnt að vígi. Neytendum var
gefið frjálst dómsvald tjl þess
að velja á milli þeirra. Engir
geta hafnað slíkum reglum
nema þeir, sem eru andvígir
frjálsri verzlun og vilja fá sér-
réttindi fyrir vafasöm'verzlun-
arfyrirtæki.
í lengstu lög verður þess
vænzt, að meirihluti Fjárhags-
ráðs og ríkisstjórnarinnar láti
hér ekki stjórnast af hagsmun-
um óheilbrigðra verzlunarfyrir-
tækj^ og sýni það í verki, að
hagsmunir neytendanna eigi að
sitja í fyrirrúmi. Hjá þessum
aðilum sé hér aðeins um drátt
að ræða, sem er orðinn svo ein-
kennandi fyrir stjórnarfram-
kvæmcþr í seinni tíð. En sé
þetta ekki reyndin og verði þess-
ar reglur hafðar óbreyttar,
verður erfiðara fyrir þessa aðila
að fá neytendur til að lækka
laun sín, þegar á sama tíma eru
gerðar ráðstafanir, sem þrengja
rétt neytenda I verzlunarmálum
og skapa aukna dýrtlð.
inu og starfsmaður bændastétt-
arinnar.
Jón Sigurðsson hefir bæði
sýnt álit sitt og vilja sem al-
þingismaður og fjáreigandi.
Býst ég við að fáir muni í þeim
hóp, sem vilji taka af honum
fjárráð og setja honum Sæmund
eða Sauðfjársjúkdómanefnd
sem fjárráðamann.
Svo er fyrir að þakka að fleiri
hyggnir fjármálamenn eru á
þessu fjárskiptasvæði. Má þar
nefna t. d. Jóhannes í Vallholti
og Jónatan á Holtastöðum.
Vænti ég þess, að við hinir
smærri, móðgumst ekki þó þess-
ir menn séu teknir sem dæmi.
Þó sauðfjársjúkdómanefnd og
Sæmundur telji almenning ekki
færan um að sjá hvað sér hent-
ar bezt í þessu máli, þá vænti
ég að þeir skilji að það er fyrna
dirfska, að ætla sér að taka
fjárráð af nefndum mönnum
með þeim forsendum að þær
skuldbindingar, sem þeir hafa
gefið og halda fast við, séu þeim
hættulegar fjárhagslega.
Jón Pálmason er fjáirbóndi
búsettur vestan Blöndu. Óhætt
er að segja, að hann er ekki
heldur hikandi í málinu. Jón
telur niðurskurð hjá oss í haust
beinlínis gerðan til öryggis fjár-
eigendum vestan Blöndu.
Sama sinnis var einnig fund-
trúar á fulltrúafundi Sláturfé-
lags Austur-Húnavatnssýslu í
vor samkvæmt áskorun, er send
var ráðuneytinu frá þeim fundi.
Sama sinnir var einnig fund-
ur deildarstjóra og stjórnar fé-
lagsins er haldinn var í haust.
Samþykkti fundurinn einróma
tillögu frá Guðjóni bónda Hall-
grímssyni — áskorun á stjórn-
ina um að staðfesta samþykkt-
ina og láta oss njóta hlunninda
laganna.
Alla þessa aðila vill sauðfjár-
sjúkdómanefnd ásamt Sæmundi
knésetja. — Samanber II. lið
forsenda Sæmundar fyrir synj-
un á staðfestingu „.... Þetta
yrði stjórtjón fyrir fjáreigendur
eins og auðskilið er.“
n.
Hvert er samband fulltrúans
og sauðfjársjúkdómanefndar.
Sæmundur virðist mjög
gramur út af því að vér höfum
byggt nokkuð á framkomu hans
á Reynistaðarfundinum. Þar
sem hann kveðst mæta sam-
kvæmt lagalegri skyldu og hefir
þá meðferðis uppkast er hann
telur samið að vilja nefndar-
innar.
Það sýnir sig fyrr og nú að
hann er málpípa nefndarinnar.
Allar hennar hugrenningar
þykist hann nú vita og kemur
fram sem opinber málsvari
hennar og brjóstvörn. Ég vil því
halda fast við þá skoðun að
hann hafi mætt á Reynistaðar-
fundinum sem fulltrúi nefndar-
innar eins og hann gerir nú
dagsdaglega. Enda segir hann
í greinargerðinni frá 10. sept.
.... „Hitt skal þó viðurkennt, að
eins og þá (auðkennt af Sæ-
mundi) stóðu sakir mátti telja
líklegt, ef í stórfeld fjárskipti
yrði ráðizt, þá yrði byrjað á
svæðinu frá Héraðsvötnum að
Hrútafirði.“ Með þessu viður-
kennir hann fyrir hönd sauð-
fjársjúkdómanefndar, að hún
hefði samþykkt fjárskipti hjá
oss 1947. Er það því rétt að þeg-
ar frumvarpið var lagt fyrir al-
menning, þá var Sauðfjársjúk-
dómanefnd því samþykk.
Eins og vér settum fram i
skýrslu vorri, er samkv. gild-
andi lögum hiklaust skylda
fulltrúans að túlka afstöðu
Sauðfjársjúkdómanefndar á
fulltrúafundi áður en frumvarp
er lagt fyrir almenning til sam-
þykktar.
Þetta gerði fultrúinn á fund-
inum, en auövitað gat hann
ekki sagt oss um óorðin skoð-
anaskipti nefndarinnar.
Vér erum því alls ekki að gera
afskipti fulltrúans „tortryggi-
leg“ heldur beint að sýna fram
á, að afstaða hans á Reyni-
staðarfundinum var fyllilega
réttmæt gagnvart Sauðfjársjúk-
dómanefnd.
III.
Annáll málsins:
1. Sauðfjársjúkdómanefnd
spyr oss hvort vér viljum fjár-
skipti.
2. Vér samþykkjum við skoð-
anakönnun.
3. Fulltrúi nefndarinnar mæt-
ir á undirbúningsfundi f. h.
nefndarinnar.
4. Frumvarp samþykkt lög-
lega í okt.
5. Niðurskurður hafinn á
svæðinu í Rípurhreppi með
samþykki Sauðfjársjúkdóma-
nefndar.
6. Þegar leitað er til nefndar-
innar, þá er hún með vífilengj-
ur en gefur þó að lokum „ádrátt
í málinu.“
7. Málið liggur í salti hjá
ráðuneytinu. Við væntum að fá
staðfestingu.
8. Sauðfjársjúkdómanefnd
sendir 8. maí 1947 áætlanir til
landbúnaðarráðherra oíg þeim
fylgir svohljóðandi fundar-
ályktun:
„Þrátt fyrir tilraunir með
kynblöndun, varnar- eða lækn-
ingalyf og önnur úrræði, sem
reynd hafa verið, gengur erfið-
lega að halda við fjárstofni
manna á pestarsvæðinu. Með
tilliti til þessa svo og hins
hversu vilji til fjárskipta er orð-
inn almennur, leggur nefndin
til að hafizt verði handa um
skipulögð fjárskipti á stórum
svæðum í samræmi við áætlanir,
sem hún hefir gert þar um, ef
ríkisstjórn og Alþingi telur
fært að ráðast í það kostnaðar
vegna.“
Af þessu sést meðal annars að
nefndin hefir þegar hún legg-
ur þetta fyrir, ætlast til að rík-
isstjórn og Alþingi réðu eftir
hverri hinna þriggja áætlana
yrði farið.
9. 18. júní sendi ég áskorun
framkvæmdanefndar um að
staðfesta frumvarpið, þar sem
frétt hafði borizt um að Sauð-
fjársjúkdómanefnd hefði alls
ekki borið fram vort mál eins
og henni bar samkvæmt lögum.
10. Krefst þá landbúnaðar-
ráðherra umsagnar Sauðfjár-
sjúkdómanefndar um málið.
11. Loks 2. júll kemur plagg
frá nefndinni, sem hefir öll ein-
kenni hennar framkomu í þessu
máli. Eftir þýðingarlaust mál-
skraf lýkur hún bréfi sínu á
þessa leið:
„.... og mun nefndin ekki
leggja á móti því að hún verði
staðfest að breyttu ákvæðinu
um tíma fyrir framkvæmd
fjárskiptanna."
12. Landbúnaðarráðherra af-
greiðir málið með bréfi, þar sem
hann synjar staðfestingar vegna
þessara mótmæla Sauðfjársjúk-
dómanefndar um tímann.
Hvorugur þessara aðila leggur
til ákveðna breytingu.
13. Með þessu er það sannað
að Sauðfjársjúkdómanefnd hef-
ir ekki ætlað ráðuneytinu úr-
skurðarvald 1 málinu, þegar til
úrslita kom eins og Sæmundur
gefur í skyn. Heldur er beint
með mótmælum nefndarinnar
komið í veg fyrir að ráðherrann
telji sér fært að staðfesta frum-
varpið.
14. Málið liggur þá þannig
fyrir að framkvæmdanefndin
hefir synjun fyrir staðfestingu
á samþykktinni, en enga
ákveðna tillögu um breytingu
og er slíkt að ég bezt veit nokk-
uð einstakt.
Nefndin taldi þá sjálfsagt
að boða til fulltrúafundar og
óska þess að Sauðfjársjúkdóma-
nefnd léti fulltrúa mæta fyrir
sína hönd.
15. Á fulltrúafundinum mætti
enginn fyrir hönd Sauðfjár-
sjúkdómanefndar og var slíkt
vítt á fundinum. Virtist þá
liggja ljóst fyrir að Sauðfjár-
sj úkdómanefnd hafði engar
ákveðnar tillögur £ málinu —
nema synjunina — og neitaði
að starfa með oss samkv. laga-
skyldu hennar.
Vér tókum því það ráð að
spyrja aftur um vilja umbjóð-
enda vorra fjáreigendanna.
16. Útkoman var sú, að 84%
atkvæðisbærra fjáreigenda á
svæðinu undirritaði skuldbind-
ing um niðurskurð fjár í haust.
17. Þegar Sauðfjársjúkdóma-
nefnd heyrir fylgið, þá rís hún
upp og hefir í hótunum um að
láta engin líflömb fyrr en 1949.
Síðan kemur einnig í útvarpinu
greinargerð Sæmundar sem
byggir á fyrra samkomulagi um
að við fengjum ca. 30% 1948 og
viðbót 1949.
Nú heldur áróðurinn áfram að
reyna að rjúfa samtökin og þá
virðist haft framarlega í rökun-
um að vér gerum uppreist gegn
stjórnarvöldunum. Þetta er alls
ekki rétt. Saga málsins sýnir að
við gátum ekki annað en stofn-
að til frjálsra almennra sam-
taka til að ná þeim rétti er ís-
lenzk löggjöf veitir oss. — Það
er vægast sagt villandi að segja
að mörg héruð hafi sótt um
fjárskipti samhliða oss eins og
Sæmundur gefur í skyn. Þegar
vér lögðum fram vora samþykkt
löglega afgreidda heimanað, þá
lá engin önnur samþykkt fyrir
löglega afgreidd. Áttum vér því
af þeim ástæðum siðferðislega
kröfu á því að fallist væri á
óskir vorar.
Auðséð er að Sauðfjársjúk-
dómanefnd býst enn við að
geta eyðilagt þessi samtök, en
hvort vér stöndumst þá skemmd
arstarfsemi skal engu spáð um.
IV.
Rípurhreppsþátturinn.
Sauðfjársjúkdómanefnd veit
ekki að sögn Sæmundar að
garnaveiki er komin í hreppinn
fyrr en 1946. Það er saga fyrir
sig og skal ekki sögð hér. —
Það er rétt að hreppsnefndin
í Rípurhreppi óskar þess að fá
niðurskurð fjár vegna garna-
veiki með bréfi frá 17. ág. og
fær það svar eftir því sem mér
var sagt, að þeim heimilaðist
niðurskurður með þeim skilyrð-
um að þeir nytu styrks sam-
kvæmt lögum þegar niðurskurð-
ur færi fram í nágrenninu (hjá
oss?) Ég mætti á fundi í Hegra-
nesinu í fyrra haust. Var þá
ljóst, að meiri hluti manna var
á móti niðurskurði með þess-
um skilyrðum. Þó talaðist svo
til, að ekki skyldi tekin úrslita
afstaða til málsins fyrr en séð
væri hvort samþykkt um fjár-
skipti fyrir allt svæðið milll
Blöndu og Héraðsvatna hefði
nægilegt fylgi heima fyrlr.
Því eftir nefndri orðsendingu
gátu menn ekki búist við mót-
stöðu frá hærri stöðum, þar sem
nefndin virtist gera að skilyrði
fyrir styrk til Rípurhrepps-
manna að fjárskipti færu einn-
ig fram hjá oss.
Það er því ekki ofsagt, að litl-
ar líkur voru fyrir almennum
niðurskurði í Hegranesinu
haustið 1946, ef menn hefðu
ekki búist við fjárskiptum á
öllu svæðinu.
Eru það því bein svik frá oss
og mér liggur við að segja af
hendi Sauðfjársjúkdómanefnd-
ar líka, ef vér vinnum ekki að
fjárskiptum 1 haust eins og lof-
að var og þessir menn treystu.
V.
Sýnishorn,
í V. kafla Sæmundar er það
viðurkennt að kýrnar geti flutt
garnaveiki og sýkt og einnig
bent til þess að veikin geti hafa
borist með kúm fyrir mörgum
árum síðan. Með þessu virðist
vera verið að gefa í skyn, að þó
garnaveikin kynni að koma upp
vestan Vatna, þá séu líkur til
að það stafi ekki af mistökum
á síðustu árum, heldur af flutn-
ingi nautgripa yfir vötnin fyrr
á árum. Hvers vegna hagar þá
maðurinn sér eins og nú skal
greint:
Garnaveikismitað sauðfé var
haft í girðingarhólfi í Garði í
Hegranesi. Veikin hefir verið
þar einna lengst. Mér er sagt
að kýr bóndans hafi gengið á
sama landi og sauðféð.
í vor selur bóndinn, Pétur
Björnsson, flestar eða allar sín-
ar kýr og kaupir kýr frá Siglu-
firði í staðinn. Svo vill til að
maður á Sauðárkróki þarf að fá
sér kú og leitar til Péturs Jón-
assonar, eftirlitsmanns Sauð-
fiársj úkdómanefndar á staðn-
um, um leyfi til að kaupa kú
frá Garði. Pétur neitar um leyf-
ið eins og sjálfsagt var. Maður
þessi sagðist hafa sætt sig við
þetta. Nokkru síðar símar Garðs-
bóndinn og segist hafa heimild
Sæmundar fulltrúa til þess að
selja kýr, hvert sem er á svæðið
utan Vatnsskarðsgirðingar að
Blöndu. Salan fer fram og kýr-
in er flutt i kúahópinn á Sauð-
árkrók. Eðlilega mun þá kúa-
hópurinn leita í Hegranesið,
sem mun óvarið undir þessari
nýju forustu.
Með þessu framferði gerir
fulltrúinn tilraun til jþéss —
vitandi vits — að flytja garna-
veikismit á svæði sem á að
reyna að-verja fyrir garnaveiki.
VI.
Sauðfjársjúkclómanefnd veitti
fyllsta „ádrátt“ í málinu.
Það er dálítið kátbroslegt, að
sjá Sæmund vefja langan vef í
III. þætti um hvað Sauðfjár-
sjúkdómanefnd muni hafa
meint með bókun sinni, maður,
sem virðist vilja vera alveg á-
byrgðarlaus í þessum málum,
sbr. yfirlýsingu hans um að
mæta ekki á fundum, ef á að
taka mark á því sem hann
leggur til.
Hefði ekki verið réttara að fá
skýringu frá nefndinni sjálfri
og þar með útþynningu á allri
þynnkunni.
Vér framkvæmdanefndar-
menn vorum ekki við þegar ár-
angur samtalsins var bókfærð-
ur. í samtali voru kom það
skýrt fram að við vorum sam-
mála á grundvelli tillögu nr. I.
Þegar nefndin bókar bætir hún
hinu við frá sér, þar á meðal
skilyrðinu um samþykki manná
vestan Blöndu. Nú er skilyrffi
þessu fullnægt svo ekki er það
í vegi.
Þegar þess er gætt, að nefnd-
in óskar eftir samtali við oss,
þá er það ljóst að það var vilji
nefndarinnar þá stundina, að
verða við óskum vorum, eftir
(Framahld i 3. tíðti)