Tíminn - 09.10.1947, Blaðsíða 2

2
TtMmN, fimmtudagiim 9. okt. 1947
184. blað
Fhnnitudaffur 9. okt.
Boðskapur friðarins
Þjóðviljinn birtir í gær fregnir
af því, að Kommúnistaflokkar
margra landa hafi bundizt sam-
tökum til að vinna „gegn fénd-
um friðar og framfara." Jafn-
framt fylgir sögunni þessi
klausa:
„Moskvaútvarpið sagði í gær,
að nýtt tímabil væri nú hafið
í sögu sósíalismans í Evrópu.
Allir sósíalistar yrðu að sam-
einast í baráttunni gegn þeim
öflum, sem spilla vilja friðinum
og hindra framfarir."
Áður er talað um ákvörðun
Kommúnistaflokka í níu Ev-
rópulöndum um að hefja sam-
eiginlega baráttu gegn stríði og
heimsveldastefnui.“
Þessar tilvitnanir nægja til
að sý;aa það, að Þjóðviljinn er
enn sem fyrr samur við sig.
Moskvaútvarpið flytur fagnað-
arerindji han(s. Þar eystra er
línan lögð.
Gegn stríði og heimsvalda-
stefnu, segir Þjóðviljinn. Ætli
það hafi nokkurn tíma komið
út íslenzkt blað, þar sem meira
virðingarleysi hefir komið fram
fyrir hversdagslegustu mann-
réttindum, svo sem persónulegu
frelsi og enda lífi einstaklings-
ins, en í Þjóðviljanum. Hvenær
sem Þjóðviljinn heyrir um póli-
tískar fangelsanir og aftökur á
áhrifasvæði FJjissa er hann ó-
feiminn að tala um það, sem
fullnægingu réttlætisins og sig-
ur hinna góðu afla í lífinu.
Hér skal ekki um það dæmt,
hvort þjóðir í Austur-Evrópu
standi á því stigi, að þar þurfi
menn að skera úr málum með
því að ganga milli bols og höf-
uðs & andstæðingum sínum. En
hvag sem um það er, þá er
ástæðulaust að lýsa slíku fyrir
íslendingum, sem einhverju
fyrirmyndarástandi. íslenzka
þjóðin á sögur frá þeim tímum
er dusilmennum í erlendri þjón-
ustu þóttu þeir snjallastir í ráð-
um, sem sögðu um mikilhæfa
andstæðinga, þótt sigraðir og
varnarlausir væru, að öxin og
jörðin geymdu þá bezt. En Þjóð-
viljinn virðist hafa sérstakan
áhuga á að leiða þjóðina aftur
nið%r á það menningarstig.
íslenzka þjóðin man líka sög-
ur sínar frá þeim dapurlegu
tímum, þegar helztu forustu-
menn í þjóðmálunum brast
hollustu og skilning á þjóðlegu
lýðræði og börðust af miklum
fantaskap og níðingshætti mid-
ir vernd erlends drottinvalds og
alþjóðlegrar hreyfingar. Þá var
farið um landið og menn höggn-
ir og brenndir. Flokkarnir tóku
sér vald, til að taka af lífi, þá
sem þeir fengu færi á og töldu
hættulega völdum sínum.
íslendinga langar ekki til að
lifa upp aftur bræðravíjg og
raunir þessara löngu liðnu
tíma. Með samúð og vorkunn-
semi er þeim gjarnast að líta
til þeirra þjóða, sem enn leysa
innanlandsmál á þann hátt.
og sízt af öllu vænta sér
leiðsögu í menningarátt frá
þeim, sem eru óþreytandi að
dást að blóðdómum og mann-
vígum vegna pólitískra ágrein-
ingsmála.
Það hljómar því eins og
skop, þegar Þjóðviljinn fer að
segja frá samtökum kommún-
ista „gegn þeim öflum, sem
vilja spilla friðinum." Þau öfl
eru fyrst og fremst hið blinda
hatur og mannfyrirlitnlng, sem
lætur menn sætta slg við mann-
Kaupfélög og kaupmenn
Löngum virðist svo, sem Mbl.
Mbl. hefir hér sjónarmið tækar sveitir og vanrækt þorp
Alyktanir 5. ársfundar norö-
lenzkra kennara og presta
telji að fólkið megi einu gilda,
hvort það hefir verzlunarvið-
skipti sín vfið kaupfélög eða
kaupmannaverzlanir. Vegna
þessa þráláta mi^skilnings er
rétt að rifja upp nokkur atriði,
sem vel geta varðað leiðir í
verzlunarmálunum.
Ekki munu liggja fyrir
neinar allsherjarskýrslur um
verðlag hjá kaupmönnum og
kaupfélögum, svo að með þeim
megi sanna, að heildarmunur sé
á útsöluverði almennt. Enginn
mun þó halda því fram, að
kaupfélögin selji dýrara en
kaupmenn, en margir telja
verðlag þeirra lægra. Hér skal
þó gengið útfrá því, að kaup-
félögin fylgi almennt þeirri
reglu að selja vörur með dag-
verði kaupmanna, þó að bæði
megi nefna fjölmörg dæmi um
lægra verð hjá félögunum og
eins hitt, að þau hafi þrásinnis
þrýst verðlaginu niður.
Fljótt á litið kosta þá vörurn-
ar yfirleitt svipað hjá báðum
aðilum. En þegar dýpra er
skygnzt kemur fram mikill
munur á viðskiptakjörunum.
Kaupmenn taka sjálfir til
ráðstöfunar, þann tekjuafgang
sem verzlanir þeirra skila og eru
frjálsir að gera af, slíkt, sem
þeim sýnist. Hins vegar hafa
kaupfélögin ákveðnar reglur til
að fara eftir og er þar ekki mik-
ill munur á innbyrðis milli fé-
laganna í aðalatriðum.
Kaupfélögin eiga öll sína
sameignarsjóði og til þeirra
er jafnan lagt af árlegri verzl-
un eftir föstum reglum. Þannig
fá þau ár frá ári meira reksturs-
fé og gerir það bæði, að rekst-
urinn verður ódýrari og unnt
að færa út starfsemina. Þannig
ávaxtar kaupfélagsstarfsemin
eigið rekstursfé frá ári til árs
og treystir þannig framtíð sína.
í öðru lagi úthluta kaupfélög
nokkru af tekjuafgangi sínum,
sem arði til félagsmanna, í hlut-
falli við það, hve mikil viðskipti
þeirra hafa verið.
Mbl. finnst lítið til um þessar
beinu endurgreiðslur félaganna,
og heldur að það sé ekki nema
verzlunarinnar einnar saman.
í þess augum miðast allt við
það, hvað varan er seld og hvað
verður eftir. Hitt er fullkomið
aukaatriði í þess augum, hvort
kaupandinn borgar 90 krónur
eða 100, ef kaupmaðurinn getur
ekki grætt neitt á því að selja
á dýrara verðinu. Það kann ekki
að miða við kjör og hagsmuni
kaupandans, af því það er
kaupmannablað. En viðskipta-
mönnunum finnst ástæðulaust
að sæta verri kjörum en þeir
þurfa, enda þótt síðustu krón-
urnar, sem þeir eru látnir
greiða renni í skattstofn fyrir
ríkið og það sveitarfélag, sem
verzlunin starfar í.
Á einokunartímunum var all-
ur gróðinn af verzluninni flutt-
ur til framandi lands, og lengi
síðan fór hann mest allur sömu
leið. Það er hægt að rekja sig
kaupstað úr kaupstað í kringum
landið og rifja upp sögu kaup-
mannaverzlana, sem um skeið
voru orðin auðug fyrir-
tæki af viðskiptum við héraðs-
búa, en nú sér hvergi eftir af.
Allt fé þeirra hefir verið flutt
burtu og sumt úr landinu. Oft
hefir þetta endað með þvi, að
kaupfélag héraðsins hefir keypt
fasteignir hinna gömlu verzl-
ana af einhverjum eigendum
búsettum langt í burtu, svo að
jafnvel andvirði sjálfra fast-
eignanna hefir verið flutt burtu.
En það er líka síðasti flutn-
ingurinn, því að kaupfélögin eru
staðbundin og fjármagn þeirra
er fast í héraðinu.
Og hér er komið að einum
höfuðþætti þessa máls. Kaupfé-
lögin vinna gegn fjárdrættin-
um úr héruðunum til Reykja-
víkur. Þess vegna er það eðli-
legt að fólkið í héruðunum vilji
verzla við kaupfélög.
Það þarf ekki kunnugan
mann í Reykjavík til að telja
upp fjölda stórhýsa, sem verzl-
unareigendur bæjarins hafa
getað byggt fyrir gróða sinn,
þrátt fyrir alla skatta og skyld-
ur. Þessi hús eru m. a. byggð
fyrir hagnað á verzlun við
menn, sem eru dreifðir um fá-
víða um land. Er nokkur ástæða
til þess, að halda að þeir menn
óski að halda slíkúm skatt-
greiðslum áfram?
Flestir sveitamenn munu
heldur kjósa, að fá 500 krónur
endurgreiddar persónulega eft-
ir áramótin, en að láta þær
renna gegnum hendur reyk-
viskra kaupmanna, hvort sem
þær höfnuðu í höllum þeirra
eða færu í bæjarsjóðinn. Það er
ekki þar með lagt illt til fram-
kvæmdamála bæjarsjóðs, en
það á ekki að halda þeim uppi
með svona fjáröflun gegn vilja
almennings.
Það er nokkurn veginn sama
hvar gripið er niður hér á landi.
Alls staðar eru kaupfélögin að
vinna nauðsynjaverk. Þau leggja
víða fram fjármagn, sem ræður
úrslitum, þegar leysa þarf vanda
atvinulífsins og brjóta nýjar
leiðir. Þau veita hvers konar
menningarmálum stuðning og
brautargengi.
Skipting fjármagnsins milli
héraðanna er stórmál. Verzlun-
in hefir löngum dregið fé
frá fátækustu sveitarfélögum,
þangað sem mest fjármagn var
fyrir. Það er samvinnuhreyfing-
in, sem með beztum árangri
hefir unnið gegn því.
Það eru tvær ástæður til þess,
að mikill hluti manna vill helzt
geta verzlað að öllu leyti við
kaupfélög: Þeir finna, að þar
fá þeir hagstæðustu kjörin, og
þeir vita, að sá varasjóður, sem
verzlunin safnar þar, verður um
aldur og ævi óskiptanleg eign
fólksins á verzlunarsvæðinu og
stendur undir valdi þess og
stjórn.
Þessar ástæður eru alveg
nægilega sterkar til þess, að
kaupmenn skilji hvert straum-
urinn legst, ef ekkert er að gert.
Þeir vita, að kaupfélögin verzla
með h. u. b. helming af mat-
vörum öllum, meðan t. d. vefn-
aðarvöruverzlun er haldið í
þeim skorðum, að fólkið fær
ekki að hafa nema 14% af
henni í eigijp búöum. Þess vegna
biðja þeir um hömlur og bind-
(Tramhald i 4. siðuj
Fimmti ársfundur norð-
lenzkra presta og kennara var
haldinn á Akureyri dagana 20.
og 21. sept s.l. Á fundinum
mættu 9 prestar, 19 kennarar
og 7 fundarmenn aðrir, eða
alls 35 manns.
Fundur þessi hafði verið
undirbúinn af þingeyskum
prestum og kennurum, en for-
maður undirbúningsnefndar
var séra Björn O. Björnsson,
Hálsi. Forseti fundarins var
Friðrik J. Rafnar, vígslubiskup,
en auk hans voru fundarstjór-
ar: séra Þorvarður Þormar og
Hannes J. Magnússon. Ritarar
voru Egill Þorláksson og Eirík-
ur Sigurðsson.
Aðalumræðuefni fundarins
var þegnhollusta. Framsögu-
erindi fluttu Þorsteinn M.
Jónsson og séra Björn O.
Björnsson. Miklar umræður
urðu um þetta mál, sem
önnur mál, er rædd voru. Á
fundinum flutti Jón H. Þor-
bergsson erindi um heimilis-
guðrækni, en séra Pétur Sigur-
geirsson sýndi kvikmynd úr ís-
lendingabyggðum í Ameríku og
flutti stutt erindi um kristilega
æskulýðsstarfsemi. Fundarmenn
hlýddu á messu í Akureyrar-
kirkju síðari fundardaginn, þar
sem séra Sigurður Guðmunds-
son á Grenjaðarstað prédikaði
fyrir altari. Pétur Sigurðsson,
ritstjóri úr Reykjavík mætti á
fundinum. í undibúnings-
nefnd fyrir næsta fund voru
kosnir: Séra Friðrik A. Friðriks-
son, Húsavík, séra Þormóður
Sigurðsson, Vatnsenda og Eirík-
ur Sigurðsson, kennari, Akur-
eyri.
Eftirfarandi tillögur voru
samþykktar á fundinum:
1. Fundurinn telur nauðsyn,
að prestum og kennurum gefist
sem tíðast kostur utanferða sér
til aukins náms og þroska, slík-
ur vandi, sem þeim er fenginn
með forystunni í trúar- og
menningarmálum alþjóðar.
2. Um leið og fundur norð-
lenzkra presta og kennara
þakkar dönskum lýðháskóla-
stjórum velvild og skilning í
handritamálinu, leggur hann
áherzlu á, að einskis verði látið
ófreistað til bráðrar endur-
heimtar fornra íslenzkra skjala
og handrita úr erlendum söfn-
um.
3. Fundurinn vill vekja athygli
einstaklinga og félaga í sveit og
bæ á nauðsyn meiri fágunar og
menningar í skemmtana- og
samkvæmislífi þjóðarinnar, og
vill í þvi sambandi skora á
æskulýð landsins að beita sér af
alefli fyrir útrýmingu áfengis og
tóbaks á. samkomum sínum.
Jafnframt vill fundurinn taka í
þann streng, að skemmtisam-
komum sé lokið ekki löngu eftir
miðnætti.
4. Fundur presta og kennara
norðanlands vottar skólameist-
ara Sigurði Guðmundssyni virð-
ingu og þökk, er hann nú lætur
af stjórn Menntaskólans á Ak-
ureyri, og telur mikla giftu hafa
fylgt forustu hans.
5. Fundurinn skorar á
fræðslumálastj órn landsins að
beita sér fyrir því að bönnuð
verði með lögum öll pólitísk
æskulýðsfélög meðal ungmenna
innan 18 ára aldurs.
6. Fundurinn lítur svo á, að
margt af því sem miður hefir
farið og fer í löggjöf vorri og
stjórnarfari, eigi rætur að rekja
til óviðunandi stj órnarskrár, er
vér búum nú við. Því átelur hann
það harðlega, að ekki skuli efnt
það heit, áð ný og betri stjórnar-
skrá sé samin og lögð fyrir þjóð-
ina til umræðu og ályktunar.
Telur hann heppilegustu lausn
þessa máls, að kallað sé saman
sérstakt stjórnlagaþing, er taki
stjórnarskrármálið til meðferð-
ar og afgreiðslu í frumvarps-
formi. Alþingi ákveði tölu þing-
fulltrúa og séu þeir kosnir af
bæjar- og sýslufélögum.
7. Fundurinn telur þannig
komið högum vorum, að óvenju
mörg og mikil vandamál fjár-
hags- stjórnarfars- og siðferði-
legs eðlis steðji nú að, og að það
sé þjóðinni lífsnauðsyn að sam-
eina alla krafta sína til sóknar
og varnar í baráttunni fyrir
sjálfstæði sínu og menningu.
Lítur fundurinn svo á, að
hvergi myndi betri skilyrði til að
sameina þjóðina til alvarlegrar
íhugunar og átaka, en á hinum
fornhelga þingstað hennar, og
því sé almennur Þingvallafund-
ur æskilegur þegar á næsta
sumri.
8. Fundurinn skorar á alla
presta og kennara í landinu að
beita sér gegn drykkjuskapar-
tízkunni, og fyrst og fremst með
því að neyta sjálfir ekki áfengra
drykkja.
9. Með því að sjaldan eða
aldrei mun hafa verið meiri þörf
á sterkum kristilegum áhrifum
á æskuna í landinu en nú, skorar
fundurinn á alla presta og kenn-
ara landsins að taka upp öflugt
samstarf um kristilegt æsku-
lýðsstarf á vegum þjóðkirkjunn-
ar.
10. Fundurinn lýsir yfir trú
sinni á ómetanlegt gildi þess fyr-
(Framhald á 4. siðu)
á móti því, sem kaupmenn
greiða í skatt. Jafnframt geng-
ur það með þær grillur, að kaup-
félögin séu skattfrjáls.
Þeir, sem einhverntíma hafa
lagt eyrun að lestri útsvars-
skrár eða skattskrár, ein-
hvers staðar þar, sem
kaupfélög starfa, vita betur.
Það eru nefnilega til opinberar
tölur og alþjóð kunnar, sem
svipta svona grillum í sundur.
Mbl. ætti að lýsa fyrir lesend-
um sínum I hverju þetta „skatt-
frelsi" kaupfélalganna einkum
liggi.
í öðru lagi er svo það, að
nokkur munur er á, hvort hluti
vöruverðs gengur til baka til
kaupenda eða verður tekjuaf-
gangur gróðafyrirtækis, þótt
skattskylt sé. Það er óhætt að
kalla kaupmannaverzlanir
gróðafyrirtæki, þegar, svo hátt
er komið í skattstigann, að
kenning Mbl. um skattgreiðsl-
una er orðin rétt.
dráp og hryðjuverk. Blaðið
ætti að sýna andúð sína á rétt-
armorðum áður en það fer
ler^ra í svona frásögnum, ef
það vill ekki láta lesendurna
hlægja að sér.
íslenzkir blaðalesendur geta
dæmt um það, hvernig Þjóðvilj-
inn ræktar hugina og gerir þá
ónæma fyrlr „þeim öflum, sem
spilla vilja friðinum."
OSKAKLÆÐIN,
Kvenkjólar, sem ekkert festir á, —
hvorki blett né hrukku.
Kvoðukennt tjöruhlaup, hrá-'
olía, úrgangur úr timbri og
baðmull, mjólk, sýrur og gler —
þessi ágætu efni vekja yfirleitt
ekki hjá okkur nein fagurfræði-
leg hugsanatengsl, en þau eru
nú samt sem áður hráefni sem
ný undursamleg og ljómandi
fataefni eru unnin úr. Það eru
vitanlega til falleg kjólaefni
núna, en mörg stundin fer í að
þvo og strjúka og hreinsa bletti
burtu. Okkur dreymir um spán-
ný efni, sem sauma mætti úr
.furðukjóla, sem aldrei geta
krumpast né kripplast, hvorki
mölur né ryð fær grandað og
væru með öllu blettlaus, hvað
sem að höndum bæri. Slíkt efni
yrði uppfylling á óskum allra
kvenna, sem hirða föt sín sjálf-
ar, um endingargóð, sterk og
haganleg klæði, sem jafnframt
væru útlitsgóð.
Hér leysa vandræðin hin nýju
efni, sem við höfum heyrt getið
um á stríðsárunum. Vísinda-
mennirnir kepptust við og fjár-
magnið var lagt 1 rannsóknirn-
ar, án þess að horft væri í
kostnaðinn til að finna ný efni
’ eða endurbæta önnur eldri, svo
að þau mætti nota til hernað-
arþarfa. Og nú er kominn tími
til að þessar nýju uppgötvanir
fari sigurför um heiminn, sem
friðsamlegir hlutir ' til hvers-
dagslegra gagnsmuna og gleði.
Við höfum heyrt talað um
nylon. Svo lengi hefir nú farið
frægðarorð af nylonsokkum, að
flestar stúlkur hafa þráð að
eignast þá. En það, sem hefir
kom|ið fyrir almenning£)sj ónir,
er ekki nema eins konar fyrir-
boði þess er koma skal. Það eru
til margs konar nylonefni, nefnd
ýmsum nöfnum, sem hvergi
finnast í orðabókum, en e. t. v.
eiga eftir að valda byltingu í
búningi kvenna (máske karla
líka, en það er nú önnur saga).
Fortisan, Koroseal, Velon, Koda,
Sumite, Vinylit, Vinyon, —
þetta eru nokkur af nöfnum
undranefnanna.
Fortisan og nylon, er undra-
sterkt efni, jafnvel í hárfínum
þráðum. Það var notað i stríð-
inu I íallhlífar og varnarloft-
belgi. Það eru líka viða um lönd
konur, sem urðu svo heppnar að
njóta á þeim tímum góðs af
innflutningi fallhlífa — nylon-
silkis!
Þó er Koda furðulegra efni.
Það er sjálflýsandi efni, sem
getur sést í 20 þúsund feta hæð.
Þannig voru gefin með því
merki á stríðsárunum milli
landhers og flugmanna. Þá var
efnið breitt á jörðina eða flug-
vélarnar eða jafnvel fest á
klæði manna. En nú eru Amer-
íkumenn farnir að sauma kven-
fatnað úr þessu efni og sjálf-
lýsandi samkvæmiskjólar komn-
ir þar á markað.
Koroseal var farið að nota i
regnkápur fyrir stríð, töskur o.
fl. þ. h. og á stríðsárunum var
það haft í tjöld, svefnpoka, gas-
grímur og auðvitað regnkápur.
Efnið er algerlega vatnshelt..
Auk þess er það mjög sterkt og
tekur ekki á sig bletti. Blek-
klessur, ávaxtamauk og þess
háttar blettir skolast auðveld-
lega af. Ryk og rusl má bursta
af, svo að hverg|i sjái eftir.
Sportföt og annar klæðnaður,
sem þarf að vera sterkur, mun á
komandi tímum verða saumað-
ur úr þessu efni.
Lumite var upphaflega notað
til að verja hermenn í Austur-
löndum fyrir skordýrahættu, en
mun framvegis verða haft I
hatta, töskur og allt slíkt fylgi-
fé með kvenlegum klæðnaði.
Velon var líka notað hermönn-
unum til hlífðar, einkum til að
verjast moskitóubiti. Það mun
líka verða mikið notað. Það er
hægt að lita eins og menn vilja
og það heldur sínum upphaflega
lit þrátt fyrir þvotta og sólskin.
Velonþræðirnir geta verið svo
grannir, að úr því má vinna
undralétt nærklæði, en auk þess
má líka vinna úr því þykkri
efni, sem hentug eru í kjóla. Og
elns má hafa það í áklæði á
húsgögn o. s. frv.
Nú er unnið að fullkonínun og
tilraunum með öll þessi efni. Við
hættum ekki að nota gömlu
efnin úr baðmull, náttúrusilki,
hör og ull, en ef nýju efnin geta
sameinað hlýju og mjúkan
gljáa ullarinnar við endingar-
gæði og verjast brotum og
blettum betur en við höfum
þekkt o. s. frv. o. s. frv., — og
verða þá meðal annars eld-
traust, en það hafa ekki nylon-
vörur þær, sem við þekkjum
ennþá verið — þá munu þau
valda gagngerðum breytingum
og við einhuga óska þess, að
þau verði fáanleg fyrir alla.
Þýtt úr „Landet".
Vinniff ötulloga fyrir
Tinrnnn,
Auglýsið í Tímanum.