Tíminn - 10.10.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMIMV, fftstudagiim 10. okt. 1947
185. blað
Sr. Gnnnar Árnason, Æsnstöðum:
Óleystverkefni
Helgi Hannesson og félags
heimiliö í Ási
Föstudagur 10. otet.
Orsök og afleiðing
Af og til minnlst Þjóðviljinn
á stjórnarfarið á íslandi og þyk-
ir þar flest öfugt ganga, sem
vænta má.
Leiðari blaðsins í gær er skrif-
aður um þetta efni. Er þar talið
upp það sem stórkostlegast
þykir, af því sem að er.
Þjóðviljinn segir að gjaldeyr-
inum hafi verið eytt gegndar-
laust og nýtilegar framkvæmdir
stöðvist af féleysi. Innflutning-
urinn sé i ólestri og heildsalarn-
ir noti aðstöðu sína til þess að
standa í lengstu lög gegn út-
hlutunarreglum um innflutn-
ingsleyfi í samræmi við stefnu-
yfirlýsingar og fyrirheit ríkis-
stjórnarinnar í málefnasamn-
ingi hennar.
Það er sjálfsagt margt rétt í
þessu hjá Þjóðviljanum, — þvi
miður allt of margt. En þessar
staðreyndir rifja bara upp aðrar
staðreyndir, sem ekki má láta
sér yfirsjást.
Öll þessi ófremd, sem Þjóð-
viljinn mæðist nú svo stórlega
yfir og mjög að vonum, er arfur
frá fyrrverandi ríkisstjórn, sem
Sósíalistar tóku sjálfir þátt í.
Meðan sú stjórn sat hvarf
gj aldeyririnn burtu. í hennar
tíð fór að skorta fé og efni til
nýtilegra hluta. Byggingarmálin
komust í hina mestu ófremd.
Ríki og einstaklinga skorti fjár-
magn til ^ð hrinda hugsjóna-
málum í framkvæmd.
Þjóðviljamenn gætu leitað hjá
sér, hvort þeir finna ekki neitt,
sem gæti minnt þá á, að allir
flokkar lögðu til menn í fyrra til
áróðurs til að safna fé í stofn-
lánadeild sjávarútvegsins. Ekki
var núverandi stjórn þá tekin
við völdum. Það var stjórn Sós-
íalista sem þá sat. „Nýsköpun-
arstjóm kallaði hún sig. En sé
nafnið „hrunstjórn" nokkurs
staðar réttnefni á það einmitt
við um þá stjórn, sem gróf
sundur grunninn undir öllu
þjóðlífinu.
Þjóðviljinn talar um heild-
salagróða, heildsalavald. Þetta
er ekki alveg út í bláinn, en
hvenær var ofríki heildsalanna
mest? Hvenær var gróði þeirra
gegndarj^usastur? Það var ein-
mitt á því tímabili, sem Sósíal-
istar tókk.þátt í stjórn ríkisins.
Sízt skal gera lítið úr því rang-
læti og örðugleikum, sem stafa
frá því þjóðfélagsástandi, sem
þannig hefir skapazt, en hinu
má ekki gleyma, að það er lika
arfur, — óheillaarfur úr hinu
pólitíska þrotabúi, sem Sósíal-
istar höfðu stjórnarvald á.
Það er Iwegt að heimta fram-
farir og uppbyggingu, gjaldeyri
til gagnlegra mála og réttlæti í
verzlunarmálum og yfirleitt
|skiptíngu þjóðarteknanna. En
þegar þeir, sem með hávaða og
offorsi heimta þetta, hafa sjálf-
ir gert manna mest til að tor-
velda að það væri hægt, er á-
heyrendunum vorkunn þótt þeir
taki lítið mark á slíku masi.
Þjóðviljamenn ættu að sýna
sinn$skipti sín og einhver iðr-
unarmerki eftir setuna í fyrr-
verandi stjórn, svo að umbóta-
menn landsins geti tekið mark
á þeim. En meðan þeir hæla sér
af því að hafa skapað öngþveit-
ið, verður lítið mark að, þó þeir
tali illa um það.
Komið þið með peninganav
sem við eyddum. Byggið upp
það, sem við brutum niður. Full-
Eins og kunnugt er hefir inn-
flutningur og notkun ýmissa
véla í þágu landbúnaðarins
aukizt mjög á síðustu árum. Er
nú svo komið að á flestum bæj-
um eru ekki eingöngu einhver
hestverkfæri til flýtisauka og
þæginda, heldur líka aflknúnar
vélar, enkum mjaltavélar, ljósa-
mótorar, bifreiðar o. fl.
Þessi vélakaup hafa á ýmsan
hátt bætt aðstöðu og afkomu
bændanna og jafnvel gjört
mörgum kleift að halda áfram
búskap, sem annars hefðu orðið
að leggja árar í bát sakir fólks-
leysis. En þetta mál, sem önnur,
hefir margar hliðar og hefir
þeim ekki öllum verið mikill
gaumur gefinn hingað til. Ein
er sú, sem hér verður lítillega
vikið að, en það er viðhald þess-
ara tækja.
íslendingar teljast víst ekki
miklir hirðumenn og mun það
varla að ósekju. Eitt dæmið um
vinhirðuna er það, að ærið víða
vantar okkur hentugar og nýti-
legar verkfærageymslur til
sveitanna og skilja ýmsir jafn-
vel ekki gildi þeirra til hlítar.
Menn kunna og misjafnlega
meðferð vélanna og fæstir vel,
enda eru flestir leiðarvisar, er
þeim fylgja, á erlendu tækni-
máli og óskiljanlegir öllum þorr-
ánum. Er og lítill kostur verk-
legra námskeiða í þeim tilgangi
að kenna hirðing og meðferð
búvéla, enda fæstir, sem eiga
heimangengt slíkra erinda. Þess
er þó vert að geta að lítilsháttar
hreyfing hefir hafizt í þá átt
að kenna eitthvað í þessum efn-
um, t. d. með útgáfu pésa um
meðferð mjaltavéla af hálfu
B. í. og „Jeppabókinni“ af hálfu
Stillis. En hér vantar mikið á að
nægilega sé aðhafzt.
Þá er þess að geta að margs
konar vélategundir hafa verið
á boðstólum og mjög misjafnar
að gæðum. Sumar eins og t. d.
jepparnir, hafa reynst mjög vel.
Aðrar, eins og mjaltavélarnar
frá H.F. Orku illa. Þær hreyfi-
vélar hafa þar, sem ég hefi haft
spurnir af, gefizt svo illa að
undarlegt má heita að vandað
sölufélag skuli selja þær, án
þess jafnvel að hafa jafnframt
á boðstólum nauðsynlega vara-
hluti.
En nú kem ég að því atriði,
sem mér virðist mest athuga-
vert og knýjandi til úrlausnar
í sambandi við vélanotkunina,
en það er viðgerð þeirra búvéla,
sem bila.
Vélaöldin er svo tiltölulega
nýhafin að viðgerðarþörfin hef-
ir ekki verið ákaflega aðkall-
andi fram að þessu. En þar sem
svo er í pottinn búið, sem lýst
hefir verið, að því er snertir
meðferð og geymslu vélanna
fyrir utan útbreiðslu lélegra
tegunda, þá er víst, að á næst-
unni verður viðgerðarþörfin
ákaflega mikil, í öllum sveitum.
Ber því bráða nauðsyn til að
nægið því réttlæti, sem við fót-
umtróðum.
Þetta eru vígorð og kröfur
Sósíalistanna í dag.
Þeir sátu í tvö ár í ríkisstjórn
og menn skulu minnast þess
þangað ^il iðrunarmerkin koma
í Ijós, að það var ekki ágrein-
ingur um innanlandsmálin, sem
varð til þess, að þeir rufu stjórn-
arsamstarfið. Vegna innan-
landsmálanna hefðu þeir svo
1 sem gjarnan viljað sitja lengur.
ráðin verði á henni betri bót en
nú er fyrir hendi.
Þess má að vísu geta, að véla-
verkstæði hafa risið upp í
nokkrum kauptúnum síðustu
árin, en flest sinna þau fyrst og
fremst bifreiðaviðgerðum. Hitt
er víst, að í flestum sveitum
landjins er enginn maður, sem
vit hefir á viðgerð rafmótora af
neinni tegund. Jafnvel útvarps-
tæki, sem nú eru næstum til á
hverjum bæ, þarf iðulega að
senda til Reykjavíkur til við-
gerðar.
Nú er augljóst, að þegar um
bilanir á búvélum er að ræða
getur hvorugt gengið til lengd-
ar, að vélin falli langan tíma úr
notkun, né að komið verði
henni langan veg til viðgerðar.
Bóndinn, sem treystir á vélarn-
ar kemst í vandræði og jafnvel
strand, ef að þær bregðast nema
í bili. Það kann og að vera hon-
um óhæfilega erfitt og hlálega
dýrt, ef að hann kann að þurfa
að senda vélina svo langan veg
til viðgerðar vegna smávægi-
legrar bilunar, að viðgerðin
kosti mikinn hluta af vélarverð-
inu. Augljóst er að ef lag er á,
verður bóndinn bæði að hafa
nokkra þekkingu á vélinni sjálf-
ur og einnig eiga kost á nægi-
legri aðstoð við flestar algengar
viðgerðir, ýmist á sjálfum
staðnum eða á verkstæði í
grenndinni.
Mér virðist aðeins ein le>ð fær
í þessu máli. Hún er sú, að auk
þess, sem undið er að því af
hálfu B. í. að gefa út leiðarvísi
um allar algengar heimilisvél-
ar, séu ráðnir sérfróðir menn til
þess í hverju sýslufélagi að leið-
beina bændum um hirðing og
meðferð heimilistækja og ann-
ast viðgerðir þeirra þegar svo
ber undir. Þessir menn þurfa
ætíð að vera til taks að koma
til hjálpar þegar bændur óska
aðstoðar þeirra heima á bæjun-
um. En þeir þurfa lika að hafa
verkstæði á hentugum stöðum
í hverri sýslu þar sem gert er
við allar meiri háttar bilanir,
eftir því sem unnt er.
Annað mun þykja algengara
en það, að kvikmyndastjörn-
urnar í Hollywood séu kenndar
við myndarleg átök og skörulega
afstöðu 1 menningarmálum og
þjóðfélagsmálum. Margt bendir
til að uppeldi þeirra og starf
miðist fyrst og fremst við það,
að vera fallegar og sýnast. Og
alls fjarri fer því að Hollywood-
myndir hafi nokkurn ljóma
ágætis eða menningargildis yfir
sér almennt.
Það er því ekki að undra, þó
að það veki eftirtekt, þegar
kvikijayndaleikkona í Holly-
wood beitir áhrifavaldi sínu til
þess að verða til góðs í þjóðfé-
lagsmálum. Stjörnurnar eru
það fólk, sem mest er horft á og
hugsað um, a. m. k. ef unga
fólkið er tekið sér. Þær hafa
því sérstaklega góða og sterka
aðstöðu til að ná tökum á fólk-
inu og hafa áhrif. .
Það eru ákveðin fegurðarlög-
mál, sem eru höfð 1 tizku og
kvikmyndaleikkonurnar verða
Ég geri á engan hátt lítið úr
nauðsyn né starfi þeirra héraðs-
ráðunauta í jarðrækt o. fl., sem
nú eru í þjónustu bændanna. En
það er sannfæring mín að nú
sé enn meiri þörf þeirra véla-
ráðunauta, sem hér um ræðir
því fávizka okkar er enn meiri
á þessu sviði en í flestum öðr-
um greinum búskaparins.
Vitanlegt er að jafnhliða
því að óska eftir slíkum starfs-
mönnum verður að gera þá
kröfu til verzlunarstéttarinnar
og stjórnarvaldanna að á hverj-
um tíma séu fluttir inn nægir
varahlutir í þær erlendar vélar,
sem hér eru á boðstólum.
Óhæfilegur misbrestur hefir
verið á þvi undanfarið. Það er
þó sannarlega léleg hagfræði,
að láta margar afkastamiklar
vélar og þægilegar liggja lang-
tímum í lamasessi, eða jafnvel
ónýtast af því að ekki er kostur
á að fá ódýra varahluti í stað
þeirra sem bilað hafa. Vonandi
sér Fjárhagsráð við þeim leka.
En þý. varahlutir komi á
markaðinn verður vélaráðu-
nautanna jafn mikil þörf.
Menn kunna að spyrja hverjir
eigi að kosta þá. Ég svara. Ríkið
á að sjá um menntun þeirra.
En að afloknu námi eiga þeir
að vera í þjónustu búnaðar-
sambandanna.
Eflaust verða þeir að fá nokk-
ur föst laun sem tryggingu fyrir
sæmilegri afkomu. En líklegt
má þó telja og jafnvel alveg
víst, að svo mörg verði hand-
tök þeirra í þágu bændanna,
að sanngjarnar greiðslur fyrir
þau nægi að mestu leyti þeim
til góðs lífsviðurværis.
Eitt er víst. Ef hæfir menn
fást til þessara starfa verða þeir
langtum ódýrari en það fyrir-
hyggjuleysi í þessum efnum,
sem nú ríkir. Enda ómögulegt
að láta allt danka svona fram-
vegis.
Ég skora á B. í. og búnaðar-
samböndin að taka þetta mál
til athugunar og úrlausnar. Og
það þegar í stað, því að á þessu
sviði er trassaskapurinn dýr og
óverjandi.
að lúta og laga sig eftir. Eitt af
því tagi er hinn granni vöxtur,
og því er stjörnunum yfirleitt
ákveðin hámarksþyngd sem
þær mega ekki fara yfir. Það
var á sinni tíð haft á orði, þeg-
ar sænska leikkonan Ingrid
Bergman hafði þetta Holly-
woodþyngdarlögmál að engu og
komst fram með það.
En það er á fleiri sviðum, sem
Ingrid Bergman hefir sýnt að
persónulegt frelsi Norðurlanda-
búans er henni eiginlegt og hún
er trú og holl hugsjónum þess.
Hún hefir tekið ákveðna afstöðu
til kynþáttamálsins á þann
hátt, sem eðlilegur er frjálsum
Norðurlandabúum og fylgir ein-
huga þeirri stefnu að réttur og
virðing hvítra manna og blakkra
sé jafn. Og til þess að sýna á-
þreifanlega hug sinn til þessa
máls hefir hún ráðið hnellinn
og knáan blökkumann 1 þjón-
ustu sína. Hann er einkaþjónn
hennar og fylgir henni jafnan
á ferðalögum. Það er oft þröngt
Helgi nokkur Hannesson sem
einu sinni var kaupfélagsstjóri
á Rauðalæk birti í Timanum
26. ág. s.l. grein, sem hann
nefnir: „Saga um samkomu-
hús.“
Það er raunar ekki þörf að
taka grein þessa til athugunar,
en ef einhverjir lesendur Tím-
ans, þeir sem fjarri búa litu svo
á að hér kynni postuli sann-
leikans að verða á ferð vildi ég
í stujrtri grein sýna hið gagn-
stæða.
Sú firra H. H. er ekki svara-
verð, að íþróttahúsið á Ási sé
óþarft vegna Laugalandshúss-
ins, þetta sýnir aðeins hversu
hastarlega H. H. hefir slitnað
aftan úr hinni komandi þróun.
Félagsheimili í hverri sveit á
íslandi, það er sú þróun sem
koma mun. H. H. gæti alveg
eins haldið því fram, að ef einn
bóndi í einhverri sveit byggði
upp bæinn sinn, væri það nóg
fyrir alla hina bændurna. Þeim
væri nóg að vita af þessum ný-
byggða bæ og koma þar sem
gestir endrum og eins.
En allir vita hver fjarstæða
væri að halda slíku fram.
Nú talar H. H. um hið óttalega
uppátæki „angurgapanna," það
er ungmennafélaganna í Ása-
herppi, sem eru að byggja
félagsheimili í Ási. Hús, sem
kostar „15 hundruð á hvert nef
í hreppnum,, og svo gífurlega
stórt „að þar mundi sveitin öll
geta sofið.“
Viðvíkjandi ndfskatt/hug-
myndinni er það að segja að
nefskatturinn er reiknaður með
þeim venjulega plús, sem H. H.
er svo tamt að nota, þegar hann
þarf að láta tölur hækka sér í
vil.
Menn hér um slóðir fara
nokkuð nærri um hvað sá plús
er hár. Svo töm er greinarhöf.
ósannsöglin, að hann slampast
ekki einu sinni á að nefna rétt
kostnaðarverð á húsi þvl, sem
félagið seldi. Skeikar þar um
eina þúsund á þeirri smáu upp-
hæð. Hvernig halda menn að
skekkjan sé á hinum stærri
upphæðum
Hitt undrar engan, þótt þeir
sem sofa sumarlangan daginn,
sé svefninn efst í huga og velti
vöngum yfir því hvernig hag-
kvæmast væri að finna íbúum
heillar sveitar rúm og nætur-
gistingu á einum og sama stað.
Gefið er það í skyn að félags-
heimilið sé byggt í trássi við
meirihluta hreppsbúa, en þó sé
meirihlutavilji ungmennafélaga
fyrir hendi. Ég vil bara benda á,
að hér er ekki ennþá um sam-
eiginlega byggingu við hreppinn
að ræða. Hefir því aldrei verið
leitað eftir afstöðu hreppsbúa
gagnvart byggingunni. En hins
má geta, að hreppsnefndin hef-
ir lofað 10 þús. kr. sem styrk
til hússins. Hefir hún með því
sýnt hug sinn til byggingar-
innar.
Um meirihluta ungmennafé-
lagsins, sem H. H. komst ekki
hjá að nefna, er hægt að segja
það, að hann er svo sterkur að
ekki hefir heyrzt nein óánægju-
rödd frá hendi félaga í gegnum
byggingarsöguna alla.
Nú er byrjað að tala um fjár-
hagsgetu ungmennafélagsins og
lýsir hann nú hinni „hörðu
hríð“, sem hinir „ungu menn"
gerðu „að hreppsnefnd sinni“
til að „koma húsi sínu á hrepps-
sjóðinn". En hríðin var sú, að
ungmennafélagið sótti um
ábyrgð hreppsins á þrjátíu
þús. króna láni. Því var synjað,
en aftur á móti var fél. veittur
fyrrnefndur styrkur.
Ekki er ástæða til að ræða
hér frekar um hina fjárhags-
legu hlið þessa máls. En H. H.
til hagræðis skal á það bent,
að húsið komst skuldlaust undir
þak.
Svo er hrópað á hjálp til að
stöðva þessa óþarfabyggingu.
Ekki er þó vel ljóst hvert H. H.
beinir því hjálparkalli sínu,
enda munu fáir ljá því eyru
sín, og enn færri munu fúsir
að fylkja þar liði til starfa.
En hvað veldur þessum
snöggu sinnaskiptum H. H. til
byggingar Umf. Ásahrepps. Þótt
ótrúlegt sé þá stóð nú þannig á,
að þegar ungmennafélagið
byrjaði á byggingunm var H. H.
(FramhalcL d 4. siSu)
Hugsjónir í Holíywood
Ingrid Beryman sýnir hollustu sína vi& per-
sónuletf mannréttindi í negramálinu.
í kringum Ingrid Bergman.
Margir vilja sjá þá, sem frægir
eru og eiga við þá erindi. Kona,
sem lifir við þær ástæður, hefir
því nóg að gera með traustan
og ábyggilegan þjón.
Ingrid Bergman er ekki nóg
að leika í kvikmyndum í Holly-
wood. Hún gerir það sér til gam-
ans að leika stundum á sviði og
þar fer hún með þau hlutverk,
sem hún velur sér sjálf. Þann-
ig hefir hún . nýlega heimsótt
ýmsar helztu borgir Bandaríkj-
anna. Það er einmitt í slíkum
ferðum, sem hún hefir unnið þá
sigrana, sem ef til vill eru allra
glæsilegastir á hinni glæsilegu
sigurbraut hennar.
Það var í slíkri leikför í Wash-
ington, sem átti að meina negr-
um að sækja leiksýningar
hennar, svo sem háttur er á
leikhúsum og skemmtistöðum
betri borgara þar í landi. En
leikkonan frá Svíþjóð lét ekki
fara þannig með. Virðing Norð-
urlandabúans fyrir frelsi og
jafnrétti manna stóð dýpri rót-
um hjá henni en svo. Hún svar-
aði glöggt og ákveðið, að yrðu
menn ekki jafn réttháir til að
sækja sýningar hennar án til-
lits til hörundslitar, kæml hún
aldrel framar til Washington.
Þessi staðfasta ákvörðun hreif.
Leikkonan fékk vilja sinn og
fínasta leikhús Washington-
borgar stóð opið negrum sem
hvítum mönnum. Það var hin
frjálsa og lýðræðislega lífsskoð-
un og virðing Norðurlandabúans
fyrir persónulegum réttindum
sérhvers manns, sem bar sigur
úr býtum.
Það vekur athygli að þessi
sænska leikkona talar ensku
betur en flestir þeir, sem eiga
þá tungu að móðurmáli. Undan-
farið hefir hún stundað
frönskunám reglubundið og ætl-
ar bráðum að byrja á spönsku.
En það eru þó e. t. v. ekki hinar
almennu gáfur og leikarahæfi-
leikar, sem mestum ljóma varpa
á hana, heldur manngildið, sem
að baki býr. Ingrid Bergman
er fyrst og fremst ein hinna
góðu kvenn^, sem fylgir rödd
hjartans, sem undir slær, og
kemur fram til góðs, holl rétt-
lætinu og bróðurlegri samúð.
Gjalddagi TÍMANS
var 1. júlí. Þeir, sem ekki
hafa greitt blaðið, eru
áminntir um að gera það
sem fyrst.