Tíminn - 15.10.1947, Side 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARIN SSON
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN
Símar 2353 og 4373
PRENTSMIÐJAN EDDA hJt.
RITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A
Símar 2353 og 4373
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A
Siml 2323
31. árj{.
Reykjavík, miðvlkndaglim 15. okt. 1947
188. blað
ERLENT YFIRLIT:
Eru amerísk áhrif óheppileg?
Álit enska rithöfundarins J. B. Priestley
Margt er nú rætt um hjálparstarfsemi þá, sem Bandaríkin
undirbúa að veita Evrópuþjóðunum, og snúast umræðurnar m.
a. um það, hvort Evrópa sé að v^rða meira og minna háð
Bandaríkjunum, bæði fjárhagslega og menningarlega. Enski rit-
höfundurinn, J. B. Priestley, sem er víðkunnur fyrir sögur sín-
ar, blaðagreinar og útvarpserindi, hefir nýlega birt grein, sem
telja má líklegt að túlki viðhorf frjálslyndra brezkra mennta-
manna í þessum málum. Þar sem hér er um mjög athyglisvert
mál að ræða, verður meginefnið í umræddri grein rakið hér á

F RU MST ÆTT HAFSKIP
Margir munu minnast hinnar frækilegu farar Norðmannsins, er tókst á
hendur að sanna, að menn hefðu til forna getað flutzt yfir Kyrrahafið
tii Ameríku. Hann bjó út fleka eins og þá, er ætla mátti, að frumstæðir
menn hefðu getað smíðað. Steig hann síðan á flekann með föruneyti
sitt. Og viti menn — förin heppnaðist. Flekinn barst fyrir straumi og
vindi yfir Kyrrahafið. — Hér sjá menn mynd af þessum sögufræga fleka.
Er ástæða til aö skammta prjón-
aðan fatnað ór innlendu efni?
300 konur í Reykjavik missa atvinnu sína, el
skömmtun á prjónavörnm verður ekki breytt
Einn af þeim mörgu göllum & skömmtunarfyrirkomulaginu,
sem komið hafa í ljós, er skömmtun á prjónavörum. Eins og
stendur er allur prjónafatnaður úr innlendu og erlendu garni
skammtaður. Hins vegar er íslenzkur lopi og garn óskammtað,
þótt vörurnar unnar séu skammtaðar. Vegna þessara einkenni-
legu skömmtunarráðstafana er útlit fyrir, að yfir 300 prjóna-
konur missi atvinnu sína hér í bæ.
Hreindýr ná meiri þroska hér
en í Norður-Noregi
íslenzku hreindýrin eru nú um 1000, en voru
aðeins 100 árið 1939
Síðustu ár, eða síðan 1939, að Eysteinn Jónsson ráðherra beitti
sér fyrir algerri friðun hreindýra hér á landi, hefir þeim fjölgað
mjög ört. Þegar dýrin voru friðuð, voru þau ekki nema um eitt
hundrað, en eru nú nær eitt þúsund.
eftir:
— Það sýnist óhaggandi stað-
reynd, að takist ekki að koma
hugsjónum Sameinuðu þjóð-
anna í framkvæmd, muni þjóð-
ir heimsins skiptast í tvær
fylkingar, og verði Bandaríkin
í fararbroddi þeirrar stærri. —
J. B. Priestley.
Ein afleiðing þessa verður sú,
að þær þjóðir, sem njóta leið-
sagnar Bandar. verða fljótlega
fyrir áhrifum amerískra félags-
hátta og menningar. í raun
réttri byrjaði þetta fyrir nokkr-
um árum, og það er þegar auð-
yelt að sjá hin amerísku á
hrif á ýmsum sviðum. Spurn-
ingin er, hvort slík áhrif verða
til gagns og gæfu fyrir þróun
heimsmálanna.
Svar mitt við þessari spurn-
ngu er eindregið neitandi, og
mun þess að sjálfsögðu kraf-
ist, að ég láti fylgja því skýr-
ingar. Þetta svar mitt er hvorki
sprottið af afbrýðissemi, andúð
eða sleggjudómum. Fyrir styrj-
öldina var ég langdvölum í
Bandaríkjunum, ferðaðist víðs-
vegar um landið og bjó þar
mánuðum saman með fjölskyldu
minni. Ég kann mjög vel við
Bandaríkjamenn sem einstakl-
inga. Ég þekki og dái það, sem
er bezt í Amerískum lífsháttum
og hugsunarhætti. Ég hefi kynnt
mér amerískar bókmenntir og
fylgst með þeim. Ég álít mig
ERLENDAR FRÉTTIR
í stjórnarnefnd þings sam-
einuðu þjóðanna hisfir verið
felld með 39:7 atkv. tillaga frá
Rússum, þar sem m. a. var skor-
að á Breta og Bandaríkjamenn
að flytja alla hermenn sína frá
Grikklandi. í tillögunni var því
einnig lýst yfir, -að gríska
stjórnin væri völd að óeirðum í
Grikklandi.
Rússar hafa lýst yfir því á
þingi sameinuðu þjóðanna, að
þeir séu fylgjandi skiptingu
Palestínu í tvö ríki milli Araba
ug Gyðinga.
því hvorki ófróðann um Banda-
ríkin né haldinn hleypidómum
gegn þeim.
Þrátt fyrir þetta er áður-
greint svar mitt neitandi. Ég
álít, að áhrif amerískra skoð-
ana í félagslegum og menning-
arlegum efnum séu þegar orð-
in alltof mikil. Ég álít enn-
, fremur, að þessi áhrif verði enn
; meiri, ef við verðum pólitiskt
' og fjárhagslega háðir Banda-
i ríkjunum, og að það verði ekki
: heppilegt fyrir þróun heims-
málanna. Ástæðan til þess er
fyrst og fremst sú, að við mun-
um ekki tileinka okkur það
bezta, heldur miklu fremur það
versta, sem Bandaríkin hafa að
bjóða í þessum •efnum.
Þetta væri heldur ekki neitt
nýtt og óvenjulegt. Á 19. öld-
inni var Bretland mesta heims-
veldið. Brezki flotinn drottnaði
á hafinu og auðlegð og iðnað-
armáttur Bretlands átti sér
engan jafningja. Ein afleiðing
þessa varð sú, að brezka yfir-
stéttin varð fyrirmjí<d efna-
stéttanna annars staðar. Ensk-
ar íþróttar, enskar heimilis-
kreddur, klæðatíska og enskar
venjur breiddust um allan heim.
Hins vegar voru hinir góðu eig-
inleikar ensku yfirstéttarinnar
ekki teknir til fyrirmyndar, eins
og ábyrgðartilfinning hennar,
frjálslyndi, umburðarlyndi og
dómgreind.
Til viðbótar því dæmi, sem
hér er nefnt, bætist það, að
útbreiðsla hinna amerísku á-
hrifa verður í höndum stóriðju-
hölda og kaupahéðna, sem eru
siður en svo fulltrúar þess bezta,
sem Ameríka hefir að bjóða.
Þessir menn drottna yfir menn-
ingartækjum Bandaríkjanna,
eins og kvikmyndum og blöðun-
um, og geta þannig komið per-
sónulega skoðunum sínum á
framfæri, en þær einkennast
oft af þröngsýni og ófrjálslyndi
ríkra manna. Stundum er slík-
um skoðunum líka beitt eins og
agni til að geðjast fáfróðum og
hugsunarlitlum almenningi.
Það er auðvelt að taka nær-
tækt dæmi. Englendingar hafa
gaman af kvikmyndum, en flest
ar þær kvikmyndir, sem þeir
sjá, eru amerískar. Þessar kvik-
myndir sýna yfirleitt allt aðra
lifnaðarhætti en Englendingar
búa við, og ganga oft í berhögg
við það, sem hér er talið verð-
mætt og sæmilegt. Þannig verð-
ur æskulýður Bretlands nú eins
konar fórnarlamb kynferðis-
legrar „leiftur“-sóknar, þar sem
kvikmyndagerð Bandaríkjanna
er um þessar mundir á því stigi,
að nauðsynlegt er talið að láta
myndirnar fjalla sem mest um
hinar sálrænu hliðar kynferð-
islífsins. Afleiðingar leyna sér
heldur ekki. Það er auðvelt að
gera óþroskuð ungmenni ennþá
óþroskaðri. Ábyrgðarleysi æsku-
lýðsins er þannig aukið á þeim
tíma, þegar hann hefir sér-
staka þörf fyrir holla leiðsögn.
Ég áfellist þó engan veginn all-
ar amerískar kvikmyndir, því
að margar þeirra eru mjög góð-
ar, en ég mótmæli því, að við
þurfum jafnframt að fá allt
ruslið, sem aðeins hefir þann
(Framhald á 4. síðuj
Samkvæmt upplýsingum, sem
blaðið hefir fengið frá Adolf
Fredriksen, framkvæmdastjóra
Gefjunarútsölunnar, hefir sala
á innlendum prjónavörum svo
að segja stöðvast með öllu síðan
skömmtunin skall á.
Sama er að segja með Álafoss-
vörurnar. Siðan skömmtunin
skall á hefir svo að segja ekkert
selst af innlendum efnum. Vill
fólk yfirleitt heldur kaupa er-
lend föt fyrir skömmtunarseðla
sína.
Ef innlend föt og fafcaefni
væru hins vegar óskömmtuð
myndu þessar vörur verða
keyptar meira en nokkru sinni
áður, og fólk lærði þá að nota
og meta gæði íslenzku fataefn-
anna.
Það er ótvíræður hagur fyrir
þjóðarbúskapinn að vinna úr
sem mestu af íslenzku ulljnni í
landinu. Eins og sakir standa
sparar það ríktssjóði útgjöld,
þar sem greitt er nú með allri
ull, sem seld er úr landi.
Auk þess eru innlendu fata-
efnin ódýrari en þau aðfluttu og
við framleiðslu þeirra skapazt
atvinna í landinu.
Vegna ýmissra orsaka gæti þó
verið vafasamur hagnaður að
því að afnema með öllu
skömmtun á innlendri vefnað-
arvöru. Nokkrar líkur eru til að
erlend fataefni verði lítt fáan-
leg á næstunni, en dreifing inn-
lendra fataefna kynni að verða
allmisjöfn, ef þau væru
óskömmtuð.
Hin rétta lausn virðist vera
sú, að gefa mönnum kost á að
fá meira af innlendum vefnað-
arvörum en erlendum fyrir inn-
kaupaheimildir sínar. Þá yrði
komið í veg fyrir óheppilega
misdreifingu, en kaupum al-
mennings þó beint eindregið að
hinu innlenda efni.
Öðru máli gegnir um prjóna-
vörurnár. Sjálfsagt virðist að
afnema skömmtun á þeim.
Gefjur^er um þessar mundir
að efna til mjög endurbættra
og stórvirkra ullarvinnsluvéla,
er ekki hafa þekkzt áður hér á
landi. Auk þess er nýlega búið
að setja á stofn á Akureyri full-
komna prjónastofu, þar sem
vinna um 40 manns. Eins og
sakir standa er ekki útlit fyrir,
að hægt verði að reka þessa
prjónastofu vegna skömmtun-
arákvæðanna.
Nýlega var haldinn hér í bæn-
um fundur kvenna, sem vinna I
prjónastofum. En þá atvinnu
stunda nú um eða yfir 300 kon-
ur í Reykjavík. Mótmæltu kon-
urnar skömmtun á prjónavör-
um úr íslenzkum lopa og garni.
En áður höfðu bæði Gefjunar-
útsalan í Reykjavík og Álafoss
skrifað skömmtunarstjóra og
kvartað undan þessari skömmt-
un, sem lítinn rétt virðist eiga
á sér.
Tíminn átti í gær tal við
Helga Valtýsson rithöfund á
Akureyri, en hann hefir manna
mest og bezt fylgzt með þessum
málum frá öndverðu, og innti
hann eftir fjölgun og þroska
hreindýranna hin síðari ár.
Dýrunum fjölgar óðfluga.
Helgi tjáði blaðinu, að dýrin
væru nú orðin um eitt þúsund.
Árið 1939 voru þau friðuð, en
fram að þeim tíma hafði þeim,
farið stöðugt fækkandi, og voru
eklci nema um eitt hundrað, er
friðunin komst á. í ár voru
hreinkálfar um 200. Er þetta ein
mesta aukningin, sem orðið
hefir á hreindýra^tofninum á
einu ári til þessa. Nemur þessi
aukning um 30%, og er það mun
meiri ársaukning, en þekkt er á
heimaslóðum hreindýranna í
Norður-Noregi. Þar er mesta
aukning talin vera um 25%.
Ástæðuna til þessarar miklu
aukningar á dýrastofninum hér,
sagði Helgi fyrst og fremst vera
þá, að hér eru engin rándýr til
að eyða þeim, auk þess sem þau
eru friðuð fyrir árásum af
mannavöldum. Vetur hafa yfir-
leitt verið mjög góðir að und-
anförnu á þeim slóðum, sem þau
halda sig mest.
Hreindýr þroskast betur hér
en í Finnmörku.
Hið upprunalega heimkynni
íslenzku hreindýranna er í
Finnmörku í Norður-Noregi.
Helgi kvað dýrin hafa náð mun
meiri þroska hér en þekktur
væri þar. Fullorðnir hreintarfar
hér hafa náð því að vera 100 til
120 kg., en Helgi sagðist hafa
það eftir áreiðanlegum heim-
ildum, að hreintarfar á beztu
hreindýrasvæðunum í Norður-
Noregi yrðu ekki þyngri en 70 og
Helmingi færra fé
slátrað á Akureyri
en í fyrra
Slátrun hrossa stendur
yfir
Slátrun saufff jár hjá K.E.A.
á Akureyri er nú aff heita má
lokiff. Alls hefir um 15 þúsund
fjár veriff slátraff, og er þaff
um það bil helmingi færra fé,
en slátraff var þar síðastliðiff
haust.
Ástæðan fyrir, að sláturfé á
félagssvæðinu er nú mun færra
en í fyrra, er fyrst og fremst sú,
að þá fór fram niðurskurður og
fjárskipti á stóru svæði í Eyja-
firði. Yfirleitt var féð, sem slátr-
að var í haust, í meðallagi vænt.
Fyrst um sinn mun lítils
háttar slátrun fara fram á
vegum K.E.A. tvisvar í viku.
Fyrir nokkru er hafin á veg-
um kaupfélagsins slátrun stór-
gripa, nautpenings og hrossa.
Það eru kaupfélagin á Sauðár-
króki og Blönduósi, sem eiga
hrossin, sem slátrað er.
Allgóður markaður mun vera
fyrir hrossakjöt, og hefir hross-
um úr Skagafirði og Austur-
Húnavatnssýslu verið slátrað á
Akureyri fjölmörg undanfarin
haust.
upp í 90 kg. Sannar þetta betur
en nokkuð annað, hversu góð
uppeldisskilyrðin eru fyrir
hreindýr hér á landi. Þessi
hreindýr, sem nú eru að vaxa
hér upp, eru afsprengi dýra,
sem fyrst voru flutt hingað frá
Finnmörk árið 1780. Hafa þau
lifað hér af allan þann tíma.
En að sjálfsögðu hefir það lin-
gerðasta alltaf dáið út, svo að
eftir hafa orðið einungis þrótt-
rnestu dýrin. Má bví gera ráð
fyrir, að hreindýrastofninn,
sem nú er hér á landi, sé mun
harðgerðari en dýrahjarðir þær,
sem lifa í Norður-Noregi.
Þar sem dýrin hafast viff.
Hreindýrin halda sig um
sumartímann aðallega á svo-
kölluðum Vesturöræfum. Á
vetrum færa dýrin sig niður á
Fljótsdalsheiði og eru þar mest-
an hluta vetrar. Síðan dýrun-
um fjölgaði svo mjög hin síðari
ár, hafa þau lagt undir sig mun
stærra svæði en áður. Eru þau
nú víðs vegar um afréttir
Austurlands.
Sama ár og dýrin voru friðuð,
var skipaður sérstakur eftiilits-
maður með hreindýrahjörðun-
um. Er það hlutverk hans meðal
annars, að sjá til þess, að dýrin
séu ekki á hagleysu yfir vetur-
inn. Getur oft komið fyrir að
jarðlaust verði fyrir þau á
Fljótsdalsheiðinni, ef vetur eru
harðir. Er þá nauðsynlegt að
reka þau inn á öræfin, en þar
verður aldrei jarðlaust, hversu
slæmir vetur sem koma, að
minnsta kosti ekki svo vitað sé.
Framtíffarráffstafanir.
Helgi Valtýsson sagði, að
nauðsynlegt væri nú á næstunni
að gera víðtækar ráðstafanir í
sambandi við hreindýrin, svo
að þeim gæti fjölgað framvegis
eins og hingað til. Á svæði því,
er dýrin hafa dvalið á að und-
(Framhald á 4. síðuj
Hörmulegt slys:
Sex ára telpa verður
undir bíl að raóður-
inni ásjáandi
í gær varð hörmulegt slys á
Suðurlandsbraut við Reykjavík,
er sex ára stúlkubarn varð
undir vöruflutningabifreið og
meiddist mjög mikið.
Nánari tildrög slyss þessa eru
þau, að móðir barnsins, kona
Ásmundsj- Sveinssonar mynd-
höggvara beið eftir strætisvagni
á gatnamótum Sjjðuríands-
brautar og Þvottalaugarvegar.
Með henni var sex ára gömul
dóttir þeirra hjóna, Hallgerður
að nafni. Allt í einu tekur telpan
til fótanua og ætlar að hlaupa
yfir Suðurlandsbrautina. Var
hún svo fljót í þessum snúning-
um, að móðirin náði ekki til að
stöðva hana. í sömu andránni
bar þar að vöruflutningabifreið-
ina R-3889, og skipti það engum
togum, að litla telpan varð und-
ir bifreiðinni. Skeði þessi at-
burður kl. 13.55 í gær.
Hallgerður litla var flutt í
Landsspítalann, mjög mikið
meidd, og var hún ekki komin til
meðvitundar seint í gærdag.