Tíminn - 15.10.1947, Blaðsíða 2

2
TmiTVN. miðyikiidagimn 15. okt. 1947
188. blað
Of Iítil mjólk
Á hverjum morgni stendur
fjöldi fólks í Reykjavík lengur
eða skemur í biðröðum við
mjólkurbúðir bæjarins og bíð-
ur þess að fá sinn takmarkaða
mjólkurskammt. Mörgum þykir
skammturinn smár og falla
mörg orð um það. Nú hefir ekki
fengizt skyr í nokkra daga
og það er að verða sama sagan
með rjóma*
Þegar svona er komið, væri
það ekki nema eðlilegt, að bæj-
arbúar hugsuðu almennt með
hlýju og þakklæti til þess fólks,
sem sér þeim fyrir þessum gæð-
um, sem margur fær nú minna
af en hann vildi.
Það má gjarnan minnast þess
núna, að stjórnmálaflokkarnir
hafa háð harða baráttu um
landbúnaðarmálin. Framsókn-
arflokkurinn þykir hafa gengið
allt of langt í því að halda fram
hlut bændanna og bæta lífskjör
þeirra. Um það hafa allir aðrir
fiokkar verið sammála, þó að
þeir eigi annars misjafna sögu
í þeim málum.
Það þarf nú ekki að velta því
lengi fyrir sér, hvort áhrif
Framsóknarflokksins hafi auk-
ið eða minnkað framleiðslu.
landbúnaðarvara.
Hetfði bændum verið sniðið
afurðaverð, lífskjör og yfirleitt
allur réttur, meira að vilja
þeirra flokka, sem fastast hafa
deilt á Framsóknarmenn fyrir
ofrausn í þeim efnum, segir það
sig sjálft, að ennþá fleiri hefðu
yfirgefið sveitirnar og ennþá
minni framleiðsla bærist þaðan
á markaðinn í bænum. Þar af
leiddi, að minna magn kæmi til
að skipta og þyrfti auk þess að
deilast á milli fleiri.
Reykvíkingar skilja væntan-
lega I ljósi atburða líðandi daga,
að þeir hafa verið heppnir, að
áhrifa Framsóknarmanna hefir
þó gætt dálítið. Sízt væri það
nú reykvískum húsmæðrum til
yndis, að búin í nærsveitunum
væru smærri og færri.
Þó að meginþorri fólksins
skilji þetta, eru þó eflaust til
ýmsir, sem geta lært af því að
standa í biðröðunum nokkra
daga og snúa þaðan heim
aftur með sinn takmarkaða
mjólkurskammt, án skyrs og
rjóma. Sú lífsreynsla, þó að
dapurleg sé, getur orðið til að
skerpa skilninginn, og má þá
segja, að það sé ekki svo illt
með öllu, að ekkert gott fylgi.
Það mega Reykvíkingar vita,
að barátta Framsóknarflokks-
ins fyrir ræktun landsins og
bættum kjörum bændanna, á
mikinn og góðan hlut í því, að
nú er þó til á markaði í bæn-
um eins mikil mjólk og reynsl-
an sýnir. En yfir því er vitan-
lega almennur fögnuður.
Það segja máske einhverjir,
að þeir hafi barizt fyrir bættu
formi á búskapnum, endur-
bættu skipulagi, sem hefði þá
náttúru, að framleiðslan yrði
bæði mikil, góð og ódýr.
Sízt ber að lasta góðan vilja,
en léttvægar verða fullyrðingar
slíkra manna, meðan þeir hafa
ekki annað á að benda, en op-
inber bú með miklum rekstrar-
halla eða þá búkolluævintýri,
til að láta menn hlæja að.
Enn sem komið er, hefir
bændastéttin framleitt mjólkr
ina ódýrara en opinberu búin.
Það er töluleg staðreynd, sem
ekki verður hrakin. Og það mun
enn sýna sig, að ráðið til að sjá
SÆMUNDUR FRIÐRIKSSON:
Nokkur orð um fjárskiptin
Samþykktir á fundi
sambandsráðs U.M. F.Í.
Niðurlag.
V.
Það er rétt, að ekki var bann-
að að flytja kúna frá Garði að
Sauðárkróki, en hitt er rangt, I
að ég hafi sagt að selja mætti
kýr þaðan hvert sem væri vest-
ur að Blöndu. Með reglugerð,'
sem sett var 12. maí 1946, var
landinu skipt niður í svæði ■
með tilliti til nautgripaflutn-
inga. Allt frá Blöndu norðan
Vatnsskarðsgirðingar og aust-
ur að Eyjafjarðargirðingum, er
talið eitt svæði í reglugerðinni.
Það er því ekki um neitt brot
að ræða, þó kýr séu fluttar
þarna milli sveita. Hins vegar
getur Sauðfjársjúkdómanefnd
bannað nautgripaflutning inn-
byrðis á svæðinu eftir því, sem
hún telur þörf á. En þar sem
Garðskýrnar höfðu fjórum
sinnum verið rannsakaðar,
tvisvar með blóðprófi og tvisv-
ar með húðprófun og enginn
grunur um garnaveiki komið
fram í þeim, virtist mér ekki
ástæða til að banna þennan
flutning. Ég leit svo á, að kýr-
in myndi ekki vera hættuleg,
fyrst enginn grunur kom fram
við endurteknar rannsóknir.
Eftir skýrslum, sem Rann-
sókrvirstofa Háskólans hefir
fengið, hafa á árunum 1940—
1946 verið fluttir 40—50 naut-
gripir af garnaveikissvæðum
inn á svæðið milli Blöndu og
Héraðsvatna. Þar af ein kýr
flutt úr einni verstu garna-
veikisveit sunnanlands, að
Gunnsteinsstöðum til Hafsteins
Péturssonar. í hverju skyldi svo
hættan helzt vera fólgin? 40—
50 kýr úr garnaveikisveitum
dvelja árum saman á svæðinu.
1 kýr marg rannsökuð, er höfð
nokkrar vikur á Sauðárkróki.
Hver og einn getur svo dregið
sínar ályktanir.
Þar sem Hafsteinn virðist
ekki taka mark á garnaveiki-
rannsóknum og telur að Sauð-
fjársjúkdómanefnd gangi of
skammt í varnarráðstöfunuum,
þá er furða, að hann skuli ekki
hafa fargað þessari kú sinni og
reynt með innýflarannsókn að
láta sanna, hvort garnaveiki
kynni að hafa borizt með henni
inn á svæðið. Það væri í sam-
ræmi við aðfinnslur hans og
vandlætingasemi á hendur
Sauðfjársjúkdómanefnd. Um-
mæli Hafsteins um að ég hafi
gert tilraun til að flytja garna-
veiki inn á svæðið, verða t. t. v.
rædd á öðrum vettvangi, þó síð-
ar verði.
VI.
Hafsteinn segir ,að fjáreig-
endur vestan Blöndu hafi nú
samþykkt, að þeir fái ekki nema
30% lamba á fyrsta ári miðað
við bótaskylda fjártölu. Ekki
hefi ég séð þá samþykkt. Eða
heldur Hafsteinn, að fámennir
fundir geti samþykkt slíkt fyrir
alla fjáreigendur á svæðinu?
Mér er kunnugt um, að margir
fjáreigendur vestan Blöndu, eru
mótfallnir fjárförgun austan
Blöndu nú í haust, og er það
skiljanleg og eðlileg afstaða,
eins og málin standa.
Reykvíkingum fyrir nógu af
góðum mjólkurvörum, er ein-
mitt stefna Framsóknarflokks-
ins, að styrkja bændur og hvetja
til að rækta jörðina og búféð og
skapa sér ný og betri starfsskil-
yrði. Nú ættu flestir að geta séð
það og viðurkennt.
VII.
Ekki er Hafsteinn í neinum
vandræðum með útvegun líf-
lamba. Hann fer víða um land
og síðan til Grænlands. Ekki er
nú horft í kostnaðinn. Og ekki
varasemin gagnvart garnaveik-
inni hátt skrifuð meðan á þess-
um bollaleggingum stendur.
Sauðfjársjúkdómanefnd hefir
hingað til talið öruggast að taka
lömb eingöngu af Vestfjörðum
til þessara fjárskipta og þykir
mér líklegast, að svo verði gert.
Hafsteinn reynir enn að sýna
fram á, að mikil fjárskipti í
haust verði til hagnaðar fyrir
bændur. Ég taldi, að sú ágizkun
hans hefði ekki við rök að
styðjast. Þau rök hefi ég heldur
ekki séð enn, enda segir Haf-
steinn í niðurlagi kaflans ,að
hann geti ekkert um þetta sagt
með vissu. En ekki eru líkurnar
hans megin, ef tekið er tillit til
búfjárförgunar nú í haust vegna
óþurrka í sumar, svo og fækk-
unar sláturfjár á næstu árum
vegna afstaðinna fjárskipta.
VIII.
Hafsteinn Pétursson og Jón
Pálmason hafa hneykslast
mjög á ummælum mínum
þar sem ég sagði, að
ekki gæti munað miklu á mögu-
leikum fyrir útrýmingu garna-
veikinnar, eftir því, hvort fénu
yrði slátrað 1947 eða 1948. Hafa
þeir báðir sett sig þar í sæti
vísindamanna og þótzt ná sér
vel niðri. Fáir munu þó taka þá
alvarlega á þessum nýja vett-
vangi.
En til að reyna að fá úr þessu
skorið, hefi ég snúið mér til
Guðmundar Gíslasonar læknis,
sem starfað hefir um 10 ára
skeið á þessu sviði, og er um-
sögn hans um þetta atriði svo
hljóðandi:
„Viðvíkjandi fyrirspurn yðar
um það, hvaða aðgerðir ég teldi
nauðsynlegastar í sambandi við
útrýmingu á garnaveiki, sem
kynni að hafa borizt í búpen-
ing á svæðinu milli Blöndu og
Héraðsvatna, vildi ég leyfa mér
að taka þetta fram:
í greinum um garnaveiki í
sauðfé og nautgripum, sem
birtust í Frey, síðastliðið sum-
ar, hefi ég leitast við að gera
grein fyrir því, hvað bændur,
sem búa á landssvæðum, þar
sem grunur getur leikið á um,
að garnaveiki hafi borizt í féð,
þurfi að gera, til þess að hamla
gegn veikinni.
Þýðingarmesta atriðið tel ég
vera, að húðprófa með vissu
millibili allt fullorðið fé á slík-
um svæðum og staðfesta með
því, hvort og hvar grunur kynni
að vera um byrjandi smit. Þar
sem smitunin gengur mörgum
sinnum örar í sauðfé, heldur en
í nautgripum, er miklu fyr hægt
að vera um byrjandi smit. Þar
smit í þvl.
Fjárskipti á sauðfé í héraði,
þar sem grunur er um garna-
veiki, en ekki hefir verið kom-
izt eftir því með húðprófun eða
annari nákvæmri leit, hvar eða
hvort garnaveiki sé í fénu eða
ekki, getur tafið svo árum
skiptir fyrir því, að slík stað-
festing fáist. Sauðfjárskipti
ein duga ekki til þess að útrýma
garnaveiki í viðkomandi héraöi.
Það kemur að litlu haldi, í
sambandi við fullnaðar útrým-
ingu veikinnar, að hafa löndin
sauðlaus í 1—2 ár, þar sem með-
göngutími veikinnar hjá naut-
gripum er allt að þrem árum
en miklu lengri tími getur lið-
ið frá smiti nautgripsins og þar
til tekst að uppdaga sjúkdóm-
inn, ef um væga sýkingu er að
ræða.
Ef á hinn bóginn endurtekn-
ar húðprófanir og aðrar athug-
anir á sauðfénu hafa staðfest
þá bæi á viðkomandi svæði, þar
sem nokkur minnsti grunur er
um smit af völdum garnaveiki,
og aöeins um einstaka eða fáa
bæi væri að ræða, er fullkom-
inn möguleiki á því, að stöðva
og útrýma veikinni á þessu
svæði. Gæti þá meira að segja
verið framkvæmanlegt, að hafa
fullkomin sauðfjár- og naut-
gripaskipti á þessum fáu bæj-
um, en auk þess að fylgjast ná-
(Framhald á 4. síðu)
Rlchard Reck prófessor:
Raddir af æskustöðvunum
Eftirfarandi grein er seinni hluti af ritgerff, sem birtist í
Heimskringlu nýlega. Fyrri hlutinn var um Snæfell, rit íþrótta-
og ungmennasambands Austurlands.
Meðal hugstæðustu og kær-
ustu æskuvina minna, hinnar
eldri kynslóðaJr, er Ásmundur
Helgason, um langt skeið bóndi
að Bjargi (við Liltu-Breiðuvík) í
Reyðarfirði, en nú á síðari árum
búsettur í Reykjavík. — Skulda
ég honum þakkir fyrir langa og
trygga vináttu, ótal ánægjuleg-
ar og fræðandi samverustundir
bæði á sjó og landi, því að hann
hefir jafnan verið mikill fróð-
leiks- og bókamaður. Var hann
og óspar á að lána mér bækur úr
safni sínu, og svalaði með því
þekkingarþorsta mínum og
glæddi bókmenntalegan áhuga
minn á unglingsárum mínum.
Vissi ég það því fyrir löngu
síðan, að Ásmundur Helgason
bjó yör margvíslegum fróðleik
frá eldri tíð á Austurlandi, um
merka menn og frásagnarverða
viðburði, og hefir hann á undan-
förnum árum birt allmikið af
því tagi í ýmsum blöðum heima
á íslandi. Er það vel farið, og
ber honum, sem öðrum hinum
mætu fróðleiksmönönum íslenzk
um í alþýðustétt, þökk fyrir það,
að forða með þeim hætti ýmsum
markverðum fróðleik, er sögu-
legt og þjóðfræðilegt gildi hefir,
frá því að fara í glatkistuna.
Meðal hins nýjasta, sem Ás-
mundur hefir látið frá sér fara í
þeim efnum, er Þdttur af Brynj-
ólfi Jónssyni, skipstjóra á Eski-
firði (Reykjavík Prentsmiðjan
Edda, 1946). Er það glögg og
skemmtileg lýsing á sérstæðum
manni og merkum um margt,
sem átti það skilið, að nafni hans
væri á lofti haldið. Heyrði ég á
yngri árum mikið um Brynjólf
talað, enda var góð vinátta með
fólki hans og móðurfólki mínu,
og fór það að vonum, þar sem
náin frændsemi var með því
fólki mínu og Siggerði konu
Brynjólfs, Jónsdóttur Guð-
mundssonar bónda að Dölum í
Fáskrúðsfirði. En sjálfur var
Brynjólfur Skaftfellingur, son-
ur Jóns Halldórssonar, bónda að
Þórisdal i Lóni, en móðir hans
Sambandsráðsfundur Ung-
mennafélags íslands var hald-
inn í Reykjavík dagana 4. og 5.
október síðastliðinn. Fundinn
sóttu 9 héraðsstjórar víðsvegar
af landinu og stjórn Ungmenna-
félags íslands, auk nokkurra
gesta.
Þessar samþykktir voru gerð-
ar:
Landsmót á Austurlandi
voriff 1949.
Ungmenna- og íþróttasam-
bandi Austurlands var falinn
undirbúningur að væntanlegu
landsmóti að Eiðum vorið 1949.
Gerð voru drög að fynrkomu-
lagi mótsins og hvaða íþrótta-
greinum skyldi keppt í. Verða
þau birt í næsta hefti Skinfaxa
og leitað umsagnar Umf. um
þær tillögur. Er ráðgert að í-
þróttakeppnin verði með svip-
uðum hætti og á síðasta lands-
móti.
Ennfremur er ráðgert, að þar
fari fram veglegar fimleikasýn-
ingar, þjóðdansar og útileik-
sýning.
Bindindismál.
„Fundurinn leggur áherzlu á
mikilvægi þeirrar starfsemi
ungmennafélaganna að halda
uppi heilbrigðu skemmtanalífi
með menningarbrag og hvet-
ur þau til að gæta þess vel að
slá hvergi undan í því efni.
Jafnframt krefst fundurinn
þess, að ríkisvaldið sjái um það,
að félögin eigi aðgang að nógu
mörgum ákveðnum mönnum, til
að gæta velsæmis á almennum
skemmtunum á alþjóðarkostn-
að“.
„Fundurinn skorar á Alþingi
og ríkisstjórn að skapa fordæmi
um yelsæmi í áfengismálum, m.
a. á þann hátt að afnema veit-
ingar áfengis í opinberum veizl-
um. Jafnframt heitir hann á
ungmennafélögin að einbeita
sér að því, að til hvers konar
forystustarfa og áhrifa veljist
holiir menn í þeim efnum“.
Félagsheimillin.
„Fundurinn lýsir ánægju
sinni yfir setningu laga um fé-
lagsheimili og væntir þess, að
var Guðný Þorsteinsdóttir, dótt-
urdóttir Björns hins ríka Brynj
ólfssonar, bónda að Borgarhöfn
í Mýrum í Au$;urskaftafells-
sýslu.
Brynjólfur Jónsson var hið
mesta hreystimenni, en þó bar
af, hve ágætur sjómaður hann
var og stjórnari; var hann og
lengi fram eftir árum skipstjóri
eða stýrimaður á hákarlaskipum,
og var það ekki heiglum hent að
fást við þær veiðar, eins og þær
voru stundaðar á þeirri tíð. —
Segir Ásmundur ýmsar sögur,
er bera ótvíræðan vott harð-
fengi Brynjólfs, snaiíræðis og
stjórnmennsku á sjónum.
Hafði hann getið sér svo mikið
orð fyrir sjómennskuhæfileika
og þekkingu á því sviði, að hann
valdist til þess á efri árum sín-
um (þá kominn yfir sextugt) að
verða leiðsögumaður á dönsku
strandgæzluskipunum „Heim-
dalli“ og „Heklu“, og var það
um mörg sumur; reyndist hann
svo vel í því starfi, að hreinni
furðu sætti, eins og sjá má af
mörgum dæmum er Ásmundur
segir frá því til staðfestingar.
Samfara hinum miklu sjómanns
hæfileikum hans, var þekking
hans á öllu við strendur landsins
og ratvísi með fádæmum, enda
komst einn af yfirmönnum
hinna dönsku herskipa svo að
ungmennafélögin hagnýti sér
þau fyllilega. Jafnframt hvetur
hann félögin til að gæta þess
vel, að hirðing, umgengni og
umhverfi á samkomustöðum
þeirra, sé með þeim menningar-
brag, sem félagsheimilum sæm-
ir“.
Flugvallarsamningurinn.
„Fundurinn lýsir því yfir, að
hann telur sjálfsagt, að núgild-
andi milliríkjasamningi um
Keflavíkurflugvöllinn verði sagt
upp við fyrsta tækifæri. Jafn-
framt leggur fundurinn áherzlu
á það, að þess sé gætt, meðan
samningurinn gildir, að hann
sé í öllu haldinn“.
Söngkennslan.
„Fundurinn lýsir ánægju
sinni yfir starfsemi U. M. F. í.
að söngmálum og ákveður, að
sambandið reyni að fullnægja
óskum héraðssambanda og ein-
stakra félaga um farandkenn-
ara í söng með sama hætti og í-
þróttakennara, og sæki til Al-
þingis um aukinn fjárstyrk
vegna þeirrar starfsemi“.
Skógræktarmál.
„Fundurinn lýsir ánægju sinni
yfir þeim stuðningi, sem mörg
ungmennafélög veita skógrækt-
armálunum, sem er stórvægi-
legt sjálfstæðis- og menningar-
mál. Jafnframt leggur hann á-
herzlu á það, að Þrastaskógur
verði fegraður og bættur með
gróðursetningu nýrra trjá-
plantna í framhaldi af því, sem
þegar hefir verið gert og væntir
samstarfs nærliggjandi félaga
um það“.
Samstarf viff félög ná-
grannaþjóffanna.
„Fundurinn ákveður að bjóða
Noregs Ungdomslag að senda
þjóðdansaflokk á landsmótið
1949. Þá telur fundurinn sjálf-
sagt að taka boði færeyskra
ungmennafélaga, að senda
mann til þeirra, til kynningar
og aukinnar samvinnu".
íþróttastarf Umf. Reykjavíkur.
„Fundurinn þakkar Umf.
Reyk j avíkur f yrir drengilegt
(Framhald á 4. síðu)
orði um Brynjólf í samtali við
Axel V. Tulinius, þáverandi
sýslumann á Eskifirði: „Það er
aðdáunarvert, hvað Brynjólfur
þekkir allt með landi fram, en þó
hitt meira, að það virðist sem
hann sé eins vel kunnugur á
sj ávarbotninum."
Fengu yfirmenn varðskipanna
einnig hinar mestu mætur á
Brynjólfi og sendi yfirforinginn
á „Heimdall" honum eitt sinn
að gjöf vandaðan sjónauka með
áletruðu nafni hans og þessari
áritun: „f viðurkenningarskyni
íyrir ágæta sjómennskuhæfi-
leika“. Má því óhætt segja, að
Brynjólfur hafi, með leiðsögu-
mannstarfi sínu, aukið á virð-
ingu íslendin(ga meðal þeirra
erlendu manna, sem hann starf-
aði með á herskipunum.
Hann var einnig bókhneigður
maður og fróður um margt, og
átti vandað bókasafn, enda
kunni hann vel að meta hinar
ágætu fornbókmenntir vorar og
að greina milli kjarna og hismis
í bókmenntalegum efnum.
Kippir þeim því í kyn um þá
hluti sonum hans Birni fyrrv.
barnakennara, og Jóni bóksala á
Eskifirði, sem báðir eru mjög
fróðleikshneigðir menn og víð-
lesnir, prýðisvel gefnir menn,
(Framahld á 3. síðu)