Tíminn - 17.10.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMIM, föstiidagiim 17. okt. 1947
190. blað
Föstudayur 17. oht.
Þjóðviljinn berst fyr-
ir amerískum áhrifum
Þa5 hefir oft komið fram í
Þjóðviljanum, að honum virðist
vera lítið gefið um amerísk á-
hrif. Enginn hefir mælt þann
leturflöt, sem blaðið hefir not-
að til að hamla gegn áhrifum
frá Ameríku og gera þau sem
tortryggilegust og fjarlægust.
En engin regla er undantekn-
ingarlaus. Og nú hefir farið svo,
að einmitt Þjóðviljinn hefir
orðið baráttublað fyrir amerisk-
um áhrifum. En það var líka
rfkissjórnin íslenzka, sem þar
átti hlut að máli annars vegar.
Á síðustu áratugum hefir sér-
stök hljómlist, svokallað djass,
breiðzt út frá Ameríku víða um
lönd. Hefir sums staðar komið
til harðra átaka milli þessarar
amerísku listastefnu og tónlist-
ar Norðurálfuþjóða hins vegar.
Og það er ekki laust við að ís-
lendingar hafi numið óminn af
þeim átökum.
Svo gerist það nú fyrir
skömmu, að ráðgert er að fá
hingað djasshljómsveit vestan
um haf, til að skemmta Reyk-
víkingum nokkrar klukku-
stundir.
En þetta var núna á síðustu
dögum, eftir að áhrifin af
stjórnarstörfum Sósíalista voru
komin fram á gjaldeyrisbúskap
íslendinga. Ríkisstjórnin ákvað
að takmarka gjaldeyriseyðslu til
hvers konar ferðalaga, og taka
alveg fyrir það, að hingað kæmu
frá útlöndum trúðar og loddar-
ar og ómerkilegir glamrarar, til
að selja aðgang að samkomum
sínum og flytja féð úr landi. Er
það fyllilega hliðstætt því, sem
ráðdeildarsamar grannþjóðir
gera. En öðru máli þótti gegna,
ef merkir listamenn vildu leggja
hingað leið sína.
Nú leit dómsmálaráðherra
þannig á, að þessi ameríska
djasshljómsveit, stæði ekki svo
hátt á sviði hinnar æðri listar,
að ástæða væri til að gera und-
antekningu frá almennum regl-
um hennar vegna. Mun og
mörgum hafa íundizt, að djass-
listin sé ekki svo nákvæm og
fín, að ekki mætti duga að
flytja hana inn á grammófón-
plötum,
Þjóðviljinn hefir oft talað um
nauðsynlegan gjaldeyrissparnað
og fellur þungt, ef þjóðin skyldi
þurfa að taka skyndilán. En
nauðsyn brýtur lög,. Og hér vair
farið út yfir þan takmörk, sem
Þjóðviljinn gatt sett sér.
t
Blaðið hóf; ádeilun á ríkis--
stjórnina og þá sérstaklegs;
dómsmálaráðherran.n, vegn.a
þess, að djasssveitin frá Ameríku
fékk ekki að koma. Og til þeas
að hafa nú ekki ádeilurnar al-
veg bragðlausar, var t'alað um
ofsóknir og hatur í ipví sam-
bandi. Þessar ráðstaf.anir áttu
að vera ofsókn og sf,jórnast af
hatri.
Það vantaði ekkf, að Þjóð-
viljinn myndi og, kynni sitt
gamla og rétta r jrðalag, þegar
köllun hans varð. sú, að berjast
fyrir útbreiðslu hinna amerísku
áhrifaí á íslar,di.
Hitt er amnað mál, hvort
þessi skynd ilegu hughvörf eru
líkleg til að safna sveitum liðs-
ins aftur og fylla tvístraðar
hjarðir h.ins sósialiska liðs nýrri
baráttugieði og trú á köllun
sína og ,^ögulega nauði yn.“
Tillögur Austfirðinga um
stjórnarskrá ÉsBands
A Fjórðungsþingi Austfirð-
inga 1946 var samþykkt svo-
felld tillaga:
„Fjórðungsþingið samþykkir
að kjósa þriggja manna nefnd
til þess áð éera tillögur um
breytingar á stjórnarskrá lýð-
veldisins, er einkum miði að því,
að valdsvið héraða verði aukið
frá því, sem nú er, til dæmis
með því, að landinu verði skipt
í fjórðunga eða fylki með hæfi-
legri sjálfsstjórn. Nefnd þessi
hafi eftir föngum samráð við
nefnd þá, sem Fjórðungsþing
Norðlendinga kaus í sama
skyni.“
í nefnd þá, sem um getur í
tillögunni, voru kosnir: Hjálm-
ar Vilhjálmsson, sýslumaður,
Jón Sigfússon, fyrrverandi
bæjarstjóri og Lúðvík Ingvars-
son, sýslumaður. Vegna margs
konar annríkis nefndarmanna
drógust nefndarstörf þangað til
seint á þessu sumri. Jón Sig-
son gat ekki tekið þátt í störf-
um nefndarinnar sökum las-
leika, en með samþykki forseta
fjórðungsþingsins kvöddu hinir
nefndarmennirnir Erlend Björns
son, bæjarstjóra, til starfa í
nefndinni í stað Jóns.
Nefndin hélt nokkra fundi og
varð sammála um að leggja
fyrir Fjórðungsþing Austfirð-
inga svofelldar tillögur um
nokkur meginatriði lýðveldis-
stjórnarskrár fyrir ísland.
I.
ísland er lýðveldi. Ríkisvald-
ið er hjá þjóðinni. Það deilist í
þrennt: löggjafarvald, fram-
kvæmdarvald og dómsvald.
Þjóðin felur Alþingi löggjafar-
valdið, forseta framkvæmdar-
valdið og dómstólum dóms-
valdið.
II.
Lanriinu skal skipt í fimmt-
unga:
1. fimmtungur, Höfuðfimmt-
ungur, verði Reykjavík, Hafnar-
fjörður og næsta nágrenni
þeirra.
2. fimmtungur, Vesturfimmt-
jungur, verði Borgarfjarðarsýsla
að og með Strandasýslu.
3. fimmtungur, Norðurfimmt-
ungur, verði Húnavatnssýsla að
og með Eyjafjarðarsýslu.
4. fimmtungur, Austurfimmt-
ungur, verði Þingeyj arsýsla að
og með Austur-Skaptafellssýslu.
5. fimmtungur, Suðurfimmt-
ungur, verði Vestur-Skaptafells-
sýsla að og með Kjósarsýslu, að
Vestmannaeyjum meðtöldum.
Hver fimmtungur verði stjórn-
arfarsleg heild með allvíðtæku
starfssv-iði og valdi í ýmsum
sármálum. Vald og starfssvið
fimmtunga skal ákveða með
lögum.
í hverjum fimmtungi skal
háð árlegt fimmtungsþing. Á
þingi þessu skulu sitja t. d. 15
fulltrúar, sem kosnir verða í
einmenningskj ördæmum með
sem jafnastri kjósendatölu.
Þing þessi velja stjórn fimmt-
ungsins.
III.
Alþingi skiptist í tvær deildir,
efri deild og neðri deild.
í efri deild skulu sitja 15 full-
trúar, 3 úr hverjum flmmtungi,
kosnir á fimmtungsþingum.
Kjörgengir eru aðeins menn
búsettir í fimmtungnum.
! í neðri deild skulu sitja 30
þingmenn kosnir í einmenn-
ingskjördæmum. Kjördæma-
skipun skal þannig háttað, að
sem næst jafnmargir kjósend-
ur verði í hverju kjördæmi og
skulu kjördæmi að öðru leyti
ákveðin sem samfelldust og
: heillegust, eftir því sem stað-
j hættir leyfa. Sveitarfélagi má
ekki skipta milli kjördæma,
nema hvor eða hver hluti verði
meginhluti kjördæmis.
Kjördæmaskipun skal endur-
skoðuð á 10 ára fresti og þá
gerðar á henni þær breytingar,
sem nauðsynlegar reynast til
þess, að fylgt verði áðurgreindri
meginreglu um jafna kjósenda-
tölu í kjördæmum. Endurskoð-
un þessi skal gerð af þriggja
manna nefnd. Skal einn nefnd-
armanna tilnefndur af Fimmt-
ardómi, annar af Alþingi og
hinn þriðji af forseta.
Engum fimmtungi má skipta
í fleiri en 10 kjördæmi.
Báðar þingdeildir og forseti
mega hafa frumkvæði að laga-
setningu. Forseti skal leggja
frumvarp til fjárlaga fyrir
hvert reglulegt Alþingi eigi síð-
ar en viku eftir að þing kemur
saman.
! Ef lagafrumvarp, sem sam-
þykkt hefir verið í annarri
deild þingsins, er fellt í hinni,
skal það afgreitt í sameinuðu
þingi, nema fellt hafi verið með
I 4/5 hlutum atkvæða í annarri
hvorri þingdeild.
Ekkert frumvarp má hljóta
fullnaðarafgreiðslu sem lög frá
Alþingi, fyrr en 'forseta hefir
gefizt nægilegur frestur til að
skýra þinginu frá viðhorfi sínu
! til frumvarpsins.
í Forsetinn getur látið fram
í fara þjóðaratkvæðagreiðslu um
lagasetningu og falla þá lög úr
gildi, ef meiri hluti atkvæða
fellir þau við þá atkvæða-
greiðslu.
Þegar brýna nauðsyn ber til
og Alþingi situr ekki, geta for-
setar Alþingis, eftir beiðni for-
seta lýðveldisins, sett bráða-
birgðalög. Ætíð skulu þau lögð
.fyrir næsta Alþing á eftir.
IV.
Um mjólkurafgreiðsluna í bænum
talaði maður vestan úr bæ við mig í
gær og fannst mér það vera gert af
fullri sanngirni. Hann talaði um bið-
raðirnar og leiðindin 1 sambandi vlð
þær, en talaði þó jafnframt eins og
aðrir um þá miklu framför, sem orðið
hefir í þeim efnum síðustu árin, þar
sem fólkið stendur nú i skipulegum
röðum, en er hætt að ryðjast og troð-
ast. En þessi góði maður benti á það,
að biðtimi margra myndi styttast til
muna, eí hætt yrði að afgreiða brauð
og kökur í mjólkurbúðunum þann
tíma á morgnana, sem aðsóknin er
mest. Sömuleiðis þyrfti að gæta þess,
að ekki yrðu sjálfráð og viðráðanleg
vanhöld á þvi, að stúlkur mættu til
afgreiðslustarfa, þegar mest reynir á,
t. d. á sunnudagsmorgnum.
Mér finnst sjálfsagt að koma þess-
um athugunum á framfæri til um-
hugsunar og umræðu.
Það er annars margt um mjólkur-
skortinn talað, og af takmörkuðum
skilningi. En eitt ættum við öll að
geta verið sammála U|m, og það er að
setja okkur það tatímark, að þetta
verði síðasti veturinn, sem fólkið í
bænum fær ekki mjólk, rjóma, skyr
o. s. frv. eins og það vill. Við getum
nefnilega glatt okkur við það, að það
er óþarfi að láta þetta verða svona
framvegis. En ef við viljum komast
hjá því, þurfum við að styðja heil-
brigða þróun atvinnulífs og fram-
leiðslu með fjölþættum ráðum, svo
Forseti skal kjörinn beinum
kosningum af þeim, er kosn-
ingarétt hafa til Alþingis. Það
forsetaefni, sem flest fær at-
kvæði, er rétt kjörinn forseti.
Hvert forsetaefni skal hafa
' varamann.
! Heimilt skal sameinuðu Al-
þingi að samþykkja rökstudda
tillögu um vantraust á ríkis-
stjórn forseta. Ef slík tillaga
verður samþykkt, skulu fara
fram almennar kosningar til
Alþingis. Jafnframt skulu fara
fram forsetakosningar og fer
forseti þá frá, nema hann verði:
endurkjörinn. Verði forseti end- !
urkjörinn, má ekki bera fram;
á Alþingi vantrauststillögu á
ríkisstjórn hans í 2 ár.
Ef Alþingi afgreiðir ekki fjár-
lög, áður en fjárhagsár hefst,
skal greiðslum úr ríkissjóði hag-
að eftir fjárlagafrumvarpi for-
seta það fjárhagsár allt.
V.
Með dómsvald í héruðum fara
fimmtungsdómstólar. Fimmt-
ungsþing velur menn í fimmt-
ungsdómstóla. Fimmtardómur
skipaður fimm mönnum er á-'
frýjunardómstóll. Efri deild Al- ‘
þingis velur fimmtardómara og
veitir þeim lausn. Dómarar eru !
ekki kjörgengir til fimmtungs-
þinga eða Alþingis. Dómsvald-
inu skal skipað með lögum.
Tillögur þessar voru sam-,
þykktar á síðasta fjórðungs-
þingi Austfirðinga. Þeim fylgdi
greinargerð, sem birtast mun
hér í blaðinu á morgun. 1
að ræktun landsins og búnaðarhættlr
komizt í betra horf.
í baðstofuhjali 1. þ. m. var lítils-
háttar minnst á útvarpsmessur. Sam-
kvæmt þeim upplýsingum, sem ég hefi
aflað mér síðan, mun útvarpsráð á-
kveða í hvert sinn, hvaðan messu
skuli útvarpað, án þess að vita jafn-
framt hvaða prestur messi þar þá.
Þannig flytja stundum prestar utan
af landi útvarpsmessur, án þess að
útvarpsráð hafi nokkuð til þess gert,
bara af því, að svo hittist á, að þeir
stíga í stólinn í Dómkirkjunni þann
dag, sem útvarpsmessan fellur á hana.
irigimar Jörgensson skrifar okkur
línu í tilefni af þvi, sem þarna var
sagt um messur og presta. Þó að í
þessu stutta bréfi séu tilvitnanir út í
bláinn, — höfð eftir baðstofuhjalinu
innan tilvísunarmerkja orð, sem þar
höfðu aldrei staðið og svo klikkt út
með furðulegum ónotum um afmælis-
hátíð prestaskólans, er þó sjálfsagt
að birta það sem mestu máli skiptir.
Ingimar segir svo:
„Ef Pétri landsliornasirkli væri um-
hugað um bdlskap kirkjunnar, þá
hefði þessi rödd aldrei komið fram og
því síður að boðun orðsins hjá séra
Sigurjóni væri einstrengings\eg. Þó að
maður hafi ekki skynjað leyndardóma
trúarinnar, þá er maður engu að síður
fullur þakklætis og gleði yfir því, að
kirkjan skuli hafa einmitt í þjónustu
sinni jafn sannleikselskandi þjón og
séra Sigurjón er. Þeir, sem sækja
messur í Austurbæjarskólann, verða
þess ekki lengi duldir, hvor prestanna
fær fleiri kirkjugesti. Og þá sérstak-
lega á meðal æskunnar."
Það þýðir ekki að deila við dómar-
ann, og Ingimar rannsakar hjörtun og
finnur að Pétri er ekki umhugað um
boðskap kirkjunnar. Hér skal á engan
hátt gert lítið úr viðurkenningarorð-
unum um séra Sigurjón, eða efast um
einlægni hans og sannleiksást. En
hitt stend ég við, að þar sem tveir
prestar eru í sama prestakalli og fara
nokkuð sína leið hvor í „boðun orðs-
ins,“ þá er það „einhæfara" að láta
alltaf þann sama koma í útvarpið. Ég
hafði ekkert á móti því að séra Sig-
urjón kæmi í útvarpið og tók það
skýrt fram, þó að ég segði eins og var,
að mér þætti guðfræði hans óaðgengi-
leg, persónulega fyrir minn smekk.
En hvað sem Ingimar ályktar, leyfi
ég mér að halda, að betur muni
kirkjan ná til fólksins, með því að
leggja áherzluna á þann boðskap, sem
nær til hjartans, þroskaleiðir hins
breyzka manns í kristilegu siðgæði,
guðdómlega vernd og kærleika, auð-
mýkt hjartans og einlægni, heldur en
flóknar og strembnar guðfræðikenn-
ingar eingöngu.
Pétur landshornasirkill.
Á slóSuiu Vestur-Islemlinga — IV.
Þættir úr iífi Skagfiröings
Að undanförnu hefir orðið nokkurt hlé á þáttum þeim, sem
Jón Helgason blaðamaður hefir skrifað fyrir blaðið um Vestur-
íslendingá, byggð þeirra og störf. Mun hann nú'taka þráðinn upp
að nýju og skrifa nokkra þætti til viðbótar.
Ég hafði dvalið um hríð á
Gimli á Nýja-íslandi, en nú var
júlímánuður að telja út, og ég
hafði ákveðið að halda ferð
minni áfram niður til Riverton,
annars bæjar í nágrenni Winni-
pegsvatns, og þaðan út í Mikley,
allstóra eyju í Winnipegvatni.
Dagurinn var að kvöldi kominn,
og mjúklátt húmið lá eins og
voðfelldur hjúpur yfir vatninu,
bænum og skógivöxnu slétt-
lendinu. Hvarvetna ríkti friður
og kyrrð.
Meðal margra vina, sem ég
hafði eignazt á Gimli, var mið-
aldra Skagfirðingur, Stefán Ei-
ríksson frá Djúpadal, eftirlits-
maður í gistihúsinu. Það atvik-
aðist svo þetta kvöld, að við
settumst saman úti á dyra-
þrepið fyrir framan gistihús-
ið og tókum að rabba
um eitt og annað, eins og
reyndar svo oft. En það varð
meira úr rabbi okkar þetta
kvöld en oft áður. Þetta var
eitt af þessum kyrrlátu kvöld-
um, þegar mönnum er svo miklu
auðveldara að komast í andlega
nálægð hvern við annan held-
ur en endranær. Skorkvikindin
tístu og suðuðu í grasinu, eld-
flugurnar flögruðu fram og aft-
ur og drógu á eftir sér leiftrandi
rákir og slettiflugan, þetta und-
arlega fóstur Winnipegvatns,
var nýkomin og þakti nú alla
ljósastaura í bænum, svo að
þeir sýndust alloðnir, og kúrði
í stórum breiðum á húsveggjun-
um, þar sem einhverja birtu
bar á — 'þessi skrítna skepna,
sem aðeins kvað lifa fáeinar
klukkustundir og engin veit af
nema svo sem eina viku um
mitt sumarið. Ef maður steig á
gangstéttirnar, brast og gnast
undir fæti manns, því að þar
moraði af aðframkomnum sletti-
flugum eða dauðum búkum
þeirra. Hætti maður sér út í
grasið, flugu upp stórir flotar
af þumlungslöngum slettiflug-
um, sem settust utan á mann.
Og liti maður niður 1 skurðina
meðfram götunum, gat þar að
líta hrannir af þessum kvik-
indum, er lokið höfðu lífshlut-
verki sínu.
Svona lifir í huga mér svip-
mynd þessa hljóðláta kvölds, og
ég furða mig sannast að segja
ekkert á því, þótt Stefán frá
Djúpadal léti tælast til þess að
rifja upp sitthvað af því, sem
fyrir hann hafði borið á við-
burðaríkri og tilbreytingasamri
ævi, þótt enn sé hann að kalla
ungur maður. Töfrar kvöldsins
lokkuðu fram minningarnar.
Stefán Eiríksson er ekki
fæddur vestan hafs, og hann
fór meira að segja ekki vestur
fyrr en löngu eftir að hinum eig-
inlegu vesturferðum var lokið.
Hann hafði í æsku stundað nám
í skólanum á Eiðum í Fljóts-
dalshéraði. En árið 1925 réði
hann vesturför, ásamt þremur
ungum íslendingum, sem nú
munu allir fallnir í valinn. Fara
hér á eftir þættir úr frásögn
Stefáns þetta kvöld. En þótt
mörgu sé sleppt, vona ég, að af
þeim jnegi ráða, að ævintýra-
ríkt hefir verið líf sumra ís-
lendinga vestan hafs, og svo og
hitt, að ekki hafa landarnir
síður komizt í harðræði þar
heldur en á gamla landinu —
,og það jafnvel á síðustu ára-
tugum.
— Ég fór fyrst vestur í
Saskatchewan, sagði Stefán, og
þar vann ég fyrsta sumarið mitt
í Ameríku hjá íslenzkum bónda,
Hákoni Kristjánssyni, ættuðum
úr Þingeyjarsýslu. Um haustið
sneri ég aftur til Winnipeg og
hvarf að því ráði að læra hár-
skurð og rakstur. Við þau störf
vann ég síðan við og við í
fimmtán ár, ýmist í Winnipeg,
Gimli, Riverton og Langruth
við Manitóbavatn. En það Alar
einhvern veginn eins og þessi
rólegu störf fullnægðu mér ekki
til lengdar. Og svo axlaði ég
skinn mín og réði mig í nýja
vist.
Á þessum árum voru í undir-
búningi miklar framkvæmdir í
Churchill við Hudsonflóa. Það
átti að gera þar hafskipa-
bryggju mikla og ýmislegt
fleira, er orðið gat staðnum til
vaxtar og viðgangs. Ég réði mig
þar til starfa. Þar var ég að
mestu í þrjú ár. Fyrst vann
ég við að flytja vörur og vistir
á hundasleðum frá Port Nelson
við Hudsonflóa norður til Chur-
chill. Á þessum árum var að-
eins einn kofi í Churchill, þótt
nú sé þar allálitlegur bær. íbú-
ar landsins norðan við Chur-
chill voru eingöngu Eskimóar,
en kringum Port Nelson áttu
Indíánar heima.
Leiðin frá Port Nelson norð-
ur til Churchill er á þriðja
hundrað mílur, og vorum við
þrjár til fjórar vikur að fara
þá leið fram og til baka. Alla
leiðina var yfir ísa að fara og
sást hvergi til lands. Við flutn-
ingamennirnir voru um tuttugu
og höfðum sextíu hunda, svo
að þetta var heil lest. Fyrsta
veturinn voru geysilegar frost-
hörkur og þessi ferðalög ákaf-
lega harðsótt. Helmingurinn af
hundum okkar fraus í hel
grimmustu frostnæturnar. Það
er siður að binda dráttarhunda
við sleðana á næturnar, og ef
ekki skefldi yfir þá, máttum við
eins vel búast við, að einn eða
fleiri væru dauðir að morgni.
Næsta vetur var því hætt að
nota hunda og fengnar drátt-
arvélar í staðinn.
Á sumrin vann ég við hafn-
argerðina í Churchill. Þar var
Hudsonflóafélagið alls ráðandi
og okraði miskunnarlaust á
Eskimóunum og Indíánunum.
Enginn annar mátti verzla við
þá. Sokkar úr verksmiðjum
voru seldir á þrjá dollara í
Churchill, eldspýtnastokkur á
einn dollar, tóbakspund á fimm,
hveitisekkur á hundrað. Þannig
voru kjörin. Varning lands-
manna keypti félagið aftur á
móti fyrir smánarverð og vakti
auðvitað yfir því, að aðrir seild-
ust þar ekki til kaupa. Verðið
(Framhald á 4. síöuj