Tíminn - 22.10.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMIjVTV, miðvikndagiim 22. okt. 1947
Miðvihudagur 22. okt.
Þjóðin bíður
4
Af og til berast fréttir af ýmis
konar mannfundum, þar sem
'dýrtíðarmálin hafa verið rædd
og gerðar ályktanir um þau.
Þetta eru sundurleitar og ólíkar
samkomur, (fulltrúafundir
ýmsra héraða og stétta o. s. frv.
En segja má þó, að svo sem
einróma berist nú frá þeim
þær kröfur, að dýrtíðarvanda-
málið sé leyst, svo að hægt sé
að reka útflutningsatvinnuvegi
hér á landi.
Þetta eru mikij tíðindi og góð.
Þau sanna það, að nú skilur
þjóðin hvernig komið er og veit
hvað verður að gera, svo að hún
geti unnið fyrir sér framvegis.
Svo mikið er nú breytt orðið,
og þó er aðeins eitt ár, síðan
Bjarni Snæbjörnsson lýsti því
í Mbl., hvernig ýmsir, sem sæju
að hverju færi, kysu heldur að
þegja um horfurnar, en mæla
varnaðarorðum, og verða þess
vegna stimplaðir bölsýnir aftur-
haldsmenn.
Þessi breyting er nauðsynleg,
því að það er hennar vegna, sem
þjóðin er nú viðbúin að fallast
á og taka á sig þær byrðar og
óþægindi, sem nauðsynlegt
kann að reynast.
Þetta þýðir þó ekki það, að
fólkið láti fortakslaust bjóða sér
hvað sem er. Svo er ekki og fer
það betur. En hitt skilja menn,
að nauðsyn krefur að ýmislegt
sé gert, sem óþægilega snertir
menn að ýmsu leyti. En slíku
er vel tekið ef fólki finnst að
gætt sé jafnréttis og mönnum
ekki mismunað.
Þetta hefir reynslan þegar
sýnt. Menn taka vel aðgerðum,
sem þeim finnst þó að hefði
getað verið heppilegri og skyn-
samlegri, — aðeins ef allir eru
jafnir fyrir þeim.
Þannig er nú málum komið á
þá leið, að þjóðin bíður eftir
því, að sú forysta, sem hún hefir
valið sér, hefjist handa um
lausn dýrtíðarmálsins.
Nú þarf ekki að eyða tíma í
það, að karpa við menn um það,
hvort nokkurn tíma muni þurfa
að minnka dýrtíðina og færa
verðlagsmálin til samræmis við
aðrar þjóðia. Þó að einhver
kynni að vilja gera sig að undri
með því að mæla slíkt yrði hon-
um ekki léð eyra. Nú vilja menn
ræða það eitt, hvað tiltækileg-
ast og réttast sé að gera til að
komast úr ógöngunum.
Ríkisstjórn og Alþingi eiga
hér óvenjulega mikilvægt tæki-
færi. Nauðsyn þjóðarinnar á
lausn dýrtíðarmálsins er ský-
laus og ótvíræð. Allir óttast
verðbólguna og þrá það, að hún
verði sigruð og kveðin niður..
Slíkt ástand sem nú, að þjóðin
bíði öll I eftirvæntingu eftir
lausnarorðunum frá þingi og
stjórn, er sannarlega fremur
óvenjulegt. En á slíkri stund
getur réttlát og sköruleg stjórn
unnið sér hylli og traust al-
mennings.
Það er mikið verk að skapa
sér rökstudda skoðun um það,
með hverjum úrræðum réttast
sé að lækna dýrtíðarmeinið. Og
jafnan mun nokkuð bera I milli
er menn kjó,sa sér leiðir í þeim
efnum. En hér verður þó að
finna samkomulag og hefjast
handa á grundvelli þess.
Þjóðin bíður eftir þvi að rikis-
stjórn og Alþingi hefjist handa,
Vonandi þarf ekki lengi að
bíða úr þvi, sem komið er.
Mannfjöldinn á íslandi
í nýútkomnum Hagtíffindum birtist yfirlit um mannfjöldann á
íslandi í árslok 1946. Samkvæmt því voru íbúar landsins þá nær
133 þús. og hafði fjöígaff á árinu um 2.400. Þar sem mörgum
mun þykja þetta yfirlit Hagtíffindanna frófflegt, fer þaff orffrétt
hér á eftir:
Eftirfarandi yfirlit sýnir
mannfjöldann á öllu landinu í
árslok 1946. Er þar farið eftir
manntali prestanna, nema í
Reykjavík, Hafnarfirði og Vest-
mannaeyjum. Þar er farið eftir
bæjarmanntölum, sem tekin eru
af bæjarstjórunum í október-
eða nóvembermánuði. Til sam-
anburðar er settur mannfjöld-
inn eftir tilsvarandi manntöl-
um næsta ár á undan.
Kaupstaðir: 1945 1946
Reykjavík 46 578 48 954
Hafnarfjörður 4 249 4 466
Akranes 2 168 2 ®21
ísafjörður 2 919 2 870
Siglufjörður 2 877 2 967
Ólafsfjörður 909 915
Akureyri 6144 6180
Seyðisfjörður 821 811
Neskaupstaður 1193 1243
Vestmannaeyjar 3 588 3 478
Samtals 71446 74 205
Sýslur:
Gullbringu- og Kjósars. 6 512 7 052
Borgarfjarðarsýsla .... 1251 1247
Mýrasýsla 1767 1788
Snæfellsnessýsla 3 355 3 194
Dalasýsla 1361 1293
Barðastrandarsýsla .... 2 865 2 786
ísafjarðarsýsla 4 393 4 204
Strandasýsla 2 090 2 089
Húnavatnssýsla 3 426 , 3 422
Skagafjarðarsýsla .... 3 790 3 731
Eyjafjarðarsýsla 4 476 4 401
Þingeyjarsýsla 5 830 5 770
Norður-Múlasýsla .... 2 536 2 481
Suður-Múlasýsla 4 118 4 079
Austur-Skaftafellss. 1 152 1 129
Vestur-Skaftafelss 1520 1499
Rangárvallasýsla 3 188 3 062
Árnessýsla 5 280 5 318
Samtals 58 910 58 545
Alls á öllu landinu 130 356 132 750
Við bæjarmanntölin í Reykja-
vík voru alls skrásettir 48186
manns árið 1945 og 51 011 árið
1946, en þar af voru taldir.eiga
lögheimili annars staðar 1608
árið 1945 og 2057 árið 1946.
Heimilisfastur mannfjöldi í
Reykjavík verður samkvæmt því
46 578 árið 1945, en 48 954 árið
1946. Að vísu munu tölur þessar
Pétur Sigurðsson:
vera heldur of lágar, en hins
vegar mundi manntalið sjálf-
sagt verða of hátt, ef taldir
væru allir þeir, sem skrásettir
eru við bæjarmanntalið I
Reykjavík, því að meirihluti
þeirra sem taldir eru eiga lög-
heimili utanbæjar, mun líka
vera talinn þar. Hefir því verið
valin lægri tala bæjarmanntals-
ins, enda þótt hún muni vera
heldur lægri heldur en raun-
verulega heimilisfastur mann-
fjöldi.
Þegar borin eru saman árs-
manntölin 1945 og 1946, þá 'sést,
að mannfjölgun á öllu landinu
árið 1946 hefir verið 2324 manns
eða 1.8%. Er það minni fjölgun
heldur en árið á undan, er hún
var 2565 manns eða 2.0%. Árið
1944 var hún hins vegar ekki
nema 1.4%.
Fólki í kaupstöðunum hefir
fjölgað árið 1946 um 2759 manns
eða 3.9%. En í sýslunum hefir
fólkinu fækkað um 365 manns
eða um 0.6%. í Reykjavík hefir
fólki fjölgað um 2376 manns eða
5.1%. í 6 af hinum kaupstöðun-
um hefir fólki fjölgað nokkuð,
en fækkað I 3, Vestmannaeyj-
um, ísafirði og Seyðisfirði.
Mannfjöldinn í kauptúnum og
þorpum með fleirum en 300
íbúum hefir verið sem hér segir:
1945 1946
Keflavík 1 762 1886
Borgarnes 650 671
Sandur 376 356
Ólafsvík 464 452
Stykkishólmur 698 705
Patreksfjörður 790 816
Bíldudalur 371 374
Þingeyri í Dýrafirði .. 335 334
Flateyri i Önundarf... 423 440
Suðureyri í Súg.f. .. 336 333
Bolungarvík 613 638
Hnífsdalur 304 (298)
Hólmavik 361 368
Blönduós 401 418
Skagaströnd 340 398
Sauðárkrókur 929 926
Dalvík 520 540
Hrisey 354 346
Glerárþorp 436 466
Húsavík 1 123 1 164
Raufarhöfn 347 327
Þóa'shöfn 316 Í317
Eskifjörður 720 704
Búðareyri í Reyðarf... 387 385
Búðir í Fáskrúðsf. .. 583 587
Höfn í Hornafirði .... 327 327
Stokkseyri 483 464
Eyrarbakki 554 566
Selfoss 457 684
Hveragerði 377 399
9 Samtals 16 140 16 391
(+ 298)
Auk kaupstaðanna hafa 29
kauptún og þorp haft meira en
300 íbúa, og er það einu færra
en árið áður, því að íbúatala
Hnífsdals komst niður fyrir 300.
í þessum 29 kauptúnum hefir
fólkinu fjölgað alls um 555
manns eða 3.5%. í 18 af þorpum
þessum hefir fólki fjölgað, en I
10 hefir orðið nokkur fækkun,
og eitt hefir staðið í stað.
Þegar íbúatala 1 kauptúnum
með meiru en 300 manns er
dregin frá mannfjöldanum í
sýslunum, þá kemur fram íbúa-
tala sveitanna að meðtöldum
þorpum innan við 300 manns.
Þessi íbúatala var 43 074 í árs-
lok 1945 (Hnífsdalur ekki frá-
talinn), en 42 154 í árslok 1946.
Árið 1946 hefir þá orðið fækkun
í sveitunum um 920 manns eða
um 2.1%.
Tjón norskra bænda
af Irarrkunum
Það er talið að tjón bænda í Noregi
af þurrkunum miklu í sumar nemi að
minnsta kosti 100 miljónum króna, og
ber þá að minnast þess, að króna í
Noregi er annað og meira en króna á
íslancVi.
Landbúnaðarnefnd stórþingsins hef-
ir undanfarið glímt við það verkefni
að finna hvað tiltækilegast væri að
gera til hjálpar þeim sveitum, sem
þurrkarnir hafa leikið sárast.
Gerviregn i Ameríku
Það hefir verið þurrkasamt sums
staðar í Ameríku i sumar. Það hefir
því árað vel fyrir þá, sem gera vilja
gerviregn og hafa ýmsar tilraunir
verið gerðar 1 því skyni. í Bichmond í
Virginíu heppnaðist flugmanni, sem
flaug upp með 25 kg. af kolsýrusnjó,
að fá blessaða skúr, sem bjargaði
miklum gróðri, sem lá við skrælnun.
Almenna bindindisfræðslu
þarf aö skipuleggja
Almenna bindindisfræðslu og
bindindsstarfsemi i landinu
þarf að skipuleggja betur en nú
er. Getum við í þessu lært tölu-
vert af nágrannaþjóðum okkar,
Svíum og Norðmönnum.
Því verður ekki neitað, að hér
á landi á bindindisstarfsemin
miklu og góðu fylgi að fagna,
en það eru sundurleitir og
sundurdreifðir kraftar og hvorki
sóknarliðið né bindindisfræðsl-
an nægilega vel skipulagt.
Á leið minni heim frá há-
stúkuþinginu og norræna bind-
indisþinginu í Stokkhólmi s.l.
sumar kom ég við í Osló og átti
þá tal við skrifstofustjórann á
skrifstofu Bindindisráðs ríkis-
ins í Noregi. Það er þess virði
fyrir bindindismann að líta þar
inn. Þessi skrifstofa sér um
mikið verk og er að. vissu leyti
miðstöð og tengiliður þeirra
fræjS^iuKrafta, stofnana og fé-
laga, «em vinna að bindindis-
stapíi (laruKnu.
tm ýpisar góðar upplýs-
ingBr hJá akrlfstofustj óranum
og ftllmikinn bunka af skjölum
og skilríkjum viðvíkjandi þess-
um málum. Hið nýjasta á döf-
inni hjá þeim, er að ríkið launi
að fullu eða nokkru leyti 8
fræðara (instruktöre), er starfi
á vegum hinna ýmsu félaga í
landinu. Til þessa ráðs er ekki
gripið að ástæðulausu. Drykkju-
skapur hefir farið mjög vaxandi
og ekki sízt meðal æskumanna
og kvenna. Norska stjórnin
horfir ekki róleg á slíkt og Stór-
þing Norðmanna ekki heldur.
Helmingur þingmannanna eru
algerir bindindismenn.
Áfengisneyzla hefir aukizt í
Noregi um 83 prósent á árunum
1939—1946. Hér er um sterka
drykki að ræöa. Aftur á móti
minnkaði neyzla veikari vín-
tegunda um 53% 1939—1945, en
óx næstúm fjórfallt 1945—1947.
Áfengisútsölurnar eru nú 44 í
19 borgum og bæjum samtals.
Þeir sem lentu í höndum lög-
reglunnar árið 1946 sökum
drykkjuskapar voru 42,515, en
1939 voru þeir 37,844.
Slík afbrot í borgum, sem
hafa útsölur voru árið 1939 48
á hvert þúsund íbúa, en aðeins
23 á hvert þúsund í þeim bæj-
um, sem ekki höfðu áfengisút-
sölur. Það er meira en helmings
munur og má af þessu nokkuð
læra. Sýnir það sig alltaf, að
mest er drukkið, þar sem auð-
veldast er að ná í áfengið, pg
allar afleiðingar í hlutfalli við
það.
Svíar eru flestum eða öllum
þjóðum fremri í bindindisstarf-
seminni. Árið 1939 veitti sænska
ríkið fé til að launa tvo fræðara
(instruktöra) en á stríðsárun-
um var þeim fjölgað i 10. Nú
hafa Norðmenn horft á þessa
I fyrirmynd. Bindindismanna-
| deildin í Norska Stórþinginu
sneri sér til Statens Edruelig-
hedsráds — Bindindisráðs rikis-
ins og spurði um álit þess/á
ráðningu nokkurra slíkra fræð-
ara þar í landi. Bindindisráð
ríkisins sneri sér til hinna ýmsu
bindindisfélaga og sambanda 1
landinu og spurði um álit þeirra
og þörf. Fékk greinargóð svör
frá þeim öllum, dró það svo allt
saman í sem stytzt mál, samdi
sundurliðaða og vandaða álits-
gerð og lét þar með fylgja yfirlit
um reynslu Svía í þessum mál-
um og sendi inn til hlutaðeig-
andi ráðuneytis. í þessari rök-
studdu og vel grunduðu álits-
gerð er lagt til að norska ríkið
launl að öllu eða mestu leyti
átta fræðara, er vinnl að bind-
193. blað
Hrossin á landbúnaðarsýning-
unni og dómarnir um bau
Hinn 9. júlí s.l. gerir Runólf-
ur sandgræðslustjóri grein fyrir
mati á hrossum Landbúnaðar-
sýningarinnar.
Einnig tekur hann þar til um-
ræðu hvað afkvæmi Þokka frá
Brún standi langt að baki af-
kvæmum Blakks frá Árnanesi,
Roða, Skugga og Kára.
Ástæðan fyrir því, að ég
skrifa þessar línur, er sú að ég
geri ráð fyrir að menn vilji enn
sem fyrr, hafa það er sannar
reynist.
Theodór Arnbjarnarson leit
svo á, að hross okkar Mýrdæla,
væru væn og þroskamikil. Hann
útvegaði okkur Þokka sem kyn-
bótahest og veitti honum síðar
1. verðlaun fyrir afkvæmi.
Enginn þarf að efa að það
hafi verið annað en réttmætt,
svo djúpur og næmur var skiln-
ingur hans á þeim efnum, sem
mörgum öðrum. Elnnig hefir
Gunnar Bjarnason veitt Þokka
1. verðlaun fyrir afkvæmi og
man ég ekki til að ég hafi heyrt
eða séð mat hrossaræktarráðu-
nautanna á Þokka véfengt á
neinn hátt.
En nú kveður við annan tón
eftir Landbúnaðarsýninguna, er
Runólfur Sveinsson fer að lýsa
afkvæmum Þokka sem heild, en
um þau segir hann:
„Afkvæmi Þokka eru smá og
einhæf í gangi,“ og rekur það
svo að þau muni sækja smæð-
ina í móðurætt Þokka. Runólf-
ur getur þess þó að faðir Þokka
Hárekur var stór og vænn hest-
ur, en hins getur hann ekki að
Hárekur hafði mikinn arfgeng-
isþrótt.
Eftirfarandi lýsing á nokkr-
um sonum og dætrum Þokka,
ætti að geta gefið mönnum
nokkra hugmynd um afkvæmi
hans, og geta menn af henni,
að ég vona, gert sér grein fyrir,
hvort áðurnefndur dómur sand-
græðslustjórans er á rökum
byggður. Af sonum Þokka má
fyrst frægan telja, hestagullið
Grána Bergs Magnússonar í
Steinum undir Eyjafjöllum.
Gráni er um 58 þuml. á hæð, eða
fullkomlega eins stór og hestar
þeir er stærstir voru á Land-
búnaðarsýningunni. Er hann
fjörhestur, fagurlega reistur og
framúrskarandi ganghestur í
öllum gangi.
Annar er Gráni Sigurðar Eyj-
ólfssonar á Hvoli I Mýrdal, sama
lýsing á við hann að mestu leyti.
Þó er hann ekki jafn gamm-
vakur og nafni hans í Steinum
og nærri 1 þuml. lægri.
Þriðji er Jarpur Jóns Hall-
dórssonar í Suður-Vík. Jarpur
er þessara hesta hvað mestur á
velli, fagur, ofsafjörugur og
gammur vakur.
Fjórði Litfari Jóns Þorsteins-
sonar í Norður-Vík. Litfari er
um 58 þuml. á hæð, töltari
ágætur, vilji góður, en er ekki
ennþá fulltaminn, væri hann
rétt nefndur Glæsir.
Fimmti er Jötunn Tómasar
Lárussonar i Álftagröf, er hann
um 58 þuml. á hæð, að öllu mjög
6 ■
fagur hestur, er hann þó nær
eingöngu notaður til dráttar og
á fáa sér líka til þeirra hlitfa.
Sjötti er Rauður Sæmundar
Þorsteinssonar i Hryggjum, er
því nær jafnstór áðurnefndum
hestum og með afbrigðum vel
byggður dráttarhestur.
Sjöundi og áttundi eru þeir
Gráni jtsleifs í Drangshlíð og
Þorri Sigsteins á Blikastöðum,
báðir nær 58 þuml. á hæð og
ágætir dráttarhestar.
Níundi er Gráni Tómasar í
Sólheimahjáleigu. Gráni er um
57 þuml. á hæð, er ekki fulltam-
inn, en viljastór, töltgengur og
framúrskarandi vel gerður
hestur.
Tíundi er Þróttur, nú kyn-
bótahestur norður í Reykja-
hverfi. Þrótt hefi ég ekki séð
síðan hann fór frá mér, þá vet-
urgamall, en mér var sagt af
manni að norðan, að hann teldi
Þrótt standa fullkomlega jafn-
fætis stærstu og fegurstu hest-
um þeim er á Landbúnaðarsýn-
ingunni voru. Alsystir Þróttar
er Rauðka Tómasar á Hrútafelli.
Hún er 57 þuml. á hæð, viljug og
(Framahld á 3. síöu)
indisfræðslu á vegum hinna
ýmsu bindindisfélaga í landinu.
Þau félagskerfi, sem töldu sig
hafa fulla þörf fyrir einn fræð-
ara hvert, eru þessi:
Norska albindindisfélagið,
Stórstúka Noregs (IOGT))
Bindindisfélag verkamanna,
Bl(.i krossinn,
Bindindisráð hinna kristnu
safnaða,
Samband bindindisfélaga bíl-
stjóra,
Norska góðtemplarareglan,
Samband góðtemplaraæsk-
unnar í Noregi.
Þrjú félög: Samband bind-
indisfélaga í skólum, bindindis-
félag kennara og bindindisfélag
járnbrautarstarfsmanna, töldu
sig geta sameinast um einn
fræðara.
Þetta mundi kosta norska
ríkið 60—80 þúsund kr. til við-
bótar því, sem það leggur fram
til bindindisstarfs og fram-
færslu áfengissjúklinga, sem er
á níunda hundrað þúsund krón-
ur. En ríkið selur áfengi fyrir
hátt á fjórða hundrað miljón-
ir króna. Og hvað er þá að horfa
í að verja einni miljón til sára-
bóta áfengisbölinu.
Það borgar sig aldrei að vinna
hálft verk. Hér hjá olfkur er allt
okkar bindindisstarf og allt þess
skipulag að nokkru leyti hálf-
verk, og er þó ekki hægt að
neita þvl, að margir einstakir
menn í landinu og margar stúk-
ur, og þá Stórstúka íslands hafa
lagt fram mikla krafta og fórn-
að miklu bindismálinu til fram-
dráttar. En allt það starf kemur
ekki að hálfum notum, sökum
þess að ekki er bætt úr hinni
brýnustu þörf með starfskrafta.
Nú veit ég ekki, hvort ríkis-
stjórn og Alþingi vill taka
hátíðlega tillögur frá mér í þess-
um efnum, en ég skal þó.áræða
að setja þær fram:
Ríkið á að launa 5 menn, er
starfi að bindindisfræðslu og
slíkum félagsmálum í landinu
Má hugsa sér þörfina á þessa
leið: Stórstúka íslands hefir
fulla þörf fyrir 2 erindreka eða
fræðara, íþróttasamband jós-
lands og Ungmennafélag ís-
lands gætu sennilega sameinast
um einn. Áfengisvarnarnefnd
kvenna hefði vafalaust gott af
að fá einn fastan starfsmann,
sem gæti þó sennilega lagt ein-
hverjum fleiri félögum lið. Sam-
band bindindisfélaga 1 skólum
þarf mjög nauðsynlega að hafa
einn slíkan fræðslustjóra.
Laun þessara fimm manna
þyrftu ekki að fara upp úr
125—50 þús. krónum, og senni-
lega gætu félögin sjálf séð um
ferðakostnað að miklu eða öllu
leyti.