Tíminn - 30.10.1947, Blaðsíða 2

2
Reykjavík, fimmtinlag’inn 30. okt. 1947
199. blað
Fimtntudufíur 30. oht.
Hættulegur mis-
skilningur
í útvarpsumræðunum um
skömmtunar- og innflutnings-
málin, sem fóru fram á þriðju-
dagskvöldið, gætti stórfellds
misskilnings hjá fulltrúum
jafnaðarmanna, Emil Jónssyni
og Finni Jónssyni. Emil komst
svo að orði, að meðferð þessara
mála væri aðeins smáatriði í
samanburði við lausn dýrtíðar-
málanna, og Finnur Jónsson
tók jafnvel munninn enn fyllri,
þegar hann var að gera lítið
úr þýðingu þessara mála.
Hér er um hinn hættulegasta
misskilning að ræða. Enginn ís-
lendingur ætti að vera svo ó-
sögufróður að vita það ekki af
reynslu sinnar eigin þjóðar, að
fátt skiptir meiru fyrir afkomu
alþýðu manna en hagstæð
verzlun. Fátt eða ekkert er því
raunar þýðingarmeira, þegar
grípa þarf til þeirra ráðstafana
að lækka kaup manna með ein-
um eða öðrum hætti, en að al-
menningur finni, að valdhaf-
arnir geri sitt ýtrasta til að
tryggja honum góða verzlun. —
Það getur einmitt oltið á því,
hvernig almenningur tekur
slíkum lækkunarjráðstöfurium,
hvort valdhafarnir beita valdi
sínu í verzlunarmálum meira til
hags almenningi eða 220 heild-
sölum. Finni almenningur að
minna sé hirt um hag hans en
hinna 220, er þess ekki að vænta,
að hann taki vel lækkunarráð-
stöfunum, sem hann myndi
annars sætta sig við, ef rétti-
lega væri á málum haldið og
þá ekki sízt á þeim málum, sem
saga íslendinga sýnir að framar
flestum öðrum málum eru mál
málanna, þ. e verzlunarmálin.
Það er alveg vonlaus viðleitni,
sem einkenndi málflutning
sumra ræðumannanna á þriðju-
dagskvöldið, að ætla að blekkja
almenning með sýndarreglum
þeim, sem brugðið er upp í
stjórnarsáttmálanum og fjár-
hagsráðslögunum. Þeim reglum
er ekki fylgt og ekki sjáanleg
nein viðleitni hjá meirihluta
ríkisstjórnarinnar til að fram-
fylgja þeim. Eina tilraunin;
sem gerð hefir verið til þess
að g'era þetta fyrirheit til neyt-
enda að veruleika, eru tillögur
þeirra Hermanns Jónassonar og
Sigtryggs Klemenssonar, sem
meirihluti r íkisstj órnarinnar
hefir hundsað fram að • þessu.
Sannleikurinn um fram-
kyæmd þessara mála er sá, að
enp er svo til að öllu leyti fylgt
kvótareglunni illræmdu, þ. e.
innflutningsleyfum er úthlutað
í samræmi við innflutning
verzlana á undariförnum árum.
Þannig er verzlunin klafabund-
in. Hinum lélegustu innflutn-
ingsverzlunum er veitt eins kon-
ar einokun. Stór hluti smákaup-
manna og neytenda eru neyddir
til að skipta við þær gegn vilja
sínum, sjálfum sér og þjóðinni
í heild til mikils óhags. Þetta
er raunar ekkert annað en end-
urtekning á verzlunaráþján-
inni í gamla daga, þegar menn
voru neyddir til að skipta við
ákveðna verzlun. Við þetta bæt-
ist svo, þegar innflutningurinn
• dregst saman, að innflutnings-
verzlunum virðist gért auðvelt
að selja meira og minna af vör-
um sínum á svörtum markaði.
Andstaðan gegn tillögum
þeirra Hermanns og Sigtryggs
stafar einvörðungu af því, að
Vopnfirðingur:
Staður fyrir sildarverk-
smiðju austanlands
í 8. tölublaði sjómannaþl. Vík-
ingur, þ. á., skrifar Grímur Þor-
kelscon stýrimaðr grein, sem
hann nefnir Hafnir — Hafn-
leysur — síldarverksmiðjur.
Ræðir hann þar um staðsetn-
ingu síldarverksmiðja á Norð-
Austurlandi. Grímur lýsir rétti-
lega erfiðleikum síldveiðiskipa á
svæðinu austan Langaness.
Bendir hann á veiðitjónið, sem
hlýzt af langri siglingu þaðan,
auk þess, s;em leiðin til Siglu-
fjarðar eða Eyjafjarðar sé oft
illfær. þrauthlöðnum smáskip-
um og missi þau stundum á
þeirri leið alla síld af þilfari og
verði auk þess oft að leita sér
lægis og bíða betra, veðurs.
Greinarhöf. gefur það í skyn,
að ef Raufarhafnarverksmiðjan
væri stækkuð og höfnin þar og
bryggjur lagfærðar, þá sé veru-
leg bót ráðin í þessu efni fyrir
veiðisvæðið austan Langaness.
Vera má að heppilegt sé að
stækka verksmiðjuna á Rauf-
arhöfn vegna austursvæðisins
nörðan Langaness, en það er
bezt að segja Grími Þorkelssyni
það strax, og öðrum þeim, sem
kunna að hafa svipaðar skoð-
verið er að hugsa um hag þeirra
heildverzlana, sem gera lélegust
innkaup. Ef neytendurnir fá
sjálfræði, og innflutningsleyf-
um væri úthlutað eftir afhent-
um skömmtunarseðlum, eru
allar líkur til, að hinir lélegu
heildsalar myndu hverfa hægt
og hljóðalaust úr sögunni, en
hiris végar myndu þau heild-
sölufyrirtæki, sem vel eru rekin,
eflast. Það er þessi þróun, sem
væri til ómetanlegs hags al-
þýðunrii í landinu, er þeir, sem
berjast gegn tillögum Hermánns
og Sigtryggs, vilja koma í veg
fyrir.. Þetta hefir verið marg-
sinnis játað í aðalmálgagni
heildsalanna,' Morgunblaðinu,
sem segir að kaupfélögin muni
eflast, ef neytendurnir fái að
yera frjálsir og geta afhent
skömmtunarseðla sína þeim
verzlunum, sem bjóða bezt kjör.
Ríkísstjórnin verður að gera
sér Ijóst, að því aðeins getur
hún komið til almennings og
krafið hann förria, að hún hafi
áður tryggt honum þau frum-
stæðustu mannréttindi, að hann
geti vérzlað þár, sem hann tel-
ur sér það hagkvæmast og bezt.
Hún-getur ekki ætlast til vel-
vilj a og • stuðnings af almenn-
ingi, ef hún fraipfylgir skömmt-
unar- og innflutningsreglum,
sem gerir hann réttlítinn eða
réttlausan í -þessum efnum, og
néyðir hann til að skipta við
okurverzlanir og svarta mark-
aðskaupahéðna. Það er því
hættulegur misskilningur, sem
þeir, er sérstaklega telja sig
fulltrúa alþýðunnar, ættu um-
fram allt að varast, að það sé
aukaatriði í sambandi við
lausn dýrtíðarmálanna hvort
almenningur nýtur verzlunar-
frelsis eða ekki.
Hitt er svo annað mál, að
kommúnistar geta ekki miklast
af framgöngu sinni í þessum
málum, því að aldrei var rang-
lætið meira í þessum efnum en
meðan þeir fóru með völd. —
Skraf þeirra nú tekur því enginn
alvarlega, en hins vegar bætir
það ekki málsstað meirihluta
ríkisstjórnarinnar, þótt komm-
únistar eigi hér ófagra fortíð,
éins og á flestum öðrum sviðum.
anir, að aukning þeirrar verk-
smiðju verður aldrei viðunandi
lausn á þv^ ófremdaráistandi,
sem ríkir um alla veiðiaðstöðu á
síldveiðisvæðinu austan Langa-
ness. Grímur ræðir svo um
staðsetningu fyrirhugaðrar
síldarverksmiðju austan Langa-
ness.
Hann nefnir þar til staði, sem
,áður hafa verið tilnefndir,
Vopnafjörð og Seyðisfjörð, og
getur ennfremur Norðfjarðar,
sem til greina geti komið. Hann
snýr sér svo fljótlega að því að
meta og vega kosti og galla
Vopnafjarðar og Seyðisfjarðar
sem síldarverksmiðjustaða.
Kostir Vopnafjarðar eru fljót-
taldir af Grími, aðeins sá, að
hanri liggur vel við síldveiði-
svæðinu. Göllunum lýsir hann
þannig: Engin höfn, aðeins opið
haf og hafnleysa.
Enga galla telur hann á Seyð-
isfirði, en marga kosti og meðal
annars þessa:
1. Ágæt höfn og gott að byggja
þar bryggjur.
2. Þar er þegar síldarverk-
smiðja og síldarverksmiðju-
stjórn.
3. Seyðisfjörður er hinn gamli
höfuðstaður Austurlands.
4. Þar var eitt sinn mikil
verzlun, sem óheppileg rás við-
burðanna spillti.
5. Stutt þaðan á öll helztu
veiðisvæði eystra.
6. Þar er læknir, sjúkrahús,
gistihús, banki o. fl.
7. Þar getur síldarflotinn
fengið nauðsynjar sínar.
8 Landbúnað má auka á
Seyðisfirði.
9. Staðurinn liggur vel við
Siglingum til Norðurálfuhafna.
10. Seyðisfjörður er í vegar-
sambandi.
Að dómi Gríms er því ólíku
saman að jafna, Vopnafirði og
Seyðisfirði, en mér virðist hann
af misj afnri alúð hafa grafið til
gullsins á þessum stöðum. Veld-
ur sennilega einhverju um, að
Seyðisfjörður mun Grimi geð-
þekkur, sem öðrum farmönn-
um. Er þar vafalaust gott að
koma eftir erfiða siglingu milli
misjafnra hafna, og er eðlilegt
og sanngjarnt að slíkir menn
láti Seyðisfjörð í hvívetna njóta
kosta sinna, sem óneitanlega
eru margir. En svo skal einn
lofa að annar sé ekki lastaður.
Verður það löngum haldlítil
vegsemd að hefjast þann veg, að
aðrir séu fyrir borð bornir, eða
ekki látnir njóta sannmælis.
Verður þá næst fyrir að athuga
nánar þau rök, sem Grímur til-
færir til óhelgis Vopnafirði og
ágætis Seyðisfirði.
Hann játar að Vopnafjörður
Higgi vel ýið síldveiðisvæðinu
[ sunnan Langaness. — Svo
heppinn er hann að stangast
ekki við þá staðreynd. Sann-
[ leikurinn er sá, að enginn
þeirra staða, sem Grímur nefn-
ir, liggur vel við veiðisvæðinu
nema Vopnafjörður. Skiptir þar
ekki mestu máli vegalengdin,
heldur sjólag á sigjingaleiðum.
Ætti ekki að þurfa að minna
greinarhöf. á Glettingsnesröst
og leiðina fyrir Víkur í slæmu
veðri. Ber þar að sama brunni
og á leiðinni austan Langaness
til Siglufjarðar, að ekki þarf
ætíð að ætla smærri síldveiði-
skipum að sigla þar með þá
hleðslu, sem þeim þarf oft að
bjóða. Eru og þegar dæmi þess;
að á þeirri siglingaleið hafi
sama sagan gerzt og á norður- [
leiðinni, að skolast hafi fyrir
borð drjúgur hluti veiðinnar.
Eru og skip frá þessu veiði-
svæði líka illa sett á siglingu
austur sökum þess, að fátt er
um haldgóð skjól Qf veður er
óhagstætt frá Vopnafirði til
Seyðisfj arðar og mun flestum
skipstjórum á litlum síldveiði-
skipum því þykja ófýsilegt að
þurfa að. sigla þrauthlöðnum
skipum sínum af Bakkaflóa eða
Vopnafirði, ef ríkjandi er nau.
til sv. átt.
Grímur segir að Vopnafjarð-
arhöfn liggi fyrir opnu hafi.
Þessi maður er nú búinn að
sigla- mörg ár á strandferða-
skipunum, oftast sem stýrimað-
ur, en stundum sem skipstjt^i,
og er hann því þaulkunnugur á
þessum slóðum, en hallar hér
samt réttu máli. Mér er sagt að
það taki hið hraðskreiða skip,
Esjuna, allt að einum klt. að
sigla frá Bjarnarey, sem er rétt
út af fjallaendum austan fjarð-
arins, inn að Vopnafjarðar-
kauptúni og má hver sem vill
trúa því, að sú leið, öll innan-
fjarðar, sé sama eða engu betri,
en sú sjóleið, sem orðtakið
„opið haf“ á .að tákna í ísl. máli.
Grímur heldur enn áfram og
segir að Vopnafjörður sé haííÞ
leysa. Ofmælt er það og grá-
lega í sambandi við þetta mál.
Honum má vera það manna
bezt kunnugt að Vopnafjarðar-
höfn er til þótt ekki sé góð. Er
höfnin mikið varin hafátt mef
hólmum og skerjagarði. Munu
öll smærri skip vera hólpin, sem
leggjast þar á réttum stað, og
þótt ókyrrt sé þar í vondum
veðrum að vetrarlagi, þá er
hægt að hafa þar á floti upp-
skipunarbáta alla tíma árs. Á
ég hér fremur við nyrðri hluta
hafnarinnar en þunn, sem nú
er mest notaður. Satt er það að
fyrir kemur, þótt sjaldan sé,
að skip verða ekki afgreidd á
Vopnafirði, en mundi aldrei
koma fyrir ef þau fengjust inn
á nyrðri hluta hafnarinnar í
stað þess að liggja sunnan við
hana, þar sem lítið skjól er.
Það sem helzt hamlar afgreiðslu
skipa á Vopnafirði eru hvassir
sunnan og sv.-vindar, en sjaldn-
ast hafátt.
Þess skal getið að tæplega er
hægt að kenna skipstjórnar-
mönnum um þótt skip leggist til
afgreiðslu þar, sem þau nú gera.
Skipalegan er svona merkt og
hefir aldrei verið hirt um að
mæla fyllilega innsiglinguna að
norðurhluta hafnarinnar og því
síður að setja þar upp innsigl-
ingarmerki.
Þótt aðstaðan í Vopnafirði sé
ekki verri en hér hefir verið
lýst, þá er fjarri því að hún sð
góð og er þörf hafnarbóta ef
reisa á þar síldarverkfsmiðju.
En það er ekki eingöngu vegna
síldarverksmiðju að slíkt þarf
að gera. Vopnafjörður hefir upp
á svo margt að bjóða til lands og
sjávar, að brýn nauðsyn ber til
að þar séu sem fyrst gerðar
verulegar hafnarbætur.
Ég kem þá að hinum mörgu
kostum, sem Grímur telur Seyð-
isfirði til ágætis. Ekki fyrir það,
að ég vilji rengja að þar sé rétt
með farið, heldur af hinu, að
mér virðist sumir þeir kostir
geta eins átt við Vopnafjörð,
þótt Gxímur hafi gleymt að
geta þess, en aðrir virðast harla
léttvægir í þessu sambandi.
Af hafnargæðum Seyðisfjarð-
ar mun ekki of sagt og eins því,
sem varðar aðstöðu til að byggja
þar bryggjur. Kemst Vopna-
fjörður þar ekki til samanburð-
ar, þótt allt sé þar betra en
Grímur vill vera láta.
Um réttmæti þess að byggja
síldarverksmiðjuna á Seyðis-
firði vegna þess, að þar sé fyrir
smá verksmiðja, tel ég fjarri
öllum sanni. Vafalaust á að reisa
nýtízku verksmiðju, en ekki
klastra við gömlu verksmiðjuna,
þótt allra sé hún þakka verð,
meðan ekki er völ á betri, og
vafalaust á hún tilverurétt, þótt
ný verksmiðja verði byggð fyrir
veiðisvæðið. Broslegt er að færa
Seyðisfirði til gildis í þessu máli
að til muni vera þar síldar-
verksmiðjustjórn. Þar að auki
mætti segja mér að stjórn síld-
arverksmiðjunnar á Seyðisfirði
sitji í Reykjavík ef það er rétt
sem sagt er, að síldarverk-
smiðjan sé eign Reykvíkinga.
! Hvað sem því líður, þá er þetta
gott dæmi um eftir hve smáu
er seilzt í röksemdafærslu höf-
undar, og mundi það ekki hafa
hent jafn glöggan mann, ef
af nógu hefði verið að taka.
Ég ann Seyðisfirði vel tign-
arheitisins höfuðstaður Aust-
urlands og hygg að annar stað-
ur eystra verðskuldi það ekki
fremur. Má það og vera öllum
að meinfangalausu, jafnt og
ýmsir titlar Danakonungs
meðan að í skjóli þess er ekki
seilzt til annars en þess, sem
hann er rétt borinn til.
Þótt eitt sinn hafi verið mik-
il verzlun á Seyðisfirði, þá eru
það jafnlítil rök í þessu máli og
( ef sagt væri að verksmiðjan
| ætti fremur að vera á Vopna-
j firði af því að þar var mikil
(Framhald á 4. síSu)
Guðmmidnr Daviðssou:
Um seli
Niðurlag.
Mætti verða bæði gaman og
gagn að því að ala seli og koma
upp selabúi. Þeir mundu áreið-
anlega borga eldið. Þeir eru ó-
vandfæddir. Selabú væru hent-
ug í sjávarþorpum, þar sem
fiskveiðar eru stundaðar að
staðaldri, því áð þar ætti að
vera gnægð af selaæti fyrir lítið
verð. Þó ætti að vera auðvelt að
hafa sélabú í sveitum langt frá
sjó. Tamdir selir geta vel lifað
án vatns til að baða sig í. Sela-
eldli er ólíkt skynsamlegra en
selveiði. Það lýsir ekki mikilli
siðmenningu hjá veiðimannin-
um, þegar* hann ræðst inn í
selahóp vopnaður með barefli
og slær á báðá bóga og rotar eða
hálfrotar selinn, unnvörpum, og
hegðar sér eins og vitstola mað-
ur. Og ekki lýsir það mannúð,
að læðast að dýrinu, með byssu
í hendi og viðbúinn að senda
blýhögl, sem ef til vill gera sel-
inn blindan, eða helsæra hann.
Þó að þetta vilji til komast
samt einstöku selir undan
morðvarginum, til að.kveljast
til dauðs, án þess að nokkur hafi
þeirra mot.
Þegar kópar eru skotnir eða
rotaðir á sjávarströndu fyrir
augum mæðra þeirra álengdar,
er það svipað og farið væri að
slátra nýfæddu ungVjði hús-
dýranna að mæðrunum ásjá-
andi. En það mun nú bannað
með lögum. Dýraeldi ætti að
göfga manninn, og það gerir
það áreiðanlega, og gera hann
siðfágaðri gagnvart málleys-
ingjum og smælingjum I ríki
náttúrunnar.
IV.
Fækkun sela.
Selir hafa átt heima við ís-
landsstrendun frá alda öðli og
búið þar við góð lífsskilyrði. Nú
eru þeir á hverfanda hveli og
horfnir víða þar, sem áður voru
af þeim stórar hjarðir. Stafar
þetta af óskynsamlegri selveði
óslitinni í aldaraðir. Dýrateg-
und þessi á hér langa og merka
sögu, sem vert væri að safna
til og færa í letur. Fólkið hefir
litið svo á, að því er virðist, að
selur væri skapaður til þess að
láta lífið til viðurværis manna.
Og víst er um það að selveiðin
hefir bjargað mörgu heimili frá
hungurdauða.
Eyðing sels hér við land er
réttlætt með því, að horium var
kennt um veiðiþurrð bergvatns-
fiska, í flestum eða öllum lax-
ám í landinu. Þó mun hann vera
alveg saklaus af þessum áburði.
Auðvelt er að benda á hina og
þessa dýrategund, og halda því
fram að hún valdji mönnum
tjóni, án þess^ið geta, eða vilja
sanna það með rökum. Þó að
selir hafi verið drepnir, í þús-
undatali árlega í aldaraðir, hef-
ir aldrei verið haft fyrir því að
rannsaka átu í maga nokkurs
sels til þess að ganga úr skugga
um, á hverju þessi dýrategund
lifði. Ekki er hægt að fullyrða
neitt um lifnaðarhætti ís-
lenzkra viltra dýra,. fyr en vitað
er með vissu, á hverju þær lifa.
Fyr á tímum var eðlilegt að
menn hlypu yfir rannsókn á
átu sela, en nú á dögum er slíkt
ófyrirgefanlegt hirðuleysi. Ef
þessi rannsókn yrði látin fara
fram, mætti vel vera, að sakleysi
selsins kæmi í ljós, að hann
væri hafður fyrir rangri sök í
því að eyða laxi og öðrum
bergvatnsfiskum í ánum.
í bjargarskorti og harðæri fyr
á tímum var það skoðað sem
„guðsgjpf“, þegar hval rak á
fjöru undan hafís, menn náðu
i vænan s$l, fiskuðu í eitt skipti
betur en í annan tíma, eða urðu
fyrir einhverju ööru óvæntu
happi úr skauti náttúrunnar.
Margur var þakklátur skapar-
anum, í þá daga, fyrir slíka
björg, þó að það kæmi ekki
alltaf fram í verkinu.
í byrjun í§landsbyggðar voru
hér allar ár og stöðuvötn full
af bergvatnsfiskum. Selir voru
þá, hundruðum þúsunda saman,
eða í miljónatali kringum
strendur landsins, og einkum
fram undan árósunum. Höfðu
þeir verið þar í aldaraðir og ár-
þúsundir, áður en nokkur vissi
að ísland var til. Selir munu
óvíða eða hvergi hafa farið upp
eftir ánum, á gotstað berg-
vatnsfiska, gat því laxinn, óá-
reittur, og í friði, aukið kyn sitt
og fyllt straumvötnin af gjöf-
um skaparans, eða „guðsbless-
an,“ sem fólkið nefndi svo. Þeg-
ar menn komu til sögunnar
veiddu þeir laxinn á gotstöðun-
um, einmitt á þeim slþðum, sem
hann átti að vera alfriðaður.
Enginn maður ætti að veiða dýr
á þeim tíma árs, sem þau fæða
af sér afkvæmi sitt. Er mikið að
ekki skuli vera búið að banna
slíka ómannúðlega veiðisiði
með lögum. En menn eru enn þá
svo blindir, að sjá ekki að með
(TramhaUL d 4. slðu)