Tíminn - 01.11.1947, Qupperneq 1

RIT8TJÓJU:
ÞÓRARINN ÞÓRARINBSON
ÚTOKPANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN
Hmtr 3888 og 4878
PRENTBMIÐJAN BDDA hJ.
\
\
EDDUHÚBX, UadMCflta • A
SímAT
AFGKBœfiJLA, XVKnSMRA
OO AUOLÝBINOAJnCRIPVTOPA:
EDDUHÚBI, Uadutfltu • A
31. árg.
TÍMINN, langardaginn 1. nóv. 1947
301. blað
Verður byggð stór sements- * 1
verksmiðja við Önundarfjörð?
Frumvarp frá Bjarna Ásgeirssyni, er fyrst
hreyfði þessn máli fyrir 12 árum síðan
«
í gær var lagt fram á Alþingi stjórnarfrumvarp um byggingu
sementsverksmiðju við Önundarfjörð. f frumvarpinu er ríkis-
stjórninni heimilað að taka 15 milj. kr. lán til byggingar sements-
verksmiðju, er framleiði 75 þús. smál. af sementi á 300 dögum.
l'rumvarpið er lagt fram af Bjarna Ásgeirssyni atvinnumálaráð-
herra, en þessu máli var fyrst hreyft á Alþingi af honum og Bergi
Jónssyni Jvrir 12 árum síðan.
TÓMLEGT UM AÐ LITAST
Aðalefni frv.
Aðalefni frv. er á þessa leið:
Ríkisstjórninni er heimilt að
láta reisa við Önundarfjörð
verksmiðju með fullkomnum
vélum og öðrum nauðsynlegum
útbúnaði til vinnslu sements.
Vinnslugeta verksmiðjunnar
skal miðast við 75 þúsund smá-
lesta afköst á 300 dögum.
Til þess að standast kostnað
af framkvæmdum samkvæmt
lögum jþessum, svo og til þess að
tryggja verksmiðjunni nægi-
lega orku, heimilast ríkisstjórn-
inni að taka að láni allt að 15
milj. króna. Sementsverksmiðj -
an skal ávaxta og endurgreiða
slík lán.
Ríkisstjórninni heimilast, ef
samkomulag næst ekki um
kaup á landi vegna byggingar
sementsverksmiðjunnar, að
taka eignarnámi lóðir og lend-
ur, svo og mannvirki, sem á
lendum þessum eru. Eignarnám
þetta fer fram samkvæmt iög-
um nr. 61/1917, um framkvæmd
eignarnáms.
Stjórn sementsverksmiðj unn-
ar skal skipuð 3 mönnum, er
atvinnumálaráðherra skipar til
4 ára í senn. Verksmiðjustjórn
hefir á ,hendi yfirstjórn verk-
smiðjunnar, Atvinnujnálaráð-
herra setur henni erindisbréf
og ákveður laun hennar
Verksmiðjustjórn ræður
framkvæmdastjóra með verk-
fræðilegri menntun til þess að
hafa á hendi daglega stjórn
verksmiðjunnar og umsjón með
rekstri hennar.
Nánari ákvæði um rekstur og
tilhögun á verksmiðj unni setur
atvinnumálaráðherra með
reglugerð að fengnum tillögum
verksmiði ust j órnarinnar.
Upphaf málsins.
Á Alþingi árið 1945 fluttu þeir
Bergur Jónsson og Bjarni Ás-
geirsson • tillögu til þingsálykt-
unar um innlenda sementsverk-
smiðju. Þingsályktunartillaga
þessi, sem flutt var eftir beiðni
forsætisráðherra, var svo sem
hér fer á eftir:
„Ríkisstjórninni er heimilt að
verja allt að 10 þús. kr. úr ríkis-
sjóði til rannsókna á möguleik-
inn til framleiðslu sements hér
á landi og undirbúnings um
stofnun |sementsverksmiðju.“
(1935 — 196. mál. Sþ. 660).
ERLENDAR FRÉTTIR
Brezka þingið hefir samþykkt
að svipta einn þingmanninn,
Gary Allegon að nafni, þing-
mennskutétti sínum fyrir að
hafa gefið blöðunum upplýsing-
ar, sem voru gefnar þingmönn-
um á lokuðum þingfundi.
Aukakosning mun fara fram í
kjördæmi Allegon og er honum
frjálst að bjóða sig fram aftur.
Hann var í Verkamannaflokkn-
um.
Traustsyfirlýsing á Rama-
Dierstjórnina var samþykkt í
franska þinginu með 300:280
atkv. Kommúnistar greiddu at-
kvæði gegn stjórninni.
í greinargerð, sem fylgdi
þingsályktunartillögunni, var
skýrt ffá rannsóknum, sem rík-
isstjórnin hafði látið fram-
kvæma um þessi mál, nauðsyn
frekari rannsókna og hvatt til
skjótra framkvæmda.
Þetta mun vera í fyrsta skipti
sem Alþingi fékk þessi mál til
yfirvegunar, enda er það fyrst
eftir þetta, sem hugmyndinni
um sementsiðnað á íslandi er
verulegur gaumur gefinn.
Árin 1936 og 1937 fékk ríkis-
stjórnin hið víðfræga sements-
vélafélag F. L. Smidth & Co.
A/S, Kaupmannahöfn, til þess
að taka þessi mál til athgunar.
Sendi félagið verkfræðing sinn,
G. Andé, hingað til lands, til
þess að framkvæma nauðsyn-
legustu rannsóknir. Álitsgerð
félag^ins barst ríkisstjórninní
sumarið 1937. Niðúrstöður í
þessari greinargerð voru nei-
kvæðar, og stafaði það einkum
af örðugleikum, sem mundu
samfara hráefnaflutningunum,
en einnig af því, hversu sem-
entsþörf landsmanna var þá
lítil.
Nýjar athuganir.
Þrátt fyrir þetta hefir áhugi
fyrir innlendum sementsiðnaði
haldizt vakandi, þannig fékk
Haraldur Ásgeirsson sérstakan
styrk til að nema sementsgerð-
arverkfræði í Bandaríkjunum
og kom hann heim eftir 4 ára
nám þar þaustið 1945.. Skömmu
eftir heimkomu Haraldar var
hann boðaður á fund nýbygg-
ingarráðs, til viðræðna um
möguleika á því að stofna hér á
landi til sementsiðnaðar. Ráðið
hafði mikinn áhuga á þessum
málum, en þar sem það hafði
ekki yfir neinum rannsóknar-
stofnunum að ráða, þótti rétt-
ara, að rannsóknir færu fram
við Atvinnudeild háskólans. Ný-
byggingarráð mælti með því í
bréfi til atvinnumálaráðherra,
að Haraldi Ásgeirssyni væri fal-
ið að framkvæma slíkar rann-
sóknir. E^raldur var síðan ráð-
inn til Atvinnudeildarinnar af
þáverandi atvinnumálaráð-
herra, Áka Jakobssyni, og hefir
hann unnið að þessu verkefni
síðan undir ujpjsjón atvinnu-
málaráðherra.
Sumarið 1946 naut Haraldur
aðstoðar Tómasar Tryggvasonar
jarðfreVðings til þess að rann-
saka skeljasanda og leirlög þau,
sem líklegust væru til þessa iðn-
aðar. Niðurstöður af þessum
rannsóknum voru þær, að þeir
töldu sementsverksmiðju bezt
setta við Önundarfjörð, ef hent-
ugar hrek^sunaraðferðir, til þess
að lækka basaltinnihald sands-
ins, væru aðgengilegar.
Hreinsunartilraunir hafa nú
verið gerðar í Danmörku með
kvoðuþvotti. Árangur þessara
tilrauna má teljast góður, og er
áætlað, að efni til þessarar
hreinsunar muni kosta um 0.14
(fjórtán aura) pr. tonn af
sementi. Haraldur áií.tur samt,
að hentugra muni reynast að
hreinsa sandinn með electro-
magnetiskum aðferðum, og hef-
ir hann í því augnamiði sent
(Tramhalð. i 4. siðu)
Hér voru áður mikil umsvif, þótt nú sé allt autt og tómt. Þetta er nefni-
lega einn vinnusalurinn í Zeiss-verksmiðjunum í Jena, þar sem framleidd
voru hin beztu tæki sinnar tegundar í öllum heiminum. En nú hafa Rúss-
ar látið grcipar sópa um verksmiðjurnar, svo að ekkert er eftir.
Samvinnuhreyfingin er í örum
vexti í nágrannalöndunum
Valdhafarnir þar hafa glöggan skilning á gildi
samvinnunnar, segir Vilhjálimir I»ór for-
stjóri, sem er nýkominn heim úr utanför
Vilhjálmur Þór, forstjóri S.Í.S, er nýkominn heim úr ferðalagi
um Svíþjóð, Danmörku og Bretland. Ferð þessa fór hann til þess
að reka ýmis erindi fyrir S.Í.S. Timinn náði tali af forstjóranum
rétt eftir heimkomuna.
Forstjórinn vildi ekki láta
neitt uppi um erindi sín að svo
stöddu, en kvaðst vilja leggja
sérstaka áherzlu á, hve sam-
vinnuhreyfingin efldist ört í
þessum löndum, þrátt fyrir
margvíslegar hömlur, gjaldeyr-
iserfiðleijia og aðrar torfærur.
Þessi öri vöxtur samvinnuhreyf-
ingarinnar stafaði jöfnum
höndum af því, að fólkið skildi
gildi hennar betur og betur, og
valdhafarnir gerðu henni
mögulegt að aukast, þrátt fyrir
hömlurnar, því að þeir gerðu
sér ljóst, að þannig næðist bezt-
ur árangur til hag/bóta fyrir
almennftng. Það mætti nefna
sem dæmi um hinn öra vöxt
samvinnuhreyfingarinnar, að
skozka samvinnusambandið
Nýja símaskráin
kemur bráðum
Nú styttist óðum þangað til
nýja símaskráin verður fullbúin
til útsenijjngar.
Að efni til er símaskráin
nýja svipuð því sem áður var.
Hins vegar er hún mjög breytt
að ytra útliti. Aðalbreytingin er
sú, að brotið er stærra og líkist
meira en áður var því, sem
venja er um erlendar símaskrár,
og eru tveir dálkar á hverri
síðu í stað eins áður. í stað staf-
rófsins sem var á gömlu síma-
skránni eru prentaðir uppslátt-
arstafir fyrir ofan hvern dálk.
Kápupappírinn er mýkri og
minni hætta á að hann brotni
þótt skráin verði fyrir hnjaski.
Engar auglýsingar eru í síma-
skránni að þessu sinni.
í Reykjavík og Hafnarfirði
eru pú 7460 símanúmer í notk-
un. 1860 nýir notendur, um-
fram þá sem skráðir eru í
gömlu símaskrána, eru skráðir
í nýju símaskrána.
í símaskrána nýju eru skráð-
ar 380 landssimastöðvar með
um 600 símanotendum utau
Reykjavíkur og Hafnarfjarðar.
hefði aukið viðskipti sín um
10% það, sem af væri þessu ári,
og færu ijó ýms viðskipti minnk-
andi í Bretlandi, bæði vegna
gjaldeyrisskorts og annara fjár-
hagserfiðleika. í Svíþjóð yki
K. F. (samband sænsku sam-
vinnufélaganna) viðskipti sín,
jafnframt því, s|m það væri
alltaf að ráðast í nýjar, stór-
felldar framkvæmdir.
Forstjórinn sagði, að það
væri eitt dæmið um afstöðu
valdhafanna til samvinnu-
hreyfingarinnar í þessum lönd-
um, að nýlega hefði sænska
ríkisstjórnin þurft að selja Os-
ram-verksmiðjuna, er var eign
Þjóðverja. Bæði K. F. og sam-
tök kaupmanna sóttu um að
kaupa verksmiðjuna. Stjórnin
seldi K. F. verksmiðjuna og mun
K. F. því verða kleift að stór-
auka framleiðslu sina á raf-
magnsperum, þar sem vélarnar
úr Osramverksmiðjunni verða
fluttar í Luma-verksmiðjurnar,
og látnar auka afköstin þar.
Mikill áróður var rekin gegn
því, að stjórnin seldi K. F. verk-
smiðjuna. og var m. a. verkafólk
verksmiðjunnar æst upp og
látið mótmæla slíkri ráðstöfun
verksmiðjunnar. Stjórnin lét
það ekki á sig fá, enda mun hún
hafa talið, að verksmiðjunni
yrði bezt ráðstafað á þann veg,
að hún kæmist í eigu samvinnu-
manna. .
Ný bók um ísland
kemur út í Banda-
ríkjunum
Einnig barnabók
byggð á íslenzku efni
Eins og áður hefir verið skýrt
frá hér í blöðum, dvaldi banda-
rísk kona, Agnes R. Pratt, sem
er rithöfundur, hér á landi í
sumar og safnaði efni í bók, er
hún ætlar að skrifa um land og
þjóð.
Viking Press í Winnipeg mun
gefa bókina út og hefir nú
frétzt, að frúin muni verða til-
Mikil síld í Hvalfirði
Síldarganga sunnan Reykjanesskaga
Svo virðist sem síldin, sem svo lengi hefir verið beðið eftir, sé
nú komin í Kollafjörð, Hvalfjörð og sundin hér í nágrenninu.
Hafa bátar þeir, er reynt hafa síðastliðinn sólarhring, veitt vel
á þessum slóðum.
í fyrrinótt voru 7 bátar frá**
Akranesi að síldveiðum í Kolla-
firði og fengu góðan afla. í gær
veiddi v.b. Böðvar um 200 tunn-
ur, og aðrir bátar fengu nokkuð
á annað hundrað. Mest af síld-
inni hefir verið flutt til Akra-
ness og fryst til beitu, en þó
hafa tveir bátar farið með síld-
ina til Reykjavíkur. Er það með-
al annars vegna þess, að frysti-
húsin á Akranesi geta ekki tek-
ið á móti mjög miklu magni í
einu.
Fyrir nokkru síðan varð slldar
vart á Hvalfirði, en hún var þá
á þeim stað, þar sem mikill
straumur er, og var því ekki
unnt að veiða hana í reknet. Nú
hefir komið í Ijós, að síld er
komin inn fyrir þetta svæði
alla leið inn á móts við Saurbæ
á Hvalfjarðarströnd. Er talið að
mjög mikil síld sé í firðinum.
Einnig hefir síldar orðið vart
á sundunum hér í kring.
Síldin vestra.
Nokkuð minna mun hafa
veiðst af síld á ísafirði vestra
í gær en að undanfömu. Alls
munu hafa verið þar um 20
ur. Fjörðurinn er hins vegar
mjqg mjór og þess vegna óhægt
fyrir svo mörg skip að athafna
sig.
Alls munu nú vera komin til
Siglufjarðar um 16 þúsund mál
til bræðslu. Þótt veiðin á ísa-
firðinum kunni að minnka
eitthvað, þá er talið, að mikil
síld sé enn I öðrum fjörðum inn
af Djúpi, m. a. Mjóafirði. Hann
er þó enn mjórri en ísafjörður
skip, bæði með net og botnvörp-
og því erfiðara fyrir mörg skip
að athafna sig þar. Skip munu
þó vafalaust halda áfram að
leita sildar viðs vegar í fjörðum
við Djúpið. — Skip er á leið til
Akraness að vestan með um
1000 mál síldar til bræðslu þar.
Síld I Krísuvík.
Stærsti sendir loft-
skeytastöðvarinnar
brennur
t morgun um kl. 9 kvikn-
aði í stærsta sendi loft-
skeytastöðvarinnar í Reykja-
vík og eyðilagðist hann. Enn-
fremur urðu talsverðar
skemmdir í vélasal o/; raf-
geymasal stöðvarinnar.
Þetta var eini sendirinn i
loftskeytastöðinni, sem hafði
langbylgjusvið, allt að 3000
metra. Annars var hann mest
notaður til skipaviðskipta á
500 metra sviðinu, og er þetta
mikill missir fyrir loftskeyta-
er. Stöðin þarf þó að hafa 2
senda, annan á neyðarbylgju-
unni og hinn á vinnubylgjunni.
Hlustvörður og önnur aðkall-
andi afgreiðsla féll þó aldrei
alveg niður, og aðstoðuðu Gufu-
nesstöðin og loftskeytastöðin í
Vestmannaeyjum á meðan verið
var að slökkva eldinn og koma
raftaugum í lag svo að af-
greiðsla gæti hafist á ný.
Sendirinn var orðinn tuttugu
ára gamall. Kom eldurinn upp
í honum sjálfum, og er talið,
að einangrun hafi bilað í send-
inum. Ekki er unnt að segja,
hvenær nýr sendir fæst, og mun
því >starfsemí loftskeytastöðv-
arinnar verða seinvirkari nú
um skeið en áður var.
Kaldbakur selur
í 6. sinn
Siðustu daga hefir mikillar
sildar orðið vart í Krísuvik og á
svæðinu þar út af. Bátar frá
Grindavík urðu þessarar sildar
varir og hafa þeir veitt vel þar
síðustu dagana. Gæftir hafa
verið mjög slæmar þar um slóð-
ir og því erfitt að komast á
miðin, þótt veiðin sé góð, þegar
þangað er komið.
í gær fékk einn bátur frá
Grindavík 60 tunnur af síld á
Krísuvík í reknet, en veður var
mjög óhagstætt. Tveir aðrir
bátar fengú nokkra’ veiði. Þá
fékk einn báty^- um 3 smálestir
af ýsu á þessum slóðum í drag-
nót. Sú síld er þarn^ veiðist er
öll fryst til beitu.
Eins o^-áður hefir verið skýrt
frá hefir mjög mikið vantað á
til þess^, að nægur beitusíldar-
forði sé til í landinu fyrir vetr-
j arvertíð. Nú horfir hins vegar
miklu betur um að næg beitu-
’síld fáist, þrátt fyrlr að nokkuð
hefir verið brætit af því magni,
er,þegar hefir veiðzt, ef veiði
bregzt ekki frá því sem nú er
útlit fyrir.
i
búin með handritið um næstu
! áramót, og má þvi vænta bók-
i arinnar snemma á næsta ári.
| Frú Pratt hefir látið mjög vel
af dvöl sinni hér og efni þvi er
hún safnaði meðan hún dvaldi
hér á landi. Hefir hún ákveðið
að skrifa innan skamms barna-
bók frá jLslandi, og mun útgáfu-
félagið Dodd Mead Company í
New York gefa þá bók út.
Seldi fyrir 12.009
pund
Hinn nýi togari Akureyrar-
bæjar, Kaldbakur, sem kom til
landsins í vor, hefir nýlega selt
afla sinn í Englandi í 6. sinn.
Seldi hann að þessu sinni fyrir
12.009 sterlingspund. Hefir
skipið þá alls selt afla í sex
veiðiferðum fyrir 67084 sterl-
ingspund eða 1.750 þús. íslenzk-
ar krónur. Frá því dregst auð-
vitað kostnaður.
Nokkuð af þeim gjaldeyri, sem
skipið hefir aflað þjóðinni. hef-
ir farið til kaupa á veiðarfær-
um og öðrum nauðsynjum
skipsins, auk tolla og nauðsyn-
legra gjalda í Englandi. Er það
eins með alla togara, að jafnan
fer talsverður hluti af söluverð-
inu aldrei úr því landi, þar sem
aflinn er seldur. Er þessa getið
hér vegna þess, að þess mis-
skilnings gætir allmikið, að
söluverð afla togaranna séu
hreinar gjaldeyristekjur.
Skipstjórinn á Kaldbak er
Sæmundur Auðunsson, ungur og
duglegur sjómaður.
<—--— --------— -------------
T í M I N N
Vegna breytinga, sem
eru fyrirhugaðar á Tím-
anum, mun næsta blað
ekki koma út fyrr en eftir
miðja næstu viku.