Tíminn - 08.11.1947, Blaðsíða 5

204. blað
TÍMINN, laugarðaginn 8. nóv. 1947
Lausgard. 8. nóv.
Dýrtíðarmálið
Fjörtíu dagar eru liðnir
síðan þingið kom saman og
hafa þó ekki enn verið lagð-
ar fyrir það neinar tillögur
um lausn þess máls, sem
bráðastrar úrlausnar krefst,
dýrtíðarmálsins. Þar sem af-
koma þjóðarinnar byggist nú
meira á því en nokkru öðru,
að fundin sé skynsamleg
lausn þessa máls, er ekki að
undra, þótt hún bíði með
mikilli óþreyju eftir af-
greiðslu þingsins á þessu
máli.
Hitt verður jafnframt að
viðurkenna, að stjórnin hef-
ir einnig nokkrar afsakanir
þótt málið taki verulegan
undirbúning hjá henni. Fyrr-
verandi stjórn var búin að
koma því í slíkt öngþveiti, að
erfitt var að finna á því
lausn og áreiðanlega enga
góða, sem allir geta nokkúrn-
veginn sætt sig við. Framan
af árinu svifu gömlu stjórnar
flokkarnir líka áfram í sömu
dýrtíöarvímunni og á und-
anförnum árum, svo aö til-
lögur Framsóknarmanna um
að taka málið strax til úr-
lausnar á síðastl. vetri eða
vori fengu engan byr. Það var
ekki fyrr en í haust, að hægt
var að fá hina flokkana til
að sinna málinu af nokkurri
alvöru. Og það er ekki að
vænta þess, að jafn ólíkir
flokkar og stjórnarflokkarn-
ir eru, geti sameinast í einu
vetfangi um að koma þessu
máli úr þeim ógönguin, sem
fyrrv. stjórn hafði komið því
í undir handleiðslu Ólafs
Thors og kommúnista.
Nú er hins vegar svo kom-
ið, að ekki er lengur auðið
að taka frest í þessu máli.
Nú er annað hvort að synda
eða sökkva. Þegar stéttaráð-
stefnan og stéttafundir þeir,
sem nú standa yfir eða verða
um þessa helgi, er lokið, verð-
ur ríkisstjórnin að taka mál-
ið til skjótrar afgreiðslu. Það
er ófrávíkjanleg skylda henn-
ar og þótt fyrr hefði verið.
Það, sem gerir dýírtíðar-
málið ekki sízt erfitt úr-
lausnar, er vandinn á því að
hafa lausn þess þannig, að
byrðarnar leggist hlutfalls-
lega jafnt á menn eftir efn-
um og ástæðum. En sú lausn,
sem ekki byggir á þessum
grundvelli er ranglát og verð-
ur vart þoluð af almenningi.
Þess vegna er það stórhættu-
legt, að meirihluti ríkis-
stj órnarinnar virðist líta
meira á verzlunarmálin frá
sjönarmiði 220 heildsala en
neytendanna. Það vekur líka
þann uggvænlega grun, að
sá hinn sami meirihluti
kunni að hafa svipað sjón-
armið varðandi önnur svið
dýrtíðarmálsins.
Sú krafa hefir jafnan
verið sett fram af Framsókn-
armönnum í sambandi við
lausn dýrtíðarmálsins, að
byrðar niðurfærslunnar komi
fyrst og fremst á þá, sem
mest hafa grætt á dýrtíðinni.
Slík krafa er eins réttlát og
framast er hægt aö hugsa sér.
Þessari kröfu munu Fram-
sóknarmenn halda fast fram
nú. Ef vikið veröur frá þess-
um grundvelli, mun það
verða gert af öðrum en
Framsóknarmönnum.
Það, sem þarf að gera sam-
hliða niðurfærslu í einni eða
ERLENT YFIRLIT:
Eft irmaður Attlees?
í lsæ|ar- ®g sveitar-
stjéntarkasifiiitgfiiitaitt Itafa aakl^ signr-
v®ttir ílfialfilstfitaitna
Nýlega hafa farið fram bæjar-
og sveitarstjórnarkosningar í
nokkrum hluta Englands, Wales
og Skotlatids og hafa úrslitin oröið
þau, að jafnaðarmenn hafa stór-
tapað, en íhaldsmenn og óháðir
unnið á. Þetta er í fyrsta skipti
eftir kosningasigur jafnaðarmanna
1945, sem íhaldsmenn hafa bætt
hlut sinn í kosningum og þykja
þetta því mikil tíðindi, sem kunna
þó að boða önnur meiri. Af hálfu
íhaldsmahna eru þetta talin merki
þess, að þeir muni vinna næstu
þingkosningar og krefjast þeir því,
að kosningar verði látnar fara
fram hið fyrsta. Jafnaðarmenn
segja hins vegar, að þessi sigur
íhaldsmanna sé aðeins stundar-
fyrirbrigði, er stafi af því, að hin-
ar nýju skömmtunarráðstafanir
gengu í gildi 1. okt. síðastl. Hins
vegar séu enn eftir meira en 2%
ár til reglulegra þingkosninga og
þá verði árangurinn af viðreisnar-
starfi jafhaðarmannastjórnarinn-
ar farinn að koma í ljós. Jafnaðar-
menn hafi því engu að kvíða.
Það rétta í þessum málum mun
það, að erfitt er að sjá fyrir um
úrslit næstu þingkosninga í Bret-
landi. En vert er í því sambandi að
minnast þeirr.ar reynslu, að Bret-
um hefir verið nokkuð gjarnt að
skipta um stjórnir við kosningar og
það er miklu algengara að stjórn-
arflokkur hafi tapað kosningum
en unnið' þær. Sigur íhaldsmanna
í bæjar- og sveitarstjórnarkosning-
um nú hefir því gefið þvi um-
tali byr undir vængi, að stjórnar-
skipti muni fylgja í kjölfar næstu
kosninga.
Afstaða Breta
til Churchills.
Ein afleiðing þessa umtals er
sú, að farið er að stinga saman
nefjum um það, hver muni verða
forsætisráðherra, ef íhaldsmenn
vinna kosningarnar. Verði slík
breyting fljótlega, er vafalítið, að
Churphill verði fyrir valinu. En
marglr íhaldsmenn væru þó ekk- j
ert ánægðir yfir því. Sannleikur- I
inn mun sá, að Churchill hefir
ekki reynzt fiokknum neitt sér- !
staklega heppilegur forustumaður1
síðan stríðinu lauk. Fullvíst er
talið, að hann hafi spillt mjög
fyrir flokknum í kosningunum
1945 með hinum harkalegu árásum
á Verkamánnaflokkinn, en Churc- |
hill brigzlaði honum um einræðis-
hneigð ög fasisma. Bretar tóku
Churchill illa upp þessar ásakanir
í garð fyrri samstarfsmanna.
Churchill hefir hent það sama í
mörgum þingræðum sínum síðan,
að vera of stóryrtur og eigna and-
stæðingum sínum of iilar hvatir.
Slikt felíur Bretum ekki vel í geð.
Sú skoðun virðist ryðja sér til
rúms, að Churchill sé góður leið-
togi á stríðstímum, en miöur
heppilegur á friðartímum. Það
virðist ætla að fara ekki óiíkt
fyrir honum og vini hans, Lloyd
George. Brezka þjóðin viðurkenndi
Lloyd George sem bjargvætt sinn
á hættustund, en æskti hins vegar
ekki að leggja stjórnvölinn í hend-
ur hans á friðartímum.
Annar vinsælasti
leiðtogi íhaldsmanna.
Dragist það í nokkur ár, að
íhaldsmenn komist til valda í
Bretlandi, kemur Churchill ekki
til greina, þar sem hann er orð-
inn 71 árs gamall. Spurningin er
þá sú, hver muni taka við for-
mennsku þingflokks íhaldsmanna,
er Churchill lætur af henni, en
sá maður mundi jafnframt verða
forsætisráðherra, ef flokkurinn
myndaði stjórn.
Eitt af því, sem hefir háð íhalds-
flokknum seinustu árin, er ekki
sizt það, að hann skortir reynda
og viðurkennda forustumenn.
Flestir forustumenn hans frá fyrri
árum eru horfnir af sjónarsviðinu
eða orðnir mjög gamlir, en hinir
yngri forustumenn flokksins eru
enn lítt reyndir. Auk Churchills
nýtur aðeins einn af foringjum
flokksins, Anthony Eden, verulegr-
ar lýðhylli, en það hefir háð hon-
um seinustu árin, að hann hefir
verið heilsuveill. Reynist heilsa
hans sæmileg, er nokkurn veginn
vafalaust, að hann muni taka við .
. forustu flokksins af Churchill.
( Margij' telj.a, að það hefði verið
heppilega ráðið af íhaldsflokknum,
i ef Eden hefði verið foringi flokks-
ins strax 1945. Hann hefði stýrt
flokknum með meiri lægni og
hyggindum en Churchill. En slikt
var útilokað, ekki sízt af þeirri
ástæðu, að vegna vináttu þeirra
Churchill og Edens, hefði Eden
ekki tekið við forustunni, nema
Churchill hefði dregið sig sjálf-
viljugur í hlé. En Churchill mun
ekki hafa verið neitt fús til þess.
Skrifstofuhald
fyrir 6 milj. kr.
Reikningur Reyifcjavíkuí-
bæjar í'yrir árið 1946 er kom-
inn út fyrir nokkru. Það er
á margan hátt fróðleg bók
um ráðsmennsku þess flokks,
sem stjórnar Reykjavíkurbæ.
Það er t. d. ekki ólærdóms-
ríkt að sjá, hve skriffinnskan
virðist blómgast vel á flestum
sviðum búrekstursins.
Þannig hefir skrifstofu-
haldið við stjórn kaupstaðar-
ins (þ. e. bæjarstjórn, bæjar-
ráð, bæjarskrifstofurnár)
kostað á árinu hvorki meira
né minna en 3.107 þús. kr.
Skrifstofuhaldið við fram-
kvæmd framfærslumálanna
(tryggingarnar alvegr undan-
skildar) hefir kostað 358 þús.
kr.
aö til í júlí 1945, er..Attleest 1 órnin Skrifstofukostnaður Vatns-
var mynduð. Hann var fulltrúi veitunnar og- Hitaveitunnar
Bretlands á öllum helztu ráðstefn- hefir numið 330' þús. kr. og
um á stríðsárunum, m. a. Yalta-! er þá ekki talin með inn-
heimta o. fl., sem Rafmagns-
veitan annast.
„ ... Skrifstofukostnaður Raf-
fyrir striðslokm að missa eldn son , ,.
• , , fll,_ magnsveitunnar hefir numið
smn, en hann barðist sem flug- “ . , ,.
maður í Burma. Er sagt, að sonar- 1-610 þus. kr., en nokkur hluti
missirinn hafi fallið honum mjög hans kemur á önnur bæjar-
Anthony Eden.
Er Churchill myndaði samsteypu-
stjórn sína í maí 1940, varð Eden
fyrst samveldisráðherra, síðan her-
málaráðherra og loks utanríkis-
málaráðherra, allt á sama árinu.
Utanríkisráðherra var hann þang-
ráðstefnunni og fyrri hluta Pots-
damfundarins.
Eden varð fyrir þeim harmi rétt
þungt.
Sleit kröftum sínum
á stríðsárunum.
í greinaflokki, sem Vinant,
sendiherra Bandaríkjanna í Lond-
on, á stríðsárunum, skrifaði í
sumar, er Eden minnzt allrækilega.
fyrirtæki (Hitaveitu, Sogs-
virkjun og Gasstöð).
Skrifstofukostnaður við
rekstur strætisvagnanna
hefir numið 153 þús. kr.
Þau skrifstofugjöld, sem
hér eru talin, nema hvorki
meira né minna en rúmum
Æviferill Edens.
Anthony Eden varð fimmtugur á
síðastl. sumri. Faðir hans var að-
alsmaður. Hann gekk ungur í
Etonskólann og stundaði síðan
nám í Oxford, þar sem hann nam
Austurlandamál. Nám hans skipt-
ist í tvennt vegna heimsstyrjaldar-
innar 1914—18, en Eden var í
hernum 1915—19 og gat sér þar
gott orð. Hann var einn af yngstu
liðsforingjum Breta í fyrri heims-
styrjöldinni. Hann var kosinn fyrst
á þing 1923 og hefir síðan setið á
þingi fyrir sama kjördæmið. Árin
1926—29 var )> nn ritari þáverandi
utanríkisráðherra Breta, Austen
Chamberlains. Árin 1931—33 var
hann aðstoðarutanríkisráðherra,
en innsiglisvörður, án sérstakrar
stjórnardeildar, 1934—35. Árið 1935
varð hann ráðherra, án sérstakrar
stjórnardeildar, og skyldi einkum
fást við málefni Þjóðabandalags-
ins. Seint á sama ári varð hann
utanríkisráðherra og gegndi því
starfi þar til í febrúar 1938, er
hann sagði af sér í mótmælaskyni
gegn þeirri ákvörðun stjórnarinn-
ar, að viðurkenna innlimun
Abessiníu í ítalska keisaradæmið.
Síðan varð Eden einna fremstur í
flokki þeirra, er átöldu sérhverja
undanlátssemi við einræðisríkin.
M. a. segir þar: , ... . „ ,,
__Anthony Eden fellur mörgum 6% milj. kr. En otalin eru
Ameríkumönnum vel í geð. Þeir mörg önnur skrifstofugjöld
kunna að meta það, að hann er bæjarfyrirtækja, sem ekki er
glæsilegur, snyrtilegur, íhaldssam- hægt að sjá nákvæmlega í
ur og vinveittur Bandaríkjunum. bæjarreikningunum, því að
Reynsla mín af honum er sú, að j)ejm hefir verið blandað við
hann sé óvenjulega dugmikilll og affra útgjaldaliði. Má þar t. d.
hugrakkur Englendiygur sem hefir nefna Reykjavíkurhöfn,
helgað þjoð smm lif sitt. Hann er . ,. . ,
einn hinn gagnmenntuðustu Sundhollma, þvottahusið
stjórnmálamanna, sem ég hefi heilbrigðisfulltrúann, sand-
kynnzt. Atorjca hans og þekking er tökuna, pípugerðina o. s. frv.
frábær. Enginn þeirra forustu- Þegar öll kurl eru til grafar
mann, sem ég hafði kynni af á komin, mun það ekki reynast
stríðsárunum vann meira en o£. ríflega áætlað, að skrif-
annarri mynd, er að leggja
hæfilegan eignarskatt á hinn
skjótfengna og miðuir vel-
fengna stórgróöa stríðsár-
anna, ' skapa neytendum al-
gert frelsi til að gera verzl-
unina hagkvæmari og heil-
brigðari og útrýma okurstarf-
semi á öðrum sviðum, t d. í
sambandi við húsasölur og
húsaleigu. Jafnframt þarf að
tryggja það, aö sá gróði, sem
dýrtíðarráðstafanirnar kunna
að færa stórrekstrinum, verði
ekki dreginn úr honum í ým-
islegt óviðkomandi brask,
eins og mörg dæmi eru um
frá fyrri tímum. Almenning-
ur leggur ekki góðfúslega á
sig byrðar til þess, að ýmsir
stórlaxar geti lifað lúxus-
iífi á kostnað atvinnuveg-
anna. Á öllum þessum sviðum
dugir ekki neitt kák né gæl-
ur við svínaríið, eihs og sala
aflátsbréfanna í sambandi
við eignakönnunina. Hér
verður að geía heiltaírigðar
og róttækar ráðstafanir. —
Finni almenningur, að vald-
hafarnir vilja gera slíkar Váð-
stafanir af fullum áhuga,
mun hann bera þær byröar,
sem honum verða úthlutaðar,
með miklu giaðara geði en
ella.
hann. Hann var samtímis utan'
rikisráðherra, leiðtogi stjórnarinn-
ar í þinginu og varalandvarna-
ráðherra. Hvert þessara starfa um
sig hefði vel nægt einum manni.
Eden gegndi þeim öllum með mikl-
um sóma.
Það var alltaf hægt að ná tali
af Eden, jafnt á nóttu sem degi. svui'nnn:i fer
Eins og flestir hinna brezku ráð- halú
herranna, bjó hann í ráðuneytis-
byggingunni. Hann og kona hans
hcfðu litla íbúð á efstu hæðinni.
Tvívegis varð hún fyrir sprengjum
og eyðilagðist, en til allrar ham-
ingju var hún mannlaus í bæði
skiptin.
stofukostnaður bæjarins og
bæjarfyrirtækjanna nemi
talsvert yfir 6 milj. kr.
Áriff 1946 námu innheimt
útsvör í Reykjavík samtals
39 milj. kr. Með öffrum orff-
um: Sjötti hluti allra út-
i skrifstofu-
Mikill jurtavinur.
Okkur Eden gekk alltaf vel að
ræða saman um málin og við
slepptum öllum formsvenjum, sem
annars eru algengar, þegar menn
í þessum embættum ræðast við.
Viö komumst líka jafnan að sam-
komulagi, enda vakti það sama
fyrir okkur báðum. Ég heimsótti
Eden oft um helgar á búgarð hans
í Sussex, en þar var líka unnið
engu minna en í London. Viö not-
uöum tímann til að ræða málin
og gera alls konar áætlanir. Það
eina, sem var breytt, var umhverf-
ið. Nú sátum við ekki lengur í
skrifstofu, heldur gengum um í
Framh. á bls. 6.
Eru bæ.jarbúar ánægffiH*
með slíka stjórn bæjarmál-
anna? Finnst þeim ánægju-
legt aff þurfa aff greiffa mun
hærri útsvör en ella vegna
hóflauss og skipulagslauss
skrifstofuhalds? Er ekki
kominn tíini til þess fyrir
bæjarbúa, aff þeir hefji
markvissan undirbúning aff
því aff skipta hér um forustu
og vinnubrögð?
X+Y.

í upphafi skapaði guð
himinn og jörð, segir í heil-
agri ritningu. Ætli það hafi
verið nýsköpun?
Þegar Ólafur Thors fædd-
ist uppi í Borgarnesi og Ein-
ar Olgeirsson norður á Ak-
ureyri, ætli það hafi ekki
verið nýsköpun?
Nei, það var bara sköpun!
Guö almáttugur nýskapar
ekki eins og Mbl. og Þjóð-
viljinn. Hann bara skapar.
En þegar bátur eöa togari
er keyptur til landsins fyrir
brot úr sjóöi, sem almenning-
ur var áöur búinn að spara
saman, þá er það nýsköpun!
„Nýsköpunartogari seldi í
Englandi", má oft sjá í blöð-
um hér á landi þessar vik-
urnar. En nýsköpunarvillur í
Skorradal eða við Þingvalla-
vatn gleymast þar alveg. —
Skeð getur að rétt væri að
minnast á ýmislegt, sem Mbl.
og Þjóðviljinn hafa gleymt í
þessum efnum, hætti þau
ekki að misþyrma máli og
hugtökum með þessu nýsköp-
unar stagli sínu.
Kári.