Tíminn - 10.11.1947, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, mánudaginn 10. nóv. 1947
205. blað
Rekstrarkostnaður ríkis
ins verður að lækka
l Svii3‘S)si';ikða Melga Jonassonar við 1. tini-
ræðu fjárlagaima
í fjárlagafrv. eru framlög
til verklegra framkvæmda,
svo sem vega, brúa, hafnar-
gerða og skólahúsbygginga
allverulega lækkuð frá fjár-
lögum þessa árs. Það má vel
vera, að nauðsynlegt reynist
að draga eitthvað úr verk-
legum framkvæmdum í bili,
meðan þjóðin á í þeim fjár-
hagslegu erfiðleikum, sem nú
steðja að, en það verður ó-
frávíkjanleg krafa almenn-
ings í landinu, ef nauðsyn-
legt reynist að skerða fram-
lög til nauðsynlegustu fram-
kvæmda, að þá um leið verði
athugaður og færður niður
hinn gífurlegi kostnaður, sem
nú er orðinn við alla starf-
rækslu ríkisins og stofnana
þess. Kostnaður við þessa
starfrækslu hefir farið svo
ört. vaxandi hin síðustu ár,
að við slíkt verður ekki un-
að, og það er augljóst mál,
að með þeim öra vexti og út-
þenslu, sem í allan þann
rekstur er hlaupinn, stefnir
beint að því, og það áður en
langt um líður, að tekjur rík-
isins gera ekki betur en
standa undir beinum rekstri
ríkisbáknsins og ekkert fé
verður handbært til verk-
legra framkvæmda eða í
aðrar þarfir hins opinbera.
Starfsmannaskrá er
naudsynleg.
Árið 1938 var sá háttur
upptekinn af þáverandi fjár-
málaráðherra, Eysteini Jóns-
syni, að láta prentaða starfs-
mannaskrá fylgja með fjár-
laga frumv., þar sem fram
var tekið um tölu starfs-
manna í hverri stjórnardeild
og ríkisstofnun. Þetta var
ágæt ráðstöfun og skapaði
víst aðhald gegn starfsmanna
fjölgun, og fjárveitinganefnd
og Alþingi gat á auðveldan
hátt, með því að bera sgjsan
skrárnar frá ári til árs
glöggvað - sig á þeim breyt-
ingum, sem á yrðu. En þess-
ari reglu var aðeins fylgt í
3 ar, frá 1938—’'40 og féll
niður er' Eysteinn Jónsson
lét af embættí fjármálaráðh.
Síðan hefir það oftast
gengið mjög erfiðlega fyrir
Alþingi að fá haldgóðar upp-
lýsingar um starfsmannahald
og íleira viðvíkjandi hinum
einstöku stjórnardeildum og
stofnunum. Að vísu gaf utan-
þingstjórnin út vélritaða
bók með starfsmannaskrá
og fleiri upplýsingum við-
víkjandi rekstri ríkisins og
og var það góðra gjalda vert.
Athugun á rekstrar-
gjöldum ríkisins 1945.
En síðan 1944 hafa allar
slíkar upplýsingar verið mjög
í molum og af skornum
skammti, enda hefir hækk-
unin á rekstrinum aldrei
verið eins ör og síðan. Þetta
var fjárveitinganefnd strax
ljóst og á vetrar-þinginu 1945
bar nefndin fram tillögu til
þingsályktunar um athugun
á starfskerfi og rekstrarút-
gjöldum ríkisins.
Tillaga þessi var samþykkt
á fundi Alþingis 3. marz 1945
af öllum viðstöddum alþing-
ísmönnum. Tillögunni fylgdi
ýtarleg greinargerð og fylgi-
skjöl, þar sem meðal annars
var sýnt fram á, að bein
rekstrarútgjöld ríkisins voru
á fjárlögunum 1945 rúmar
46 milj. kr. og hliðstæð út-
gjöld ríkisstofnana 27 milj.
og 300 þús. kr. Samtals bein
útgjöld ríkisins og stofnana
sem koma fram í fjárlögum
voru því 73 milj. og 300 þús.
krónur. En séu öll rekstrar-
útgjöld talin hjá ríkisstofn-
unum, — einnig sá hluti
þeiilra, sem ekki kemu'r á
niðurstöðutölur á rekstrar-
reikningi en er greiddur af
tekjum frá stofnunum sjálf-
um, nema öll rekstrarút-
gjöld ríkis og ríkisstofnana
127y2 milj. króna. Fer þá
meira en helmingur eða 58%
af útgjöldum á rekstrar-
reikningi fjárlaga fyrir árið
1945 til beinna rekstrarút-
gjalda ríkisins og stofnanna
þess, er hér koma til greina.
Fullvíst er, að síðan hafa
rekstrarútgjöldin stórhækkað
og hlutfallið enn óhagstæð-
ara en 1945.
Ennfremur gerði nefndin
samanburð á rekstrarkostn-
aði áranna 1939, sem var
síðasta árið fyrir stríð og
árinu 1945, og sýndi sá sam-
anburður að rekstrarútgjöld-
in á fjárlögum 1945 voru
598% hærri en á fjárlögum
1939. Síöan hefir sú hlut-
fallstala stórhækkað og bilið
orðið miklu meira en þá var
og skal ég nefna nokkur
dæmi því til sönnunar.
Rekstrarútgjöldin hafa
stóraukist síðan 1945.
Ég skal þá fyrst taka
kostnaðinn við:
1. Dómgæzlu og lögreglu-
stjórn. Fjárlög 1939 1. milj.
190 þús. kr. 1945: 7 milj. kr.
Frumvarp 1948: 10 milj. 600
þúsund krónur.
2. Kostnaður við opinbert
eftirlit. Fjárlög 1939: 129.750.
1945: 607 þús. Frumvarp 1948:
1 milj. 129.688 kr.
Hækkunin á þessum litla
lið nemur 1 milj. kr. og hefir
tífaldast.
3. Kostnaðurinn við inn-
heimtu tolla og skatta. Fjár-
lög 1939: 425.400 kr. 1945:
2 milj. 756 þús. kr. Frumvarp
1948: 4 milj. 785 þús. eða
hækkun síðan 1939 4. milj.
og 300 þús. kr.
Ég hirði ekki að nefna fleiri
dæmi. Þetta er aðeins lítið
sýnishorn úr einni grein fjár-
laganna, en það á að vera
nóg til þess að sýna hvert
straumurinn liggur í þessu
efni og ber það með sér að
hækkunin á rekstrinum er
miklu meiri en að það verði
skýrt með launa og vísitölu-
hækkun einni saman. Hér
hlýtur einnig að koma til
greina óeðlilegur ofvöxtur og
útþensla í ótal myndum og
svipuð þessu er útkoman
hvar sem gripið er niöur í
rekstrarútgjöld fjárlaganna
hin síðari ár.
Reglugerðin frá
11. marz 1946.
Eins og vænta mátti gerði
fyrrv'erandi ríkisstjórn ekkert
af því sem Alþingi fól henni
Helgi Jónasson, 1. þm.
Rangæinga, talaði af hálfu
Framsóknarflokksins við X.
umræðu fjárlaganna. í upp-
hafi ræðu sinnar rakti hann
ýms atriði fjárlaganna, én
sneri sér síðan að ríkis-
rekstrinum almennt og
fjallaði meginhluti ræðu
hans um þau mál. Fer hann
hcr á eftir.
að gera með þingályktuninni
frá 3. marz 1945. Þess var
heldur ekki að vænta, að hún
sinnti slíkum málum. Hún
starfaði á allt öðrum nótum,
eins og kunnugt er, en hún
gerði annað, — hún gaf sem
sé út reglugerð hinn 11 marz
1946 um vinnutíma starfs-
manna ríkis og ríkisfyrir-
tækja, hið furðulegasta plagg,
sem verkaði í þveröfuga átt
■við flest af því, sem Alþingi
fól henni að lagfæra 1945.
Við umræðurnar um lögin
1945 var því mjög haldið á
lofti, aö nauðsynlegt væri að
koma á nýjum launalögum.
Ósamræmið væri orðið svo
mikið og hin lágu laun væru
bætt upp með óeðlilegri eftir-
og aukavinnu. Nokkuð var til
í þessu, en með hinum nýju
launalögum átti að gæta
meira samræmis í launa-
greiðslum fyrir svipaða
vinnu hjá hinum ýmsu
stjórnardeildum og stofnun-
um og komast að mestu hjá
eftir- og aukavinnu. Grunn-
launin voru stórhækkuð frá
því sem áður var og voru
miðuð við það, að eftirvinna
og aukavinna yrði lögð niður.
En með reglugerðinni 1946, er
gert ráð fyrir því, að eftir-
vinna skuli greidd með yfir-
vinnukaupi og á yfirvinnu-
kaupið skuli koma 50—100%
álag, eftir því í hvaða launa-
flokki vinnuþiggjandi er, og
svo vísitölu bætt ofan á allt
saman. Með þessum hætti
gátu ýmsir starfsmenn krækt
sér í 4 tíma eftirvinnu á dag
fyrir 20—30 krónur um tím-
ann, eftir því hvað grunn-
launin voru há, og er það
náttúrlega dálaglegur skild-
ingur ofan á há laun. Þessi
reglugerð hækkaði útgjöld
sumra stofnana svo skipti
hundruðum þúsunda króna,
t. d., landssímans, og hefir
síðan reynzt mjög erfitt að
láta þá stofnun bera sig
fjárhagslega, þrátt fyrir
nefndarskipanir og hækkuð
símgjöld. Að vísu sé ég að nú
er á frumv. y2 milj. króna
rekstrarafgangur, en til þess
að hægt væri að sýna rekstr-
arafgang hjá þessu mikla
fyrirtæki, sem eru áætlaðar
tekjur upp á 19 milj., varð
að lækka framlagið til not-
enda síma í sveitum um y2
miljón króna.
Þessa reglugerð þarf tafar-
laust að afnema.
Kostnaðurinn við
utanríkisþjónustuna.
Þá hafa utanríkismálin
tekið til sín mikið fé undan-
farin ár. Á þessu frumv. er
gert ráð fyrir að verja til
utanríkismála allt að 2 milj.
króna. Vitanlega þurfum við
á utanríkisþj ónustu . að
halda og hafa sendiherra og
umboðsmenn í helztu við-
skiptalöndum okkar, en við
Reykjavíkurbær hefir vcriS
sjúkrahúslaus til skaffims tíma, en
fyrir eitthvað tveimur árum
keypti hann sjúkrahús Hvíta-
bandsins og á það. En þetta er
ekki stórt sjúkrahús, og hefir að-
eins rúm fyrir 40 sjúklinga og er
það lítið í jafn stórum bæ. Þriðj-
ungur þjóðarinnar á að láta sér
lynda þennan sjúkrahúskost, eða
svo virðist vera álit bæjaryfirvald-
anna. Landsspítalinn er auðvitað
fyrst og fremst fyrir utanbæjar-
menn, sem koma hingað til að
njóta þeirrar sérmenntunar og
tækni, sem ekki er til í héruðum
þeirra, og sjúkrahús í einkaeign
eru bænum ekki neitt sérstaklega
vandabundin.
Nýlega hefir Gunnar J. Cortes
læknir fært rök að því í Lækna-
blaðinu, að það sé algengt að sjúk-
lingar, sem þurfi skjótrar læknis-
aðgerðar við vegna bráðrar lífs-
hættu, liggi jafnvel dægrum sam-
an í heimahúsum hér í bænum,
áður en þeir komist í sjúkrahús.
Telur hann að þetta verði árlega
nokkrum mönnum að bana, þar
sem um bráða botnlangabólgu sé
að ræða. Og þegar þess er gætt, að
Gunnar hefir unnið við Lands-
spítalann í 4 ár og athugað þessi
mál sérstaklega, þá dugar ekki að
skella í góm yfir þessu eins og ein-
hverri markleysu.
Þeim, sem Iasnir eru, þykir það
harla kvíðvænlegt að þurfa að
vitja læknis hér i bæ. Þeir geta
nefnilega gert ráð fyrir því, að
þurfa að bíða fulla klukkustund í
biðstofunni. En það er nú svo með
biðstofurnar, að þær eru ekki allar
sérstaklega aðlaðandi. Sæti eru
þar misjafnlega góð, og sums stað-
ar næsta takmörkuð. Það má auð-
vitað segja, að fullhraustu fólki sé
vorkunnarlaust að bíða þar, — það
geti haft með sér bók eða prjóna
sér til dægrastyttingar, en það er
nú einmitt lasið fólk og veiklað,
sem einkum á erindi við blessaða
læknana.
Það væri ástæða til þess, að
bæjarstjórnin og samtök læknanna
athuguðu þessi biðstofumál.
Hoffinn skrifar mér fagnaðar-
bréf. Það er svona:
r,Og nú er Víkverji okkar í
Mogganum orðinn bindindismaður.
Hann segir um daginn, að hvað
sem menn leggi til um ölmál og
áfengis, gangi þó engum nema gott
eitt til. Allir vilji auðvitað draga
úr drykkjuskapnum eins og mögu-
legt sé.
Sá maður, sem vill draga úr
drykkjuskap eftir því, sem mögu-
legt er, byrjar auðvitað á því að
drekka aldrei sjálfur. Annað væri
heimska eða hálfvelgja og óheil-
indi, og munu fáir væna svo djúp-
vitran og siðmenntaðan mann sem
Víkverja um slíkt. En þar sem
hann hefir nú fram til þessa talið
sig dómbæran um ýmsar tegundir
brenndra drykkja, innlendra og út-
lendra, bæði að því er snertir bragð
og hollustuhætti, virðist hér vera
um stefnuhvörf að ræða. En þá
mun enn sannast hið fornkveðna,
um meiri gleði yfir éinum, sem
bætir ráð sitt, en 99, sem ekki
þurftu þess með.“
Ég þakka fyrir tilskrifið.
Svo fær þá „húsvilltur“ orðið,
en hans stúfur er því miður ekki
neitt fagnaðarbréf, og þess er varla
von um aumingjann, sem er á göt-
unni og skrifar upp við vegg:
„Það er náttúrlega ekki nema
gott eitt um það aö segja að allt
sé skammtað, nema tóbak og
áfengi, sem er ofar lögunum. Við
megum náttúrlega þakka fyrir að
fá sápu til að þvo okkur á
kvöldin og eina skó til vors og svo
framvegis, og yrðum sjálfsagt mörg
að fara á mis við þessi gæði, ef
ekki væri skömmtunin, þó bölvuð
sé, því að það er hún auðvitað. Það
er betra að fá lítið en ekkert og
skömmtun sem tryggir jafnrétti er
góð, þó að skammturinn sé smár
og fyrirkomulagið stirðbusalegt í
fyrstu.
En hvers vegna er ekki húsnæðið
skammtað. Það viröist þó ekki vera
nóg handa öllum með þeirri not-
kun og skisþlagningu, sem á þvi er
nú. Og það er þó sannarlega selt og
leigt á svörtum markaði. Hvað er
verra að eiijr fái að nota margra
manna sápu og margra manna
skó heldur margra manna hús-
næði?“
Kannsk’e það vilji einhver svara
„húsvilltum" þessum á morgun
eða hinn daginn?
Pétur landshornasirkill.
megum ekki ætla okkur þá
dul, aö við getum haft sendi-
herra með heilan herskara
af skrifstofufólki í öðru
hverju landi í Evrópu. Það
er fullkomin ofrausn og engin
sæmilega vitiborinn íslend-
ingur hefir trúað því, að við
þurfum að hafa 3 sendiherra
á Norðurlöndum með heilan
hóp af aðstoðarfólki. Nei, þar
nægir sannarlega einn.
Nefndakostnaffurinn.
Undanfarandi ár hefir
starfað hér fjöldi nefnda á
vegum ríkisins og ríkisstofn-
ana. Hvað rnargar þær eru,
veit ég ekki, en 1943 voru þær
59 talsins og kostuðu 3. milj.
króna, og ekki fækkaði þeirn
éða lækkaði kositnaöul' við
þær næstu árin þar á eftir.
Vitanlegt er það nauðsyn-
legt að láta sérfróða. menn
ynna af höndum ýms mikil-
væg störf í nefndum og ýms-
ar þessar nefndir hafa unnið
þjóðnýt og merkileg störf,
en áf öllu má of mikið gera,
og því verður ekki neitað, að
eftir ýmsar nefndir hefir ekki
sést neinn árangur og virð-
ast þær lítið hafa afrekað,
annað en hirða laun sín úr
ríkissjóði.
Stefnubreyting
óhjákvæmileg.
Hér verður að koma full-
komin stefnubreyting á öllu
þessu, frá því nú er. Allt fjár-
málalíf síðustu ára var á
sandi byggt og hlýtur að
hrynja til grunna strax og
eitthvað á bjátar, eins og
mjölskemman og lýsisgeym-
arnir á Siglufirði.
Það yerður að tair.a öll þessi
mál, er ég hefi rakið hér, til
rækilegrar meðferðar og
rannsóknar, og bæta úr því
ófremdarástandi, sem hefir
þróast hér í þessum efnum
hin síðustu ár.
Það getur vel farið svo, að
við verðum að horfast í augu
vio þá staöreynd, að draga
verði úr nauðsynlegum verk-
legum framkvæmdum, með-
an við erum að komast úr því
feni, sem við erum nú fastir
i, en það verður ófrávíkjan-
leg krafa allra, að gætt verði
meira hófs í rekstri þess op-
inbera en veris- hefir og
farið sparlegar með al-
mannafé.
Víma stríðsáranna er liðin
hjá, við verðum aftur að
horfast í augu við veruleik-
ann. Við verðum að minnast
þess, að við erum fámenn
þjóð í strjálbýlu landi og
verkefnin æði hjörg, sem
krefjast úrlausnar. Við verð-
um því að gæta þess að fara
Framh. á 6. síðu.