Tíminn - 04.12.1947, Blaðsíða 5

224. blað
TÍMINN, fimmtudaginn 4. des. 1947
5
Fitmntud. 4. th*s.
ERLENT YFIRLIT:
næsti
Verzlunarmál
Margir §|)elhnaii erkiblskup í New
York líklegastan til að ná kosiiiugu
dreifbýlisins
Píus páfi XII. er kominn á gam- j ríkjunum og munu ítalir því sætta
alsaldur og þvl er fyrir nokkru síð- . sig betur við það en ella, að Banda-
an byrjað að' 'Stinga saman nefjum | ríkjamaður skipi páfastólinn.
Sumar hversdagslegustu
nauðsynjavörur hafa um
langt skeið verið torfengnar
hér á landi. Þar má tilnefna
sumar algengar og látlausar
leirvörur, og ýmsar þær vefn-
aðarvörur, sem almenningi
eru bezt að skapi. Þá sjaldan
eitthvað hefir komið af slíku
tagi, hefir það horfið jafn-
harðan.
Síðan skömmtunin kom
hefir þó orðið sú breyting á,
að þessar vörur hafa heldur
staðið við í verzlunum, því að
hver einstakur hefir minna
keypt og því fleiri notið af.
Er það ein af hinum betri
hliðum skömmtunarinnar og
er mikils virði.
En sá er gallinn á, að þess-
ar vörur hafa að langmestu
leyti komið í smásöluverzl-
anir í Reykjavík. Smásal-
arnir þar eiga hægra með að
bera sig eftir björginni við
heildverzlanirnar í bænum
og hinir, sem eru fjárri,
dreiföir út um land, verða
því afskiptir og út undan.
Ef þessar tegundir gera
betur en fullnægja stundar-
þörf Reykvíkinga, bíða hær
eitthvað í verzlunum bæjar-
ins. Fólk um allt land rleyð-
ist til þess að biðja kunn-
ingja og vini að kaupa þetta
handa sér hér í bænum og
stundum lánast það. Þetta
er ekki að gamni sínu gert,
en annað hvort verður fólkið
að fara á mis við þessa hluti
eða láta kaupa þá í Reykja-
vík. Og það er ekki talið gott
þótt í sveit eöa smáþorpi sé,
að hafa heimilið án bolla og
diska, og fara á mis við lér-
eft í sængurfatnað og eitt-
hvað, .sem hæfilegt þykir ut-
an um smábörn.
Eitthvað verður að gera til
þess að laga þetta ófremd-
arástand. Eins og sakir
standa stuðlar skömmtunar-
fyrirkomulagið óneitanlega
fremur að því, að auka vöru-
skortinn utan Reykjavlkur og
er vitanlega alls fjarri, að við
það sé unandi, að opinberar
framkvæmdir ríkisvaldsins
styöji slíka öfugþróun.
Það mun flestum þykja
nóg urn, með hvílíku aðdrátt-
arafli Reykjavík hefir sogað
til sín fólk og fé undanfarin
ár. En það liggur í augum
uppi, að allt, sem þrengir að
verzlun og viðskiptum úti í
héruðunum en knýr menn til
að færa skipti sín hingað til
bæjarins, stuðlar að fram-
haldi þeirrar þróunar.
Jafnframt því, sem ríkis-
valdinu ber skylda til af
knýjandi þjóðarnauðsyn, að
vinna að því, að vöruflutn-
ingar verði sem mestir beint
á hafnirnar við neyzlustað,
hefir það sams konar skyldu
til að leyfa verzlunum hér-
aðanna að birgja sig upp að
nauösynjum viðskiptavin-
anna. Það er skömm að því,
sem nú á sér stað, að til
bygginga í fjarlægum hér-
uðum skuli vera keypt timb-
ur, sem flutt er fyrst til
Reykjavíkur., skipað þar upp
um, hver muni verða eftirmaður
hans. Ágizkanir ýmsra, sem kunn-
ugir eru, hljóða á þá leið, að næsti
páfi verði Bandaríkjamaður eða
m. ö. o. Prancis Josep Spellman,
katólski erkibiskupinn í New York.
Ágizkanir þessar eru m. a. byggð-
ar á því, að -eirtn af áhrifamönnum
páfastólsins, Oiuseppe Dalla Torra,
sem er aðalritstjóri eina dagblaðs-
ins í páfariklnu, „L’Osservatore
Romano," er- talinn ákveöinn
stuðningsmaðúí Spellmans, og
ennfremur er Ságt, að páfinn sjálf-
ur sé Spellman hliðhollur.
Fyrsti áfariginn.
Sömu heimildir greina það enn-
fremur, að það sé fyrirætlun þeirra,
sem vilja stuðia að páfakosningu
Spellmans erkibiskups, að fá hann
skipaðan aðalritara páfastólsins, en
sú staða er á margan hátt hlið-
stæð embætti utanríkisráðherra.
Sú venja hefir að vísu verið
ríkjandi, að aðalritari páfastólsins
kæmi ekki til greina við páfakosn-
ingu, en hún var brotin 1939, þegar
núverandi páfi var kosinn, en hann
hafði gegnt aðalritaraembættinu
um nokkurt skeið. Mönnum fannst
þá hyggilegast að fela páfaembætt-
ið manni, sem var orðinn vel kunn-
ur van'iy.málum páfaríkisins. Píus
páfi er sagður fylgjandi því, að
þessari nýju reglu verði fylgt
áíram.
Þegar Píus II. varð páfi, fól
hann aðalritaraembættið Maglione
kardinála, en haniJ- lézt í fyrra.
Síðan hefir aðeins verið skipað í
það til bráðabrigða og virðist því,
sem páfinn sé að leita eftir manni,
er hann vilji fela það til fram-
búðar. Og sagan segir, að hann
hafi sérstaklega auga á Spellman
erkibiskupi, en milli þeirra er góð
vinátta.
Árcðurinn fyrir Spellman.
Þeir, sem vilja vinna að því, að
Spellman verði-kjörinn páfi, færa
sitthvað til síns máls.
Þeir segja-- 'm. a„ að það sé
heppilegt, að-<ekki veljist ítali í
páfastólinn, því að það sé óhag-
stætt kirkjunni,:-að ítalir hafi eins
konar einokun á páfastólnum.
Þessari skoðun -er Píus páfi líka
sagður fylgjandi og er það m. a.
dregið af þvi. að hann kom því
þannig fyrir, . er hann fjölgaði
kardínálum á-seinasta ári, að ít-
alskir kardínálar eru ekki lengur í
meirihluta, eins og verið hefir frá
upphafi vega,- - ■
Þá halda stuðningsmenn Spell-
mans því framy-að katólska kirkj-
an þurfi alveg sórstaklega að styrkja
aðstöðu sína vestan hafs, bæði í
Bandaríkjunum- og Suður-Amer-
íku. Þetta telja- þeir, að verði einna
bezt gert meðeþví að velja páfa úr
hópi katólskra„manna vestan hafs
og þá kemur .Spellman fyrst til
greina. ■
Þá er það talið styrkja aðstöðu
Spelimans, að . nær tvær miljónir
ítala eru nú búsettar í Banda-
og geymt, og síðan sent með
skipum út' á land. Fyrir
hverja eru slíkir hlutir látnir
gerast?
Þaö er ekkert leyndar-
dómsfullt eða yfirnáttúru-
legt við fólksflutningana til
! -! !I
Blaðsöludrengur
og blaðamaður.
Spellman erkibiskup er 58 ára
gamall. Hann er -fæddur í bænum
Whitman í Nýja-Englandi, þar sem
faðir hans vár smákaupmaður.
Hann byrjaði ungur að vinna fyrir
sér, fyrst sem blaðsöludrengur og
síðar sem sporvagnsstjórí. En
hugur hans beindist að trúarleg-
um efnum og strax og hann haíði
aurað saman nægum spariskUd-
ingum, ge.kk hann á katólska sko!-
ann Fordham • College, og hélt
náminu síðan áfram á katólskri
skólastofnun, sem hefir verið starf-
rækt af Ameríkumönnum um all-
langt skeið í Rómaborg.
Eftir heimkomuna varð hann
blaðamaður við ýms katólsk blöð í
Bandaríkjunum. TJm skeið var
hann eins konar útbreiðsluráðu-
nautur katólska biskupsins í Bosi;-
on. Þá var hann í nokkur ár aðal-
ritstjóri hins áhrifamikla katðlska
blaðs í Boston, „Boston Post‘:.
Blaðamennskan hefir gert Spell-
man veraldarvanari og lífsreyndari
en annars er títt með yfinnenn
katólsku kirkjunnar.
Mikill íþróttamaður.
En Spellman stundaði fleira á
þessum árum en blaðamennskuna.
Hann lagði mikla stund á ýmsar
íþróttir. Á árunum 1925—32
stundaði hann kennslu við ýmsa
katólska skóla í Rómaborg. Hann
gerði meira en að kenna nemendum
katólsk fræði, heldur veitti þeim
tilsögn í ýmsum íþróttum, einkum
þó hnefaleik. Hann er sagður bæði
haröleikinn og öruggur hnefaleika-
maður.
Þá hefir Spellman frá fyrstu tíð
haft mikinn áhuga fyrir flugmál-
um og tók hann flugpróf árið 1932.
Hefir hann iðulega stjórnað flug-
vélum síðan.
Spellman er maður föngulegur
og fríður að sjá, og hreyfingar hans
og látbragð allt ber þess merki, að
hann sé langþjálfaður íþrótta-
maður.
Þótt Spellman sé orðinn 58 ára
gamall, heldur hann ennþá áfram
íþróttastarfsemi sin^i. Hann æfir
enn hnefaleika og iðkar fjallgöng-
ur í frístundum sínum.
Vinur páfans.
Nokkru eftir síðari dvöl sína í
Rómaborg, var Spellman skipaður
erkibiskup í New Ycrk og hefir
hann gengt því embætti síðan með
mikilli röggsemi.
Á árunum fyrir heimsstyrjöldina
kom Spellman oft til Rómaborgar.
Hann kom þangað einnig á stríðs-
árunum, eftir að Bandaríkin voru
komin í styrjöldina.Það var haustið
1943. Fyrir milligöngu páfans var
honum þá leyft að ferðast um
Ítalíu. Seinast kom hann til Róma-
borgar í fyrra, er hann var vígður
kardináli í Péturskirkjunni.
Langdvalir Spellmans í Róm og
komur hans þangið síðan hafa afl-
Reykjavíkur. En ef slík ó-
sköp eiga að taka enda, þá
verður meðal annars að
koma á betra ástandi og
meira réttlæti í verzlunar-
málum dreifbýlisins en nú er
og verið hefir um sinn.
Spellman.
að honum margra vina þar og er þá
ekki sízt að nefna páfann sjálfan.
Það var ekki sízt fyrir atbeina
Spellmans, að páfinn og Truman
forseti skiptust á bréfum 29. ágúst
síðastl., þar sem þeir lýstu yfir
samhljóða skoðunum um verndun
og viðhald friðarins.
Þótt katólska kirkjan sé ekki eins
öflug nú og oft fyrri, eru áhrif
hennar enn furðulega sterk og völd
þau, sem lögð eru í hendur páfans,
geta því reynst mikil, og það
ekki sízt í veraldlegum efnum. Því
máli mun því verða veitt vaxandi
athygli, hvort það er Spellman eða
einhver annar, sem er líklegastur
til að hreppa páfastöðuna næst.
S©EsgskéIfim
(Framhald af 4. sí'ðu)
að svo er alls ekki. Undan-
farin ár hefir hann ekki,
nema að litlu leyti, getað
sinnt því starfi. Aðalstarf
hans hefir verið allt annað.
Hann liefir orðið að þeysast
um landið þvert og endilangt
að kalla. Og þótt vér, sem
notið höfum hans heimsókn-
ar, teljum ekki annan meiri
aufúsugest, þá mun oss
flestum ljóst, að nú er ekki
lengur neitt vit í því, að eyða
orku þessa manns á þvílíkan
hátt. Það er annarra og yngri
manna að viðhalda því mikla
verki, sem Sig. Birkis hefir
unnið úti um sóknir þessa
lands. En hvorki til þess, né
til að verða organistar og
söngkennarar i skólum lands
ins, koma þar menn öðruvisi
en söngskólinn verði stofn-
aður.
Það er annars ótrúlegt,
hvernig málum kvað vera
komið víða á landi voru. —
Gamall sjómaður hefir einn
fengizt til að spila í kirkju
hér í næsta firði, þar sem
svo að segja er messað hvern
heigan dag. Og þökk sé hon-
um. Mann til að kenna
söng í skólum á ísafirði, hefir
orðið að fá úr annarri heims
áifu. Og enginn maður fæst
til söngkennslu og organleiks
á Siglufjörð, að því hermt er.
Varla mun þá um auöugan
garð að gresja 1 smærri byggð
arlögum. Enda heyrist manni
oftast nær, þegar auglýst er
eftir kennara nú á dögum, að
það sé tekið fram, að hann
þujrfi helzt að geta kennt
söng og leikið á hljóðfæri.
Sigurði Birkis var snemma
ljós þörfin á aðstoðarmönn-
um við starf sitt. Hafði hann
eitt sinn fengið hinn glæsi-
lega unga söngvara Kjartan
Sigurj ónsson i lið með sér.
Var hann og hið ágætasta
kennaraefni. En hann dó
fyrir aldur fram, sem alþjóö
er kunnugt.
Fyrir síðasta þingi lá frv.
til laga um söngskóla þjóð-
Of háir skattar
Fyrir nokkru síðan skrifaði
ég grein hér í blaðið, þar sem
vakið var máls á því, að gift-
ar konur, sem stunduðu
vinnu utan heimilisins, væru
of þungt skattlagðar. Ýmsir
hafa síðan vakið máls á þyí,
að ef ska.ttleggja ætti þessar
konur með öðrum hætti en
nú er gert, ætti einnig að
taka svipað tillit til giftra
kvenna, sem vinna beint eða
óbeint að framleiðslustörfum
á heimilum sínum. Þetta er
alveg rétt, og ætlun mín var
líka sú, að halda þessu fram,
þótt það kæmi ekki nægilega
skýrt fram.
Þeir eru vitanlega til, —
og kannske eru þeir miklu
fleiri — sem halda því fram,
að þetta sé rangt, óg giftar
konur eigi að greiða þyngri
skatta en ógiftar konur eða
m. ö. o. það eigi að slengja
tekjum giftu konunnar við
tekjur bóndans, svo að þær
komizt í hærri skattstiga.
Raunverulega er þetta ekki
annað en nýr skattur, hjóna-
bandsskattur. Ef hjúskapur
og heimilislíf er ekki þess
virði fyrir þjóðfélagið, að sér-
stakt tillit beri að taka til
þess í skattalöggjöfinni, á
þessi skattur vitanlega rétt á
sér, en annars ekki. En vert
er að benda á, að víða annars
staðar eykst þeirri -skoðun
fylgi að draga eigi úr hjóna-
bandsskattinum, en þyngja í
Staðinn skatta á einhleyp-
ingum, m. a. með svonefnd-
um piparsveinaskatti.
Annars er vert að gera sér
það ljóst, að skattar, — og
þó einkum útsvör, — eru
orðnir ofháir hér á landi.
Sérstaklega eru skattarnir þó
tilfinnanlega háir á fjöl-
skyldumönnum. Meðan Fram
sóknarmenn fóru með fjár-
málastjórnina, töldu Sjálf-
stæðiamenn skattana alltof
háa, en síðan þeir tóku við
fjármálastjórninni, hafa þeir
þó hækkað skattana stórlega.
Markmiðið þarf að verða a.
m. k. það, að losna við þá
skattahækkun, sem orðið
hefir í tíð Sjálfstæðismanna á
láglauna- og miðlungstekju-
fólki. Það mælir að vísu gegn
þessu, að ríkið missir hér
verulegar tekjur, en jafn-
framt má benda á, að mörg
óþörf rekstrarútgjöld hafa
I myndazt hjá ríkinu í f jár-
stjórnartíð Sjálfstæðis-
flokksins og ætti að vera
auðvelt að fella þau niður.
Loks er svo það, að þurfi ríkið
á tekjum að halda, verður það
að afla þeirra með því að
leggja uridir sig fleiri ábata-
samar verzlunargyeinar en
áfengis- og tóbaksverzlunina
og afla sér tekna á þann hátt.
Hitt er fásinna að ætla að
fleyta ríkinu og bæjarfélög-
unum til langframa með svo
bjánalega háum sköttum og
útsvörum, að menp geti helzt
ekki orðið bjargálna, nema
með skattcyikum.
X+Y.
kirjunnar. Það fékkst ekki
afgreitt þá. Nú er það von
mín og ósk, að yfirstand-
andi þing sjái sér fært að
samþykkja það og fylla
þannig skarðið, sem enn
stendur ófullt og opið í skóla
kerfi landsins.
Hygg ég, að undir þetta
taki svo margir, þrátt fyrir
allt öl og annað, sem þeir
hafa á sinni könnu.
Þingeyri, 25. nóv. 1947.