Tíminn - 05.12.1947, Blaðsíða 4

'TÍMINN, föstudaginn 5. des. 1947
225. blað

Seljalíf í Noregi
Frásögn úr „Landet"
Bjölluhljómur er það
íyrsta, sem gefur til kynna
aö .sel sé í nánd. Og þegar
skjöldóttar kýr me'ö bjöllu-
kúna í broddi flykingar koma
i ljós milli furutrjánna og
klettahæðanna er sviöiö búið
að na fyllingú sinni í róm-
antiskum blæ. Selhúsin, þrjú
til ijögur lítii timburhús, full
komna allt. Meö grónum
torfþökunum hafa þau næst-
um þvi yfir sér blæ þess, sem
hvergi er til nema á leiksviði
og i hljómlist. Óli Bull gæti
komið og boriö fiðluna að
vaftga sér og leikið sunnudag
selstúlkunhar. Það færi þessu
'umKverfi mætavel.
Búskapurinn í seljunum er
enn þann dag í dag veruleg-
ur þáttur á norskum land-
búnaði. Með því að flytja í
selin nytjast svo að segja allt
gróöurlendi upþ til fjallanna
og grasi þess er breytt í
smjör, ost og kjöt. En þó
að þetta gerist allt við bjöllu-
hijóma verður ekki á því ó-
slitinn helgidagsblær. Sel-
stúlkan lifir sinn hversdags-
leika og það er efni þessarar
greinar.
Klukkan er ekki orðin
íjögur, þegar ég özla yfir
ijallalæk nokkurn, sem er
náttúrleg landamæri eins
seisms, sem liggur upp við
ijalliö Gaustu, sem. er upp af
Þelamörk og er nálega 2000
metra hátt.
Selstulkurnar eru við
mófgunmjaltirnar af fullum
krafti. Þær taka gestinum án
allra undanbragða, en þær
eru líka fjórar, og þær fara
svo rösklega með mjólkur-
ilátin, að það vekur virðingu.
Hreystin þrífst við fjöllin. —
Og selin heilla. Elzta selkon-
an, sem heitir Þóra, segir að
þar þekkist ekki fólksleysi.
A þeim bæjum, sem hafa sín
eigin sel, keppast dæturnar
'im aö fá að fara tii selja.
í stóru seljunum, eins og
þessu, sem er félagssel fyrir
10 býli, er selráðskona, sem
stjórnar rekstrinum. Hún
ræöur sér selstúlkur og borg-
: .r peim sjálf og greiðir eig-
anda selsins leigu, en fær svo
Muta af mjólkinni í staðinn.
Til eru þau sel, sem hafa
lutt smjörvinnslu sína og
osía gerö yfir á mjólkurbúin
j nýtízkustíl niðri í sveit-
'uium. Plutningabílar með
scór;. aluminíumtanka flytja
mjolkina krókótta vegi yfir
úæöir og hengiflug. En upp í
Gaustasel liggur aðeins lé-
legur troðningur, sem öðru
hvoru hverfur þó við mýrar-
fláka eða freyðandi læk. í
þeim seljum, sem við heim-
sækjum, eins og seljunum í
i grendinni, eru við höfð þau
vmnubrögð, sem tíðkast hafa
ofdum. saman.
Allr, er skínandi hreint í
litlá timburklefanum, þar
sem mjólkuráhöldunum er
: yrir komið á fáeinum fer-
metrum. Borð og hillur, osta
og smjörmál, mjólkur- og
rjómaílát mynda flöt, sem
gíitrar eins og hvítt silki
faldsjð með flaueli. Gunn-
hildur, yngsta selstúlkan,
se'gir okkur að í flestum selj-
Uffl sé til þvottaefni, sem er
mjög gott. Það þarf aðeins að
ganga rétt út fyrir vegginn,
og þá er þar nóg af ákveð-
inni kvarskenndri steinteg-
und, sem aöeins þarf ao
brenna, svo að hún verði
töframeðal í hendi selstúlk-
unnar.
Ég lít nánar á osta- og
smjörmótin. Sum þeirra eru
fagurlega skorin og skreytt
í gömlum alþýðustíl, þannig,
að til dæmis • smjörtaflan
veröur rósum prýdd. Þess
konar mót eru þó að verða
safnagripir aðeins. Annars
gæti það verið eins *konar
vörumerki, því að fjallasmjör
er afbragðsvara. Það hefir
undra gott bragð. Það er
hreint grassmjör og þaö fylg-
ir því sérstök angan, sem ef
til vill stafar frá villiberjun-
um.
Auk stórra, kringlóttra
osta eru þarna nokkrir litlir.
Þeir eru sérstakir að gerð
eins og tréskurðarmyndir frá
Barokkstímanum. Gunnhild-
ur fer hjá sér, þegar ég inni
hana eftir þessum ostum. —
Það er ekki fyrri en þegar
Þóra kemur, sem ég fæ að
vita skil á þessu. Þegar sel-
stúlka á sér pilt, sem bíður
hennar heima í sveitinni, á
hann að fá slíka osta við
heimkomuna. Þá veit hann,
að engin breyting er orðin í
hjarta hennar.
Þóra fylgir kúnum í haga,
því að það er verk elztu og
æðstu selstúlkunnar. Hag-
lendið er notað álíka skipu-
lega og þar sem Danir færa
tjóöurhæla sína. Þegar ég
spyr hana hvað sellandið sé
stórt hfistir hún höfuðið':
„Það er nú allt þetta, sem þú
sérð“, segir hún. Hún getur
auðvitað ekki skilið, að mað-
ur sé svo smár í sér að ætla
að þrengja víðáttum fjall-
anna undir tölurnar.
Kýrnar koma, hver af ann
arri, og bregða grönunum að
lófa þóru, sem gefur hverri
þeirra Sinn saltskammt. —
Saltið tekur hún með tveim-
ur fingurnum upp úr litlu
tréíláti, sem hún ber á sér,
þannig að á því er fótur,
sem stungið er niður undir
pilsstrenginn. Áður og fyrr
meir sást varla selstúlka hjá
kúm, án þess að hafa þetta
ílát, en nú er það varla til,
nema þar sem kostað er
kapps um að varðveita gamla
siði.
Þóra drottnar með einæði
yfir kúnum, sem henni er
trúað fyrir, en þær eru rúm-
lega 30. Hún skellir á þær
lófunum, og skiptir þeim
þannig í smáhópa, sem hver
um sig fylgir einni bjöllu-
kú. Annars eru litlu, fótvissu
Þelamerkurkýrnar herskár
kynflokkur, svo að kvössu
hornin þeirra eru slíðrúð í
málmkúlum. Og þrátt fyrir
alla rómantíkina yfir bjöllu-
kúnum eru þær raunar mestu
áflogaseggir. Það er einmitt
með harðri baráttu, sem kýr-
in vinnur sér oddvitastöðu í
flokknum og þar með bjöll-
una fögru. Notin af bjöllunni
eru þau, að hljómurinn vísar
á kýrnar.
Kýrnar eru ekki einu
skepnurnar í selinu. Á eftir
Selkonunni og föruneyti
hennar, kemur drengur með
geitur og fé. Forðum daga
var hann látinn bera haf-
urshorn og þá átti hann líka
að hafa hæfileika til að um-
gangast álfa og tröll.
Þetta segir Þóra mér á
heimleiðinni í selið. Hún veit
góð skil á öllu í selinu, bæöi
því, sem er og var. Hún vitn-
ar í sænska prófessorinn
Fröding, sem kallar seljalíf-
ið millistig hirðingjasiða og
búskapar. Fjallanáttúran
veitir bóndanum, eða réttara
sagt dætrum hans, þetta
frumstæðara líf í þrjá sumar
mánuði. Það er alls staðar
haft í seli, þar sem landslag
er eins og í Noregi, meðal
annars í Alpafjöllum. En
Noregur er víst eina landið,
þar sem seljalífið er veruleg-
ur þáttur sjálfstæðrar menn-
ingar, sem enn þann dag í
dag snýr nálega baki við
vélamenningu aldarinnar.
Kýrnar í sama seli geta
verið víða að. Flestar eru þær
hér frá bæjunum á Notodd-
en, sem er í 50 kilómetra
fjarlægð. Þegar flutt er í
selið má segja að teknar séu
allar mjólkandi kýr, geld-
neyti, geitur og fé að heiman.
Þegar flutt var í selið var
einhver mesta hátíð ársins
fyrr á tímum. Seljavegurinn
var þá genginn undir klar-
inettuhljómum fylgdarmanna
sem heiðruðu stúlkurnar með
slíkri tilbreytni. Og það er
alltaf eitthvað af hinum
gamla blæ yfir ferðinni í
selið. Það eru margar skepn-
ur fylltar ærzlafullri vorgleði
svo að erfitt er að halda þeim
í hófi.
Strax og Þóra er komin
aftur í selið gengur hún að
verki með hinum stúlkunum
við mjólkurvinnsluna. Þær
vinna rösklega að því, að
búa til smjör og mismunandi
osta.
Það er löngum gestkvæmt
í seljunum. Þegar heyskap er
lokið, en kornskuröur ekki
hafinn, vitjar sveitafólkið oft
upp eftir. Og auðvitað er það
velkomið. Meðal annars eru
það einu póstferðirnar upp í
selin. En ekki minnkar starf
selstúlknanna við þann
gestagang. Og heldur ekki
viö það, að selin eru veit-
ingastaðir og verzíun fyrir
fjallgöngumenn. Þar kaupa
þeir sér mjólk, smjör, og
brauð.
Undir kvöldið eru afurðir
þær, sem flytjast eiga niöur
í sveitina, búnar upp á klyfja
hestinn. Stundum flytur ein-
hver karlmaður afurðirnar,
en oft verða selstúlkurnar
sjálfar að taka tauminn og
fara með áburðarhestinn nið
ur brattar og tæpar göturnar.
Úr Gaustaseljunum er 5—6
stunda leí/mferð til næsta
sveitaþorps.
Kvöldmjaltirnar eru síð-
asta skorpan hjá selstúlkun-
um, en fyrst þarf að kalla á
kýrnar. Og þegar hreinar
raddir selstúlknanna „lokka“
skepnurnar heim, er það ljóð
fjallasálarinnar norsku, sem
bergmálar milli fjallanna.
Gullrós, Fjallrós, Bjalla,
Rósalín, hvert nafnið hljóm-
ar eins og söngur og jóðí.
Það tekur ærinn tima að
mjólka allar kýrnar og geit-
urnar, en um náttmálaleytið
er hinum langa vinnudegi
selstúlknanna lokið. Þóra
sýnir mér svefnherbergin. —
Það er kallt á fjöllum og
rúmin eru á háum fótum til
(Framliald á 6. síðu)
í dag skulum viff snúa okkur aff
botnunum. Pyrst birti ég þá, sem
mér hafa borizt til viðbótar þeim,
sem komnir voru við þetta upp-
haf:
Hugarstríð og hjartasút
helzt til víða lamar.
Fyrstan tel ég þá mann, sem
segist vera nafni minn og kallar
sig Pétur litlasirkil, •— ég veit ekki
betur. Hann botnar svona:
En þegar líður ævin út
enginn kvíðir framar.
S. S. sendi mér hins vegar þenn-
an botn, en hann talar eins og
stjórnskipaður hagfræðingur:
Gjaldeyririnn genginn út
gleður lýð ei framar.
Þá var það víst ekki meira, en
nú snúum við okkur að hinu upp-
hafinu, en einhvern veginn hafa
menn látiö ver við því. Það var
svona:
Glatast efni, glepjast rök,
gleymd eru stefnumálin.
Ég held ég geri nafna mínum
þá sæmd, að hafa hann fyrstan í
flokki, samkvæmt hinu forn-
kveðna fagnaðarerindi, að hinir
síðustu muni verða fyrstir. Hann
smíöaði þennan botn:
Hrokkin er í heimskra vök
hungruð þjóðarsálin.
Þetta var Pétur litlisirkill, en
hann tók það fram, að hann vildi
vita hvort að læki með botninum.
Svo er það Halldór Guðjónsson
í Vestmannaeyjum. Hann kveður:
Víl í ráðum, væskil tök,
voluð þjóðarsálin.
Hreggviður heldur sér við efnið
og snýr heift sinni að áfenginu
eins og stundum fyrri:
Dyggða nefni ég dauðasök:
Drykkjusvefninn. — Skálin.
Dálítið líkt þessu kveður annarr,
én hans kenning er ekki eins
hlutlæg:
íslands nefnist ólánssök
andlaus svefn og prjálin.
Svo var það hann Hallbjörn
okkar Oddsson. Hann segir:
Því eykst svefn og þrælatök,
þrotlaus hefni bálin.
Náttúrulækningamáðurinn kveð-
ur:
Læknar nefna logna sölt
á lífræn efni og kálin.
Ég vona nú samt að ég fái ekki
Heilbrigt líf á móti mér fyrir að
birta þetta, því að þá veit ég ekki
hvað úr mér yrði, ef ég ætti að
standa undir óþokka slíkrar höfuð-
skepnu.
Þá er þessi næstur:
Það má nefna þrælatök
þjófum gefnu prjálin.
S. S. kveður þennan botn:
Planar þjóð að fleigðarvök,
freyðir wisky skálin.
Svo er hérna sá sem bregður á
stikluvik. Hann kveður þetta:
drungasvefn er dauðasök
drykkjugefnu tízku hrök.
Þá á ég eftir einn, sem er víst
einhvers konar hjarðmaður, því að
hann tekur líkingu sína þaðan og
kveður:
Hlýðir refnum heimsk og spök
hjarðargefna sálin.
Þegar ég er aff skrifa þetta niður
berst mér bréf frá rímara. Hann
segir m. a. svo:
„Mér datt í hug að taka þátt í
botnakeppni yðar, en því miður
hefir mér ekki tekizt að detta niður
á neitt, sem varið er í, læt þó þessa
flakka og bið yður að taka viljann
fyrir verkið:
Skjótt sín hefna skaðleg tök,
skyggir af svefni í álinn.
aldrei nefnir ærleg tök
illa gefna sálin.
Blæðir síðast alveg út
undir svíða ei framar.
Sundur sníðum sérhvern hnút
sem að líð'um amar.
Hér koma svo tvö vísnaupphöf,
sem þér megið láta fólk spreyta
sig á:
Glæðist andi, temjist tök,
tignist gcfiar vættir.
Áfram slysast andhælis
öld með visin bægsli.
Sú fyrri er aldýr sléttubönd þ. e.
a. s., að hvert orð í þriðju ljóðlínu
verður að ríma nákvæmlega við
fyrstu línu, og fjórða Ijóðlína á
sama hátt við aðra ljóðlínu. Hin
vísan er bara venjuleg oddhenda
og ekki vandasöm. Vísurnar eru
auðvitað báðar fullgerðar, en mér
þætti gaman að sjá, hvernig aðrir
botnuðu þær. Svo vil ég segja að
lokum:
Veldu ætíð vísurnar
— vel þess gættu TÍMI —
sem hnittnar eru og hárréttar,
að hugsun, máli og rími.“
Þarna hafið þið það, og „nú heiti
ég á tröll mín.að gera sem ég bið.“
Pétur landshornasirkill.
AUKIÐ KAUPMÁTT LAUNA
YDAR MEÐ ÞVÍ AÐ VERZLA
VIÐ KAUPFÉLÖGIN
Samband ísl. samvinnufélaga