Tíminn - 09.12.1947, Blaðsíða 4

TÍMINN, þriöjudaginn 9. des. 1947
228. blað
okin um íslenzka hestinn
Brocidi Jóhannesson:
Faxi. — Bókaútgáfan
Norð'ri 1947.
Efíir Kristján Eldjárn fornminjavffirð
Stórvírki di’. Brodda Jó-
bannessonar um hestinn er
nu komiö út. Hafa margir
beðiö þess með óþreyju, síö-
an spurðist, að á því væri
von. Var hvort tveggja, að
þetta efni er mörgum íslend-
ingi hugstætt og hjartfólgið,
enda fannst mönnum sem
þessi höfundur væri öörum
fremur til þess kjörinn að
gera þvi góö skil. Og satt er
það, að islenzki hesturinn á
það aö Skafirðingum,, að þeir
hlúi að minningu hans.
Þetta er mikið rit og vand-
að. Frá útgáfunnar hendi er
ekkert til sparað, enda bókin
öil glæsileg ásýndum. Hún
ér prýdd miklum fjölda
teikninga, sem allar eru eft-
ir Halldór Pétursson.
jÉf treysta mátti Brodda til
að' skrifa vel um hestana, var
ekki siöur ástæða til að trúa
Halldóri til að teikna þá vel.
Hestar eru allt að því sér-
grein hans, enda mun hann
hafa fengið viðurkenningu
íyrir hestamyndir í útlöndum.
Ekki er þó víst, að hann fái
viðurkenningu hestamanna
fyrír fótaburði og tilburðum
. ájíra hestanna á þessum
teikmngum, en góðar eru þær
þrátt fyrir það, sumar ágæt-
ar. Annars eðlis eru teikning-
ar aí ýmsum hestbúnaði, og
þær eru allar mjög góðar.
Bókin skiptist í tvo megin
liíiita, nokkurn veginn jafn-
íanga. Frá höfundarins hendi
er fyrri hlutinn kjarni bók-
arinnar. I hann hefir hann
.íagt mjög mikla vinnu — og
sáhkína. Þarna er fjallað um
‘h'éStinn í trú og þjóðtrú ís-
iendinga, grafizt fyrir rætur
‘og' þræðilr raktir aftan úr
fórneskju og til vorra daga.
Er þetta raunar hin rækileg-
asta sérrannsókn um álíka
e'írii, sem gerð hefir verið af
lslénzkum manni, en benda
riiá a erlendar fyrirmyndir
eða hliðstæður. einkum þó
hinum kunna, enska trúsögu-
fræðing, J. G. Frazer, sem
Broddi sjálfur nefnir meðal
meistara sinna, enda er það
sízt til að lasta, þótt nefnt
se rit hans „The Golden
Bough" í sambandi við Faxa
— svo heitir bók dr. Brodda.
Þaö var sannarlega mál til
komið, að einhver fslending-
ur færí að kafa niðúr í þjöð-
trú okkar og þjóðsiði og
kanna þetta, efni frá trúsögu
iegu, salfræðilegu og jafnvel
heímspekiiegu sjóri'armiði,
eins og Broddi gerir í þess-
ari bok. Við það mun margt
skýrast og mörg sannindi
finnast, sem mann órar varla
fyrir nú, að finnanleg séu.
Af því nýstárlega og raun-
ar ovænta markmiði, sem
Broddi hefir sett sér í fyrri
hluta bókarinnar, leiðir það,
aö hann leitar oft fanga
allfjarri aðalefninu, hestin-
um. Hann tekur á sig langa
króka, og manni verður
stundum á að efast, hvort
hann eígi brýnt erindi heim
á alla þessa bæi. En sannleik-
urinn er sá, að hann á alltaf
erindi. „Til góðs vinar liggja
gagnvegir, þótt hann sé firr
of farinn“, og í hinum löngu
og stundum mjög torfæru
útúrdúrum sínum veit Broddi
alltaf að hverju hann er að
leita, og oftast nær kemur
hann með einhverja björg í
bú, eitthvað, sem kemur
rannsókninni um hestinn við,
þjónar því marki, sem bók-
arhlutanum gr sett.
En þessi bókarhluti er þung
ur, hann er erfiður aflestrar,
eins og hann hlýtur að
hafa verið erfiður að skrifa
hann. Það þarf að brjóta
hann til mergjar, hafa dá-
lítið fyrir honum til að geta
notið hans. Það þarf að lesa
hann oftar en einu sinni og
hafa þó hugann vel á verði.
Ég geri ráð fyrir, aði náin
kynni höfundarins af þýzk-
um heimspekingum og rit-
höfundum hafi fremur örvað
en dregið úr tilhneigingu
hans til þungrar framsetn-
ingar hugsana sinna. Ósagt
skal látið, hvort þetta er með
öllu neikvætt. Stíllinn er
svifaseinn, þungur og mjög
alvarlegur. — Broddi getur
ekki tekið undir með Grími
Thomsen og sagt: „Ég fæ þér
iítið, en lipurt ess“, nema þá
til að dæma sjálfan sig jafn-
rangt og skáldið gerði. Rit-
fákur hans fer aldrei á kost-
um, hann er ekki áttfættur
eins og Sleipnir, en bann er
traustur og sterkur og fer
engin gönuhlaup. Og alltaf
er hann líkari sjálfum sér en
nokkru öðru. Málið er auð-
ugt og hreint, Broddi kann
islenzkuna allra manna bezt.
Og ráð er hverjum þeim, sem
Faxa les, að lesa þennan
hluta bókarinnar vel ofan í
kjölinn. Hann er hið frum-
lega og persónulega í bók-
inni, fullur af skemmtilegum
og skarplegum athugunum
og þrunginn af virðingu höf-
undarins fyrir viðfangsefni
sínu.
Seinni hluti bókarinnar er
að nokkru leyti um ýmsan
hestútbúnað og fargervi. Allt
er það mjög prýðilegt, eins
og bezt verður á kosið. En
það eru einnig kaflar um
ýmislegt annað, t. d. stóð- og
klakahross Þessi kafli finnst
mér með ágætum, og ef ég
ætti að kjósa mér að hafa
skrifað einhvern kafla bók-
arinnar, held ég, að ég veldi
þennan. Hann er skrifaður
af miklum næmleik og sam-
kennd með hestunum, og það
þykist ég vita, að þennan
þátt heföi enginn getað gert
eins vel og Broddi. Hins vegar
get ég ekki verið eins ánægð-
ur með kaflann um hrossa-
fjölda og hrossakaup. Þarna
fer höfundur allt of fljótt
yfir sögu, og hefði mátt gera
sér miklu meiri mat úr hrossa
kaupunum og því menning-
arstigi, sem þau lýsa. Hann
kallar hrossaprangið íþrótt,
en það er rómantískt rang-
nefni á óheiðarlegri verzlun.
Ef prangararnir hefðu sjálf-
ir átzt við, hefði þó mátt
færa þetta til sanns vegar,
en lítill held ég að íþrótta-
andinn sé, þegar leikurinn er
milli æfðra hrossaprangara
vestan úr sýslum og hrekk-
lausra sauðbænda fyrir norð-
an Öxnadalsheiði. Ekki veit
ég betri lýsingu á hrossa-
prangi en í Hestakaupavís-
um, sem með vafasömum
rétti hafa verið eignaðar séra
Stefáni Ólafss., en þessarar
góðu heimildar getur Broddi
að engu. Hefði reyndar verið
ástæða til að rannsaka allan
kveðskap austfirzku skáld-
anna með tilliti til þeirrar
hestamennsku, sem þar birt-
ist. En trúlegt er, að höfund-
ur finni til meiri skyldleika
með grónum og gætnum
stóðeiganda en lausingja,
sem fer um sveitir og prang-
ar, og því hafi hlutföllin
milli þessara kafla orðið á
þessa lund.
Margt mætti kjósa fyllra
í þessari bók. Hún er menn-
ingarsöguleg rannsókn, en
meira mætti vera af stað-
reyndum og ómengúðum
fróðleik, svo að hægt hefði
verið að nota hana sem hand
bók í og með. Eins sakna ég
þess mjög, að hvergi skuli
vera minnzt á hestamennsk-
una í íslenzkri tungu. Málið
er skýlausast vitni þess, hve
mjög hesturinn hefir komið
við sögu þjóðarinnar. — Það
er fullt af líkingum og orða-
tiltækjum og málsháttum,
sem mótazt hafa í sambúð-
inni við þennan ferfætta lífs-
förunaut hennar. Um þetta
hefði Broddi verið manna
færastur til að skrifa
skemmtilega, þótt líklega
væri til of mikils mælzt, ef
maður bæði hann að taka til
samanburðar sams konar
orðatiltæki, er að skipum og
sjómennsku lúta, og athuga,
hvort meira má sín í málinu.
En þetta hefði ég fremur kos-
ið en þætti þá, sem Broddi
hefir verið svo einstaklega
gestrisinn að bjóða öðrum
mönnum um að taka af þeim
í bókina. Um það má segja
með skáldinu:
Bauð þessa för þjóðum
þarflaust konungur austan.
Raunar eru kaflarnir eftir
Ingibjörgu Friðgeirsdóttur,
Sigurð frá Brún og séra
Lárus Arnórsson allir góðir
og virðingarverðir, en þeir
eru eins og fleygar reknir
inn í þessa bók. Það var of-
rausn að bjóða sr. Lárusi að
smeygja heilli bók um Grána
sinn í þessa bók, jafnvel þótt
þessi afburða gæðingur hafi
ekki notið sannmælis í Horfn
um góðhestum. Bókin um
Grána hefði vel mátt koma
út sér. Þessir aðfengnu þætt- ■
ir trufla gang bókarinnar,1
gera hana of líka safnriti, og j
þetta er enn verra vegna1
þess, að bókin er annars afar
sterkt mótuð af persónu höf-
undarins. Og hér vil ég skjóta
því inn í, að mér finnst
skorta nokkuð á, að Faxi sé
fullburða sem bók. Hann
hefði átt að vera fastar og
rökréttar hnitaður saman,
efnið agað með dálítið meiri
hörku. Þá hefðu hlutföll og
sköpulag orðið fullkomnara
og skýrara.
En þó að bent hafi verið á
sitt hvað, sem vansagt þykir
í Faxa, er að vísu gott til
þess að vita, að Broddi á enn
nægilegt efni í aðra bók um
hestinn, hestamanninn og
hestaskáldið, enda lætur
hann í það skína, að ætlun
sín sé að gera efninu enn
frekari skil, áður en hann sé
allur.
Ef spurt væri, hvort Faxi
væri fræðileg bók eða fagrar
bókmenntir, mundi svarið
(Framhald á 6. síðu)
Síld og bækur, það er sú fram-
leiðsla þessara daga, er mest er um
töluð. Nálega 100 veiðiskip liggja
hlaðin í höfninni og bíða þess að
verða losuð. Og menn ræða um
úrræði til að nytja þennan afla og
geta tekið ofurlitið meira af því
ógrynni síldar, sem nú er í Hval-
firði og Kollafirði og ef til vill
víðar. En eins og sildargangan er
mikil er bóka framleiðslan að vissu
leyti.
I>að er misjafn sauður í mörgu
fé má segja um bóka mergðina og
þeir eru nú sennilega orðnir fáir.sem
hafa tíma til að lesa það allt. En
hitt mun mega segja með fullum
sanni, að nokkrar ágætar bækur
hafi komið á markað síðustu mán-
uðina. Nýja útgáfan af Sturlungu
er glæsileg bók og án þess að
leggja dóm á meðferð texta og
skýringar má fullyrða, að vel er til
þess vandað, og venjulegir lesend-
ur fá þar rétta skýringu á mörgu,
sem kemur þeim mjög vel. Og svo
er bókin prýdd mörgum ljósmynd-
um og nokkrum málverkum af
sögustööum.
Athöfn og uppeldi eftir Matthías
Jónasson er bók, sem allt hugsandi
fólk, sem umgengst börn hefir gott
af að lesa.
Faxi, er merkisrit um íslenzka
hestinn og þátt hans í þjóðarsög-
unni, en það er efni, sem mörgum
er hugleikið.
Bessastaðir er falleg bók, þar sem
margur fróðleikur er saman tínd-
ur, þó að ef til vill þurfi ekki að
miklast yfir vísindalegri rann-
sókn við samningu bókarinnar, því
að hún mun vera byggð á prent-
uðum heimildum, en þær hafa ver-
ið dreifðar.
Sögur Isafoldar er merk skemmti
bók, sem flestum myndi kærkom-
in, en þó einkum eldra fólki, sem
kannast meira og minna við þær
frá yngri árum. Þar eru íslenzkir
sagnaþættir, merkir og skemmti-
legir, smásögur og skrítlur af þjóð-
legri rót og þýddar sögur.
Þó að þessar bækur séu einar
nefndar hér, er ekki þar með sagt
að þær taki öllum öðrum fram, en
aðeins mælt með þeim á þennan
hátt, því að mörgum kemur bend-
ing vel, hvernig sem okkur er nú
trúað, en það er mál út af fyrir
sig, hvers við erum verðir í þeim
efnum, og það ætla ég ckki að
ræða. En það er nú einu sinni svo,
að hugur manna snýst óvenjulega
mikiö um bækur og bókakaup
þessa dagana, og þá vil ég gjarn-
an vera með, og tala um það, sem
mönnum er efst í huga, því að
þannig á það nú einu sinni að
vera.
Núna, þegar Keykvíkingar sjá
daglega síldarskipin koma hlaðin
að landi, þykir mér hlýða að taka
mér í munn stöku eftir Brynjólf
Björnsson frá Norðfirði. Hún er
um vel heppnaða veiðiför og er
svona:
„Hlaðin veiði skundar skeið
Skeljungs breiðar grundir.
Styttist leiðin ljúf og greið,
láin freyðir undir.“
Það þykir mörgum fallegt þegar
vel veiðist, og sem betur fer er
það ekkert einsdæmi, að þá verði
mönnum vísa á munni.
Svo enda ég með „morgunbæn“
eftir K., en hún liefir sér mottó:
„ ... Petkov — sem komm-
únistar tóku af lífi eftir eitt
svíviröilegasta réttarmorð."
Mbl. 22. nóv. 1947.
Við kraftaverkum kommúnista
Kristur okkur hlífi.
Þeir fremja morðiö fyrst, en síðan
firra þeir manninn lífi.“
Ég geri ráð fyrir því, að það
muni flestum finnast langt gengið,
þegar farið er að tvídrepa menn
og, von að K. vllji biðjast undan
slíkum ósköpum.
Pétur landshornasirkill.
Auglýsing
Nr. 25/1947
ffrse skömmtunarsljóra.
Samkvæmt heimild í 3. gr. reglugerðar frá 23. sept.
1947 um vöruskömmtun, takmörkun á sölu, dreifingu
og afhendingu vara, hefir viðskiptanefndin ákveðið,
að taka skuli upp skömmtun á eplum þeim, sem nú eru
á leiðinni til landsins.
Stofnauki nr. 16 af núgildandi matvælaseðli skal því
vera lögleg innkaupaheimild fyrir 3 kg. af eplurp frá og
með 20. þ. m. fram til 15. janúar 1948.
Viðskiptanefndin hefir jafnframt ákveðið, að smá-
söluverzlunum þeim, sem verzla með matvörur, skuli
heimilt til 15. þ. m. að veita fyrirfram viðtöku stofnauk-
um nr. 16 frá viðskiptavinum sínum, enda afhendi slík-
ar verzlanir eplin á fyrrgreindu tímabili til þeirra einna,
er hafa afhent þeim stofnauka nr. 16 fyrir 15. þ. m.
Smásöluverzlanir þær, er hér um ræðir, geta afhent
oddÝitum eða bæjarstjórum þá stofnauka nr. 16 hinn
16. þ. m. og verður eplunum skipt milli verzlananna
samkvæmt því.
Oddvitar og bæjarstjórar eru beðnir að senda skömmt
unarskrifstofu ríkisins í símskeyti 17. þ. m. staðfestingu
á því, hve marga stofnauka nr. 16 hver verzlun hefir
afhent. Símskeyti, sem berast skömmtunarskrifstofunni
eftir 17. þ. m. um afhendingu þessa stofnauka, verða
ekki tekin til greina.
Reykjavík, 8. desember 1947.
Skömœitunarstj ói’iim.