Tíminn - 24.12.1947, Blaðsíða 17

JÓLABLAÐ TÍMANS 1947
17
BJARNI M. GÍSLABDN:
Skipið lagðist við landfestar.
Grikkland, Grikkland, endurhljómaði í
sál minni.
Aldrei hafði mig dreymt um að fá að
sjá þetta land, sem eitt sinn var heim-
kynni allrar menningar. Hugfanginn og
fagnandi horfði ég á allt, sem fyrir augun
bar. Það, sem mest hertók hugann var
kastali, sem gnæfði yfir borginni, hrika-
legur og forn. Yfir skörðóttum múrum
hans blakti fáni á stöng, götóttur og slit-
inn, og gerði hann svip hinnar miklu bygg-
ingar mun forneskjulegri. í mínum aug-
um var þessi kastali minnisvarði einþvers
stórtímabils þessa söguríka lands, og þegar
erfiði dagsins var lokið, gekk ég fullur lotn-.
ingar til að skoða þennan forna helgidóm
fyrirhyggju minnar.
Eftir nokkra göngu náði ég kastalanum.
Hann stóð á víðáttu-mikilli flöt, sem háir
og gamlir múrveggir luktu um á allar
hliðar. Hann var alveg gluggalaus, en til
og frá sáust rifur i veggina inn á milli
hinna stóru múrsteina, sem hann var
byggður úr. Við annan endann var girð-
ing úr sterkum járnslám, sem auðsjáan-
lega voru ekki eins gamlar og kastalinn.
Þar í kring sá ég fjölmenni, og gekk ég
nær til að vita, hvers ég yrði vísari. —
En hvað mætti svo augum mínum á þess-
um stað, sem ég hélt helst vera varðveitt
tákn einhverrar liðinnar sögualdar og
hetjudáða? Skítugir og þjáðir fangar,
hálfnaktar konur og börn voru að rétta
brauðmola inn á milli járnslánna. Þeir
voru flestir hlekkjaðir, með hendurnar
fyrir aftan bakið, svo þeir urðu að taka
við gjöfum með munninum. — Allt það
fagra, sem vaknað hafði í sálu minni, all-
ar þær lotningarkenndir, sem ég bar í
huga, þegar ég gekk frá skipsfjöl til að
heimsækja þessa helgu ímynd fornaldar-
innar, hurfu nú fyrir viðbjóði og gremju.
Var þá þessi kastali ekkert annað en dýbl-
issa, vottur mannúðarleysis og hörmunga
— gluggalaus grafreitur lifandi manna?
Hvernig gat land Hómers og Æskíláps
staðið á svo lágu stigi mannúðarinnar?
Var andi Sókratesar alveg horfinn þessari
þjóð? Voru þessir fornu kastalar ekkert
annað en fangelsi til að svala óréttlát-
um hefndarþorsta mannanna?
Ég var niðursokkinn í þessar hugsanir,
þegar ég sá, að þar var komin ein af þess-
um óhreinu konum, sem ég sá við járn-
girðinguna. Hún var berfætt, litil og vel
vaxinn, með svart úfið hár. Yfir sér hafði
hún einhverja tusku, sem liktist erma-
lausum kjólræfli, en var að öðru leyti nak-
in. Hún talaði til mín, eitthvað sem ég
skildi ekki, um leið og hún benti mér í
áttina að háum slitnum steintröppum, þar
sem ég kom upp til kastalans. Ég svar-
aði henni aðeins með því að brosa og
hrista höfuðið. í einhverri ofsafullri geðs-
hræringu tók hún þá í jakkann minn, benti
mér á skóna mína, og síðan á fólkið, sem
ég sá, að nú hafði veitt mér athygli.
Bölvaður asni mátti ég vera. Gat ég
ekki skilið það, að þessir klæðlausu aum-
ingjar þyldu ekki að horfa á mig hér vel
klæddan? Hvaðanæva úr mannþyrping-
unni stóðu á mér djöfullegar glyrnur, eins
og gapandi drekagin, sem tilbúin eru á
hverri stundu að spúa yfir mann eldi og
brennisteini.
Óréttláta og miskunnarlausa líf! Hvernig
áttu þeir að vita, að ég var vinur þeirra,
vita, að ég vildi gefa sál mína, til að út-
rýma þessu helvíti af jörðinni.
Alveg hugsunarlaust hlýddi ég litlu
stúlkunni, sem togaði mig í áttina að
steintröppunum, og enn er mér óljóst,
hvort ég nokkurn tíma fór niður þær aft-
ur. Allt, sem fyrir mig hafði borið hertók
svo tilfinningar mínar, að ég gleymdi öllu
umhverfi. Ég vaknaði fyrst til sjálfs mín
aftur, þegar ég kom niður í borgina, og þá
varð ég þess var, að stúlkan hélt ennþá í
jakkann minn. Það var eins og hún vildi
varðveita mig, svo að ég týndist ekki í
fólksstraumnum. Skyndilega staðnæmdist
hún við eitt götuhornið og benti mér á
strætisvagn hinum megin, átti við, að sá
vagn færi til hafnarinnar. Þegar ég kom
þarna yfir götuna, blöstu við mér upp-
ljómaðir búðargluggar með alls konar
kvenklæðnaði, og dró það að sér athygli
mína nokkur augnablik. — En skyndilega
var ég sem sleginn beint í andlitið. Heitur
straumur fór um mig allan, og það var sem
einhver rödd öskraði í eyra mér.
— Fúlmenni! Fúlmenni!
Já, þóttist ég vera vinur þessara klæð-
lausu öreiga? En þó hafði ég skilið eftir
hálfnakta stúlku, sem fylgdi mér og jafn-
vel hafði frelsað líf mitt, án þess að rétta
henni svo mikið sem einn pening. Ég var
að vísu ekki ríkur, en ég hafði vinnu og
átti föt, og ég var með peninga einmitt nú.
Hvers vegna gaf ég henni þá ekki? Hafði
ég ekki líka verið fátækur og fundið til
skilningsleysis mannanna og ásakað þá?
Þó fann ég ekki til skyldunnar sjálfrar,
þegar fátæka stúlkan stóð við hlið mína,
en skreið sjálfur inn í sjálfan mig, þegar
einhverju þurfti að fórna, eins og svo
margir aðrir sem aðeins látast vera vinir
minni, svo að ég gleymdi öllu hinu ysmikla
umhverfi til að svipast eftir stúlkunni, en
hún var horfin. Mér varð litið á klukk-
una og sá, að það var farið að halla að
miðnætti. — Fullur gremju og með nag-
andi samvisku reikaði ég því í áttina til
hafnarinnar.
Ég var ákveðinn í því að reyna að finna
stúlkuna næsta dag, og þegar störfum
dagsins var lokið og við skipsverjar feng-
um landgönguleyfi, hljóp ég beint í áttina
til kastalans í þeirri von, að ég fyndi hana
þar aftur. En þar sást nú engin mann-
þyrping, aðeins fjórir hermenn, sem sátu
fyrir framan kastaladyrnar og skiptust á
að reykja úr langri grófgerði pípu, eitt-
hvað, sem lagði af hinn versta ódaun. Þeir
veittu mér fljótt athygli og bentu mér
ógnandi í áttina að steintröppunum. Mér
fannst ég þyrfti að milda þá, og ég tók upp
úr vasa mínum vindlingabauk og kastaði
til þeirra, því að ég vissi, að enginn hlutur
var kærkomnari Suðurlandabúum en hið
ljúffenga enska tóbak. Þeir létu þakk-
læti sitt óspart í ljós með gleðilátum, en
bentu mér bó áfram að fara, aðvarandi,
en vingjarnlegri en áður. Ég fann, að ég
átti hér ekki heima og hraðaði mér því
til borgarinnar. Þar reikaði ég fram og
aftur í þungum þönkum, helzt um ein-
hverjar þröngar og dimmar götur, þar sem
lítill var fólksstraumurinn. Það var eins
og ég vildi flýja sjálfan mig og aðra og
finndi helzt fróun í þessum skuggahverf-
um.
Af og til varð mér reikað fram hjá
knæpudyrum, en út um þær barst bæði
óloft og óhljóð. Ég hafði oft heyrt talað
um þessar kjallarahoiur stórborganna, þar
sem ógæfusömustu börn jarðarinnar reyna
að gleyma sínum eigin kjörum við ópíum
og alkóhol. Oft hafði mig langað til að
sjá með eigin augum þessar svörtustu
hliðar mannlífsins, og nú varð ævintýra-
þráin svo sterk hjá mér, að ég einsetti mér
að skoða eina af þessum knæpum.
Stór og bólugrafinn svertingi opnaði fyrir
mér dyrnar, og ég gekk inn. Salurinn var
niðurgrafinn og lá talsvert neðar en gatan,
og loftið þar inni var dimmt og þykkt af
reyk. Fyrir öðrum enda salarins var
hljómsveitarpallur, og virtust þeir, sem
þar voru að verki, frekar knýja hljóðfær-
in í ákvæðisvinnu en af list, enda þurfti
á ósviknum strengjum að halda til að
yfirgnæfa allan þann hávaða, sem þarna
var inni.
Nokkrir útblásnir drykkjubelgir virtust
fljótt þekkja, að ég væri útlendingur, því
þegar ég gekk inn eftir salnum, ráku þeir
upp nokkurs konar fagnaðaróp og lyftu
glösunum í kveðjuskyni. Úr öllum áttum
þusti um mig hálfnakiö og ógeðslegt kven-
fólk, og reyndi þar hver um sig að lokka
mig að sínu borði, með brosum og augna-
skotum. Ég fann, að einhver, sem stóð að
baki mér, tók í hönd mína, og ekki veit ég,
hvernig því var farið, en óljóst fannst.mér
ég kannast við það handtak. Ég leit við til
að svipast eftir hver þetta væri, og mér
til mikillar undrunar mætti ég augum
stúlkunnar, sem fylgdi mér frá kastalanum
daginn áður. Nokkur augnablik stóð ég
sem steini lostinn og horfði í augu hennar,
og nú sá ég, að hún var ung og fögur, þrátt
fyrir það, að erfið lífskjör höfðu rist sín-
ar rúnir á ennið á henni.
Vesalings stúlkan. Hvers vegna var hún
hér, og hvaða afl hafði leitt mig hingað,
einmitt til að hitta hana? Á þeirri stundu
hefði ég viljað gefa mörg ár af lífi mínu
til þess að geta spurt um hagi hennar og
sagt henni mínar eigin tilfinningar. En
ég brosti aðeins eins og ég var vanur, þeg-
ar ég var í einhverjum vandræðum, tók
fastar í hönd hennar og leiddi hana með
mér að einu auða borðinu, sem stóð af-
síöis í salnum.
Nú var tækifæri til að sýna af sér mann-
úð og endurgjalda henni.
Ég tók upp úr vasa mínum nokkra sam-
anbrotna seðla og rétti henni og með bend-
ingum reyndi ég að koma henni í skilning
um, að hún ætti að kaupa sér fyrir þá
föt. Eingin orð geta lýst þakklætinu, sem
kom fram í augum hennar. í einhverri
taumlausri gleði greip hún höndunum um
háls mér, og áður en ég gat áttað mig,
hafði hún þrýst þéttum kossi á varir mín-
ar. — Á þessari stundu fannst mér ég
vera hamingjusamasti maður jarðarinnar.
Það voru einhverjir þeir hljómar í þakk-
arorðum hennar, þó að ég skildi þau ekki,
að þau gerðu mig alsælan.
En. gleði hennar var eins og skin milli
skúra.
Skyndilega heyrði ég kallað með trölls-
legri karlmannsrödd.
— Hera!
Ég fann, að hún hrökk saman við hlið
mína og í einhverri skelfingu reyndi hún
að læða til mín peningunum, sem ég fékk
henni undir borðbrúninni. En ég, sem ekki