Tíminn - 24.12.1947, Blaðsíða 26

26
JÓLABLAÐ TÍMANS 1947
Siðan er flöturinn við Sálarháska kenndur.
Af skynsemi sinni varð Magnús þess eitt
sinn var, að tíkin veitti sólinni aldrei eftir-
tekt og taldi að hún færi þá mikils á mis.
Hann uggði um velferð tíkarinnar og
reyndi að beita hana valdi og snúa henni
þannig, að hún yrði að horfa beint í sól-
ina. En það dugði ekkert, því að þá lét
tíkin aftur augun. Þá datt Magnúsi það
snjallræði í hug, að færa hana nær sól-
inni. Hann fór því með hana upp á Mæli-
fellshnjúk, en það bar engan árangur
að heldur.
Kenjar Magnúsar höfðu flestar einhverja
þýðingu. Hann var allvel gefinn ,en and-
stæður landslögum og kennimönnum
kirkjunnar og framdi oft táknræna skop-
leiki um það efni.
Biskupsflötur er efst á Mælifellsdal fram
við Haukagilsheiði, eða réttu nafni Roð-
reksheiði. Þar hafði Guðmundur góði
vígðan tjaldstað. Grasafólk gerði mikið að
því að reyna að hitta þann stað með sitt
tjald. Stundum kom til átaka um líklegasta
blettinn, ef mörg tjöld voru reist þar sam-
tímis.
Mælifellshnjúkur var til forna nokkurs
konar „Helgafell“ Skagfirðinga og spá-
maður i sínu föðurlandi. Hann tók virkan
þátt í veðurspám og þar gátu menn lesið í
snjóalögin á hverju vori hvað vorboðanum
leið. Þar gátu þeir, er hugðu til" skreiðar-
ferða suður á land séð hvenær Stórisandur
var fær. Um það er þetta erindi:
í Mælifellshnjúk lýsir blíðvindabrag
— um bógana, hesturinn klofinn: —
í þrotlausum ótta um afkomuhag
að út er nú veturinn sofinn.
svo fólkið um hirðingjann hugsa má enn
og harðfiskinn sunnan af landi,
því málnytutímana telur það senn
og tjörnin er hlaupin á Sandi.
Um Svartárdal er lítið sagt eða skrifað.
Raunar heitir ein málsgrein í bókinni
„Svartárdalur" en sú grein er mestöll um
Vesturdal, og er eins og höfundur hafi
villst þangað, því að í lok greinarinnar
segir svo: „Við erum komin í Vesturdal,
inn í hina fornu Goðadali."
í þessum fáu línum um Svartárdal eru
lítilsháttar villur. Til dæmis er sagt að
írafell sé norð-vestan undir bungunni.
írafell á land allt í kringum Bunguna, en
bærinn stendur austan undir henni. Þá er
sagt að Svartárpollar séu á Eyvindarstaða-
heiði, en þeir eru heimaland frá Öldu-
hrygg. Ennfremur er sagt, að Eyvindar-
staðaheiði sé milli Jökulsár vestari og
Bugakvíslar, en það land er allt að öræf-
um heimalönd Skagfirðinga.
Eyvindarstaðaheiði liggur upp með
Blöndu að austanverðu og austur með
Hofsjökli meðan vötn falla til Blöndu.
Um Svartárdal var vitanlega lítið hægt
að segja. Þó hefði mátt geta þess, að áður-
nefnt Goðdalagil er þar að vestanverðu,
skammt fyrir innan byggð, en upp með því
að norðan eru margir djúpir götuslóðar.
Þar hafa mörg spor verið stigin, sem eng-
inn veit nú hin minnstu deili á. Sennilegt
er, að þar hafi verið um alllangt skeið
fjölförnust leið upp úr byggð til suðurheiða
og Suðurlands, enda hefir það verið skársta
leiðin meðan allar keldur voru óbrúaðar
og þaðan var fjallvegurinn lítið eitt
stytztur. Sagt er að Reynistaðarbræður hafi
farið þessa leið upp úr byggð, þegar þeir
lögðu upp í sína alkunnu feigðarför. Það
eitt er vitað um sögu þessara dularfullu
troðninga.
Um Langamýri eins og H. J. orðar það,
þykir mér fróðleikurinn næsta auðvirði-
legur. Að þar sé vinur Jónasar Hallgríms-
sonar fæddur. Af þeirri setningu gæti les-
arinn dregið þá ályktun að hér væri tjaldað
því sem til væri. Jafnvel um efni fram.
En sannleikurinn er sá að Skagfirðingar
eiga tugi manna sem hafa markað stórum
dýpri spor í sögu þessa lands en það að
vera vinir Jónasar Hallgrímssonar.
H. J. virðist ekki hafa gengið framhjá
þeim sjálfsögðu pistlum bókmennta nú-
tímans, að sápuþvo Gissur Þorvaldsson og
vegsama Jónas Hallgrímsson.
Ég tel að frændi minn H. J. færi hrapa-
lega eins og Árni beyskur út úr Flugu-
mýrarbrennu, að hann skyldi skreyta bók
sína þessu marg yfirdrifna orðagjálfri.
Og mikill hefði sá munur verið hefði
hann í þess stað orðið einu skrefi á undan
Norðmönnum að taka upp hanzkann fyrir
Snorra Sturluson.
Óefað hefðu Norðmenn helzt kosið að
eiga sjálfir minnisvarðann á gröf Snorra
í Reykholti, en þess var enginn kostur
fyrst þannig var ástatt að hann kom hér
að tómum kofunum.
Þar sönnuðust orð eins norðlenzka
skáldsins:
Ekki er hollt að hafa ból
hefðar, uppi á Jökultindi
Heyrzt hefir að nú séu menntamenn
vorir farnir að hreyfa því máli að reisa
Snorra íslenzkan minnisvarða, enda eiga
þeir þess kost. ísland á enn heimsfrægan
myndhöggvara. Og eftir veizluhöldum og
annarri risnu að dæma eiga þeir gnægð
fjár.
Vel færi á því að þeir stæðu hlið við
hlið, Snorri Sturluson og Jónas Hallgríms-
son, sem tákn hins gamla og nýja tíma
eða tákn norrænna og suðrænna bók-
mennta.
Svo er hvarf séra Odds í Miklabæ. Sú
saga er nú orðin svo brotin og beygð á
marga vegu, að það má nú heita mark-
laust mál. Nú er ekkert eftir af þeirri sögu
sem ég heyrði menn segja er áttu tal við
þá sem voru heyrnar- og sjónarvottar að
því, sem í dagsbirtunni skeði, nema það eitt
að Solveig fyrirfór sér og séra Oddur hvarf.
Ég hefi aldrei fyrr heyrt að hestur prests
hafi horfið líka, þvert á móti. í mínu ung-
dæmi bar öllum sögum' saman um það að
hesturinn hafi verið með óhögguðum reið-
tygjum að bíta í túninu um morguninn en
vettlingar prests og svipa hefðu legið á
bæjarveggnum. Enda síður en svo, að hvarf
hestsins hefði á nokkurn hátt getað stutt
þann grun eða þær vitranir efnishyggju-
manna, að um mannavöld hafi verið að
ræða. Hefði Solveig eftir 150 ár getað
tekið lifandi menn í þjónustu sína og stýrt
höndum þeirra eins og nútíminn vill vera
láta, þá hefði hún nokkrum dögum eftir
andlátið engu síður getað sótt elskhuga
sinn í þennan heim. Fyrir mitt leyti legg
ég jafnan trúnað á hvort tveggja, enda
kemur það jafn mikið í bága við efnis-
hyggjuna. Gæti maður trúað því að Solveig
sé enn á sveimi að pæla í málum sínum.
Þá er líka hægt að trúa því að hún hafi
eftir fárra daga hvíld í gröf sinni getað
gert upp við séra Odd.
Að lokum er það svo stafsetningin á vísu
Páls á Knappstöðum. Það er fyllilega í
samræmi við mína skoðun að í flestum til-
fellum eigi málfræði og stafsetningareglur
að víkja fyrir rími, að minnsta kosti tel
ég það sjálfsagðan greiða og sýnilega er
Hallgr. Jónasson sömu skoðunar. En í þessu
tilfelli var sá greiði vægast sagt algerlega
óþarfur. Páll á Knappstöðum var Sunn-
lendingur að ætt og eftir framburði Sunn-
lendinga á hans árum er vísan rétt rímuð.
Ef hún á endilega að vera hringhenda, þá
þarf hún afslátt á okkar harða framburði,
en í rituðu máli þarf engan greiða að gera
henni, nema ef hún væri til athyglis rituð
þannig:
Gróa fíf-lar fróni á
fæst því ríflegt heyið
ó hve líflegt er að sjá
ofan í Stíf-lu greyið.
Ég get búizt við því að þeir sem lesa
þessi skrif mín, misskilji þau svo, að mér
hafi þótt lítið til bókarinnar koma. Og vil
ég því taka það fram, að þessa bók læt ég
með því síðasta úr minni eigu. Með því að
opna hana get ég hvenær sem er skotizt
skemmtiferð til Skagafjarðar, og valið þar
um leiðir. Þar get ég í hinum ágætu ljós-
myndum, sem bókina prýða, séð marga
sögufræga staði. Mér þykir sennilegt, að
bókin verði keypt inn á hvert skagfirzkt
heimili, að minnsta kosti ut^n Skagafjarð-
ar, og þá eru það mín vinsamleg tilmæli
til þeirra sem hana eiga eða eignast að
þeir snúi við einum staf sem liggur afvelta
og snýr fótum upp. Það er ennið í orðinu
Drangagil. Mér er þetta dálíti,ð áhugamál,
því að við þetta gil og í hvömmum þess og
klettum „þar hef ég lifað glaðar stundir".
Ég veit að hinum listrænu Skagfirðingum
er þetta ekki um megn. Um nafnið á gilinu
þarf ekki að efast.
Það mun óhætt að telja það beztu bæk-
urnar, sem koma þeim sem les, mest til
að hugsa sjálfur út frá því sem skrifað
stendur, og hefir engin bók reynzt mér að
því leyti betur en þessi.
En að hinu' leytinu var það til forna
talin ein hin bezta náðargjöf guðs til
mannsins að geta birt hugsanir sínar, og
hefir sú gjöf til þessa verið allvel þegin af
fleirum en mér.
Ég tel mér því góðra manna dæmi þó
að ég hafi hér gengið djarflega fram í
því að birta hugsanir mínar og gert þær
að rödd lesandans.
Höfundinum færi ég mínar beztu þakkir
fyrir hans ýtarlegu lýsingu á Skagaf jrði.
Og síðast en ekki sízt þakka ég ljós-
myndaranum. Hann hefir nú með list sinni
og starfi undirbúið jarðveginn svo að hvar
í heiminum sem maðurinn er staddur,.
getur hann sýnt það, að Skagafjörður er
fögur sveit.
Þorsteinn Magnússon
frá Gilhaga.