Tíminn - 30.12.1947, Blaðsíða 3

.i i <
242. blað
"?>& frú:<'ibi’i/.i-í
TÍMINN, þrlgjudaginn 38. dea. 1947
3
D Á
ÓTI
i.
Það, sem nú er hættulegast
heilbrigði íslenzkra stjórn-
mála, eru óhrein og óskýr
stefnumál. Þessi hættulegi
sjúkdómur hefir sérkennt ís-
lenzka pólitík um nokkurt
skeið. Það er eins og lands-
mönnum hafi aldrei verið
jafn óljóst hverju hver stjórn
málaflokkur stefnir að í raun
og veru, því að yfirlýsingar
flokkanna taka kjósendur
jafnvel oftast nær ekki mjög
alvarlega á seinni tíð. Slíkt
ástand, sem þetta, tel ég eina
mestu hættu fyrir lýðræði
þeirrar þjóðar, sem við það
býr. Þess vegna held ég, að ég
geri ekki annað þarfara með
þessum nýárshugleiðingum
en að vekja athygli lands-
manna á þessu fyrirbæri og
reyna að skýra það fyrir þeim
af hverju það stafar og til
hve alvarlegra tíðinda það
getur leitt — og hefir að
nokkru leyti leitt nú þegar.
II.
Við skulum athuga — og
án allra flokkslegra hleypi-
dóma — stefnu og loforð fyr-
verandi ríkisstj órnar.
Þau mál, sem hæst bar hjá
fyrrverandi ríkisstjórn, var
svonefnd nýsköpun, ný launa
lög og.kjarabætur fyrir emb-
ættismenn, síhækkandi kaup
verkamanna, ný fræðslulög-
gjöf, stórfelldar breytingar á
tryggingarlöggjöfinni, stór-
felld lán til húsbygginga. Auk
þess, sem nú er talið, lofaði
hún nýjum síldarverksmiðj -
um, nokkrum landshöfnum,
hóteli, er gæti veitt innlend-
um og erlendum gestum í
Reykjavík ódýrt húsaskjól,
steyptum vegi frá Reykjavík
austur í sveitir, auk skipanna
og margs fleira, sem of langt
yrði að telja. —
Enginn vissi né veit enn
hver stjórnarflokkanna átti
þetta eðá hitt í öllum þess-
um „stefnum“ og loforðum
um framfarir og bætt lífs-
kjör. Þetta er eitt sérkenni
tímanna, sem við nú lifum
— ásamt fleiru, er síðar kann
að skýrast.
Um heiðurinn af að eiga
þessi loforð deildu stjórnar-
flokkarnir hart í síðustu
kosningum án niðurstöðu.
Einkum bar þó á því, að
verkamannaflokkarnir eign-
uðu sér sérstaklega — og það
réttlætti, sögðu þeir, sam-
starfið við Sjálfstæðisjtokk-
inn — tryggingalöggj öf ina,
fræðslulöggjöfina, kauphækk
anirnar, lán til húsbygginga
han.ffa þc-im efnaminni o'g
nýju launalögin.
En mest var það þó áber-
andi, að stjórnarflokkarnir
eignuðu sér sem sameign í
kosningabaráttunni málin
öll. —
Sjálfstæðisflokkurinn skýrði
það fyrir landsmönnum, að
hann væri það víðsýnn og
frjálslyndur, að hann vildi
hækka laun embættismanna,
tryggja sérhvern mann gegn
elli, slýsum og hvers kyns
óhöppum. Kaupið vildi hann
hækka hjá verkamönnum,
enda þyldi framleiðslan það
og stjórnarflokkunum yrði
auövelt að færa allt niður,
eins og að draga saman
harmonikubelg, þegar á
FTIR HERMANN JONASSO
þyrfti að halda. Það var ein-
mitt eitt af aðalkosningalof-
orðum Sjálfstæðisflokksins,
að það, sem réttlætti tilveru
ríkisstjórnarinnar, væri viss-
an um það, að hún gæti
vegna þess, hvernig hún væri
samsett, innt af höndum það
hlutverk, að lækka dýrtíðina,
þegar þyrfti. Vissan um þetta
réttlætti kauphækkanir og
aukningu dýrtíðar — annars
væri hvorugt réttlætanlegt,
sögðu fyrirmenn Sjálfstæðis-
flokksins oftsinnis á póli-
tískum fundum og í flokks-
blöðum.
Öll eru þessi ummæli og
loforð í svo fersku minni —
eða ættu að vera — að óþarfi
er að orðlengja urn þau. —
Aðalatriðið er, að menn
geri sér ljóst og muni, að í
síðustu kosningum voru
. stjórnarflokkarnir fyrrver-
j andi kosnir til þess, að fram-
j kvæma framangreind og
fleiri ákveðin loforð, er þeir
gáfu lcjósendunum, — fyrir
kosningar.
1 III.
Það er meginatriði í stjórn-
málum, — meðal annars til
þess að hnur séu hreinar,
hvernig loforðin eru efnd,
Sýking lýðræðis birtist fyrst
og fremst í því, að stefnumál
eru sett fram og loforð gefin
fyrir kosningar — án þess að
'eftir kosningar sé staðið við
það, er kosið var um. Síðan
. er reynt að láta loforðin
gleymast — og til þess notað-
ar ýmsar aðferðir. — En við
næstu kosningar eru sett
fram ný stefnumál og ný lof-
orð, jafnvel enn hátíðlegar en
áóur. Um framkvæmd þeirra
fer svo á sama veg. —
Þetta leiðir til þess, að
fólkið fær leiða á stjórnmál-
um. Það fær ótrú á lýðræð-
inu. En menn ættu að Jiug-
leiða, að næg dæmi sanna til
hvers það hefir einatt leitt. —
Það ætti engum kjósanda
að þurfa að segja það, hvern-
ig kosningaloforð fyrrverandi
jstjórnar hafa verið haldin. —
I Það er þá fyrst þess að geta,
' að síldarverksmiðjurnar hafa
I verið reistar. En þeir miljóna
tugir, sem þær kosta fram
■ yfir það, sem eðlilegt er, eru
jafnmargir miljónatugir í
vasa eigenda þeirra síldar-
verksmiðja, sem eru í einka-
eign. Því það skilur hvert
fermingarbarn, að með því
verði, sem ríkisverksmiðjur
verða að kaupa síld fyrir til
þe.ss að geta greitt miljóna-
tugi skulda, græða skuldlaus-
ar eða skuldlitlar einka-
verksmiðjur svipaða upphæð.
Það er ánægjulegt þegar hug-
sjónamálin verða vissum
mönnum svona m-ikill gróða-
vegur, —enda er þetta eitt af
því fáa, sem hefir verið fram-
kvæmt.
Tryggingalöggjöfin nýja er
nú, aðallega af sumum þeim,
sem höfðu hana fyrir kosn-
ingamál síðast, talin ófram-
kvæmanleg. Það er byrjað að
fresta stórum kafla hennar
og komnar fram tillögu^ frá
sumum þeirra, er komu henni
á, um miklu víðtækara af-
nám. En þetta verður að ger-
ast með hægð, sem er tilsvar-
andi við gleymsku fólksins,
er þó virðist næsta hraðfara.
Hin hækkandi laun emb-
ættismanna og verkamanna
eru nú ekki lengur á þeirri
uppleið, sem lofað var, held-
ur alveg gagnstætt. Fyrst
hefir framfærsluvísitölu ver-
ið haldið niðri um 30—40 stig
með því, að reikna rangt þá
húsaleigu, sem vitað er að
menn verða að greiða flest
allir, hvort sem eru í dýrum
eigin húsum, að nafni til, eða
leigutakar. Ofan á þetta var
svo vísitalan nú með lögum
lækkuð milli 20 og 30 stig, án
verulegrar lækkunar á dýrtíð.
— Þetta eru efndirnar þar. —
Landshafnirnar hygg ég að
fáir sjái. Hitt er víst á flestra
vitorði, að þar sem byrjað
hefir verið á hafnarmann-
virkjum, hefir reynzt fullt í
fangi að vernda byrjunina
frá skemmdum vegna fjár-
skorts. —
Um ,.nýsköpunina“ þarf
ekki að ræða. Það vantar
miljónatugi til þess, að stofn-
j lánadeildin geti staðið við
! gefin loforð. Afleiðingar þess
eru ekki ánægjulegar. Sama
er um gjaldeyrisloforð fyrir
nýbyggingarvörur. Um veg-
inn austur, hýsbyggingalánin
og hótelið er nú fátt talað. —-
Á aðal loforðið: Niður-
færslu dýrtíðar þegar þyrfti,
minnist nú enginn úr fyrr-
verandi stjórnarflokkum. Því
síður viðskilnaðinn í fjármál-
unum, þegar þeir fóru. —
Öllum, sem vilja hugsa æs-
ingalaust um málin, hlýtur
að vera það ljóst að þessar
eru staöreyndirnar um efnd-
ir kosningaloforðanna og
mætti þó ótal fleiri nefna.
En það er og annað, sem
menn mega enn síður láta sér
dyljast. Niðurstaðan af öllu
þessu er önnur staðreynd,
sem nú er engu óljósari.
Vegna fyrrverandi stjórnar-
samstarfs, vegna kosningalof
orðanna, vegna þess næðis,
sem þetta veitti vissum mönn
um, lenti auðurinn, gullið,
sem var á ferð og flugi og
átti að dreifast til fjöldans
samkvæmt yfirlýstri stefnu
fyrrverandi stjórnar í hönd-
um fárra manna. Þar settist
það óvart að!
Við eigum nú vegna þeirr-
ar stefnu fyrrverandi stjórn-
ar, er hún fylgdi í raun og
sannleika, nokkra tugi milj-
ónamæringa. Og kosningalof-
orðin, áhuginn fyrir hag
fólksins og áhugaleysið fyrir
auðmönnunum(!) veittu ein-
um stjórnmálaflokknum ekki
aðeins þetta, heldur og svo
sterka aöstööu á Alþingi, að
hann getur verndað gullið
þar, sem það er og gerir þaö,
þrátt fyrir allar dýrtíðarráð-
stafanir, sem gengið er inn
á af íhuguðu ráði, til þess að
látast vera að taka þetta gull
— handa jþjóðinni.
Voru loforð stjórnarflokk-
anna í síðustu kosningum
heiðarlegur ásetningur, sem
mistókst að ná, eða voru þau
hjá sumum flokkunum ein-
att meint sem sýndai'mÁl til
þess að ná kjósendafylgi og
þeirri aðstöðu, sem það veitir,
— jafnframt því, ,að stefnt
var að öðru marki, sem aldrei
var minnzt á, en hefir vissu-
lega náðst — svo sem sýnt er
hér að framan?
Það er þetta, sem kjósend-
ur verða að átta sig á, ef
næstu kosningar eiga að vera
eitthvað meira en hált'giid-
ings skopleikur. Það ætti
engum að vera ofraun að
brjóta þetta til mergjár. Auð-
skilið er, að ef þingmenn
breyta ekki í samræmi við
það, sem_þeir lofa fyrir kosn-
ingar, heldur jafnvel gagn-
stætt því, án þess að kjósend-
ur snúi við þeim baki, eru
það ekki lengur kosnmgar,
sem marka stefnurnar í mál-
unum eftir að atkvæðið er
komið í atkvæðakassann.
Og til hvers eru þá kosn-
ingarnar? Áreiðanlega ekki til
þess, sem þeim er ætlað að
vera, eiga og verða að vera
í lýðræðisþjóðfélagi, ef það
á að fá staðizt. Þær eru þá
orðnar kpnpleikur milli fram
bjóðandanna um það, hver
geti borið. fram glæsilegust
loforð og gert mál sitt senni-
legast, án þess að niðurstað-
an í’ kosningunum ráði stefn-
unni að þeim loknum. — Ef
kjósendur gefa frambjóðend-
um auðveldlega upp - sakir
vegna syikinna kosningalof-
orða, gefa þeir jafnframt að
miklu leyti raunverulegan
kosningarétt sinn — rétt til
að ráða eða hafa eðlileg áhrif
á þaö ineð atkvæði sínu,
hvernig stjórnað er. En þessi
réttur hefir verið talinn eirin
helgasti réttur hvers manns.
Ef skoðanir þær — eða rétt
ara sagt staðreyndir, sem hér
eru dregnar fram um kosn-
ingaloforð og efndir fyrrver-
andi stjórnar, eru viður-
kenndar réttar get ég ekki séð
hvernig kjösendur fyrrver-
andi stjórnarflokka fá kosið
þá aftur, suma hverja, nema
þeir óski að afsala sér kosn-
ingaréttinum að verulegu
leyti. —
IV.
Hugsum okkur, að fyrrver-
andi ríkisstjórn hefði enn
setið að völdum, við að
tæta sundur tryggingarlögin,
lækka laun verkamanna og
starfsmanna ríkis og. bæja
o. s. fr. — eða í fæstum orð-
um sagt, við að taka aftur
það, sem 'Stjórnin taldi sér
til ágætis að hafa gefið, og
láta óframkvæmt það, sem
hún hafði lofað að fram-
kvæma. — Þetta hefði verið
mjög skýr mynd. En vegna
undanfarinnar fjármála-
stefriu, hlutu þetta að vérða
afleiðingarnar hver, sem -með
völdin fór — meira eða
minna tilfinnanlegar að vísu
eftir því, hvernig var stjórn-
að. —
Þjóðin haföi gefið fyrrver-
andi stjórnarflokkum „kosn-
ingasigur.“ Þess vegna'‘áttu
þeir að fara með völdin. Og
ég er viss um, að það. hefði
haft alveg rétt áhrif á þjóð-
ina, að taka við úr hendi
fyrrverandi stjórnar öllu því,
sem nú verður að rétta að
þjóðinni sem óumflýjanleg-
ar afleiðingar af fjármála-
óstjórninni síðustu ár. — Það
hefði valdið, er til kosningá
kom, algerum straumhvörf-
um hjá þjóðinni líkt og mark
aði þegar fyrir í Vestur-
Skaftafellssýslu.
Þetta hefði hreinsað burt
hið pólitíska óloft. Með þessu
hefði sú vinnuaðferð, að ausa
út falsloforðum við kosning-
ar beðið þann hnekki, sem er
lífsnauðsyn fyrir þjóðina að
slíkur loddaraleikur bíði. En
fyrr en það verður, mun hon-
um ekki hætt eða úr hon-
um draga. — Það sem mest á
reið fyrir fyrrverandi stjórri
var að komast burt, áður en
áfleiðingar verka hennar
riðu yfir þjóðina — og það
tókst. Að vísu er það svo, að
kjósendum með sæmilegá
greind ætti öllum að verá
þetta ljóst, þótt önnur stjórn
taki við. En svo er þetta þó
ekki allskostar í reyndinni.
Það er alltaf hægt að klína
mjög miklu af glappaskotum
fyrrverandi stjórnar á þá rík-
isstjórn, sem við tekur —
sérstaklega ef þess er gætt að
dylja ástandið, unz nýja
stjórnin er tekin við völdum.
svo sem kappkostað var við
síðustu stjórnarskipti.
Það hafa ýmsir láð mé£
það, hve mótfallinn ég var
núverandi stjórnarsamstárfi
á þeim málefnasamningi, er
það var reist. Sumir hafa
sagt — segja það að vísu fáir
nú — að ég hafi fremur vilj-
að að óreiðúástandið, eins og
það var, héldi áfram til stór-
tjóns fyrir þjóðina, heldur en
að hefja jákvætt björgunar-
starf henni til hags — vegna
þess, að ég hafi talið mig sjá
að fylgishrun fyrrverandi
stjórnarflokka yrði þá að
veruleika. Með þessu hajf.i ég
sett flokkshagsmuni ofar
þjóðarhagsmunum. — Við
skulum líta á þessi rök. —
Þegar tekið er við fyrirtæki
úr hendi fyrrverandi stjórn-
ar, er það venja, þótt ekki
hafi verið um óheiðarlega
stjórn að ræða, að láta þriðja
aðila gera upp reikningana
og segja nákvæmlega til um
hvernig fyrirtækið stendur
og við hverju er tekið. Ég taldi
það eitt grundvallaratriði, ef
Framsóknarflokkurinn ætti
að einhverju leyti að taka,
við ábyrgðinni af fyrrverandi
ríkisstjórn, að þessi vinriu-
aðferð yrði viðhöfð. Þes,s
vegna var þess krafizt að
hagfræðinganefndin væri
skipuð og segði til um það;
hvernig komið var. — Hag-í
fræðingarnar — þrír flokks-
menn fyrrverandi stjórnar-i
flokka og hllutlaus fulltrúí
frá Framsóknarflokknum —
sögðu nákvæmlega í hvert ó-_
efni komið var. Hvert orð og
hver tala í skýrslu þeirra ef
nú staðfest af því, sem síðan
hefir upplýzt. — En hvaS
skeður? Var ekki stjórnar-
sáttmáli núverandi stjý-.rnar
fúslega byggður á þessum
hlutlausu staðreyndum? Ónei
—: fremur þvert á móti: —*
| Það var allt gert til þess ai
fyrrverandi stjórnarflokkuni
að gera skýrslu hagfræðing-
anna tortryggilega og þegja
hana í hel. — Hversvegna?
Vegna þess, að það voru ,x>f
snögg umskipti eftir kosn-
(Framhald á 4. síðu)-