Tíminn - 30.12.1947, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, þriðjudaginn 30. des. 1947
242. blað
(Framhald af 3. síðuj
irigaloi'orðin, sem voru þá í
försku minni, að láta þjóð-
ina fá svo stóra inngjöf af
sánnleika. Hún gat vaknað
og nrokkið við! Fráhvarfið
frá því, sem talið var að
stefnt hefði veri,ð að, brigð á
því, sem lofað hafði verið,
várð að koma smátt og smátt
til þess' að minna yrði tekið
eftir því. Að þessu var og er
markvisst stefnt. En að hve
miklu leyti þetta tekst, sést
íyrst með fullvissu í næstu
kosningum.
Þessi tilgangur kom og
greinilega i ljós í fyrstu línu
stjórnarsáttmálans. Þar seg-
ir, aö meðan hinar miklu
i'rámfarir „(hin mikla ný-
sköpun)“ haldi áfram, skuli
skipa tiiteknar nefndir til
þess að skipulega sé fram-
kvæmt. Það var þó vitað þá,
að gjaldeyrir var þrotinn og
það vantaði milli 40 og 50
miljónir erlends gjaldeyris til
þess, að unnt væri að greiða
þær „nýsköpunarvörur,“ sem
þegar var búið að veita inn-
fiutnings- og gjaldeyrisleyfi
fyrir. Þegar þessi samningur
um xramkvæmd hinnar
„miklu nýsköpunar" var
géröur, var því vitað að fram-
haidið yröi það, sem raun ber
vitni, að orðið hefir að neitá
mönnum — meðal annars
bændum — um gjaldeyri til
:að greiöa það, sem þeim hafði
'verið leyft að fly>1a inn og
lo'fáð gjaldeyri fyrir. — Það
hefir og orðið að smá-
skammta mönnum efni til
íramkvæmda til þess að það,
sem byrjað var á, lægi ekki
undir skemmdum. —
En af áðurgreindum ástæð-
um mátti ekki segja þjóðinni
frá þessu í sáttmála núver-
,andi stjórnar, heldur gefa í
skyn hið gagnstæða, sem gæti
s'efjað hana. Ef byggt hefði
verið á þeim staðreyndum,
sem fyrir lágu, hefði ef til vill
sparazt eitthvað af þeim 500
miljónum, sem munu eyðast
í eriendum gjaldeyri í ár.
Svo var þessu háttað um
margar fieiri aðkallandi að-
geröir — þeim vay slefþð á
frest til þess að láta ekki
vitnast um ástandið. —
Þegar af þessum ástæðum
óttaðist ég, að í núve^andi
stjórnarsamstarfi ríktu ekki
þau heilindi, er að mínu*áliti
var sa grundvöllur, er byggja
varó á, ef lausn mála ætti að
fara lánlega úr hendi í við-
ureign við hina miklu erfið-
ieika, er x var komið.
Tilkoma Framsóknar-
íiokksins yrði því ekki, með-
an hugarfarið var svona, að
þvi gagm að hún svaraði
kostnaöi. —
V.
Um sjálfan stjórnarsátt-
málann verð ég fáorður. Hann
var þannig, að allir Fram-
sóknarmenn voru óánægðir
með hann. Enginn þingmað-
ur , flokltsins var fylgjandi
ákvæðunum um svokailaða
eignakönnun, sem ekki var
að undra, þótt að lokum væri
gengið inn á að fylgja málinu
heldur en að slíta samning-
um. þar sem Alþýfeuflokkur-
inn og Sjálfstæðisflokkurinn
stóðu þar saman eins og einn
maður, svo sem þeir gerðu og
hafa gert síðan í mörgum
miour góðum málunt. Svo var
um margt fleira í þessum
sainningi. —
En svo kemur . álitamálið
um það, hvort flokkurinn
vinni þjöðinni meira gagn
með því að fara í stjórn þótt
r
með lélegum samningi sé af
stað farið — eða að vera í
andstöðu.
Framsóknarflokkurinn hef-
ir vissulega unniö gagn með
því að fara í stjórn. Alveg
sérstaklega gildir þetta um
þau mál, sem ráðherrar
flokksins hafa með höndum.
Þetta gagn vinnur flokkurinn
þjóöinni í bráð. — En þá rís
sú spurning, hvort þetta er
ekki of dýru verði keypt. Með
því að fara í stjórn gaf Fram-
sóknarflokkurinn fyrrverandi
stjórnarílokkum, án þess að
hann gæti við ráðið, tækifæri
til að villa um fyrir kjósend-
um og dylja að nokkru leyti
í hvert öngþveiti fyrrvf/randi
stjórn hafði leitt þjóöina.
Þótt vona verði, að allir
glöggir kjósendur sjái þetta,
er þó hætt við, að vegna
þessa fái fyrrverandi stjórn-
arflolikar ekki eins veika að-
stöðu á Alþingi og þeir hafa
verðskuldað og nauðsyn ber
til. Ennfremur veikir það
ætíð umbótaflokk að þurfa
að ganga inn á ýms óþurftar-
mál, þó af ábyrgðartilfinn-
ingu sé gert, vegna lausnar
annarra mála. — Vitanlega
vinnur Framsóknarflokkur-
inn mjög mikið á við næstu
kosningar. Það er augljóst
mál vegna þess, sem n-ú er
komið í ljós og flokkurinn
hélt fram. En spurningýi er
sú hvort það, sem hanp að
líkindum vinnur minna á en
ella, vegna núverandi stjórn-
arsamstarfs er þjóðinni ekki
meira tjón í lengd, heldíir en
það gagn, sem hann getur
unnið i bráð í þessari stjórn.
sem nú fer með völd, eins
og allt er í pottinn búið.
Enn er svo að segja allt
ógert í dýrtíðarmálum þjóð-
arinnar og það skiptir ekki
litlu máli fyrir þjóðina, hvern
ig sú lausn tekst. En það er
auðvitað undir því komið
hverjum þjóðin felur aðal-
lega umboð til þess. —
Um þetta skal ei frekar
rætt. En ágreíriingur hefir
verið og er í öllum flokkum
um þáttökuna í stjórninni.
Það væri líka meira en lít-
ið óeðlilegt, ef svo væri ekki.
Og það hefir bæði kosti og
galla, að reynslan sker aldrei
úr því, svo að staðreynd megi
kalla, hvernig farið hefði, ef
sú leið, sem ég og ýmsir
aðrir gerðust talsmenn fyrir
hefði verið farin, þó að ég
fyrir níitt leyti ali þar urn
engar efasemdir.
VI.
En samstjórn þriggja
flokka ber og í sjálfri sér
mjög marga og hættulega
galla. — Auk hinna almennu,
sem síðar skal vikið að, hef-
ir þessi stjórn á áberandi
hátt valdið því, að óeðlilega
og hættulega lítið er deilt á
fyrrverandi stjórn. Og það
er þjóðhættulegt, að stjórn-
málamenn drýgi verk, eins
og þau, er ég hefi að nokkru
bent á hér að framan, án
þess að þeir séu sóttir til
saka og þoli dóm. Er þetta
svo augljóst, að ekki þarf
orðum að því að eyða. —
Þegar núverandi stjórn tók
við, var það áberandi, hvað,
þeir, sem úr stjórninni fóru,
sögðu .ástandið gott. Gjald-
eyrisástandið var mjög glæsi-
legt — 750 miljóna gjald-
eyristekjur á árinu 1947 og
allt eftir því. Þær hafa
in Hermanns
reynst minni en helmingur
þessarar upphæðar. Ekki
skakkaði það nú meiru. —
Allt var þetta gert í heim
tilgangi, er áður er rakið.
En þeir, sem við tóku, hóst
uðu því að vísu upp, að á-
standið væri kannske ekki
alvég svona glæsilegt. En allt
var það þó fremur veikt —
og sannleikurinn, eins og
hann var og er í skýrslu hag
fræðinganna, var ekki sagð-
ur. Síðan hafa stjórnarflokk-
arnir fyrrverandi auövitað
gætt þess að hafa þessar á-
deilur sem minnstar og að-
allega kemur þetta í ljós, er
þeir deila hver á annan. En
jafnframt er sú krafa gerð
óbeint og beint að öðrum
þræði, að Framsóknarflokkur
inn þegi líka — vegna þess,
að hann er nú kominn í rík-
isstjórn með tveimur flokk-
um, er stóðu að fyrrv. ríkis-
stjórn. — Þetta sýnir eina
hlið á því, hvaða spillingu
samstarf getur skapað, þeg-
ar friður samstarfsins á að
kosta það, að ekki megi segja
þjóðinni sannleikann, sem
henni er lífsnauðsyn að
vita. —
En 'almennir gallar sam-
starfsins eru ýmsir. — Við
urðum áreiðanlega mjög
undrandi islenzku fulltrú-
arnir á þingi sameinuðu þjóð
anna, þegar fulltrúar hinna
Norðurlandaþjóðanna skýrðu
okkur frá því, hvílíka ótrú
þeir hefðu á samsteypustjórn
um — og teldu þær stór-
hættulegar fyrir þingræði og
lýðræði, nema sem skamm-
vinna bráðabirgðaráðstöfun á
neyðartímum. —
Ástæðurnar eru auðvitað
þær, aö slík samstjórn skap-
ar til lengdar rotnun og
kyrrstöðu. Mönnum hættir
við, að álíta, að friður sé
smyrsl, sem allt lækni í
stjórnmálum. — Sannleikur-
inn er sá, að þetta smyrsl
gerir yfirborðið slétt og felt,
en það leynist næstum- ætið
ígerð og rotnun undir þessu
smyrsli. — Ófriður er oft
skaðlegur og ekki skyldi til
hans stofnað aö óþörfu, en
hann leynir sjaldan spilling-
unni, heldur flettir ofan af
henni. —
Annaö atriði blekkir í sam
starfinu. Menn halda að
samstarfsflokkar vinni í
ríkisstjóm eins og þrír hest-
ar, er toga plóginn með sam
stilltu átaki í eina átt. En
svo er þettá sjaldan. — Sam-
stjórnir eru líkari folum,
sem bundnir eru saman með
öði’u móti. Einn togar gegn
öðrum og síðan er ekki fai’ið
annað, eða hraðar en sá treg
asti (íhaldsamasti) vill. — ■
Þetta er skiljanlegt, því þaö
er ekki hægt að fara hrað-
ar, nema með því, að slíta í
sundur band samstarfsins.
Umbótaflokkar í slíku
samstarfi vei’ða því að slá
af svo að segja endalaust,
til þess, að láta ekki slitna.
Með þessu verða þeir að
taka á sig óvinsældir og ótrú
fólksins. Þetta er vatn á
millu íhaldsflokkanna og
viöheldur þeim. í þessu
samstarfi, sem nú er, hefir
Framsóknarflokkuiinn orðið
að samþykkja til sam-
komulags, eignauppgjör, sem
enginn þingmaður flokksins
vildi eins og það er. Hann
veröur að þola, að sá frum-
stæöi réttur hvers manns, að
Jónassonar
fá að vei'zla þar sem hann
helzt vill, sé þverbrotinn,
þrátt fyrir lög og stjórnar-
samning. Hann vei’öur enn
aö þola aö Ræktunai’sjóÖi
Búnaðarbanka íslands séu
ekki greiddar, að neinu
leyti, þær allt að 10 miljónir,
sem lög frá Alþingi ákváðu.
Bændur treysta auðvitað
þessu loforði — og laga-
ákvæði. Þeir hafa frarn-
kvæmt fyrir bráðabirgða-
lánsfé og standa nú uppi í
vanskilum vegna þess, að
Ræktunarsjóöurinn getur
ekki lánað. Vitanlega er
þetta alveg óþolandi ástand
til lengdar. Framsóknarflokk-
urinn verður og aö líöa þa'ó
að samþykkja gegn sannfær-
ingu sinni margt í hinum
nýju svokölluöu dýrtiðarráð-
stöfunum, eins og eignaauka-
skattinn á samvinnufélögin,
— rétt eins og þau séu of rík
og fjárhagslega sterk til að
vinna það verk að halda niðri
verðlagi á næstunni. Svona er
um ótal margt fleira viðkom-
andi þessum eignaaukaskatti
og öðru.
En þetta sýnir líka, hve
auðvelt það er, eða hitt þó
heldur, að sækja umbótamál
í hendur íhaldsflokks — og
ekki síður tveggja — með
samstarfi, þar sem alltaf er
í’eynt aö komast hjá aö láta
koma til slita. —
Þó sýnir íerill verkamanna-
flokkanna þetta enn ljósar.
Launahækkun embættis-
manna og kauphækkun verka
manna, voru einn aðalávinn-
ingurinn í fyrrverandi stjórn
arsamstarfi. Nú er það verk
annars flokksins að stíga
„fyrsta skrefið“ til að lækka
hvortveggja. Lánin lögá-
kveðnu til verkamannabú-
staða hafa oi’ðið pappírsgagn
að langmestu leyti vegna
fjárskorts. Tryggingalöggjöf-
in var aðalmálið. Nú er stig-
ið „fyrsta skrefið“ til að
fresta hluta hennar.
Umbótaflokkar verða að
láta sér skiljast það, að það
er ekki leiðin að láta úthluta
sér þessum eða öðrum um-
bótamálum fyrir frið um
annað. Þeir verða að skilja
það, að til þess að „umbætur“
verði ekki einskært pappírs-
gagn, verða þeir að ráða fjár-
málastefnunni — og að hún
verður að vera heilbrigð. Það
er sá grundvöllur — og nann
einn — sem gerir umbæturn-
ar framkvæmanlegar — gerir
þær að raunveruleika, en ekki
sýndarmálum. — Meðan f j ár-
málastefnan er röng og því
ótrygg, gerir hún af sjálfu sér
allt annað ótryggt í þjóðfé-
laginu. í slíku þjóðfélagi er
löggjöf um tryggingai’, hve
fullkomin, sem lögin eru,
engin trygging né öryggi.
VIL
Á það vei’ður og sérstaklega
að benda að fjölmenn stjórn-
arsamsteypa er varhugaverð-
ust. Þrír flokkar með þre-
faldan ræðutíma í útvarpi
móts viö stjórnarandstöðuna,
margföldum blaðakosti og
og þrisvar sinnum lengri
ræðutíma á öllum póiitísk-
um fundurn, geta varið svo
að segja hvaö sem er, það er
að minnsta kosti nokkuð al-
menn skoöun. Þeir, sem eru
innan við þennan skjólgarð
samstjórnarinnar, telja sig
því örugga meö aö flest verði
varið — eða allt. —
Vitanlega á engin þjóð svo
fullkomna þingmenn eða em-
bættismenn, að þetta ekki
sljófgi ábyrgðartilfinninguna
og geri menn óprúttnari í
fylgi við mál og túlkun á mál-
efnum, — þetta hefir því á-
hrif í þá átt, að færa doða
og svefn aðgerðaleysis yfir
allt hiö stóra stjórnarkerfi. —
Það hefir einatt tíðkast nokk-
uð, en farið í vöxt á seinni tíð,
aö gerð er krafa til þess að
allir stjórnarflokkarnir, án
tillits til s'annfæringar, greiði
atkvæði með málum, einkum
ef þau eru eitthvað menguð,
og það, þó tveir flokkanna,
sem eru raunverulega fylgj-
andi má,linu, hafi nægilegt
atkvæðamagn til að koma
málinu fram. Þetta er gert til
þess að kljúfa ekki vegg sam-
ábyi’gðarinnar — eða meö
öörum orðum þagga niður
rökræður. — Séi’staklega eru
svona vinnubrögð þjóöhættu-
leg, þar sem blöðin — gagn-
stætt því, sem er víðast ann-
ars staðar — eru flokks blöð
og bundin af þeim.
Ef blöðin eru tryggð með
málinu, þá er það því nokk-
urnveginn öruggt, að frjálsar
rökræöur og frjáls hugsun
kemst ekki að, nema að tak-
mörkuöu leyti. Stjórnarand-
staðan ræðir þá, ef hún fær
að vita um málin, af slíkri ó-
sanngirni oft og einatt, að
stjórnarsinnarnir eru rólegir
fyrst þeiri-a menn og þeirra
blöð telja málið gott. —
Þetta skapar ekki heil-
brigðan jarðveg, en vel fall-
inn til þess að þar dafni for-
dómar, sem of mikið er af í
okkar þjóðfélagi. Mætti
nefna þess mörg dæmi, sem
þó skulu ekki rakin að sinni.
VIII.
En það er ekki nóg með
það, að þessi samábyrgð
setji höft á málfrelsi og
baráttuvilja stjórnarflokk-
anna, sem sumir eru og hætt
ir aö skrifa um stefnumál
sín, en gefa út blað, sem
naumast þekkjist frá Morg-
unblaðinu — heldur er af-
leiðingin sú, að allt veröur
þetta vatn á myllu íhaldsins,
— og ofan á allt þetta er
stjói’narkerfið ekki starf-
hæft — og það er óneitanlega
slæmur galli. — Það er eng-
in framtíð í því kerfi, sem
vinnur þannig, að þaö tekur
jafn langan tíma, að koma
svona stjórn saman, eins og
þingið sat lengst áður árlega,
og eftir að það er komin
stjórn, þarf jafna langan
tíma til að koma sér sarnan
um dýrtíðarmál, sem er þá
ekki mikiö stærra en það, að
visitalan er fest — og umbúð-
ir um það.
Við getum ekki verið svo
óhreinskilnir við sjálfa okkur
og þjóðina, að ekki sé sagður
hreint sá blákaldi sannleikur,
að svona kerfi liðar þingræðið
sundur á stuttum tíma. Þetta
orkar þannig á þingmenn, að
leiðinn og þreytan yfir þessu
samningaþjarki veldur því, að
þeir vilja að lokum eftir lang-
an drátt, sem er orðinn þeim
til minnkunar, heldur sam-
þykkja svo að segja hvað sem
er, heldur en ekki neitt.
Einn af göllum lýðræöis og
veikleikum þess, er hvað það
er samkvæmt eðli sínu þungt
í vöfum og svifaseint. Fátt
er því lýðræðinu jafn hættu-
legt og að auka og margfalda
þennan veikleika. Viö þaö
vex ótrú fólksins á lýðræðis-
kerfinu. Og það stjórnarfyr-
irkomulag, sem fólkið er
hætt að trúa á, er vissulega í
yfirvofandi hættu. —
(Framhald ú 5. síðu)