Tíminn - 10.01.1948, Blaðsíða 5

7. blað
TÍMINN, laugardaginn 10. jan. 1948
5
ERLENT YFIRLIT:
Aljfíukjör í Rússlandi
Lágiaimaðiir verkaménit liafa haft eftir
SO% aflaunnm. þegar |seir vorn hiinir að
> g'reiða matarskaxnmtiim
Luugard. 10. jan.
Skattamál kaup-
félaganna
Það hefir löngum verið
deilt um skattamál kaupfélag
anna.Þeim,sem ekki hafa átt
að sig á eðli og uppbyggingu
kaupfélags, hættir til að á-
lykta sem svo við fyrstu at-
hugun, að ekki sé annað jafn
rétti en kaupfélag greiði
skatta af gróða sínum eins
og hvert annað fyrirtæki. En
hér er á fleira að líta.
Til þess að félag sé að rétt-
um lögum samvinnufélag, er
nauðsynlegt að það sé öllum
viðskiptamönnum á svæði
sínu opið til inngöngu og út-
hluti arði af starfsemi sinni
í hlutfalli við þau viðskipti,
sem hafa myndað arðinn.
Þetta eru óírávíkjanleggrund
vallaratriði.
Með þessum skilyrðum er
fyrir því séð, að samvinnu-
félag getur ekki orðið gróða
fyrirtæki einhverra eigenda,
sem í krafti fjármagns síns
eða einhverrar aðstöðu
stofna fyrirtæki. Og í sam-
ræmi við þetta verða kaup-
félögin í framkvæmd margra
manna eign, margra manna
samtök til að bæta afkomu
sína.
Þar sem kaupfélögin selja
almennt vörur á dagverði
kaupmanna eins og það er
orðað, eða eitthvað í líkingu
við verðlag kaupmannaverzl-
ananna, safnast þeim yfir-
leitt sjóöur og græðist fé.
Þetta fé fer að nokkru sem arð
ur til félagsmanna eða af-
sláttur af gerðum viðskipt-
um. í rauninni er það endur-
greiðsla á því fé er ársupp-
gjör sýnir, að tekið hefir ver-
ið af viðskiptamönnum um-
fram nauðsyn. En nokkuð af
hinu safnaða fé er lagt í
1‘eksturinn eða eignaaukn-
ingu, svo að starfsemin geti
aukizt og orðið víðtækari.
En þó að eign kaupfélags-
ins sé sameign félagsmanna
og í flestum tilfellum góð
eign, er hún ekki kvaðalaus.
Eigum kaupfélagsins verður
aldrei undir neinum kringum
stæðum skipt til útborgunar
i vasa félagsmanna. Ef félag-
ið hættir störfum verða sjóð-
ir þess geymslufé hjá um-
boðsmönnum ríkisvaldsins,
þangað til nýtt félag rís á
stofn með réttindum til að
taka við þeim með samþykki
stjórnarvalda landsins.
Þó að lengi megi deila um
einstök atriði í þessu sam-
bandi, er það þó ekki umdeil-
anlegt, að mikill grundvallar
munur er hér á samvinnu-
félagi og einkafyrirtæki, og
óréttlátt er því að skattleggja
þau eftir sömu reglum og
skattastiga. Við þetta bætist
svo það, að stighækkandi
skattur er sérstaklega órétt-
mætur gagnvart samvinnu-
félögum, þar sem hann leggst
hlutfallslega miklu þyngra á
stóru félögin en litlu félögin,
þótt raunverulega sé ekki um
tiltölulega meiri hagnað hjá
þeim að ræða. Þess vegna
hefir það alltaf verið sjónar-
mið samvinnumanna, að
skattar . á samvinnufélögin
ættu ekki að vera stighækk-
andi, heldur ákveðinn
Pyrir noklcrú síðan kom sænsk-
ur blaðamaður, Birger Lundberg,
heim til Svíþjóðar eftir ársdvöl í
Rússlandi. Eftir heimkomuna hef-
ir hann skrffáð greinaflokk um
daglegt líf almennings í Rússlandi
og hefir hanrt birzt í ýmsum blöð-
um á Norðirtiöndum. Áður var
Lundberg búlfi'h að segja frá því
í blaðaviðtáliTðað erfitt væri að
senda fréttirfCIfrá Rússlandi, því
að ritskoðuriííF' felldi yfirleitt allt
það úr skeytúríum, er væri stjórn-
inni óþægilefei og yrðu skeytin
þannig oft háffgerður Sovétáróður.
í frásögn Isiíihi, sem hér fer á
eftir, er stuðát við nokkrar upp-
lýsingar Luriaftergs, en þess skal
strax getið, "éins og líka kemur
síðar fram, Sð' þær eru miðaðar
við ástand,'séfíí'var áður en Rúss-
ar afnámu vðruskömmtunina um
miðjan síðastliðinn mánuð.
Dýr máltíð.
— Við skulúm hugsa okkur, að
sænski vérkffæðingurinn A., sem
hefir dvalið í Mbskvu nokkra daga,
vilji afla sér nokkurrar tilbreyt-
ingar og bjóði því tveimur sænsk-
um kunningjúm sínum til mið-
degisverðar á Grand Hótel, sem er
einn helzti samkvæmisstaðurinn í
Moskvu. Til vonar og vara, fer
hann áður í bánkann og fær 1000
rúblur í stað 800 sænskra króna.
Þegar A. vórkfræðingur og vinir
hans eru búnif að neyta máltíð-
arinnar, fær "hánn reikning hjá
þjóninum. Hánh lítur þannig út:
Þrír málSvefðrt' kalt, blandað kjöt
150 rúblur, sfríjör 30 rúblur, brauð
24 rúblur, 2ÖD' gr. af vodka 30
rúblur, tvær "fíöskur af narzon 8
rúblur, ein fTaéka af rauðvíni 84
rúblur, þrjár irtinisterschnitzler 150
rúblur, 100 grT af koniaki 48 rúbl-
ur, mandarinér 36 rúblur. Samtals
verður þetta 5.60 rúblur.
A. verkfræðiftgur verður undr-
andi. Máltíðiíl Vhefir kostað hann
380 sænskra'kTÉÖria eða 507 danskra
króna. Til g’áifiáns athugar hann
hvað þetta hefði kostað á Opera-
kállaren í Stokkhólmi og kemst
hundraðshitrti af arði eða
umsetningii/ Þetta sj ónarmið
fékkst viðurkénnt í samvinnu
lögunum 1921.
Það er rétt að menn viti
það, að miklar deilur
urðu • um þaö' nú í sambandi
við eignaáukaskattinn, hvern
ig ætti að ákattleggja sam-
vinnufélögíh. Sumir stjórnar-
flokkanna' vildu skattleggja
þau eins og önnur fyrirtæki
og vildu nú ‘g'anga á það lag-
ið, að þeir héfðu fengið þessu
framgengt, þégar stríðsgróða-
skatturinri var lagður á 1942.
Fyrir atbeiri'a Framsóknar-
manna fékkst þessu afstýrt
og eigriáaukaskatturinn
leggst á félögin í samræmi
við það fyrlfkomulag, sem er
markað í sámvinnulögunum.
Þetta var rriikill ávinningur,
en samt er 'þáð óverjandi galli
á eignaaukaskattslögunum,
að einstakt hlutafélag, Eim-
skipafélag ' íslands, skuli
njóti þar frieiri fríðindi en
samvinnufélögin.
Tímanum hefir þótt rétt
að segja frá þessu, svo að
samvinnumenn séu hér vel á
verði og leggi meiri áherzlu
á að rökstyðja skatthlunn-
að þeirri niðurstöðu, að það hefði
orðiö 44.60 sænskra króna.
Afkoma óbreyttrar verka-
mannafjölskyldu.
Það er hins vegar ekki rétt að
dæma verðlag og lífskjör í Rúss-
landi alveg eftir þessu. Þetta sýn-
ir aðeins verðið á hinum svokall-
aða frjálsa markaði, er annars
staðar myndi nefndur svartur
markaður. Hið lögboðna verð á
skömmtunarvörum er miklu lægra.
Við skulum því gera okkur nokkra
grein fyrir, hvernig afkoma verka-
mannsins Ivans Ivanovitsj muni
vera. Hann er óbreyttúr verka-
maður, sem hefir 500 rúblna mán-
aðarlaun. Af þeim launum verður
hann að framfleyta sjálfum sér,
konu sinni og tveimur ungum
drengjum þeirra.
Skömmtunarvörurnar, sem hann
fær á mánuði, eru þessar, og er
jafnframt tilgreint verð þeirra í
rúblum (innan sviga er verð
sams konar vörumagns í Svíþjóð,
talið í sænskum kr.):
17 kg. mjúkt brauö 62.72 rúblur
(14.00), 2200 gr. kjöt 55 rúblur
(6.10), 900 gr. sykur 13.50 rúblur
(0.65), 2000 gr. hrisgrjón 12 rúblur
(0.96), 2000 gr. grænmeti 4 rúblur
(0.90) 5000 gr. kartöflur 5 rúblur
(1.30), 400 gr. salt 0.64 rúblur (0.10),
50 gr. te 4.50 rúblur (0.65), 800 gr.
matarfeiti 23.20 rúblur (3.96). —
Samtals 180.56 rúblur (28.68).
Skammtur konu hans, er sem
hér segir: 7 kg. brauð 28.50 rúbl-
ur (6.00), 600 gr. kjöt 15 rúblur
(1.68), 400 gr. sykur 6 rúblur (0.29),
200 gr. matarfeiti 5.80 rúblur (0.99),
1000 gr. grjón 6 rúblur (0.48) 500(1
gr. kartöflur 5 rúblur (1.30), 2000
gr. grænmeti 4 rúblur (0.90), 50
gr. te 4.50 rúblur. Samtals 74.80
rúblur (12.29).
Skammtur drengjanna er, hvers
um sig: 9 kg. brauð 34.20 rúblur
(7.20), 1000 gr. kjöt 25 rúblur (2.80),
500 gr. sykur 7.50 rúblur (0.36),
1500 gr. grjón 9 rúblur (0.72), 400
gr. smjör 20 rúblur (2.22), 5000
gr. kartöflur 5 rúblur (1.30), 2000
indi samvinnufélaga en gert
hefir verið að undanförnu.
Það, sem hér hefir gerzt,
sýnir vel, að enn eru • til á-
hrífamiklir og málsmetandi
menn, sem ýmist eu svo and-
stæðir samvinnuhreyfing-
unni eða skilningslitli],• á
gildi hennar, að þeir eru
reiðubúnir að beita hana
rangindum í þossum efnum.
Er illt til þess að vita, að enn
skuli vera svo óþroskaðir
stjórnmálamenn í félagsleg-
um efnum, að það skuli
þurfa að kosta baráttu að
gerður sé munur á almenn-
ingfyrirtækjum og einkafyr-
irtækjum við skattaálagn-
ingu.
Það þarf ekki að taka
fram að kaupfélögin greiða
skatt af viðskiptum við ut-
anfélagsmenn, enda eru þau
gagnvart þeim rekin sem
venjuleg verzlunarfyrirtæki.
En gagnvart félagsmönnum
eru þau sameignar- og sam-
hjálpartæki fjöldans og eft-
ir því ber að skattleggja þau.
Og á því sviði hefir Fram-
sóknarflokkurinn nú unnið
einn sigurinn samvinnu-
hreyfingunni til handa.
STALÍN.
gr. grænmeti 4 rúblur (0.90). Sam-
anlagt 104.70 rúblur (5.550) eða
fyrir þá báða 209.40 rúblur. Sam-
tals kosta því skömmtunarvörur
fjölskyldunnar 464.76 rúblur, en
sama vörumagn myndi lcosta í
Svíþjóð 69.71 kr. Það, sem fjöl-
skyldan hefir þá eftir af mánað-
arkaupinu, eru 35 rúblur. Fyrir
þetta verður hún að kaupa íatn-
að, borga húsaleigu, strætisvagna-
gjöld, fagfélagsgjöld og ýmislegt
fleira. Það er því ljóst, að hún hef-
ir ekki aðeins efni á að kaupa
allar skömmtunarvörurnar, hvað
þá heldur, að hún geti keypt sér
matvörur til viðbótar á frjálsa
markaðinum.
Ójöfn kjör.
Þær fjölskyldur eru vitanlega
(Framhalð á 6. síðu)
Raddir n.ábúann.a
Morgunblaðið helgar for-
ustugrein sína í gær komm-
únistum. Þar segir m. a.:
„Kommúnistar þykjast vilja
að fólkinu í landinu vegni vel.
Allt, sem þeir segja um það, er
falsiö helbert. Því þeir hafa
sýnt og sannað, að þeir vilja hið
gagnstæða. Alveg eins hér á
landi sem annars staðar í heim-
inum. Allsstaðar er stefnan hin
sama. Að eyðileggja sent mest,
til þess að þeir geti byggt upp
sitt ríki á rústum þeirra þjóð-
félaga, sem hrunin eru.“
Ekki skal þessi lýsing Morg
unblaðsins í efa dregin, enda
„sýndu og sönnuðu“ komm-
únistar vel þetta innræti sitt,
þegar þeir voru stuðnings-
menn hinnar mestu eyðslu-
og óhappastjórnar, sem hér
hefir verið um langt skeið.
En þá þagði Mbl. alveg um
þetta innræti kommúnista.
Enn segir Morgunblaðið:
„Nú gera þeir (þ. e. kommún-
istar) sér í hugarlund, að þeir
haff komið dýrtíðinni a. m. k.
svo langt áleiðis, að atvinnan
dragist saman í ýmsum iðn-
greinum."
Ekki skal þetta heldur
rengt. En hverjir hjálpuðu
kommúnisturri að koma dýr--
tíðinni „svona langt áleiðis"?
Hverjir hælckuðu dýrtíðina
um 100 stiv- sumarmánuðina
1942? Og hverjir fóru í stjórn
með kommúnistum haustið
1944 til þess að hjálpa þeim
enn til þess að auka dýrtíð-
ina?
Loks segir svo Morgunblað-
ið í þessari ^rein sinni:
„Stjórnmálaflokkar hér á
landi munu halda áfram að
hafa mismunandi skoðanir á
ýmsum málum. Og hver berjast
fyrir sínum málstað. En þeir,
sem vilja aö íslendingav njót.i
frelsis og framfara, og þeirra
gæða, sem land og haf geta
búið íslendingum, þeir verða
sammála um, að erindrekar hins
austræna einveldis verða að
vera alveg út af fyrir sig. Því
enginn sannur fri/lshuga fs-
lendingur getur stutt þann
flokk, sem selt hefir sjálfan sig
Utanríkisþjónustan
og markaðsöflunin
Það er stutt síðan íslend-
inga.r tóku utanríkisþjónust-
una í eigin hendur, enda ber
tilhögun hennar þess meira
merki, að hún sé miðuð við
fyrirmyndir efnaðri þjóða en
íslenzkar aðstæður og fjár-
hagsgetu. Megináherzlan hef
ir verið lögð á að búa til
sendiherra, ásamt allfjöl-
mennu starfsliði. Þanriig
verður utanríkisþjónustan ó-
hæfilega dýr og oft gagnslítil.
Stofnun sendiherraembættis-
ins í Osló á síðastl. sumri
sýnir, að ekki er enn horfið
frá þessari stefnu. Sú stefna,
sem ber að taka upp, er að
hafa fáa sendiherra, — í
mesta lagi 3—4. Hins vegar
þarf að fjölga ræðismönnun-
um, en sáralítill kostnaður
þarf að verða við störf þeirra.
Ætti að vera auðvelt að fá
til þessara starfa áhugamenn,
sem hafa skipti við ísland
eða vilja gegna þeim af öðr-
um ástæðum. Með þessum
hætti ætti að véra hægt að
gera núverandi störf utan-
ríkisþjónustunnar miklu ó-
dýrari.
En jafnhliða þessu þarf að
auka aðra starfsemi í sam-
bandi við utanríkismálin. Það
er markaðsöflunin. Hún er nú
í herfilegasta ólestri. Á sama
tíma og mörg hundruð
manna vinna að því að kaupa
vörur inn í landið, vinna ekki
nema sárafáir menn að mark
aðsöfluninni. Eitthvað kann
þetta að stafa af því, að út-
flutningsverzlunin er orðin
of einokuð. Það getur átt við
tíma og tíma að hafa útflutn-
ingseinokun á vissum vÖrum,
en það eru ekki varanleg úr-
ræði. Það er hætt við stöðn-
un hjá fyrirtækjum, sem
hafa slíka einokun til lengd-
ar. Það þarf að vera sam-
keppni í útflutningsverzlun-
inni. Til þess að örva hana,
ætti að hafa það fyrirkomu-
lag sem víðast, að hver og
einn mætti seljá vörur úr
landi, ef hann gæti selt þær
fyrir tilskilið verð.
Með því fyrirkomulagi, sem
hér hefir verið nefnt, myndi
verða hægt að örva markaðs-
öflunina, en fleira þarf til.
Það þarf að skapa ungum
mönnum aðstöðu til að setj-
ast að erlendis og vinna þar
að markaðsöflun. Ef Fiski-
málasjóður fær það framlag
úr ríkissjóði, sem fyrirheitið
er, niun það ætlun sjóðsstjórn
arinnar að verja því að mestu
leyti til að auka markaðsöfl-
unina.
Utanríkismálin eru meðal
þess marga í íslenzkum
stjórnarháttum, sem þarfn-
ast fullkominnar nýskipunar.
Það þarf að hverfa frá tild-
ursstefnunni og taka upp
hagnýtari vinnubrögð.
X+Y.
á leigu, erlendu herveldi, er
teygir nú arma sína lengra og
lengra til þeirra heimsyfirráða,
er að því miða, að útþurrka allt
persónufrelsi í heiminum.'‘
Þetta hefir nú Mbl. sagt oft
áður. Það vantaði ekki bæði
veturinn 1942 og sumarið
1944, að Mbl. krefðist nógu
einbeittlega, að „erindrekar
hins austræna einveldis yrðu
að vera alveg út af fyrir sig.“
Það, sem hefir síðan skeð,
ekki aðeins einu sinni, heldur
tvisvar sinnum, getur auð-
veldlega komið fyrir enn.