Tíminn - 30.12.1948, Blaðsíða 3

287. blatf
TÍMINN, fimmtudaginn 30. des. 1948.
3
í siendingaipættir
n
::
; *♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦<
ttiíoiMiiim
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦^««
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦«M
Minningarorö: Jóhanna Jónsdóttir,
Borgarhöfn
Kúsfreyjan er önnur mátt-
arstoð' heimilisins, er það því
mikið áfall fyrir heimilið
þegar hún fellur frá. Það eru
ekki aðeins innanbæjarstörf-
in sem hvíla á henni, heldur
verður hún líka að vinna úti
með bónda sínum og undir
ýmsum kringumstæðum að
taka að sér meira eða minna
af hans verkum, ef hann
þarf að víkja sér að heiman,
eða forfallast vegna veikinda
(frá sínum venjulegu störf-
um). Undir slíkum kringum-
stæðum gengur húsfreyjan í
stað bóndans, að vísu einatt
með styrk grannanna, en all-
ur þungi heimilisins hvílir
samt á henni. Það er því ekki
að ástæðulausu þótt mörgum
verði á að horfa með ugg á
framtíð þess heimilis, þar
sem húsfreyjan er hnigin í
valinn.
í gærkvöldi barst mér sú
frétt, að Jóhanna Jónsdóttir
húsfreyja í Borgarhöfn væri
látin, ein af þessum mörgu
húsfreyjum, sem vann verk
sín án alls hávaða, en hugs-
aði fyrst og fremst um að
helga heimilinu störf sín.
Hún gekk ótrauð til verks
með bónda sínum, og taldi
ekki eftir þær stundir, sem
hún vann með honum, þótt
um verk væri að ræða, sem
stóðu fyrir utan hennar
verkahring. Þetta kom sér
líka vel, ekki aðeins fyrir
heimilið, heldur líka fleiri að-
ila. Guðmundur maður henn
ar er hagleiksmaður. Hefir
hann því margt dagsverkið
unnið hjá sveitungum sínum
og nágrönnum, án þess að
taka kaup fyrir, og síðan 1943
hefir hann verið einn af
þeim, sem mest hefir unnið
við byggingu heimavistar-
skóla hér í sveitinni. Undir
þessum og öðrum kringum-
stæðum hafði Jóhanna á
hendi að nokkru leyti forsjá
heimilisins. Það var því ekki
að undra, þótt sveitunga
hennar setti hljóða þegar
þeir fréttu lát hennar, sem
bar að með meiri skyndingu
en við var búist, og ekki sízt
þegar þess var gætt, að þá
gat hún aldurs vegna átt
langan starfsdag eftir.
Jóhanna var fædd á
Smyrlabjörgum í Austur-
Skaftafellssýslu 17. janúar
1891. Foreldrar hennar voru
Sigríður Hálfdánardóttir og
Jón Jónsson. Á Smyrlabjörg-
um dvaldi hún, þar til árið
1929, að hún giftist eftirlif-
andi manni sínum, Guð-
mundi Jónssyni í Borgarhöfn.
Hafði Guömundur þá haldið
bú í nokkur ár með systrum
sínum, en eftir að hjúskapur
tókst með Guðmundi og Jó-
hönnu, tók hún við búsfor-
ráðum með manni sínum.
Hafa þau búið í Borgarhöfn
síðan á litlum og rýrum jarð-
arparti.
Eftir því, sem ég þekkti
bezt til, var hjúskapur Jó-
hönnu og Guðmundar ágæt-
ur; þau áttu bæði þá kosti,
sem hjón þurfa að hafa, sem
reisa bú með litlum efnum,
Opið bréf
til .yfirskattanefnd-
ar Reykjavíkur
Merkiley bóh:
Gengið á reka
en hafa hug á að komast til
efnalegs sjálfstæðis.
Jóhanna og Guðmundur
eignuðust tvö börn, stúlku,
sem nú er komin að tvítugu
og dvelur heima og pilt, sem
fæddist andvana. Jóhanna
var trygglynd, vinföst og
hjálpfús eins og hún átti kyn
til. Það var líkt með hana
eins og fleiri á þeim árum,
sem hún var að alast upp, að
opinber menntun var lítil, þó
að efniviður væri þá engu
síðri en nú til lærdóms. Jó-
hanna gegndi húsfreyjustörf
um sínum með prýði. Hún
var hreinleg í allri umgengni
og tók sér það til fyrirmynd-
ar, sem betur mátti fara.
Aldrei átti hún kost á að ferð
ast út úr héraðinu, þar sem
hún var fædd og uppalin.
Það er reyndar sama sagan
sem margar okkar húsfreyjur
hafa getað og geta enn sagt,
fæstar heimta þær gjaldeyri
til ferðalaga, þær hjálpa held
ur til að framleiða gjaldeyri
og lífsbjörg handa öðrum.
Fáum dögum áður en Jó-
hanna lagðist banaleguna%'
kom ég á heimili hennar og
kvaddi þar dyra. Jóhanna |
kom fram. Hún bað mig að
ganga í bæinn og þiggja góð- ]
gerðir. Ég hafði á mér mik- 1
inn asa og lézt ekki mega1
tefja. „Það er alltaf þessi asi |
á þér“, sagði Jóhanna, „þú'
gefur þér aldrei tíma til að
J stanza hjá okkur. Það var
öðruvísi“, sagði hún og brosti,
| „þegar ég var á Smyrlabjörg- 1
um. Þá vorum við líka bæði |
j ógefin", bætti hún við, „og
svo er hraðinn meiri á öllu
, nú, maður er eiginlega aldrei
, að öllu leyti sjálfráður um .
sitt ferðalag. Heyrirðu, nú er
bílstjórinn að pípa á mig. —
„Þegar kallið kemur, kaupir
sig enginn frí“. Ég kvaddi Jó-
hönnu með virktum og stökk
til bílsins.
Þetta voru síðustu sam-
fundir okkar Jóhönnu. En ef
heimilisástæður mínar leyfa,
verð ég vafalgust einn af
Nýstárleg bók, alþýðlega
skrifuð bók um vísindalegt
efni. Bók um sagnfræði, bók
sem skýrir að nokkru forsögu
íslandsbyggðar og forsögu
íslenzkrar menningar, ef rétt
er lesin — og skilin. Skemmti
leg bók fyrir alla. Skárri er
það nú bókin, mun margur
segja, en hér er sagt heldur
Þar sem mér hefir ekki bor-
izt svar við bréfi mínu frá 24.
nóvember síðasta, þykir mér
ástæða til að ganga eftir
svari við því, sem þar var
rætt. Álagning og innheimta
opinberra gjalda er líka svo
mikið þjóðmál, að marga fýs- jsatt en títt er að gera um
ir að vita hvernig unnið er að bækur á þessum tíma.
þeim málum. Ég lít því svo á, j Þjóðminjavörðurinn ng
að þetta, sem hér er um að. fornleifafræðingurinn Krist-
ræða, sé miklu víðtækara ogjján Eldjárn hefir gert þessa
meira mál en fjárkrafan ein,' bók, maðurinn sem hvorki hef
sem um er deilt. [ir grátt skegg 'né gleraugu,
Bréf mitt, sem áður er eins og manni finnst eðlileg-
nefnt, rekur sögu þessa máls, ast að forngripavörður hafi.
og þykir mér því rétt að taka Þessi bók er um fornleifafund
það hér upp, orðrétt og ó- ! á íslandi, og eru þættirnir 12
breytt. Það er svo: jað tölu. Sagt er frá fundum
„Heiðraða yfirskattanefnd! þessum að réttsögu allri, og
Með bréfi dagsettu 25. okt.' niðurstöðum vísindamann-
fram undir 500 ár fyrir svo-
kallað landnám, ætti að gefá
ísl. sagnfræðingum dálitla
innsýn í forsögu íslandsbyggð
ar sem þá heldur eigi gengur
framhjá skýringum á upp-
hafi þjóðmenningar eða for-
sögu hennar og bókmennt-
anna líka. Þeir sem hafa lært
í háskólanum, og þekkja „vís
indalegu“ niðurstöðu þessar-
ar fræði eru ófúsir að hugsa
langt fr|m úr vísindunum, og
tekur það nokkrun tíma að
opna þær gáttir, sem þarná
þarf að ganga fram um, uns
full vísindi eru orðin af allri
sögu, sem til er af íslandi frá
því hér er týnt peningum
austur á Bragðavöllum, sefh
eru frá Rómaveldi 274. e. K.
Að skýra slílc fyrirbrygði
með tilviljunarinnar tilfeU-
um einum saman, minnir öf
1948 er mér tilkynnt, að út- anna af fundunum. Auðvitað míö8' a hina gömlu tíma þeg
svar mitt til Reykjavíkur- ' er þetta ágætt og vanalegt af
bæjar skuli standa óbreytt.
í því sambandi vil ég rifja
upp þessi atriði:
1. Síðastliðinn vetur taldi
ég fram til skatts heima hjá
mér, þar sem ég á lögheimili,
hafði dvalið mánuðum saman
og kona mín hálft árið, enda
rekum við þar landbúnað.
2. Niðurjöfnun fór þar fram
visindamönnum, en svo set-
ur höfundurinn þetta í sam-
band við söguna, og það er
dálítið nýtt, en gott, engir
hlutir skiljast nema í sam-
bandi við sögu og fornleifar
standa æfinlega í sambandi
við sögu. Af þessum sökum
,— líklega — telur höfundur
bók sína ekki vísindaléga.
miklu fyrri en henni var lokið Þstta er mikil hógværð, bók-
hér og var eðlilega lagt fullt in er fullkomlega vísindarit
útsvar á mig. ium vísindi, og bendir til vís-'
3. Reykjavíkurbær gerði inda- En það eru þessi görnlu
kröfu í hluta af útsvari mínu
í tæka tíð.
4. Kærufrestur vestra var
löngu liðinn, þegar skattskrá
Reykjavíkur kom út, að ekki
sé nefnt nær útsvarsseðill
var sendur (31. júní). i
5. Yfirskattanefnd ísafjarð
arsýslu úrskurðaði kröfu
Reykjavíkur rétta og tilkynnti
oddvita mínum það, áður en
ég fékk bréf yfirskattanefnd-
ar Reykjavíkur. |
6. Mosvallahreppur hefir nú
greitt Reykjavíkurbæ tilskil- ■
inn hluta af útsvari mínu og
fengið kvittun fýrir.
Vilji yfirskattanefnd Reykja
víkur enn halda fast við fyrri
úrskurð, vildi ég allra þegn- !
vísinda, að telja það eitt. vís-.
indi, sem er sannað með for-
múlum og bókstafareikningi,
á vísindalega vísu, sem-þessi
bók gengur á snið við. Það
eru þessi reiknings- og for-
múluvísindi, sem gera það að
verkum, að fólkið hættir að
fylgjast meö og hugsa og þá
er öllum vísindum lokið. En
þegar fólkinu eru opnaðar
gáttir allar tii að ganga fram,
þá byrja hin lifandi vísindi,
sem aldrei. enda í formúlu né
bókstafadæmi. Það er þetta
sem þessi vísindalega skrif-
aða bók gerir. Auk þess er
bókin vel skrifuð.Hún er full
af þessum setningum sem
hoppa upp af línunum út í
þeim mörgu sveitungum henn
ar, sem fylgja henni til graf-
ar. Við ógróna leiðið hennar,
þar sem vetrargolan er að
byrja að næða um, rifjast
kannske betur upp en nokkru
sinni áður, hvað við höfum
misst, þegar húsfreyjan er
fallin frá.
5. des. 1948.
S. Þ.
Ný saga eftir Jóhann Bojer.
Norska skáldið Jóhann Boj-
er er nú á áttræðisaldri. Ný-
lega er komin út eftir hann
ný skáldsaga. Tvær næstu
bækur hans á undan voru
hluti af sjálfsævisögu hans
frá bernsku og æskuárum. En
svo gafst hann upp á að
halda sér við veruleikann og
sneri að skáldskapnum aftur.
Húniiii TítttaHH
fiufltf^ii / JímaHutH
. j. v.■«.. „ „ * líf og sögu eins og allt lifandi
samlegast biðja um að fa að mál eeri_ æfinle„a ÞaS er
heyra á hvaða lögum það P. 1 + ætmlega. Það er
. .. .. i anægjulegt að sja marga hina
byggist, að eg skuli greiða ut- L „ -„T..
„ . t t.. _ , • yngn menn nema Viðivelli.
svar bemt til Reykjavikur- yjð Tindafjöu f móðurmáli
bæjar, auk þess sem eg greiði fijnu en lQf hinum að hafa
hluta af utsvari mmu vestra
til bæjarins.
Þó að þetta sé auðvitað
nokkuð fjárhagsatriði fyrir
mig, eiga fleiri svipaða að-
I höfuðbólið mikla, Hraukabæ
! í Lágeyjarhverfi, þar sem svo
mikið af íslenzkri ritmennsku
, hefir verið framleitt að undan
förnu.
stöðu, og því er nauðsynlegt
að komast til botns í því rétt- . En. er að 8efa nokkra
arfari, sem hér gildir. En með, mnsyn 1 bókina> en verður
an ég skil ekki, að það séu lög,!að Serast varle8'a- ^ví hérna
að ég greiði tvöfalt útsvar af ma ekkert taka tra lesan^an"
launum mínum hér, hvað um- en ^a bók verðai bœði
‘lifandi og dauðir Islendingar
sem um réttlætið væri, mun
ég verða tregur til að inna
umrædda greiðslu af hendi.
Þegnsamlegast.“
Nú hefir enginn sýnt mér á
þeim fimm vikum, sem liðn-
ar eru frá því að bréfið var
skrifað, að það séu íslenzk
lög, að menn greiði á tveim-
ur stöðum útsvar af sömu
að lesa. I upphafi bókar segir
höfundurinn, að Jón gamli
Sigfússon á Bragðavöllum
hafi lengt íslandssögu um
500 ár en svo strikar höfund-
urinn yfir þetta í greinarlok.
Þetta var alveg óþarfa yfir-
strikun, því íslandssaga lengd
ist um 500 ár aftur í tímann
varnar gegn því, að þannig sé
á þá lagt, og virðast þá gild-
andi lög að sönnu gera ráð
fyrir því, að hvor yfirskatta-
nefnd fjalli um sína kröfu.
En þegar það liggur ljóst fyr-
ir, að maður hefir greitt fullt
útsvar af öllum tekjum sín-
um, finnst mér, að það sé ský-
(Framhald á 6. síðu).
tekjum. Hins vegar sé ég ekki með íunði rómversku Penin8'
hvað menn geta haft sér til anna a BragðavoUum. Það er
undarlegt að íslendingar
skuli ekki vilja lesa þessa
sögu, heldur telja að íslands-
saga byrji með Landnámu.
Án hinnar merkilegu forsögu
íslandsbyggðar, hefði aldrei
byrjað hér landnám. Sú stað
reynd að írskir menn og jafn
vel Rómverjar og Grikkir
eru búnir að þekkja ísland í
ar „vísindin“ stóðu á móti
vísindunum, eins og „sann-
leikurinn" nú á tímum sem
áetlar að drepa sannleikann.
Það má gera ráð fyrir því að
ísl. sagnfræðingar og menn-
ingarsöguritarar hreppi þarna
„ærlegan storm á Kaldadal,“
og er þá gott til þess að vita
að til er ungur maður sem
líklegur er til að „kljúfi rjúk-
andi kaldann.“ Og það má
spá því, að þessi maður á eft
ir að plægja mikla mold og
gera blómlegan akur í sögu-
fræðum íslenzkum, þar til
hann er orðinn gráskeggjað-
ur maður með gleraugu.
Svo eitt lítið sýnishorn af
gerð og stíl þessarar bókar.
Það fannst snældusnúður í
Hruna. Vísindamennirnir vita
undir eins hvað þessi snúður
er gamall í týnslu sinni, og
það hefði átt að vera nóg til
þess að þeir tækju ofan gler-
augun og hættu að horfa. En
fornleifafíæðingurinn sem er
sögu sjáandi telur það ekki
nóg að vita, að hann er frá
13. öld. Hann heldur áfram
að horfa. Þennan snúð hefir
hún átt, hún Þóra í Hruna,
dóttir hans Auðunnar gríss,
sú sem hreppti Þorvald í
Hruna í hlutkestí örlaganna
móti systur sinni, sem líka
hét Þóra, og varð svo móðir
Gissurar jarls. Það er hún
sem hefir spunnið á þessa
snældu, kannske lín á Giss-
ur. — líklega þó ekki sjálf
örlög íslands! — Svo brotn-
ar halinn á snældunni — ætli
Gissur hafi ekki mölvað
hann! Svo rúllar snúðurinn
eftir pallinum — ætli Gissur
hafi ekki. rúllað honum? — of
an af pallskörinni. og þar er
griðkona að sópa göngin, lík-
lega með hvítum væng af
fjallasvani. Það er ekki nógu
bjart í göngunum, og griðkon
an tekur ekki eftir því, að
dýrgripur er kominn í ruslið
og svo fer hann með því í
hauginn. Svo finnst snúður-
inn eftir 650 ár — vísindin
er nákvæm —, og nú hefir
þessi litla grein verið skrif-
uð til þess að gamla konan
fengi aö lokum nokkuð fyrir
snúð sinn.
Þannig hefir Kristján Eld-
járn sett nýjan hala á snúð-
inn og spinnur á hann sögu-
lín.
Benedikt Gislason
frá Hofteigi.
ýúmlii TónaHH