Tíminn - 26.03.1950, Blaðsíða 5

69. blað
TÍMINN, sunnudaginn 26. marz 1950
5
Sunnud. 2S. mtirz
Verzlunarmálin
Þó að mikil ástæða og rík
hafi verið til þess að gera leið-
réttingar á verzlunarmálun-
um, er þó þörfin meiri og
knýr fastar á eftir gengisfel!-
inguna. Það er hægt að bæta
almenningi upp að verulegu
leyti þá kjararýrnun, sefn
gengislækkuninni fylgir, ef
verzlunarmálin eru tekin rétt-
um tökum.
Aðalatriði verzlunarmál-
anna er sjálfsákvörðunar-
réttur fólksizrs og frjálst val
þess milli verzlana. Sá réttur
er nú lítill, því að stjórnskip-
aðar nefndir skipta vöruinn-
flutningi milli verzlana, án
tillits til þess, hversu hag-
stætt það er almenningi. Þetta
yita allir kaupsýslumenn og
allur almenningur. Það getur
enginn, nema almenningur
sjálfur, framkvæmt að gagni
það verðlagseftirlit, sem
nauðsynlegt er, enda er oft
svo mikill vandi að meta og
gera upp á milli tegunda, að
bezt er að láta neytendur
sjálfa um það.
Með því að gera almenningi
það sem frjálsast að velja á
milli verzlana, er honum veitt
aðstaða til að hafa skipti
þar, sem bezt kjör bjóðast.
Þetta knýr verzlanir til sam-
keppni, en það er staðreynd,
að samkeppnin um hylli neyt-
endanna skapar bezt verzlun-
arkjör. Þess vegna er það
frvmskilyrði góðrar verzlunar
að skapa möguleika til heil-
brigðrar samkeppni.
Það er vitanlegt, að frjáls
verzlun tryggir slíka sam-
keppni bezt, en eins og gjald-
eyrismálum okkar nú er hátt-
að, er engin von til þess að
hægt verði að losna við inn-
flutningshöftin fyrst um sinn.
Meðan það ástand varir, verð-
ur að reyna að beita höftun-
um þannig, að neytendum sé
skapað sem mest sjálfræði og
þannig tryggð samkeppnin
milli verzlananna.
Fyrir Alþingi liggja nú
tillögur frá Framsóknar-
flokknum, sem stefna að þessu
marki. Framsóknarflokkurinn
er eini flokkurinn, sem lagt,
hefir fram jákvæðar tillögur
um þessi mál. Afstaða hinna
flokkanna hefir markazt af
því einu, hvort þeir væru með
eða móti tillögum Framsókn-
arflokksins. Framsóknar-
flokkurinn hefir þannig haft
forustu um þessi mál, þó að
hann hafi ekki komið tillögum
sínum fram hingað til.
Núverandi stjórnarflokkar
hafa samið um það, að tillögur
Framsóknarmanna fái þing-
lega meðferð og afgreiðslu á
þessu þingi. Þess er þvl að
vænta, að það komi bráðlega
í ljós, hver afdrif þingið veit-
ir þeim málum.
Framsóknarmenn hafa
jafnan boðizt til að hlusta
eftir öllum tillögum annarra
til leiðréttingar þessum mál-
um. Svo munu þeir gera enn.
en vitanlega kvika þeir ekki
frá stefnu sinni. Aðalatriði
hennar er sú skoðun, að verzl-
unin sé til fyrir almenning en
almenningur ekki handa
verzlunarstéttinni. Sam-
kvæmt því eigi almenningur
fullan rétt til að starfrækja
sín eigin verzlunarfélög og
flytja viðskipti sin milli verzl-
ERLENT YFIRLIT:
Leopold Belgíukonungiir
KSofnar belgíska ríkið vegna clesluimar
uni konungiiin?
Konungsdeilan í Belgíu hefir
verið helzta fréttaefni blaða og út-
varps undanfarið. Deila þessi virð-
ist nú hafa náð hámarki sínu og
getur úrslitanna vart verið lengi
að bíða, en þau geta orðið hin ör-
lagaríkustu fyrir Belgíu og jafnvel
leitt til þess, að belgiska rikið
sundrist.
Hér á eítir verður reynt að gefa
nokkurt yfirlit um deilu þessa og
byrja þá á því að segja frá Leo-
pold konungi sjálfum og fortíð
hans.
Forfeður Leopolds.
Leopold III. var 48 ára gamall
á síðastliðnu hausti, en i vetur
voru liðin 16 ár síðan hann sett-
ist í belgiska konungsstólinn. Lang-
afi hans, Leopold I., var fyrsti kon-
ungur Belgíu, en Belgía fékk sjálf-
stæði sitt fyrst viðurkennt um 1830
eftir að hafa öldum saman verið
háð yfirráðum erlendra þjóða, eins
og Spánverja, Hollendinga, Þjóð-
verja og Frakka. Leopold I. var
vel látinn sem konungur, en þó
varð sonur hans, Leopold II., enn
vinsælli, því að undir stjórn hans
lifðu Belgíumenn mikla uppgangs-
tíma. Þá m. a. náðu þeir tangar-
haldi á nýlendunum, sem nú eiga
einn drýgsta þáttinn í góðri fjár-
hagslegri afkomu þjóðarinnar. Son
ur Leopolds II., Albert I., varð þó
enn vinsælli en bæði faðir hans og
afi, og þó einkum eftir framkomu
sína á heimsstyrjaldarárunum
fyrri, en hann barðist þá nær ó-
slitið með belgiska hernum á vig-
stöðvunum. Albert konungur var
talinn vinsælastur allra konunga
á sínum tíma. Hinar miklu vin-
sældir, sem konungsættin nýtur í
Belgíu, stafa ekki sízt af því, hve
vel þessir fyrirrennarar Leopolds
III. hafa reynst og stjórn þeirra
þótt góð og happasæl. Af sömu á-
stæðum nýtur konungsættin líka
óvenjulegra vinsælda.
Ólíkur föður sínum.
Leopold III. var í barnæsku mjög
samrímdur föður sínum, Albert I.
og hefir jafnan sagzt vilja hafa
hann sér til fyrirmyndar. Hins-
vegar er hann um margt sagður ó-
líkur föður sínum. Albert I. var
maður alþýðlegur og samvinnugóð-
ur, þótt hann væri fastur fyrir og
einbeittur, er því var að skiptta.
Bæði hann og fyrirrennarar hans
gættu þess jafnan að fylgja vel
stjórnarlögum og stjórnarvenjum
landsins. Leopold III. var hinsveg-
ar strax einráður og átti heldur
erfitt með að samlagast öðru fólki.
Þetta hefir ágerzt 1 seinni tíð og
á sennilega sinn þátt í því, hvern-
ig komið er. Ýmislegt mótlæti, sem
hann hefir reynt, er talið hafa ýtt
undir þetta, og gert hann sérrænni
og stíflyndari en hann áður var.
Ungur hermaður.
Fyrsta mótlætið, sem Leopold III.
fékk að reyna, var heimsstyrjöld- 1
in fyrri. Leopold var ekki nema 13
ára gamall, er Þjóðverjar ruddust
ir.n í Belgíu og lögðu mestallt land-
ið undir sig á skömmum tíma. Ör-
ljtium hluta þess héldu Banda-
menn þó alla styrjöldina og þar
barðist Albert I. nær öll styrjald-
arárin með þeim hersveitum, er
komust undan Þjóðverjum. Leo- j
pold vildi fá að fylgja föður sín-
um og fékk því ágengt, að hann
var nær strax tckinn í herinn og
starfaði síðan nær óslitið 1 hon-
um öll stríðsárin. Þetta óvenjulega
uppeldi er talið hafa haft mikil
áhrif á hann og gert hann alvöru-
gefnari en góðu hófu gegndi.
Snjóprinsessan.
Eftir styrjöldina aflaði Leopold
sér ýmsrar menntunar og árið 1926
gekk hann að eiga Astrid Svía-
prensessu. Hún virtist hafa mjög
góð áhrif á mann sinn, gera hann
frjálslegri og glaðlyndari. Vinsæld-
ir hans meðal þjóðarinnar fóru
vaxandi á þessum árum, en þó
varð Astrid enn vinsælli og munu
þess fá dæmi, að kona hafi jafn
fljótt unnið sér slíkar vinsældir í
framandi landi og hún. Það mun-
aði jafnvel minnstu, að vinsældir
Snjóprinsessunnar, eins og hún
var kölluð, jöfnuðust á við vin-
sældir Alberts konungs.
Árið 1934 hófst mótlæti Leopolds
á ný. í febrúarmánuði hrapaði fað
ir hans í fjallgöngu og beið bana.
Leopold settist þá í konungsstól-
inn og hlutu hin ungu konungs-
hjón óskiptar árnaðaróskir þjóð-
arinnar. Samvistir þeirra urðu
hinsvegar ekki langar éftir þetta,
því að í ágústmánuði næsta ár
beið Astrid bana í bílslysi. Leo-
pold hafði sjálfur verið við stýrið,
en misst vald á bílnum, er hann
þurfti að ná erfiðri beygju. Þegar
hjálparsveit kom á vettvang, sat
Leopold með hina látnu drottningu
í fanginu. Fyrst á eftir var hann
ekki mönnum sinnandi og þegar
ráðherrar hans komu til að votta
honum samúð sína og þjóðarinnar,
gat hann aðeins sagt: Við vorum
svo hamingjusöm. Þcim fannst það
ráð vænst að hverfa sem fyrst aft-
ur af fundi hans.
Forvígismaður hlutleysis-
stefnunnar.
Þegar Leopold tók að sinna kon-
ungsstörfum á ný, mátti brátt
merkja, að hann var breyttur mað ,
um. Hann umgekkst fáa menn og j
kaus að ráða ráðum sínum sem j
mest einsamall. Hann virtist nú '
telja það eitt skyldu sína að helga
sig málum þjóðarinnar og vera leið
togi hennar, en hins gætti hann
síður, að í þingræðislandi eru hend
ur þjóðhöfðingjans bundnar og
honum ekki ætlað slíkt verkefni,
nema undir óvenjulegum aðstæð-
um.
Það var einkum í utanríkismál-
ana eftir því sem honum
sjálfum sýnist ástæða til.
Það er þessi sjálfsákvörð-
unarréttur, þetta frelsi al-
mennings í verzlunarmálum,
sem Framsóknarflokkurinn
vill láta fullnægja. Það telur
hann einu öruggu trygginguna
fyrir góðri verzlun.
Menn eru orðnir langeygir
eftir leiðréttingum í verzl-
unarmálum, og er það að von-
um. Nú ætti þó að fara að
styttast til þess, að þar verði
einhver böt á ráðin. Alþingi
daufheyrist væntanlega ekki
lengur við kröfunum um rétt
og frelsi neytendanna.
Það ætti að minnsta kosti
ekki að þurfa að kvíða því, að
verkalýðsflokkarnir verði til
þess að hindra og tefja rétt-
lætismál alþýðunar, eftir því,
sem blöð þeirra eru skrifuð
um þessar mundir. Það ætti
því ekki að bregðast; að þeir
leggðu lið sitt til að koma
fram öðru eins umbótamáli og
verzlunarfrumvarp Fram-
sóknarflokksins er.
Skattfrjáls spari-
fjársöfnun
Um það verður ekki deilt,
að gcngislækkunin er til-
finnanleg fyrir allar stéttir
landsins, en enga leikur hún
þó jafn grálega og sparifjár-
eigendurna. Afleiðingarnar
af verðbólgustefnu seinustu
átta ára hafa bitnað með
mestum þunga á þeim, sem
lagt hafa fram veltuféð til
atvinnustarfseminnar og
framkvæmdanna með spar-
neytni sinni og hófsemi.
Það má að vísu segja, að
hlutur þeirra sparif járeig-
enda, sem allra verst hafa
verið leiknir, hafi nokkuð
verið bættur með sparifjár-
uppbótum þeim, sem ákveðn-
ar eru í gengisskrárlögunum.
, Þó er þar ekki bætt nema
| örlítið af því tapi, sem spari-
! f járeigendur hafa orðið fyrir.
1 Sú grálega meðferð, sem
um, sem Leopold lét tll sín taka sparifjáreigendur hafa orðið
á þessum árum, og hann gekk oft fyrir af völdum verðbólgu-
feti framar en títt var um þjóð- stefnunnar, vekur að vonum
höfðingja í þingræðislandi. Til op- þann ugg, að mjög hljóti að
inberra árekstra kom þó ekki milli draga úr allri sparifjársöfn-
LEOPOLD III.
hons og ríkisstjórna þeirra, sem
með völdin fóru, en stundum mun
þó hafa verið grunnt á því góða.
M. a. fékk Leopold því til vegar
komið 1936, að Belgía lýsti fyrir-
fram yfir hlutleysi sínu, ef til stór-
veldastyrjaldar kæmi, og varð
Belgía þannig fyrsta ríkið í þjóða-
bandalaginu, er gaf slika yfirlýs-
ingu, en síðan komu hin smárík-
in á eftir. Síðar beitti Leopold sér
fyrir því, að komið var upp sam-
tökum smáþjóðanna í Norðvestur-
Evrópu, Oslóbandalaginu svonefnda,
er skyldi vera óháð stórveldunum
og reyna að miðla málum milli
þeirra. Seinast í ágúst 1939 birtl
hann ávarp til stórveldanna í nafni
þessara samtaka og bað þau að
gæta friðarins. í nóvember sama
ár, þegar styrjöldin var skoliin á,
bauðst hann til að reyna að miðla
málum milli stríðsaðilanna, ásamt
Vilhelmínu Hollandsdrottningu, en
tilboði hans var engu sinn.
Uppgjöfin 1940.
Hálfu ári seinna fékk Leopold
að reyna, að hlutleysisstefnan var
smáþjóðum lítil vernd. Þjóðverjar
réðust þá inn í Belgíu og brutu nið
ur allar hervarnir landsins á örfá
um dögum. Leopold hafði sjálfur
tekið að sér yfirstjórn hersins og
það var nú hans að ákveða, hvað
gera skyldi, er hér var komið mál-
un, ef spariféð nýtur ekki
meiri tryggingar en átt hef-
ir sér stað hingað til. Afleið-
ingin af slíku yrði hin óheppi
legasta fyrir fjármálalífið.
Verðbólgan yrði ekki stöðvuð,
ef enginn vildi eiga peninga,
en keppzt.væri við að breyta
þeim í einhver önnur verð-
mæti. Atvinnurekstur og
framkvæmdir myndu dragast
saman í stórum stíl vegna
lánsfjárskorts.
Það hlýtur því að vera eitt
höfuðatriði allrar raunhæfr-
ar fjármálaviðreisnar, að
gerðar verði ráðstafanir til
að auka trúna á gildi spari-
fjár og glæða áhugann fyrir
sparifjársöfnun. Þennan þátt
vantar alveg í þær aðgerðir,
sem þegar hafa verið gerð-
ar tíl viðréttingar.
Nokkuð hefir verið um það
rætt, hvaða ráðstafanir
myndu koma hér helzt að
gagni. Ýmsir hafa stungið
upp á, að sparifjáreigendum
yrði tryggð uppbót, ef geng-
isskráningunni yrði aftur
breytt. Þetta getur orðið erf-
itt í framkvæmd, enda getur
sparifé orðið fyrir stórfelldri
rýrnun, þótt gengisskráningin
sé óbreytt, eins og reynsla
undangenginna ára hefir sýnt
um. Bandamenn hans hvöttu hann ®*a liefir verið stungið upp
til að halda sem lengst út og rík- a ríkisábyrgð á sparifé en
isstjórn hans ráðlagði honum það ^ ríkið virðist nú vera búið að
sama. Hann taldi hinsvegar á- i f»efa nóg af slíkum pappírs-
framhaldandi vörn vonlausa og á-
kvað því að gefast upp, þar sem
það væri líklegast til að draga
loforðum, þótt ekki sé aukið
við þau.
Af þeim tillögum, sem fram
úr þjáningum þjóðarinnar. Hann , húfa komið í þessu sambandi,
lét Þjóðverja jafnframt taka sig; virðist sú einna raunhæfust
til fanga sem æðsta mann hersins , °& líklegust til árangurs, að
og var þannig hindraður frá að , lcyfð sé skattfrjáls sparifjár-
gegna þjóðhöfðingjastörfum og , söfnun. Þá eiga sparif járeig-
koma nokkuð opinberlega fram, endur ekki undir högg að
meðan styrjöidin stóð yfir. Fyrir sækja með einhverja uppbót
þessa uppgjöf hersins var hann e®a ^byrgð eftir á. Þá fá þeir
mjög sakaður á sínum tíma, því uPPÍ>ótina strax.
að hann þótti hér hafa brugðist Skattfrjáls sparifjársöfnun
bandamönnum sínum. í deilunnl yr®* vitanlega að vera bund-
nú gætir þessa atriðis þó ekki veru
lega, þvi að fyllri upplýsingar, sem
nú liggja fyrir, þykja styrkja þá
ákvörðun Leopolds að láta herinn
gefast upp. Fyrir hitt er honum
nú einkum legið á hálsi, að hann
skuli hafa brotið gegn þeim til-
mælum og fyrirmælum stjórnar
sinnar að' fylgja henni úr landi,
llkt og Hákon Noregskonungur
gerði síðar. Með því að neita þess-
aii ákvörðun ríkisstjórnarinnar er
in því, skilyrði, að féð væri
fest til einhvers ákveðins
tíma, t. d. 5—10 ára. Lána-
starfsemi með þetta skatt-
frjálsa sparifé mætti ekki
vera háð geðþótta banka-
stjórnanna, því að sú forsjón
hefir gefist misjafnlega, held-
ur ætti að verja því til ákveð-
inna framkvæmda, eins og t.
d. íbúðabygginga í sveitum,
verkamannabústaða, sem-
konungurinn talinn hafa brotið entsverksmiðju og áburðar-
verksmiðju. Með því væn
gegn hefðbundnum venjum þing-
(Framhald á 7. slðu.)
tryggt, að það rynni ekki til
(Framhald á 6. síSu.)