Tíminn - 06.05.1950, Page 3

98. blað
TÍMINN, laugardaginn 6. maí 1950
3

íslendingajpættir
Dánarminning: Jón Eyjólfsson
bóksali á Flateyri
Einn af hinum eldri Önfirð
ingum, Jón Eyjólfsson bók-
sali á Flateyri er látinn.
Hann dó í Landspitalanum
22. apríl síðastliðinn.
Hann var fæddur að Hóli
á Hvilí'tarströnd í Önundar-
firði 28. april 1880 en fluttist
bráðlega með foreldrum sín-
um að Kirkjubóli í Valþjófs-
dal, þar sem þau bjuggu jafn
an síðan.
Eyjólfur faðir Jóns var
Jónsson Sveinbjörnssonar og
Ólafar Eyjólfsdóttur konu
hans. Þau hjón bjuggu í!
Reykhólasveit um miðja síð-
ustu öld en fluttu til ísafjarð
ar 1859. Jón Sveinbjörnsson
var ættaður úr Reykhólasveit
í föðurætt en móðurætt hans
mun hafa verið úr Stranda-
sýslu. Ætt Ólafar var einnig
af Vesturlandi og bar hún
komin í beinan karllegg frá
Lofti ríka en um kvenleggi
má rekja Eyjólfsnafn í ætt
hennar um 500 ára skeið til
Eyjólfs Einarssonar hirð-
stjóra í Dal undir Eyjafjöll-
um, en hann var sonarsonur
Áma Dalskeggs, sem var í að
förinni að Jóni biskupi Ger-
rekssyni, en afi þess EyjólfsJ
Dal, sem var giftur Helgu
dóttur Jóns biskups Arason-
ar.
Móðir J óns Eyj ólfssonar
var Kristín Jónsdóttir í
Breiðadal, Sveinssonar á
Hesti, Jónssonar og stóðu að
henni önfirzkar bændaættir.
Sveinn á Hesti átti 4 sonu og
hétu allir Jón, en tveir einir
komust úr æsku, hinn elzti
og yngsti. Þeir voru dugnað-
armenn mkilir og áttu róðrar
bát saman og var annar
þeirra hinn mesti ofurkapps-
11ckir•1
maður og sást lítt fyrir.Eftir
honum er haft: „Það skemm
ist aldrei, unginn minn góð-
ur,sem á land er komið“, og
var honum ljúfara að sækja
björg í sjóinn meðan gæfi en
að liggja I landi við að gera
að aflanum meðan gæftir
héldust.
Eyjólfur í Dal ,en svo var
hann jafnan nefndur, var at
orkumaður bæði á sjó og
landi. Ungur varð hann for-
maður við Djúp og stundaði
lengstum bsé'ði land og sjó,
svo sem þá var títt á Vest-
fjörðum. En því var hann
nefndur Eyjólfur í Dal, að
Kirkjuból i Valþjófsdal hefir
löngum heitið Dalur í mæltu
máli, enda heitir það Dal-
staður i jarðabók Árna Magn
ússonar og Páls Vídalíns.
Á unga aldri gjörðust syn-
ir Eyjólfs hinir eldri Jón og
Kristján formenn á vélbát-
um. Sóttu þeir sjóinn frá Val
(Framhald á 7. síðu.)
Fimmtugur: Bragi Jónsson, Hoftúnum
í Staðarsveit
Bragi í Hoftúnum er 50 ára
í dag. Ótrúlegt mun það mörg
um þykja, því maðurinn er
unglegur í fasi og ungur í
anda. En ekki skrökva kirkju
bækur!
Bragi hefir lagt gjörfa
hönd á margt um dagana.
Auk þess að vera bóndi og
fiskimaður góður, hefir hann
gegnt mörgum trúnaðarstörf
um fyrir sveit sína. Deildar-
stjóri og afgreiðslumaður
Kaupfélags Stykkishólms hef
ir hann verið í mörg ár við
miklar vinsældir, enda ein-
lægur samvinnumaður.
Búskap hóf Bragi 1930 og
stofnaði þá nýbýli sitt í Hof-
túnum. Ólafsvíkurvegur ligg-
ur um hlaðið og segja má, að
þar standi skáli um þjóðbraut
þvera, sem og var fyrr á
sömu slóðum, á hinum forna
ölduhrygg landnámskonunn-
ar, sem tún Braga stendur
nú á. Ótaldir eru þeir Stað-
sveitingar, og aðrir, sem leið
leggja um Snæfellsnes, sem
hafa notið fyrirgreiðslu og
gestrisni húsbóndans og hans
ágætu konu Helgu Þórðar-
dóttur. Hefir þar verið veitt
af gnægt gestrisninnar. Þrjú
börn eiga þau hjón öll hin
mannvænlegustu.
Á yngri árum var Bragi
forvígismaður ungmennafé-
lagsins í Staðarsveit. Fylgdist
hann þá vel með í íþróttum,
einkum glímu, þar sem hann
bar oft sigur af hólmi.
Sund lærði hann hjá Páli
Erlingssyni og kenndi það
sveitungum sínum og víðar
þar vestra með miklum dugn
aði, en oft við erfið skilyrði.
Hafa nokkrir góðir sundmenn
fengið þar sína fyrstu til-
sögn.
Þar sem Bragi er staddur
er sjaldan deyfð né drungi,
því maðurinn er vel sjálf-
menntaður og kann að segja
frá. Stundum er líka látið
fjúka í kviðlingum, því prýði
lega er Bragi hagmæltur,
enda af skáldakyni kominn.
Oft hefir hann skemmt með
upplestri ljóða og græsku-
lausra gamankvæða, enda
mun hann eiga allmikið safn
kvæða.
Til hamingju með daginn
Bragi. Megi þér auðnast
lengi út að bera, — „ár orð-
hafi, mærðar timbr, máli
laufgat.“ Þ. K.
Skýring orðanna
kvöld og jól
Heimamaður á hjónaballi
Eftir Jóhanu Kristjánsson, Syðra-
Allir vita, hvað átt er við,
þegar þessi orð eru nefnd. En
í rauninni vita fáir, hvað orð-
in sjálf þýða. í Hárbarðsljóð-
um leggur skáldið forna Þóri
þessi orð í munn: „Át ek í
hvíld áðr heiman fór“.
Útlendir fræðimenn, er
reyndu að þýða þessa merk-
ingu, ætluðu, að hvíld tákn-
aði næði eða „í ró og næði“.
Jafnvel Guðbrandur Vigfús-
son þýðir á þessa leið, er hann
þýddi Hárbarðsljóð á ensku.
En hvað þýðir þá þessi setn-
ing: „Át ek i hvíld áðr heim-
an fór“? Benedikt Gróndai
skáld kveður upp dóminn
skýrt og greinilega í ritdómi
um þýðingu Guðbrands og!
þýðir þannig: „Át ég i kvöld j
áður heiman fór“. Kvöld þýð j
ir því hvíld eða hinsvegar.
hvíld er sama og nútíðarorð- !
ið kvöld. Alkunnugt er að hv!
breytist stundum í kv. Virð-
ist slíkt einkar algengt i
norskum, fornum mállýzkum
og þessi málvenja hefir borizt
til íslands, líklega með norsk
um bískupum (að sumra ætl-
an). Furðulegur er stundum
misskilningur góðra fræði-
manna eða öllu heldur mein-
lokur þeirra. Hinn frægi þýzki
málfræðingur og þjóðsagna-
ritari, Grimm, reynir að
skýra norræna orðið kvöld
eða kveld, og hyggur jafnvel.
að hað sé skylt forna orðinu
cvfllan: að kvelja: Eins og
kvöldið ætti að færa með sér
kvöl í stað hvíldar og friðar.
Kvöld eða kveld er því upp-
runalega sama og hvíld og
táknar hið sama: værðina og
friðinn, sem veitist þá nátt-
úrunni og börnum hennar
samkv. lögmálum guðs.
Oft hefi ég séð vikiö áð
hinni eiginlegu þýðingu orðs-
ins jól og heyrt um það ra:tt.
Freista ég að’ koma með nýj a
skýringu, sem ég er sannfærð
ur nm, að er rétt, unz með
rökum verður hrakin. í Alvíss
máiiim eða Alsvinnsmálum f
Stemundareddu segir frA heit
um næturinnar, á máli
manna og annarra vera. Seg-
ir svo: „Nótt heitir með
mönnum, en njól með goðum,
kalla grímu ginnregin, óljós
jötnar, álfar svefngaman,
kalla dvergar draumnjörum“.
Hér heitir nótt með goðum
njól, og verður maður að
telja þá nótt helgari öðrum,
sem fær nafn í máli goðanna.
Ekki verður þarna séð, hvort
njól er kvenk. eða hvorug-
kyns, en í Snorra-Eddu er
komin ný mynd, þ. e. njóla
og það nafn velur Björn
Gunnlaugsson, stjörnuskoð-
arinn, er hann yrkir um dá-
semdir næturhimins, í heið-
skíru veðri. Hugsum oss orða-
sambandið: það er komin
njól, eða (ef orðið væri hvor-
ugkyns) það eru komin njól.
Mjög væri eðlilegt og næstum
eðlisnauðsyn, að annað n-iö
félli niður í framburði og þá
er komin nútíðarsetningin,
börnum kæra: Það eru kom'-
in jól. Ef þetta er rétt til-
gáta, þá er jól að merkingu:
heilög nótt, nótt á máli goð-
anna. Jólahátíðin er eldforn,
miklu eldri en kristinn dóm-
ur og hefir verið haldin um
vetrarsólhvörf frá örófi alda.
Sennilega fyrstu nótt eftir
(Framha'd. á 7. síðu.)
Lágafelli.
Það hefir verið einn þátt-
ur í hinu mikla og marghátt-
aða starfi kvenfél. „Lilja“ í
Miklaholtshreppi að efna til
skemmtisamkomu um fyrstu
þorrahelgi á vetri hverjum.
Skemmtanir þessar hafa átt
miklum vinsældum að fagna
í hreppnum. Mitt í fásinni
og drunga hávetursins er
gott að eiga þess kost að gleðj
ast með vinum og kunningj-
um eina næturvöku á hinum
dimmu og löngu kvöldum í
strjálbýlinu.
Skemmtanir þessar hafa
gengið undir nafninu „Hjóna
ball“, vegna þess býst ég við,
að þær hafa aðallega verið
sóttar af hjónum í hreppn-
um, og stundum hefir verið
boðið hjónum úr næstu
sveit. Þótt skemmtanir þess-
ar hafi farið fram í byrjun
þorra, hafa þær aldrei verið
tileinkaðar honum sem „þorra
blót“.
Samkomurnar hafa alltaf
byrjað á því, að gengið hef-
ir verið I kirkju að Fáskrúð-
arbakka og þar hlýtt á pré-
dikun hjá sóknarprestinum,
Þorsteini L. Jónssyni. Að
henni lokinni hefir verið haft
sameiginlegt borðhald í sam-
komuhúsi hreppsins, en að
því loknu skemmt sér við
dans, söng, upplestur og spil.
Þótt undanfarin ár hafi hús-
rúm það, sem félagið hefir
hefir haft til umráða, verið
litið og hálf kalt, hefir eng-
inn kvartað um þrengsli né
kulda, en skemmt sér af lífi
og sál á mótum þessum.
Laugardaginn 21. janúar
síðastl. hélt kvenfél. Lilja
„hjónaball“ í fyrsta sinn í
hinum rjímgóðu og vistlegu
salarkynnum að Breiðabliki
í Miklaholtshreppi (nýju sam
komuhúsi hreppsins).
Þessi hjónasamkoma var
með mestum glæsibrag og
rausn, sem félagið hefir hald
ið, sem stafar af því, að nú
hamlaði húspláss ekki lausn
þess. Flest öll hjón úr Mikla-
holtshreppi voru þar. Auk
þess bauð félagið öllum hjón
um úr Staðarsveit og Eyja-
hreppi á samkomuna. Líka
var margt af ungu fólki úr
hreppnum. Býst ég við, að
þarna hafi verið saman kom-
ið allt að 200 manns.
Samkoman byrjaði á sama
hátt og undanfarin ár á því,
að gengið var í kirkju á Fá-
skrúðarbakka kL 10 um
kvcldið.
Ræðu í kirkjunni flutti hinn
vinsæli og góði sóknarprest-
ur okkar, séra Þorsteinn L.
Jónsson í Söðulsholti, ágæta
ræðu, sem hans er háttur.
Orð hans koma frá hjart-
anu, og þau ná því. Scngur
var góður i kirkjunni. Þar
sungu að nokkru leyti tveir
kirkjukórar, Fáskrúðarbakka
kirkju og nokkuð af kór
Staðarkirkju. Úr kirkju var
gengið klukkan rúml. 11.
Þá var haldið heim að
Breiðabliki. í fordyri hússins
stóðu tvær konur úr kvenfél.
fríðar sýnum, með höfðing-
legt yfirbragð. Þær tóku á
móti gestunum með þessu vin
samlega brosi, sem er aðals-
merki íslenzku húsfreyjunn-
ar, brosi, sem gefur öllum til
kynna, að þeir séu velkomn-
ir, svo að öllum finnst þeir
vera að stíga yfir sinn eigin
dyraþröskuld.
Langborðum var komið
fyrir með báðum hliðum og
fyrir gafli. Þar gátu setið til
borðs í einu allt að 100 manns.
Um beina gengu konur og
stúlkur úr kvenfélaginu, all-
ar búnar íslenzka þjóðbún-
íngnum, og svo voru flestar
konur búnar, er mótið sóttu.
Framreitt var smurt brauð,
kökur og kaffi.
Þá er fullskipað var við
borðin, kom forstöðukona
kvenfélagsins inn i salinn.
Hún bauð alla velkomna og
mælti eitthvað á þessa leið:
Hún sagði það vera ánægju-
legt að geta nú haldið
„hjónaballið“ í þessum góðu
húsakynnum félagssamtak-
anna i hreppnum, sem þær
kæmu nú saman í fyrsta sinn
á svona samkomu, og geta
tekið á móti gestum sínum
og nágrönnum þar. Þó að allt,
sem að móttökunum stæði,
nema húsrúmið, væri fátæk-
legra og fábreyttara en þær
hefðu helzt kosið, vonaði hún
samt, að gestir og heimafólk
reyndu að njóta þess sem
bezt. Ef allir hefðu það hug-
fast, að þeir væru hingað
komnir til að skemmta sér, en
ekki einungis til þess að aðr-
ir skemmtu þeim, þá mundu
(Framhald á 7. slðu.)
1 ÞAKKARÁVARP
Eg hef verið að hugsa um,
hvernig ég geti þakkað skyld
um og vandalausum ástúð-
ina og hlýjuna, sem mætti
mér páskadagana á áttræð-
isafmæli mínu. Blessuð blóm-
in, skeytin og gjafirnar í stór
um stíl þakka ég hjartan-
lega. En hvernig á ég að
geta þakkað alla þessa inni-
legu hlýju, sem streymdi til
mín frá öllum, sem til mín
komu eða mig fundu. Meðal
þeirra voru ýmsir, sem ég
hef glímt við á íjfsleiðinni,
og menn með allðlikar skoð-
anir. En allt varo þetta að
blíðu brosi til mín og ein-
ingu um allt hið bezta í oss
mönnum. Það var eins og
neistinn helgi innst I sál
vorri hefði hreinsað af mér
allt ryk og fengið að skína í
sinni réttu mynd. Eg held, að
helst hafi mér dottið í hug
orð skaldsins, sem svo hljóða:
Hið lága færist fjær, en fær-
íst aftur nær hið helga og
háa. Er það ekki svo, að ef
vér gefum oss tóm til að
iíta upp úr efnisþoku ver-
aldarinnar og lyfta höfðum
vorum upp í heiðrikjuna, þá'
finnum vér hjarta guðs slá
í hjarta voru, og þá býr þar
fró og friður.
Það er mín heitasta bæn,
að góður guð gefi oss öllum
þá blessuðu fró og þann heil-
aga frið til fylgdar hér á veg
ferð lífsins og yfir landa-
mærin. þegar vér förum héð-
an.
Sigmundur Sveinsson.