Alþýðublaðið - 11.07.1927, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
iALÞÝÐUBLAÐIÐ
< kemur út á hverjum virkum degi.
3 Afgreiðsla í Alpýðuhúsinu við
j Hverfisgötu 8 opin írá kl. 9 úrd.
J til kl. 7 síðd.
< Skrifstofa á sama stað opin kl.
3 9VS — 10l/a árd. og kl. 8—9 síðd.
; Simar: 988 (afgreiðslan) og 1294
j (skrifstofan).
j Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á
! mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15
; hver mm. eindálba.
< Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjan
< (í sama húsi, sömu simar).
<
„Sveitlr og bæir“.
1 ,,Degi“ frá 14. apríl þ. á. er
grein me'ð þessari yfirskrift. Grein-
in er svar við samnefndri grein
eftir G. B, sem birtist í „Verka-
manninum“ 26. marz þ. á. „Dag-
ur“ getur þess til, að iiöfundur
þeirrar greinar sé séra Gunnar
Benediktsson í Saurbæ.
Það er nú ekki ætlun mín, að
fara að bera skjöld fyrir G. B. Sé
rétt til getið hjá „Degi“ um höf-
undinn, þá veit ég, að þess mun
ekki þurfa, jafnvel gæti eg trúað,
að „Degi“ veitti ekki af öllum
vopnum sínum í viðureigninni, þó
að enginn gerist til þess að halda
skildi fyrir Gunnari. En þótt ég
ætli ekki að gerast vamarmaður
þess, sem skrifað hefir greinina
i „Verkam.“, þá langar mig til að
minnast á sum af ummælum
„Dags“ í sambandi við hana, mig
larrgar til þess vegna lesenda hér
sunnan .lands, sem flestir lesa
hvorugt blaðið („Dag“ eða „Verka-
manninn").
„Dagur“ heldur því fram, að
blöð „Framsóknar“-flokksins hafi
bent á ráð til þess, að koma í veg
fyrir hættu þá, sem allur al-
menningur er nú orðið á einu
máli um, að þjóðinni stafi af stór-
útgerðinni eins og hún er rekin.
Sem stendur má heita svo, að stór-
útgerðin sé ekki rekin nema með
togurum. Togararnir eru flestir
eða allir eign hlutafélaga. Alþýðu-
flokkurinn vill að sú útgerð sé
þjóðnýtt, „Framsóknar“-flokkurinn
vill að hún sé rekin með sam-
vinnusniði. I samræmi við þennan
vilja „Framsóknar“-flokksins er
ráðið, sem „Framsóknar“-blöðin
hafa bent á.
Sem stendur er togaraútvegur-
inn hættulegasti keppinautur land-
búnaðarins, vegna þess, að hann á
drýgstan þáttimi í því að draga
fólkið úr sveitunum að sjónum.
Haraldur Guðmundsson kaupfé-
iagsstjóTÍ hefir talið, að hver tog-
ari myndi þurfa fult hundrað vinn-
andi manna bæði á sjó og landi.
Hvertskip, sem við bætist, tekur
Ijennan hóp úa sveitimum, en það
tekur líka meira. Það er sem sé
othugandi, að fólkið, sem ier tíl
sjávarins, er að langmestu leyti
ungt fólk, og það keraur ekki
aftur. Við sjóinn staðfesti6t það,
þar stofnar það heimili og þar
alast börn þess upp. Hundráð
manna hópur, sem fer úr sveit-
unum á þessu ári, verður e. t. v.
eftir 10—15 ár orðinn að þrem
hundruðum, og hefði eins orðið
það, þótt hann hefði verið kyrr í
sveitinni. Að vísu er útgerðin ekki
að aukast, sem stendur, en stöðv-
unin stafar ekki af því, að það sé
talið skaðvænlegt fyrir þjóðar-
neildina, að hún vaxi til muna.
Það stafar af kreppu, fjármála-
kreppu. Hve nær sem togaraút-
gerðin fær góðæri, má búast við
því, að hún vaxi, því meira sem
gróðinn verður meiri. Landbúnað-
urinn má því búast við nýrri blóð-
töku í næsta góðæri, því stærri
sem betur árar fyrir útgerðinni.
Alþýðuflokkurinn hefir fyrir
löngu séð ,að hér er voði á ferð-
um og ráð hans er að þjóðnýta
togaraútgerðina. Þegar það er
gert, er unt að ákveða það með
hag þjóðarheildarrnnar fyrir aug-
um, hvað stórvaxin útgerðin skuli
vera; þá fyrst er unt að haga
öllum rekstrinum þannig, að íyrst
og fremst sé spurt um þjóðar-
haginn.
En það er vitanlega unt að reka
útgerðina með samvinnusniði. Það
vilja „Framsóknar“-menn. Vel má
vera, að það fyrirkomulag yrði
til einhverra bóta. Samt er nú
hætt við, að skipin lægju bundin
við og við vegna þess, að út-
gerðin þætti ekki bera sig, svo
að fyrir verkamenn, þá, sem ekki
væru beinlínis meðeigendur í fyr-
lirtækjunum, yrðí hagnaðurinn
vafasamur. Fyrir landbúnaðinn er
heldur ekki víst að breytingin
yrði tiJ bóta. Eftir sem áður myndi
verða mikið um útgerð hlutafé-
laga og einstaklinga, þvi að ekki
geri ég ráð fyrir, að samvinnuút-
gerð yrði veitt einkaleyfi til út-
gerðar. Eftir sem áður myndi út-
gerðin vaxa, ef vel gengi, og þá
vitanlega heimta fólk úr sveitun-
um til sjávarins. Það hefir verið
svo, að samvinnufé'lög bændanna
hafa fært út kvíarnar, þegar þau
hafa getað; vitanJega er það ekki
nema sjálfsagt, að þau geri það;
er þá ekki nema sennilegt og í
samræmi við reynsluna, að sam-
vinnufélag, sem stórútgerð ræki,
gerði hið sama, og gerði það
vegna hagsmuna félaga sinna.
Stórútgerðin er eitthvert stærsta
vandamálið, sem þessi þjóð hefir
nú til úrlausnar. Fyrir landbún-
aðinn og framtíð lians veltur ef
til vill á mestu, hvernig um út-
gerðina fer í framtíðinni. Skamm-
sýni íhaldsflokksins og „Fram-
sóknar“-flokksins getur orðið til
þess að landbúnaðurinn leggist í
rústir. Mér er sem ég sjái fyrir
mér harðvítuga samkeppni um út-
gerðina milli íhaldsmanna og sam-
vinnumanna. Hvorir tveggja vinna
að því eftir megni að draga sem
mest fjármagn og fólk til sinnar
útgerðar. Bændurnir geta gert sér
í hugarlund, á hverra kostnað sú
keppni verður gerð. Ég veit, að
blöð þeirra ,.Fraimsóknar“-flokks-
manna munu tei'je þennan spádóm .
fjarstæðu eina, en það er hægt að
benda á samvinnufyrirtæki, sem
þurfa á lánsfé að halda, og því
rneiru sem þau eiga við örðugri
samkeppni að etja. vÞetta er ekki
sagt samvinnunni til hnjóðs; öðru
nær. Hafi þar verið um ókost að
ræða, þá hefir orðið að grípa tíl
hans til þess að ráða bót á öðru,
sem verra var.
Annars mega þeir, forkólfar
,’Framsóknar“-flokksins gæta þess,
að augu bændanna eru opin fyrir
jrví, hvaða atvinnuvegur er Jand-
búnaðinum hættulegastur keppi-
nautur, og augu þeirra eru líka
farin að opnast fyrir því, að það
er ekki nóg til þess að ráða bót
á yfirvofandi hættu að bolla-
leggja hitt og þetta, en hreyfa
svo hvorki hönd né fót til þess
að gera neitt til þess að koma
bollaleggingunum í framkvæmd.
Almenningur veit, að hve nær sem
Alþýðuflokkurinn fær því ráðið,
þá verður togaraútgerðin þjóðnýtt
og um leið stigið stórt spor til
verndar sveitunum. Hins vegar
hefir vist enginn heyrt þess getið
enn þá, að einn einasti samvinnu-
maður hafi gert neitt tíl þess,
að stofna samvinnufélag til út-
gerðar; ekki heldur að neinn
þeirra hafi nokkuð til þess gert
að útgerðin, sem fyrir er, verði
rekin á samvinnugrundvelli. Þeir
mega því ekki heldur furða sig
neitt á því, þott smátt og smátt
snúist bændur úr „Framsóknar"-
flokknum og yfir í Alþýðuflokk-
inn; það er ekki nema eðlilegt, að
svo verði, vegna þess, að Alþýðu-
flokkurinn er einhuga um svo
miklu róttækari og afkastameiri
umbætur bæði i þessu efni og
öðrum.
Svettakarl.
Fáuamál i Suöur-flfriku.
Brezka ríkið hefir í mörg horn
að lita um þessar mundir. Heima
fyxir harðnar stöðugt barátta auð-
valdsins gegn vaxandi gengi verk-
lýðssamtakanna (sbr. frumvarp
stjörnarinnar um verkföll, sem
þingið hefir nú til meðferðar).
Svo er þjarkið í Kina og óvinátt-
an við Rússland. Á alt þetta er
naumast bætandi, en það sannasí
nú á Bretum, að þegar ein báran
rís, þá er önnur vís. Nú er á
uppsiglingu nýtt vandræðamál í
Suður-Afríku.
Eftir aldamótin síðustu tókst
það furðufljótt að korna á ró og
friði þar syðra. Verður ekki ann-
áð sagt, en að þar kom brezk
stjórnkænska fram í sinni beztu
mynd. Var þá steypt saman í eitt
ríki hinum gömlu nýlendum Breta
þar syðra og Búa-Iýðveldunum
tveimur, er fram að þeim tíma
höfðu verið sjálfum sér ráðandi.
Riki þetta er — eins og margar
aðrar af nýlendum Breta — íraun
og veru sjálfstætt, þótt það eö
nafninu lúti Bretakonungi. Það
hefir sína eigin erindreka úti um
heim og eigin fulltrúa á xundum
Þ jó ðab a n d a 1 ag sí n s. ♦
Samt hefir *það gengið erfiðlega
að gera þetta ríki að samstæðrl
og samstiltri heild. Þjóðflokkarn-
ir, sem mynda það, eru of sund-
urleitir og eindrægninni er mjög
svo ábótavant. Hugarþelið til
„móðurlandsins“ er heldur ekki
einskær kærleikur og trúnaðar-
traust. Til þess er minningin um
afstaðnar erjur enn þá of fersk,
sárin ekki gróin að fullu.
Búaþjóðin, sem að uppruna og
málfari er hollenzk, áttí um lang-
an aldur í erjum við Breta. Þessi
harðgerða og nægjusama bænda-
þjóð vildi vera frjáls og búa að
sínu. En frjálsræðisins áttu Bretar
bágt með að unna þeim, og hefir
sá veikleiki holdsins löngum fylgt
þeirri þjóð. Detta manni í hug í
þessu sambandi hin snjöllu visu-
orð, sem Guðmundur á Sandi
skrifaði um Breta hér fyrir einá
tíð:
„Hundinginn, sem hausi veltix
hvar sem bráð á jörð hann Htur.“
Ef til vill hefðu þó Búalýðveld-
in tvö — Transwaal og Orania
— fengið að vera í friði enn um
stund, hefði ekki þá ógæfu borið
«íö ðöndum, að í löndum Búa
fundust bæði gull og demantar í
jörðu. Þegar þar var komið, var
Bretum, eins og gefur að skilja,
öllum lokið. Og eftir þriggja ára
blóðugt stríð milli kotþjóðarinn-
ar og voldugasta stórveldisins í
heimi urðu loks Búar að lúta £
lægra haldi og játast undir brezk
yfirráð. Gull- og demanta-nám-
unum var bjargað.
Eftir að fullur sigur var unn-
inn, þóttust Breter hafa ráð á að
sýna hinum sigruðu höfðinglyndi.
Ýmsar frjálslyndar ráðstafanir
voru gerðar, sem miðað gátu að
því, að um heilt greri. Það var
full alvara og einlægni í sótta-
viðleitninni, einnig af Búa hálfu.
Margir þeirra urðu trúir þegnar
Bretakonungs, eins og t. d. Botha,
h'uxn mikli hershöfðingi frá Búa-
stríðinu, sem með öllu móti hefir
leitast við að jafna misfellurnar.
1 brjóstum annara aftur á móti.
hefir Iiatursglóðin aldrei kulnað.
Hollendingar eru þrautseigir og
ekki fljótir til að gleyma.
Þegar heimsstyrjöldin skall á,
hófu tveir hershöfðingjar í Búa-
löndum uppreist gegn Bretum,
Það voru þeir Hertzog og De
Wet, sá, er frægastur varð í Búa-
stríðinu. Uppreistin var bæld nið-
ur, en með allri hægð og varkámi.
Stjórnin varaðist það vel að gera
mótstöðumenn sína að píslarvott-
um. Hún vissi, að með því einu
móti var hægt að hindm, að gaml-
ar hatursglæður æstust upp á ný
og yrðu að björtu báli.
Um nokkurra ára skeið var
Smuts hershöfðingi, sem er ein-
dreginn Bretasiuni, voldugasti
maður í Suður-Afríku og fór þax
með völd. En fyrir nokkru hrökl-
aðist hann úr hásætfnu, og Hert-