Tíminn - 31.10.1951, Blaðsíða 5

246. blað.

TÍMINN, m:ovikudagiuíi 31. október 1951.
5.
Mi&vikud. 31. okt.
UM MÁNAÐA
Kjaraskerðiagin
í útvarpsumræðum, sem ný
lega fóru fram um verðlags-
málin, upplýsti Gylfi Þ. Gísla
son prófessor, að framfærslu
vísitalan hefði hækkað um 50
stig síðan gengislækkunar-
löginu voru samþykkt og
væru þar af 13 stig bein af-
leiðing gengislækkunarinnar,
en önnur 13 stig bein afleið-
ing verðhækkana erlendis.
Þau 24 stig, er þá væru eftir,
stöfuðu af hækkunum innan-
lands, er ættu ýmist rót að
rekja til gengislækkunarinn-
ar eða erlendra verðhækk-
anna.
í Alþýðublaðinu er reynt í
gær að túlka upplýsingar
Gylfa þannig, að 24 vísitölu-
stigin, er stafa af hækkun-
um innanlands, séu eingöngu
afleiðing gengislækkunarinn-
ar. Hvér og einn getur hins-
vegar séð, að slikt er augljós
fölsun. 13 stiga vísitöluhækk
unin af völdum verðhækk-
ana erlendis hefir vitanlega,
engu minni áhrif til innlendr
ar vísitöluhækkunar en 13
stiga vísitöluhækku.n af völd-
um gengislækkunarinnar.
Bökrétt er því að skipta inn-
lendu vísitöluhækkuninni
nokkurnveginn jafnt milli
þessara tveggja orsaka.
Þegar nánar er aðgætt, er
slík skipting þó ekki rétt. í
útreikningr þeim, sem Gýlfi
byggir upplýsingar sínar á, er
í þeiri’i 13 stiga hækkun, sem
færð er á gengislækkunina,
ekki aðeins reiknað með hækk
un á íhnkaupsverði, heldur
einnig með hækkun á tollum
og söluskatti. í þeiin 13 stig-
um, sem eru færð á reikning
erlendra verðhækkana, er
hinsvegar aðeins reiknað með
hækkunum á innkaupsverði,
en sleppt að taka með þá
tolla- og söluskattshækkun,
er af þeim hafa hlotist. Þetta
sýnir, að hinar erlendu verð-
hækkanir eiga meiri þátt í
innlendu vísitöluhækkuninni
en gengislækkunin.
Á síðastliðnu hausti, þegar
allar hækkanir, sem hlutust
• af gengislækkuninni voru
komnar fram og auk þess
verulegar erlendar verðhækk
anir til viðbótar, var vísitölu
hækkunin heldur ekkj orðin
nema rúm 20 stig. Þaö sýnir
og sannar, að hinar erlendu
verðhækkanir eiga mun meiri
þátt í hækkun vísitölunnar en
gengislækkunin.
Rétt er aö geta þess, að
bátagjaldeyririnn hefir nokk
ur áhrif til hækkunar á fram
fæi’sluvísitöluna, en þó til-
tölulega lítinn, þar sem hann
nær aöallega til vara, er
hafa lítil áhrif á hana. En
bátagjaldeyrinn má líka
telja óbeina afleiðingu hinna
erlendu verðhækkanna, því
að vegna þeirra var óhjá-
kvæmilegt að gera nýja við-
bótarráðstöfun á síðastliðn-
um vetri til þess að tryggja
rekstur bátaútvegsins.
Því meira, sem þessi mál
eru rædd og rakin, því betur
kemur það í ljós, að hinar
erlendu verðhækkanir eiga
stærsta þáttinn í dýrtíðar-
aukningunni og að kjaraskerð
ingin, sem orðið hefir, rekur
’ algerlega rætur til þeirra.
Kaupuppbætur þær, sem nú
Skriffiiinskutrúin
á Alþingi.
Alþingi kom saman eftir
mánaðamctin seinustu. Ekki
verður sagt, að þar hafi ver-
ið tíðindasamt fram að þessu.
Engin stórmál hafa verið
lögð fyrir þingið. Þáu mál,
sem fram hafa verið lögð,
bera þess yfirleitt ekki merki,
að þingmenn géri sér ljóst,
hvért stefnir. Eyrnamark
þeirra flestra eru yfirboð og
éyðslusemi. Viðleitni margra
þingmanna til þess aö sýna
umbótahug sinn og víðsýni,
lýsir sér helzt i því, að koma
úpp nýjum skrifstofubáknum.
Má í því sambandi minna á
akademíufrv. Björns Ólafs-
sonar, iðnaðarmálast j óra-
frv. Gísla Jónssonar og at-
vinnustofnunarfrv. Alþýðu-
flokksmanna. Það er eins og
margir ágætir þingmenn vaði
í þeirri villu, að skriffinnskan
sé ráð við öllum vanda.
Hugsandi mönnum má þó
vera ljóst, þegar atvinnu-
skortur og erfiðleikatímar
fara í hönd, að það er ekki
aukin óþörf skriífinnska eða
tildurstofnanir, er leysa vand
ann.
Fjárlagafrumvarpið'.
Fj ármálaráðherra lagði
fjárlagafrv. fyrir 1952 fram
strax í þingbyrjun. Það er
mikil umbót frá því, sem farið
var að tíðkast í fjárstjórnar-
tíð Sj.st.manna, er fjárlaga-
frv. var ekki lagt fram fyrr
en 3—4 vikúr voru liðnar af
þingtímanum.
Fjárlagaírv. fyrir 1952 er út j
gjaldahæsta fjárlagafrv., er
flutt hefir verið til þessa.
Fjármálaráðherra hefir lagt
kapp á að láta það sýna sem
réttasta mynd af útgjöldum
ríkisins, eins og þau éru nú
orðin. Þingið getur því gert
sér glögga grein fyi'ir ástand-
inu. Á undanföi’num árum
hefir fjárlagafrv. og fjárlaga
afgi'eiðslan markazt af alltof
mikilli bjartsýni á lág út-
gjöld. Þingið og stjórnin hafa
því verið mun ógætnari en
ella.
Hér er því tvímælalaust
um að ræða mikla endurbót í
vinnubrögðum.
Andstæðingar fjármálaráð
herra hafa verið að reyna að
hærrj en þær reyndust á ár-
inu 1949. Flest allt hefir hækk
að miklu meira síðan, svo að
ekki verður sagt, að þessi
hækkun sé óeðlileg. Þess skál
Sigiufjörður, Patreksfjörð-
ur og Austfirðir hafa feng-
ið nýja togai’a á þessu ári, en
Skagaströnd, Þingeyri og Fíat
eyri fá gamla togara endur-
bætta. Von mun og til þess,
að fleiri gömlu togararnir
verði endui’bættir og gerðxr
út frá stöðum, þar sem at-
/innuleýsið er nú r.cd. r'éð
og enngetið til skýringar, að þe3Su er stigið veruíegt cridr
Eysteinn Jónsson,
fjármálaráðherra.
þingsins að ákveöa, hvaða
leið skuli stefna.
Hagstæður ríkisbúskapur.
útflutningsuppbætur, sem rík
ið greiddj árið 1949 en greiðir
ekki nú, voru ekki greiddar
af tekjum ríkisins, heldur vav
fjár til þeirra aflað með
skuldasöfnun og varð skulda
söfnunin þó enn meiri en
þeim nam.
Landbúnaðarlánið.
Merkasta málið, sem þingið
hefur þegar afgreitt, er heim
ild til handa ríkisstjórninni
um að taka lán handa land-
búna'ðinum hjá Alþjóðabank
anum og er gert ráð fyrir, að
það verði 17—18 millj. króna.
Lán þetta verður eingöngu
látið renna til framkvæmda,
sem gerðar verða hér eftir,
og ætti því að geta greitt úr
Við 1. umræðu fjárlaganna; lánsfjái’þörf bænda á næsta
til að leysa úr atvinnuerfiö-
leikum þessara staða, þótt
fleira þurfi að koma til.
Það má ekki vanmeta gilði
sjávarþorpanna, þótt erfið-
lega horfi hjá sumum þeiri’a
um stund. Það er nauðsynlegt
að dreifa byggðinni hæfilega
svo að framleiðsluskilyrðín
notist sem bezt. Mörg eru og
þessi þorp mikill styrkur fyrir
nálægar sveitir. Fölkið í sveit
unum og sjávarþorpunum
þarf aö skilja það, að það hef
ur sameiginlegra hagmuna að
gæta og vegni öðrum hvoruxn
þessara aðila illa, þá bitnar
það oftast óbeint á hinum.
Verðlagsmálin.
Verðlagsmálin hafa veríð
eitt aðalumtalsefni manna áð
undanförnu. Alþýðuflokks-
menn hafa mjög hampað kröf
um sínum um aukið verðlags-
eftirlit. Það er vissulega rétt,
upplýsti fjármálaráðhex’ra, að. ári. Eftir er hins vegar að full
hagstæður greiðslujöfnuður' xxægja lánsfjárþörf bænda
hefði orðið hjá í-íkissjóði á' vegna fi’amkvæmda, sem þeir
síðastl. ár og von á mun hag-hafa ráðizt í á þessu ári, en
stæðari greiðsluafgangi á' væntanlega verður nokkrum . - ...
þessu ari. Þetta eru vissulega hluta af tekjuafgangi ríkis- &eetegert Taén
góð tíðindi. A árunurn 1947— 'sjóðs ráðstafað í því augna- s g 8 gag
49 var mikill greiðsluhalli hjá miði. Það er a.m.k. ekki hægt
ríkissjóði og var algert ríkis- að benda á betri ráðstöfun
gjaldþrot framundan, ef þann þess fjár.
ig hefði haldið áfram. Hér hef , Jörundur Brynjólfsson og
ir því orðið mikil og æskileg Pétur Ottesen hafa nú lagt
stefnubreyting. j fyrir þingið þá tillögu Stéttar
Það er margt, sem áunnizt' sambands bænda, að helm-
hefur með hinum hagstæða 1 ingj mótvii’ðissjóðsins sé með
ríkisrekstri. An þessa árang- tíð og tíma varið til landbún-
urs hefði t.d. verið óhugsandi! aðarlána. Líklegt verður að
að fá fjármagn til að koma(telja, að þeii-ri tillögu verði
“ | upp nýjum orkuverum við Sog ; vel tekið. Hins sama ættj einn
ið og Laxá eða áburðarverk- j ig að mega vænta um tillögu
smiðjunni. Ef hallarekstur Ásgeirs Bjárnasonar um
ríkisins hefði haldið áfraín, j frjálsan innflutning á land-
hefði ríkið dregið til sín láns-j búnaðarvélum og jeppum.
fé frá atvinnuvegunum og Það er a.m.k. erfitt að standa
fjárlagafrv. er. Slíkt er regin-
firra. Fj ármálaráðherra er
bundinn að mestu af lagaá-
kvæðum. Hann getur ekki létt
af útgjöldum, sem þingið hef
ir samþykkt, eða lagt niður
stofnanir, sem það hefir á-
kveðið. Verk hans við fjái’laga
undirbúninginn er það fyrst
og fremst að gefa þinginu
sem réttasta mynd af því,
hverng ástatt er. Það er svo
nauðsynlegum framkvæmd-
um og aukið þannig lánsfjár-
kreppu og atvinnuleysi. Það^
er svo kunnara en frá þurfi
að segja, að ekkert eykur
meira verðbólguna ezi haila-
rekstur ríkisins.
Álögur ríkisins.
Andstæðingar stj órnarnnar
tala nú mjög um hinar þungu
álögur ríkisins. Vissuléga
væri gott að geta dregið úr
þeim. Slíkt er hins vegar ekki
mögulegt, nema útgjöld rik-
kenna honum um, hve háttjisins lækki tilsvarandi. I-ækk
un skatta eða tolla yrði til
ills eins, ef af því hlytist
hallarekstur ríkisins. Tillög-
ur stjórnarandstæðinga um
lækkun tolla eða skatta éru
þvi ábyrgðarlaus yfú’boð,
nema þeir flytji jafnframt til
lögur um tilsvarandi útgjalda
lækkun.
Annai’s er vert að geta þess,
að tekjur ríkissjóðs á árinu
1952 eru aðeins áætlaðar 19%
eru greiddar, bæta að fullu
þær hækkanir, er hlotist
hafa af gengislækkuninni og
vel það. Hinsvegar hrökkva
þær ekki til að bæta að fullu
hinar erlendu veröhækkanir.
Af því stafar kjaraskerðing-
in.
Þetta er sama saga og gerst
hefir í öðrum löndum sein-
ustu misserin. Almennar verð
hækkanir á heimsmarkaðin-
um hafa aukið þar dýi’tíðina
stórlega, þótt engri gengis-
lækkuix hafi verið þar til að
dreifa. Kaupið hefir fiinsveg-,
ar hækkað þár mun minna og
má óhætt fullyrða, að til
þessa, hefir kjaraskerðingin
gegn tillögu hans meðan leyfð
ur er alls konar skraninn-
flutningur.
Tillaga Skúla og Jóns.
Einna athyglisverðasta
þingmálið, sem flutt hefir ver
ið til þessa, er tillaga þeirra
Skúla Guðmundssonar og
Jóns Gíslasonar um að skora
á stjórnina að láta undii’búa
þá breytingu á fræðslulöggjöf
inni, að skyldunámstími ung
linga verði styttur. Það er
vafalaust, að ofmikilli þving
un er íxú beitt í þess-
unx efixum. Það er
sjálfsagt að tryggja þeim
uixglingum, sem það vilja,
kost góðrar menntunar, eix
hitt er sennilega jafix skað
legt að beita uixgt fólk þving
uxxum til þess að læra það,
sem það kærir sig ekki um.
Slíkt íxám kemur ekki að
íxxiklu gagixi. Því verður áreið
aixlega veitt nxikil athygli,
hverng þessarj tillögu Skúla
og Jóxxs reiðir af í þingiixu.
Atvinnuleysið í kauptún-
unum.
í mörgum kauptúixum og
kaupstöðum landsiixs er íxú til
fiixnaixlegt atviixixuleysi vegixa
þess, að sjávaraflj hefur
brugðizt. Af hálfu þess opin-
bera verður að reyixa að bregð
ast fljótt viö þessunx vaxxda,
því að amxars nxun fólkið þar
leita í burtu, einkunx þó til
Reykjavíkui’, og nxuix ekki
verða ódýrara að sjá því fyrir
viixixu og húsnæði þar. Nokk-
uð hefir verið bætt úr þessu
aí hálfu xxúv. stjórnar íxxeð
síst orðið meiri hér exx víðast
aixixax’sstaðar.
Gegn þeirri kjaraskerðiixgu,
seixx hér hefir orðiö, er ekki
nema eitt ráð. Það er aukning
franxleiðslumxar. Áix þess
hafa nýjar kaxxphækkanir
ekki íxeitt gagn, því þær ein-
ar út af fyrir sig auka ekki
það, senx er* til skiptamxa.
Megiixmálið íxú er að auka
franxleiðsluixa og tryggja
næga atvinnu. Ömxur raun-
hæf ráð eru ekki fyrir Ixendi
til þess að vinna upp þá kj ara
skei’ðiixgu, er orðið hefir.
Þetta þurfa allar stéttir þjóð
félagsixxs að gera sér ljóst og því að dreifa togurunuixx til
starfa samkvænxt því. iþessara staöa. ísafjörður,
uixdir ýmsum kringunxstæð-
um, eix hins vegar má ekki
treysta á það sem eiixhliða
vörix gegn gróða heildsala og
fjáraflanxaxxna. Þessir nxeixn
hafa semxilega aldrej grætt
íxxeira hér á landj en á árun-
unx 1945—49, eix þó var nógu
strangt verðlagseftiriit á
pappírixunx öll þessi ár. Þegar
litið er á hiixn stói’kostlega
gróða þessara manna á um-
ræddum árum, er hallir þeirra
og eyðslulifixaður gefur
glögga hugnxyixd um, þá verð
ur vissulega ekki sagt, að verð
lagseftiriitið hafi reyixzt ein-
hlýtt úrræði til þess að hixxdra
gróða þeirra og okur.
Af feixgiixixi reynslu íxxá því
ekki treysta ofnxikið á verð-
lagseftirlit — sízt af öllu, þeg
ar það er franxkvæmt í sam-
vixxnu við flokk heildsalanná,
eix ekki er um aöra samstarfs
möguleika að ræða, eins og
sakir standa. Samt ber að við
urkeixna, að það getur gert
nokkurt gagn undir vissum
kriixgumstæðuni, þegar fjár-
gróðaöflin geta ekk^ haft á-
hrif á framkvæmd þess. Raun
hæfustu og róttækustu úrræð-
ið til þess að losna við okur
heildsala og annarra fjár-
bi-asksmaxxixa er að fólkið
taki íxógu mikið af vei’zlun-
iixixi í sínar hendur og losi
sig þaixnig uixdan yfii’ráðum
okraraixna. Fyrir tilvei’knað
Alþýðuflokksins var höftun-
um því miður beitt þaixnig á
undaixfönxum árum, að al-
meixniixgi var þetta ómögu-
legt og heildsalarnir höfðu
því einskonar einokuixar-
vald. Þar sem ekki var um
aixxxað að velja eftir að Al-
þýðuflokkui’inn hafnaði öllu
sanxstarfi eix að halda áfram
þessunx vandræðahöftum eða
að reyna hiixa svo nefixdu
frjálsu verzlun, völdu Fram-
sóknarmemx síðari kostinn,
því að hamx gefur heldur
meii’i möguleika til að auka
verzluix almeixniixgs. Það skal
samt viðui’kennt, að á þessu
fyrirkonxulagj eru margir
anixnxarkar og geta sumir
þeirra verið stórhættulegir
hiixu fjái’hagslega sjálf-
stæöi.
Viðunandi lausix verzlunar-
málaixixa fæst ekki fyrr en
(Framhald á 6, síðu)