Alþýðublaðið - 25.07.1927, Qupperneq 2
2
ALÞÝÐUBLABIÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
kemur út á hverjum virkum degi.
Afgreiðsla i Alpýðuhúsinu við
Hverfisgötu 8 opin frá kl. 9 árd.
til kl. 7 síðd.
Skrifstofa á sama stað opin kl.
9 r/2 —10 V9 árd. og kl. 8—9 síðd.
Simar: 988 (afgreiðslan) og 1294
(skrifstofan).
Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á
mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15
hver mm. eindálka.
Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðian
(í sama húsi, sömu símar).
Þegar ég varð
lafnaðapmaðsir.
Það er ekki alt af af sömu á-
stæðu, að mönnnum opnast útsýni
yfir hið sama.
Eins er um pað, að það eru
ekki allir menn, sem verða af
sömu ástæðu jafnaðarmenn.
Þetta er líka vel skiljanlegt,
pegar það er athugað, að ekki
eru allir menn eins.
Mætir pú til dæmis ekki á
hverjum degi mönnum á götunni,
sem pér finst likjast einmana
steindröngum uppi á öræfum?
Stórir hörkudrættir hafa myndast
kringum munninn. Augu þeirra
eru köld og líta með sjálfsvaldi
á hvern, sem heir mæta. Hefir pér
ekki fundist, eins og eitthvað kalt
andi frá þessum mönnum, eitt-
hvað óþjált, sem kæli þig upp?
Hefir þú ekki mætt öðrum, sem
horla rannsakandi á þig, eins og
augu þeirra vilji lesa eitthvað út
úr augnaráði þínu, — eins og þau
vilji kanna sálarlíf þitt og biðja
um leyndarmál þín, — augu, sem
eru full af tilfinningu. Þetta eru
tveir fJokkar manna.
En það var í raun og veru ekki
þetta, sem ég ætlaði að segja frá,
— ekki heimspekilegar hugleið-
ingar, heldur sagan um það,
hvernig augu mín opnuðust fyrir
því, að lítilmagni væri lítilmagni
og valdhafi væri valdhaíi, sagan
um það, þegar ég leit ofan í
djúpið, sem er milli þessara
tveggja stétta. —
Litla þorpið okkar var þakið
sólskini. Húsaþökin brunnu í
sólarhitanum, og jur.tirnar í görð-
unum uxu í grózkunrii.
Það var strjálbygt, þorpið okk-
ar. Ibúarnir voru um eitt þúsund.
Yfirgnæfandi meiri hluti þeirra
var bláfátækux. Það voru örfáir
menn, sem áttu þorpið, og það
kom oft fyrir, að í harðbakka
sló miíli leiguliðanna og eigend-
anna. Matjurtagarðarnir og sjór-
inn voru einu lífsskilyrði þorps-
búanna. Hvorugt stunduðu eig-
endur þorpsins. Þeir höfðu hlut-
deild í aflanum fyrir lendingar-
staðinn og ferígu þriðja hluta af
úppskerunni sem leígugjald fyrir
garðana. Löðargjald fyrir hús-
stæðið átti að gr&iðast í pen-
ingum. Það gerðu þorpsbúar oft-
«st, þegar þeir höfðu selt ver-
tíðaraflann. Söluna höfðu kaup-
menn þorpsins með höndum, en
oft bar á megnri tortryggni út
nf þeim viðskiftum. Kaupmenn-
imir lánuðu í flestum tilfellum
þorpsbúum á vertíðinni, og átti
það svo að greiðast af verði afl-
ans, og hirtu þeir alt af sitt, eins
og gefur að skilja. Það vildi því
oft fara svo fyrir þeim, sem fá-
tækastir voru meðal þorpsbúa, að
litið \mrð eftir, og gátu þeir þá
ekki greitt lóðagjöldin, sem í
flestum tilfellum voru 100—150
krónur á ári. En það voru miklir
peningar i þann tíð. Alt af, þegar
lóðargjaldið var ekki greitt á
réttum gjalddaga, föru þorpseig-
endur á stjá. Heimsóttu þeir þá
kotin með pappírsblað upp á vas-
ann, þar sem íbúunum var skipað
út úr kotunum og teknir af þeim
garðarnir frá þessum og þessum
degi. Ýmsir hlýddu, en þó man
ég eftir körlum og kerlingum, sem
(höfðu í sér svo mikið af byltinga-
sinnuðum anda að virða burg-
eisalögin að vettugi og skella
hurðinni á nef okraranna. Ég
vaknaði stundum á morgnana við
háreystina fyrir utan gluggann á
kotinu mínu. Stóð þá yfir eitt-
hvert útbyggingarþrasið, og til-
svörin voru stundum nokkuð ó-
hefluð, sem þeir gáfu, burgeis-
arnir.
Eg man það, að ég hataði þessa
„yfir“-menn. Ég var kornungur,
þegar ég fann, að þetta var ekki
rétt, sem þeir voru að gera, en
ég hugsaði aldrei lengra.
Steinsnar frá kotinu, sem for-
eldrar mínir bjuggu í, var stórt
og fallegt, hvítmálað hús. Stórt
tún var umhverfis húsið. Maður-
inn, sem átti það, var einn af
betri þorpurum bæjarins; — mér
varð mismæli —; einn af betri
borgurum Imrpsins, ætlaði ég að
segja. Ég man það, að .þegar okk-
ur börnunum, sem áttum heima í
fátæklegu kotunum umhverfis
hvíta húsið, dreymdi eitthvað
fallegt, — þá var hvíta, fallega
húsið í draumunum.
Þáð var oft á sumrin, að við
stóðum í hópi á götunni fyrir
framan kotin okkar og horfðum
löngunaraugum yfir á fallega,
græna túnið. Okkur langaði til að
klifra yfir stóran grjótgarð, sem
einangraði það frá götunni, og til
að leika okkur á túninu. En það
máttum við ekki. Túnið var að
eins fyrir börn hinna efnuðu.
Það var einn sólbjartan sumar-
dag Túnin voru hvanngræn o,g
nýslegin og mjög lokkandi fyrir
okkur, sem lékum okkur alt af
á mölinni og sandinum niðri við
sjóinn. Ég var á þrettánda árinu.
Ég var inni í kotinu rnínu og
lá úti í gluggakytrunni. Ég sá,
að hópur barna stáð við grjöt-
garðinn við íallega húsið, svo að
ég fJýtti mér þangað.
Á miðju túninu var breiddur
stór og hvítur dúkur. Umhverfis
hann sátu „betri“ borgarar og böm
þeirra; — súklculaði, kaffi og góð-
ar kökur, brjóstsykur o. ík var
fram borið. Þetta var afmælisháÞ.
tíð eins drengsins. Það var hlátur
og gleði á túninu, en grjótgarð-
urinn var landamærin.
Við garðinn stóðu mörg börn;
þau voru töturlega klædd, og ég
sé það núna, eftir svo mörg ár,
að fátæktin skein út úr andlitum
þeirra. Sum þeirra reyndu að
klifra upp á garðinn; önnur stóðu
með fingurna uppi í litlu munn-
unura, og enn önnur lágu á
garðinum. 1 augum þeirra allra
mátti lesa sömu bænina, um að
mega fara yfir garðinn og vera
með. En eins og sól guðs skín
eigi á giugga fátækrahverfanna,
eins máttu fátæklingarnir þessir
ekki vera með.
Börnin gerðust meira nærgöng-
ul. Við og við leit fólkið af tún-
inu.á hópinn. Einhver sagði eitt-
hvað skemtilegt — og — hlegið.
Að lokum voru börnin orðin of
nærgöngul. Þau voru komin upp
á grjótgarðinn og sátu þar flöt- -
um beinum. Þetta var að saurga
helgidóminn, fanst „betri“ borg-
urunum. Börn þeirra hlupu til og
fóru að ýta hinum börnunum
niður af garðinum. Hrindingar
byrjuðu. Flest flýðu af garðinum.
Sum duttu. Ein lítil stúlka með
hyrnu bundna yfir herðamar
hafði verið komin upp á garðinn.
Hún var ekki meira en sex ára.
Hún var mjög veikbyggð og lítil
og átti vont með að komast niður
aftur. En henni var hjálpað til.
Einn stærsti drengurinn af tún-
inu hrinti henni nokkuð harka-
lega. Steinn losnaði um leið og
litla telpan féll og datt ofan á
fót hennar. Hún lá þar og grét.
Mér varð litið vestur götuna. Þá
sá ég móður hennar koma fyrir
húshom, bogna, með stóran eldi-
viðarpoka á bakinu.
Ég krepti litlu hnefana í (buxna-
vösunum, hljóp heim í kotið mitt,
kastaði mér upp í rúmið og
lamdi það með hnefunum, um
leið og ég grét með saman bitn-
ar tennur.
Agnar.
Tltlar.
II. Fröken.
Valdsmenn og auðmenn hafa á
öllum öldum leitast við að ó-
I líkjast alþýðu manna í öllum
greinum. Má sérstakiega nefna
þar tii klæðaburð, húsakynni,
tfiiataræði, nafnafar og titla. En
allar þær tilraunir hafa orðið ó-
nýtar til frambúðar vejgna stæl-
ingar. Þegar einhver hirðin tók
upp sérstakan klæðaburð, leið
skamt til þess, að aöalsmenn
tækju hann eftir, svo helztu auð-
menn, embættismenn, kaupmenn,
efnamenn og loks öll aiþýða
manna. Þá var upphaflegi tilgang-
urinn orðinn að enga, og hirðin
varð að taka upp annan klæða-
burð til þess að vera ekki eins til
fara og fólk fíest. Það fór á sömu
leið, og þannig hefir gengið koM
hf kolii. Svona hefir farið um
aðra siði, og svona hefir farið
«m titlana. Eitt sinn var titillinn
,,herra“ að eins notaður um bisk-
upana hér á landi. Nú er hann
notaður um alla karlmenn. Einn
af útlendu titlunum er „fröken".
Á 16. og fram á 17. öld var þessi
titill einungis notaður um kon-
ungadætur í Þýzkalandi og á
Norðurlöndum. Nú er hann horf-
inn úr rnálinu á Þýzkalandi, frum-
heimkynni sínu. En á Norður-
löndum er hann notaður um allar
ógefnar konur. ísland er það langt
á eftir í eftirhermuskapnum, að
nú er verið að rótfesta hann sem
hefðartitil. En á sama hátt og
annars staðar er hann um leið að
verða almennur titill.
Orðið „fröken“ er komið úr lág-
þýzku (eða mið-lágþýzku, sem
töJuð var á 13.—16. öld) og var
ritað þar vrouken eða vröuken.
En það orð er sett saman úr vrou-
we, sem þýðir frú, og -ken, sem er
smækkunarending í lágþýzku, og
þýðir vrauken því ekki annað en.
lítil frú, smáfrú = ungfrú. Önn-
ur smækkunarending í Iágþýzku
var -lin, notað við vrauwe = vrau-
(we)lin, sem úr varð nútíðarorðið
fraulein í þýzku = ungfrú. Vrou-
ken var svo í Norðurlandam^I-
um ritað eftir framburði fröken.
Fröken er því ekkert annað en
íslenzka orðið ungfrú, og virð-
ist harla afkáralegt að taka þýzku
orðmyndina fram yfir þá ísienzku
hér á landi. Það væri sama og
engu verra að leggja niður orðið
kettlingur og taka upp þess í istað
þýzka orðið Katzchen.
Auðvitað koma málfræðilegar
ástæður ekki til greina í þessu
falli, heldur er hér um .að ræða
blinda og hieimskulega eftirhermu
eftir útlendum sið. Menn eru að
reyna að koma hér upp hefðartitli
fyrir ógiftar konur. En þetta er
ekki annað en viðbjóðslegasta
heimska, hvernig sem á er litið.
Skulu hér að eins nefndar tvær
sannanir af mörgum.
Hefðartitlar eiga því að eins rétt
á sér að ,,hefðin“ sé afmarkað
hugtak, sem menn alment villast
ekki á. En því er ekki til að
dTeifa. Hefðin sú er ekki annað
en álitamál, sem hver einstak-
/ingur skapar sér eftir eigin geð-
þótta. Væri þessi titill hugsaður
sem stéttartitill, þá væri þó hóti
auðveldara að ákveða, hvar hann.
ætti við og hvar ekki. Prestarnir
hér á landi hafa stéttartitil svo
ákveðinn, að það veldur skopi,
ef óprestvígður maður er nefndur
„séra“ eða „síra“.
En hefðartitlarnir verða ekki
markaðir svona.
Ég var ái leið heim að húsi auð-
ugs embættismanns. — „Ef við
hittum fyrir heimasætuna, á ég
pá að nefna hana fröken?" spurði
ég ungan kaffihúsariddara, sem
með mér var. ^Auðvitað," svar-
aði maðurinn. „En ef ég skyddi
rrú hitta fyrjr vinnukonuna, er þá.