Tíminn - 30.12.1953, Síða 4

Þóroddur Guðmundsson frá Sandi:
Bókmenntafrömuður íVesturheimi
Áhugamál og viðfangsefni
manna eru margvísleg. Sumir
leggja stund á skemmtanir,
þegar færi gefast. Aðrir láta
einskis ófreistað til að auðga
sig og veita sér þau þægindi,
sem fást fyrir fé. Ýmsir leita
að nautnum eða vegtyllum, en
fá þorsta sínum aldrei svalað.
Enn eru þeir, sem kosta kapps
um að láta öðrum í té lífsverð
mæti, efniskennd eða andleg,
leiða í ljós dulin sannindi, lið
sinna bágstöddum, fræða eða
auka kynni og gagnkvæman
skilning milli þjóða og ein-
staklinga. Ófáir slíkra manna
eru svo fórnfúsir og ósérhlífn
ir, að þeir unna sér engrar
hvíldar, eins og þeim sé í blóð
borin — eða þeir hafi þroskað
af eigin rammleik — hvöt til
að láta sem mest gott af sér
leiða öðrum til farsældar og
þroska, menningar eða þjóð-
þrifa.
Einn úr hópi síðast nefndra
manna er doktor Richard
Beck, prófessor í Norðurlanda
málum við ríkisháskólann í
Norður-Dakóta. Má sjá af
mörgu, að hann situr ekki auð
um höndum, þegar hlé verður
á kennslustörfum. Árum sam
an hefir hann flutt fjölda fyr
irlestra um bókmenntir og
ménningu Norðurlanda víða í
Bandaríkjunum og Kanada.
Hann er líka skáld gott og af-
kastamikill rithöfundur, enda
hamhleypa til starfa. Að þjóð
ræknis- og kynningarstörfum
meðal Vestur-íslendinga hef-
ir hann unnið af mikilli fórn-
fýsi. Og eftir hann liggur stór
merkilegt starf í bókmennta-
sögu og ritdómum. Á síðasta
ári gaf hann út eftir sig litla,
en fallega, ljóðabók á ensku:
A Sheaf of Versis. Er ekki
heiglum hent að fullnægja
þeim kröfum, sem gerðar eru
til ljóðagerðar í hinum ensku
mælandi heimi. Árið 1950 gaf
hann út ljóðskáldsögu íslend-
inga 1800—1940 á ensku, um
hálft þriðja hundrað blaðsíð-
ur að stærð í Skírnisbroti með
smáu letri, svo að hér er ekk-
ert smáræðis verk á ferðinni.
Hitt er þó meira um vert, að'
verkið er hið vandaðasta í alla
staði, skáldin metin og dæmd
af víðtækri þekkingu, djúpum
skilningi og frábærri sann-
girni. Efa ég stórlega, að nokk
ur íslendingur hefði leyst
þetta verk betur af hendi en
Richard Beck að öllu leyti, svo
hrifinn varð ég af óhlut-
drægni hans í skáldanna garð,
víðsýni og hófsemi í frásögn,
er ég las þessa bókmennta-
sögu.
Kem ég þá að því ritverki
Becks, er mig grunar, að hon
um þyki hvað vænst um sjálf-
um, en þáð er Ættland og
erfðir, úrval úr ræðum og rit-
gerðum, gefið út af Norðra
(ég veit ekki hvenær, því að
ekkert ártal er sjáanlegt á
bókinni, en nýleg mun hún
vera). Þessi bók kom mér all-
mjög á óvart, svo hlýnaði mér
um hjartað við lestur hennar.
Nálega tveir fimmtu bókarinn
ar eru hugvekjur um þjóð-
ræknismál Vestur-íslendinga
og menningartengsl þeirra við
heímaþjóðina. Um þessi er-
indi er það að segja í stuttu
máli, að þau ættu að vera kær
kóminn fengur hverjum ís-
lendingi, hvar sem hann á
heima og hvaða flokk, sem
hann aðhyllist. Svo þjóðleg
eru þau að efni og hituð af
logandi ættjarðarást og um-
bótaþrá, að lesandinn hrífst
ósjálfrátt með eldmóði höf-
undarins, enda eru ræður þess
ar hinar skemmtilegustu af-
lestrar og fróðlegar, því að
höfundur kemur víða við.
Sumum kann að virðast nokk
uð af endurtekningum. En
ekkert er eðlilegra. Þetta eru
lögeggjanir og eiga erindi til
allra íslendinga, jafnt austan
hafs sem vestan. Fyrst og
fremst eru þær þó unglingum
hollur lestur, minni helzt á
sum rit Jóns heitins Aðils, t. d.
Dagrenningu, sem vöktu unga
menn til umhugsunar og dáða
laust eftir aldamótin síðustu.
Mér fyrir mitt leyti fannst
þó enn meiri fengur að síðari
hluta Ættlands og erfða. Fjall
ar hann um íslenzk skáld og
verk þeirra. Þessir höfundar
eru teknir til meðferðar: Jón
Þorláksson, Matthías
Jochumsson, Grímur Thom-
sen, Örn Arnarson, Jón Magn
ússon, Hulda, Sigurður Egg-
erz, Halldór Hermannsson,
Jónas Hallgrimsson, Davíð
Stefánsson, Þorsteinn Gísla-
son og Einar Benediktsson.
Sérstaklega þótti mér mikill
fengur að ritgerðunum um
séra Jón á Bægisá, Jón Magn-
ússon, Huldu og Þorstein
Gíslason. Hika ég ekki við að
telja þessar greinar með því
bezta, sem um þessi skáld hef
ir verið skrifað, ef ekki það al-
bezta. Að minnsta kosti þykir
mér enn þá vænna um þau
eftir að hafa lesið greinar dr.
Becks. Leiðsögn hans er svo
' örugg, skilningur hans á verk
um þeirra skýr og óvilhallur.
Einhvern tíma hef ég séð
eða heyrt þvi haldið fram um
Richard Beck, að hann hrós-
aði öllum og öllu. Þetta er
fjarri sanni. Hitt er rétt, að
hann lítur fyrst og fremst á
kostina og stillir aðfinnslum
sínum í hóf, gætir meir prúð-
mannlegrar háttvísi en ýmsir
aðrir íslendingar, sem leyfa
sér að dæma höfunda og verk
þeirra, ósjaldan af lítilli sann
girni eða jafnvel stráksskap.
Sem dæmi þess, að dr. Beck
sé vægðarlaus og strangur
dómari, vil ég geta þess, að
mér þykir jafnvel of mikillar
gagnrýni gæta hjá honum á
sögum Huldu. Að mínum
dómi hefir þeirri ágætu skáld
konu enn eigi verið skipað í
þann heiðurssess af ritskýr-
endum, sem henni ber. Hygg
ég að ástsæld hennar meðal
alls þorra lesenda vaxi því
meir sem þeir kynnast verk-
um hennar betur. Á það eigi
síður við sögur hennar og
ævintýri en þulurnar og ljóð-
in. Svipað mætti líklega segja
um Þorstein Gíslason, sem
orti af miklum hagieik og var
auk þess einn af vorum ágæt
ustu ljóðaþýðendum, — að
ógleymdum Jóni Bláskóga-
skáldi, þeim söngvasvan.
En hvað er ég að tala um
einstakar ritgerðir? Þær hafa
allar sér til ágætis meira en
lítið og bera því fagran vott,
hve höfundurinn er gagn-
kunnugur þeim efnum, sem
hann ritar um, fádæma hand
genginn íslenzkum bókmennt
um og ber djúpa virðingu fyr-
ir skáldgyðjunni og fræðadís-
inni. Ást hans á íslenzku máli,
íslenzkri þjóð og íslenzkum
menningarerfðum birtist á
hverju blaði þessarar bókar
og leynist þó eigi síður milli
línanna. Ég hef tvílesið bók-
ina spjaldanna milli og marg
lesið suma kaflana. Er auð-
sætt, að hún er blóð af blóði
höfundarins og hold af hans
hoidi, ef svo mætti segja. Og
það gefur henni ekki sízt
gildi.
Því miður er þó einn ókost-
ur á þessari bók, en eigi mun
hann vera höíundarins sök,
heldur prófarkalesarans, því
að í henni er mikill fjöldi af
prentvillum, linum ruglað o.
s. frv. Væri ekki vanþörf á að
leiðrétta sumt af því, þó að
annað sé meinlausara. Auðvit
að draga prentvillurnar ekk-
ert úr áhrifagildi bókarinnar,
sem er mikið. Þeim, sem ekki
hafa þegar lesið Ættland og
erfðir, ráðlegg ég að gera það
hið allra fyrsta. Þá mun ekki
iðra þess.
Að síðustu þetta: Þegar ég
var heima í föðurgarði og
gleypti svo að segja allt les-
efni, sem á vegi mínum varð,
rakst ég m. a. á skýrslur gagn
fræðaskólans á Akureyri,
hafði m. a. gaman af að
grúska í prófskýrslum og sjá
einkunnir brautskráðra gagn
fræðinga. Mér er enn í minni,
hvað ég dáðist að einkunnum
Richards Becks við gagn-
fræðapróf. Ég man ekki betur
en hann fengi þá hæstu ein-
kunn, sem hægt var að fá i
íslenzku, bæði munnlegri og
skriflegri. Mun það hafa ver
ið einsdæmi.
Stundum hefir því verið
haldið fram, að prófhestar
stæðu sig ekki vel, þegar út í
lífið kæmi. Próf. Richard
Beck hefir gert þessi ummæli
ómerk. Ég fæ ekki betur séð
en hann standist hverj a þá
!raun, sem skóli lífsins leggur
honum á herðar, með sömu
ágætum sem hann stóðst próf
ið í eftirlætisnámsgrein sinni,
íslenzkri tungu, við gagn-
' fræðaprófið á Akureyri forð-
um.
í nóv. 1953.
Kópavogssöfnuði
gefnir fagrir
kirkjngripir
/ slendingaþættir
J
95 ára: Guðmunda Friðbjörg Jónsdóttir
Við aftansöng í Kópavogs-
skóla á aðfangadag bárust
Kópavogssókn dýrar gjafir.
Tvær ónefndar konur
gáfu fagran altarisdúk.
Nokkrar konur innán safnaö
arins undir forystu frú Helgu
Sveinsdóttur á Sæbóli gáfu
tvo þrímálaða Ijósastjaka.
Stjakar þessir eru úr silfri og
settir fögrum steinum. Stjak
ana smíðaði Jón Dalmansson
gullsmiður og er það einróma
álit allra, sem þá hafa séð að
þeir séu forkunnarfagrir og
hin mesta listasmíði. Það er
að sjálfsögðu tilætlun að
stjakarnir verði á sínum
tima eign væntanlegrar
Kópavogskirkju, en þangað
til hún rís verða þeir þó not-
aðir við guðþjónustur safnað
arins.
Gjöf þessi er hin merkasta.
Hún lýsir ekki aðeins stórhug
og dugnaði gefandanna og
listfengi gullsmiðsins, heldur
er hún lýsandi tákn þess
skilnings, sem margur hefir
enn á gildi kristninnar, og
Ijóst merki þess áhuga sem
vaknaður er á því að söfnuð
urinn eignist fagra og hent-
uga kirkju á sínúm tíma.
í nafni safnaðarins færi ég
hér með öllum gefendum of-
annefndra kirkjugripa alúð-
arþakkir.
Gunnar Árnason
A fjórða dag jóla varð 95
ára ekkjan Guðmunda Frið-
björg Jónsdóttir í Sandfells-
haga í Axarfirði. Hún er fædd
að Víðihóli á Hólsfjöllum 28.
12. 1858. Foreldrar hennar
voru hjónin Jón Árnason og
Kristín Eiríksdóttir, sem
bjuggu allan sinn aldur þar
góðu búi. Þeim hjónum varð
12 barna auðið. Var Guð-
munda hiö 6. í röðinni. Dauð-
ann bar að garði og hjó skarð
í barnahópinn í reisulega
burstabænum á Víðihóli. Hjón
in máttu horfa á eftir þrem
líkkistum dætra sinna 10, 5
og 3 ára ásamt kistu einnar
frænku þeirra. Barnaveikin
nam þessi litlu líf burtu á
sama hálfa mánuðinum. Hin
börnin þeirra komust til full-
orðinsára. Mest þeirra bárust
með straum landanna til Vest
urheims, en Guðmunda kaus
fremur að fara að ósk föður
síns og helga landi feðra
sinna líf sitt og starf. Hefir
það borið góðan árangur með
al annars hefir líf hennar nú
auðgað land okkar með 58
börnum, barna-börnum og
barna-barna-börnum.
Guðmunda giftist árið 1880
25. júlímánaðar Friðriki Er-
lendssyni, Gottskálkssonar
frá Garði i Kelduhverfi og
var hún síðari kona hans. Frið
rik var áður kvæntur Sabínu
systur Guðmundu og höfðu
þau eignazt einn son, Jón Er-
ling, sem síðar kvæntist
Þuríði Vilhjálmsdóttur frá
Syðri-Brekkum. Hann ólu þau
Guðmunda og Friðrik upp
ásamt 6 börnum, sem þau
eignuðust, þeim: Kristinu,
giftri Jóni í Sandfellshaga,
Gunnlaugi smið á Akureyri,
Árna, sem dó 1913 á þrítugs-
aldri, Herborgu, giftri Guð-
mundi á Syðra-Lóni á Langa
nesi, Stefaníu, giftri Jóni á
Ytra-Lóni á Langanesi og Páli
á Kópaskeri.
Guðmunda og Friðrik hófu
búskap sinn á Víðihóli, síðan
í 2 ár á Nýjabæ á Hólsfjöllum
en þaðan fluttu þau riiður í
Kelduhverfi árið 1888 og
bjuggu fyrst að Sveinadal í 9
ár og síðan á Syöri-Bakka í
16 ár.
Mann sirin missti Guð-
munda árið 1915 og eftir það
hefir hún dvalið í Sandfells-
haga hjá Kristínu dóttur
sinni og Jóni manni hennar.
Guðmunda er vel greind
kona, hæglát og sviphrein.
Menntunar naut hún ekki
mikillar í æsku fremur en
fjöldi jafnaldra hennar. Lest-
ur, skrift og reikning lærði
hún í tvo vetrarparta en hef
ir samt á undraverðan hátt
sjálfmenntað sig, enda er at
hygligáfa hennar góð og
minni frábært, einkum er við
kemur hennar æsku og
bernsku. Um mánaðartíma
lærði hún saum niður í Vopna
firði, sem varð henni nota-
drjúgt síðar. Hún saumaði sér
m. a. skautbúning og mikið
fyrir aðra. Ánægju hefir hún
haft af söng og hljóðfæraleik
og bæði hún og maður hennar
léku nokkuð á hljóðfæri.
Þrátt fyrir hinn háa aldur
Guðmundu er hún vel ern og
fylgist vel með því, sem ger-
ist í dag, bæði því, sem út-
varpið flytur, enda hlustar
hún mikið á það og hefir
ánægju mikla af því, og því,
sem gerist í kringum hana.
Hún hefir fótavist en sjón og
heyrn tekin að dofna svolítið.
Hugstæðar éru henni eink-
um hiriár miklu þjóðlifsbreyt
ingar, sem orðið hafa hjá þjóð
j inni á hennar ævi. Hún geym
|ir skýra mynd ísaáranna í
ihuga sér, þegar siglingalaust
|var við Norðurland fram að
jhöfuðdegi. Hún man tlð eiri-
j okunar dönsku kaupmannann
anna og er hún 87 ára gömul
j greiddi sitt atkvæði með lýð-
; veldisstofnun á íslandi, sagði
jhún: „Þennan dag hef ég
jlengi þráð að lifa, að ísland
^yrði sjálfstætt lýðveldi".
i Og ósk hennar er sú, að
! ísland megi varðveita sjálf-
(stæði sitt og samhjálp, sam-
jstárf og friður haldist með
þjóðunum.
j Allir ættingjar hennar og
, vinir hugsa hlýtt til hennar
á afmælinu og senda henni
jsína béztu óskir um fagurt
ævikvöld með þakklæti fyrir
þann lærdóm og lífsneista,
, sem hún hefir lcveikt og glætt
svo víða með sinni hógværu,
tignu og traustu framkomu,
sívinnandi höndum og hlýju
hjartaþeli.
S. Ó. J.
Skemmtanaleyfi —
tónlistarleyfi
Frá næstkomandi áramótum er skrifstofa STEFs aft-
ur opin allan daginn, þ. e. virka daga klukkan 9—12 og
1—5, nema laugardaga frá 9 til 12. — Þeim, sem halda
skemmtanir, er hér með ráðlagt að sækja flutnings-
leyfi tónlistar hjá STEFi um leið og lögregluleyfi er
sótt og komast þannig hjá aukakostnaði og óþægindum.