Tíminn - 30.12.1953, Blaðsíða 5

295. tolað.
TIMINN, miðvikudaginn 30. desember 1953.
5
Miðvihuth 30. des.
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
Sameiginlegir
hagsmunir
Þegar Framsóknarflokkur
inn hóf baráttu sína, hafði
hlutur sveitanna verið mjög
fyrir borð borinn. Það varð
því eitt af íyrstu verkefnum|a"ð komast sem hátíðarsýning
Piltur og stúlka
Efíir Emil Thoroddsen. - Leikstjóri: Indriði Waage.
Þegar Jón sýslumaður Thor
oddsen fyrir rúmum hundrað
árum samdi „Pilt og stúlku“, ]
frumsmíð sína í skáldsagna-
gerð og í skáldsagnagerð ís-
lendinga á síðari öldum, mun
sá draumur hafa veriö honum
fjarri, að verk hans ætti eftir
Framsóknarflokksins og hefir
verið jafnan síðan að leitast
við eftir beztu getu að tryggja
þeim, sem þar búa, jafnrétti
við aðra landsmenn. Með
þessu telur Framsóknarflokk-
urinn sig þó ekki ha'fa verið
að vinna fyrir sveitafólkið ein
göngu, heldur þjóðina alla.
Þaði'er ekki síður hagsmuna-
mál þeirra, sem bæina byggj a
en sveitafólksins sjálfs, að
kjör þess séu bærileg. Með því
er hindrað ofstreymi fólks í
bæina og tryggður- markaður
fyrir ýmsan iðnað bæjanna.
á leiksvið Þjóðleikhúss Islend
inga í framtíðinni. Verður og
að telja með ólikindum, að svo
skuli hafa til 'tekizt. „Piltur
og stúlka“ er upphaf róman-
tískrar skáldsagnagerðar á
íslandi. Steingrímur J. Þor-
steinsson prófessor, sem af
svo miklum myndarskap hef-
ir brugðið ljósi sögunnar yfir
Jón Thoroddsen og gefið út
skáldverk hans, telur söguna
vakta einum þræði af vakn-
ingu þeirri og umbrotahneigð,
sem fór um löndin upp úr
stjórnarbyltingunni í Frakk
Iðnstéttir bæjanna hafa ekki landi, en öðrum þræði af innri
ósvipaðra hagsmuna að gseta' sársauka höfundarins vegna np. ctíiikan“ sem allt á
í þessu sambandi og bændurn 1 „lat„ðrnr fpskuástar Með irln °g „stulkan , sem ai t a
ir rnrv kfnino-ntn í hminrmrn 'glataörar sesKuastai. Meö að snuast um> verða i reynd-
ír. Goð kaupgeta i bæjunum skaicisógu sinni sýnir Jón þjóð 1rin1 no. ntinusar auka-
tryggir sölu landbúnaðaraf-1 smni j snésneoii hisnurslaust;inm ,folar 0o lnlausar au. a
nránnno no trfix o fknmo í svpí(- S spespegu nispursiaust persónur. — Hm dramatisku
uiðanna og goð afkoma i s\eit og næsta óhlífisamlega. Og tiihri<rSi í íeiknum sem sé
unum tryggir markað fynr enda bótt saea bessi standist * ..1Drit,ö:l_ r ieiKnum> sem se
vmis knnar innað ncr iðnsinrf i el;Ua P°CT Saga PeSS1 stanalÍ3t . SOllgUr Indnða Og Skolapilt-
jmis konar lonað og íönstort. ag fæstu leyti mál það og mat,1 ann„ ó RPSsastöðum no- sön°-
Lengi framan af og raunar. sem nutíminn teggur á skáld--ama a BessastoðUm og sonö
allt til þessa dags, hefir Fram skapariist í sagnagerð, hefir
sóknarflokkurinn verið ofsótt höftmdurinn skapao þar per-
ui og rógborinn af andstæð- Sónur> sem aiórei fyrnast né
ingum sínum fyrir það, að
hann héldi fram jafnrétti
sveitanna. .Hann hefir verið
kallaður fjandmaður Reykja-
víkur, óvinur bæjanna, útan-
bæjarflokkur og öðrum slík-
um nöfnum. Því er ekki ag. listamaður, sýndi minningu
neita, að þessi rógur hefir oft a:*-a sllls mikla ræktarsemi.
boriö verulegan árangur. Þessi, Hann gerði falleg sönglög við
sameiginlegi-söngur andstæð- sum af kvæðum hans. Og
inganna hefir verið meginor- Þann gerði leikrit upp úr báð-
sök þess, að Frámsóknar- 'uin skáldsögum hans, „Pilti og
flokknum hefir ekki tekizt að stúlku“ og „Manni og konu“.
festa rætur í bæjunum svo Hafa leikritin bæði verið sýnd
Guðmundur Jónsson, Emilía Jónasdóttir og
Guðbjörg Þorbjarnardóttir
verða flestar persónur leiksins hún fremur lauslega samsett.
lítt eftirminnilegar. — „Piltur
hverfa þjóðinni úr minni, svo
sem þau Gróu á Leiti og Bárð
á Búrfelli.
Emil Thoroddsen, sem var
bæði fjölhæfur og hugljúfur
sem skyldi.
<hér á landi fyrir nokkrum ár
Á síðari árum hefir þó mörg úm. „Maður og kona“ var síð-
um bæjarbúunum orðið það ara verk Jóns Thoroddsen,
ljósara en áður, að ofvöxtur þroskaðra að gerð og mun
stórbæja á kostnað dreifbýlis- vera betur fallið til leikrits-
ins getur haft margar hættur gerðar en „Piltur og stúlka“.
í för með sér, efnahagslegar j f þeSsari leiksmíð Emils
og menningarlegar. Þessi Thoroddsen verður það mjög
skoðun Framsóknarmanna bért, hversu það er miklum
hefir þvi átt vaxandi fylgi aö örðugleikum bundið, að semja
fagna. Glöggt dæmi um það íeikrit upp úr skáldsögum og
ur Guðbjargar Þorbjarnar-
dóttúr falla lítt að efn-
inu og ná ekki í hugum
og tilfinningum leikhúsgesta
eðlilegum tengslum við hina
hrjúfu og sundurlausu at-
burðarás.
Sérhvert skáldverk, sem
Eg tel því, að þeim mönn-
um, sem ráða um leikritaval
Þjóðleikhússins, hafi að þessu
sinni verið mislagðar hendur
um val á hátíðarleikriti.
Um meðferð leikendanna á
hlutverkum leiksins mætti
margt gott segja. Dómar,
byggðir á brjóstviti og smekk
leikra manna og ólærðra um
dramatíska list, ættu jafnan
að vera felldir með varúð. Þó
verða þeir dómar jafnan end
anlegur úrskurður um það,
hversu tekizt hefir. Gróa og
Bárður verða mjög eftirminni
nokkurs er um vert, verður íjleg í gervi og afbragðsgóðum
hugum okkar persónugerving
ur ákveðinna lifsfyrirbæra,
svo sem fegurðar, boðskapar,
harmleiks eða listnautnar af
öðru tasd. — Á leiksviðinu
leik þeirra Emelíu Jónasdótt
ur og Vals Gíslasonar. Leikur
Ævars Kvaran og Róberts Arn
finnssonar, sem fóru með hlut
verk Möllers kaupmanns og
verða þessir persónugervingar Kristjáns búðarmanns, er
klæddir holdi og blóði. — Að ! hnitmiðaður og ágætur. —
lokinni leiksýningu „Pilts ogjKlemenz Jónsson leikur Guð-
stúlku" þótti mér sem fram | mund Hölluson af miklu fjöri
hefði komið beinagrind ein ogjen virðist um of spjátrungsleg
]ur frá höfundarins hendi. —
Þorsteinn matgoggur kemur
nokkuð á óvart í leikritinu
með sitt mikla fjör og kátínu.
Er það ólíkt þeim mönnum,
sem tíðka það að éta yfir sig
og liggja á meltunni, enda
verður leikur Guðmundar
eru samhljóða samþykktir A1
þingis um athugun á því,
hvernig bezt verði tryggt jafn
vægi í býggð landsins.
Þótt Framsóknarflokkurinn
hafi verið helzti oddviti þeirr
ar stefnu að tryggja bæri
sveitunum jafnrétti, er það
síður en svo, að líá'nn hafi
vanrækt mál kaupstaða og
kauptúna. Glöggt dæmi mn
það má m. a. sjá á því, að þær
stórbyggingar, er setja mest-
an menningarbrag á Reykja-
vík, eru állar reistar, þegar
Framsóknarmenn höfðu
stjórnarforustu, eins og t. d.
sundhöllin, lands'spítalinn, há
skólinn óg þjóðleikhúsið.
Framsóknarmenn höfðu for-
ustu um allar þessar fram-
kvæmdir. í samræmi við þetta
átti Steingrímur Steinþórsson
frúmkvæði að því sem félags-
málaráðherra í tíð fyrrv.
stjórnar að hafizt var handa
um stórfellda aukningu land-
spítalans. Undir forustu hans
sem félagsmálaráðherra lagði
ríkið líka fram á sama tíma
miklu meira fjármagn til
íbúðabygginga í kaupstöðum
en nokkru sinni fyrr eða
fimm sinnum meira en á ár-
unum 1944—49, þegar komm-
únistar og Alþýðuflokksmenn
þá einkum hversu „Piltur og
stúlka“ er lítt fallin til leik- j
ritsgerðar. Söguefnið spennir j
yfir fjarlæg og ósamstæð svið.'
í stuttu leikriti verður sjálfurj
sögúþráðurinn, að því leyti,!
sem hann er rakinn, um of,
ber og nakinn og leikritið allt
lítið annað en mjög hrjúfir
drættir sjálfrar umgerðarinn
ar. — Þegar frá eru talin Gróa
á Leiti, Búrfellsfeðgar og kaup i Hildúr Kalman og
mennirnir, Möller og Levin,* Guðmundsdóttir
Eftir jólin
Jólin eru og eiga að vera
aðalhátíð-ársins. Hér á norð-
urhveli jarðar munu þau
hafa verið haldin hátíðleg aft
án úr grárri forneskju til
fagnaðar að dagurinn væri
byrjaður að lengjast — sólin
að hækka á himni.
En eins og allir kristnir
menn vita, fæddist Jesús
Kristur fyrir tæpum tveim
þúsundum ára og hafa jólin
síðan fengið á sig nýjan svip.
Á yfirborðinu virðist helgi
jólanna nú orðið mest bund-
in við fæðingu Jesús — og
hans fögru trúar- og siðgæð-
iskenningar, — við hann
sem rak prangarana út úr
musterinu forðum.
En hver eru að verða höf-
uðeinkenni jólanna nú, hér
norður á þessari eyju okkar?
Mesti prangtími ársins.
Til landsins er flutt margs
konar vörurusl fyrir fjölda
milljóna króna, sem að mestu
leyti er miðað við að seljist
fyrir jólin, og kaupmenn geti
grætt sem allra mest á því í
„frjálsri“ verzlun, þ. e. með
okurálagningu, eftir þvi sem
hverjum einum þóknast.
Og þetta tekst vel! Jóla-
bögglarnir hrúgast upp í
hundrað þúsunda tali, sumir
með þörfum munum, aðrir
og miklu fleiri með óþörfu
dóti. Verðmæti jólabögglanna
veit enginn um. Ugglaust
skiptir það mörgum milljón
um króna. Fjöldi manna læt
ur sinn síðasta eyrir til jóla-
gjafa og mörg dæmi eru til
þess að tekin eru lán til að
inna þessa tízkuskyldu af
höndum.
Auðvitað getur oft verið
fallegt að gefa og þá einnig
jólagjafir. En þegar jólagjaf-
irnar eru orðnar tízkuþving-
un, þá eru þær orðnar farg,
sem hvílir á herðum almenn
ings æ þyngra eftir þvi sem
tízkan spennir sínar heljar-
greipar fastar og fastar með
hverju árinu sem líður.
Eitt af því, er mjög tíðkast
til jólagjafa eru nýjar
bækur. Og er bókstaflega
gefinn út fjöldi bóka á ári
hverju í þeim tilgangi að
geta selt þær rétt fyrir jólin
til jólagjafa. Og dyngjast þá
stundum mörg eintök af
Jónssonar betri og frjálslegri
í hlutverki Jóns drykkju- samu bókinni til sáma viðtak
manns í Reykjavík. Jón Aðils anda- Tii dæmis veit sá, er
leikur Levin kaupmann eftir-jÞetta ritar. af einum unS}~
minnilega, þótt smátt sé hlut ,ing> ®em fökk send 5 eintök
Anna
sátu í ríkisstjórn. Undir for-
ustu hans sem félagsmálaráð
herra var líka á þessum tíma
veitt miklu fjármagni frá rík
inú til þeirra sjóþorpa, sem
bjuggu við erfið afkomuskil-
ýrði, til þess að koma atvinnu
rekstri þeirra á traustari
grundvöll. Slíkt hafði aldrei
verið áður gert. Þannig má
rekj a dæmin, sem sýna það og
sanna, að Framsóknarflokkur
inn hefir ekki aðeins stutt rétt
mæt hagsmunamál bæjanna
og sjóþorpanna, heldur haft
forustu um mörg þeirra jafn-
hliða því, sem hann hefir hald
ið fram rétti sveitanna.
Með þessu hefir Framsókn-
arflokkurinn markað hina
réttu stefnu. Þjóðin öll situr
raunverulega við sama borð.
Þar á engan að hafa útundan.
Það á hvorki að skammta bæj
arbúum eða sveitamönnum
minni rétt en hinum, heldur
að ‘ leitast við að skapa sem
mest jafnvægi í kjörum þeirra
og stuðla að bættum hag
beggja. Þessir aðilar hafa ekki
gagnstæða hagsmuni, heldur
sameiginlega. Það er hagur
bóndans, að kaupstaðarbúan-
um vegni vel og á sama hátt
er það hagur kaupstaðarbú-
ans, að bóndinn hafi góða af-
komu. Þessa stefnu eiga bæj-
arbúar að árétta í bæjar- og
sveitastjórnarkosningunum í
vetur með stórauknu fylgi
Framsóknarflokksins um land
allt.
verk, og sama má segja úm
Arndísi Björnsdóttur og Gest
Pálsscn í hlutverkum Ingveld
ar í Tungu og Sigurðar. —
Önnur hlutverk eru meira og
] minni vel leikin eftir því sem
efni standa til um svipmyndir
þær, sem leikritið bregður
upp.
Hlutverk „pilts og stúlku“
þeirra Sigurðar Björnssonar
og Bryndísar Pétursdóttur eru
harla örðug, með því, að þau
eru frá hendi höfundarins
gerðar sviplausar aukapersón
ur, sem koma lítt við sögu og
afgreiða ástaræfintýri sitt
með örfáum setningum
snemma í leik og í leikslok. —
Ræður það miklu um heildar-
áhrif leiksins, hversu leikslok
in eru órómantísk og fyrir
lengdar sakir hespuð af.
Forleikurinn, sem sýnir þau
börnin, Sigríði og Indriða í
hjásetunni, er hugljúfur og
vel settur á sviðið. — Indriöi
Waage hefir sett leikinn á
svið og stjórnar honum og
verður ekki að fundið. — Þó
má telja efasamt, hvort lýsing
(Framhald á 6. síðu.)
af sömu bókinni, sitt úr
hverri áttinni, nú á þessum
jólum. Er þetta heldur ó-
merkileg bók, en sem hafði
verið talsvert skrumað af í
dagblöðunum.
Hjá fjölda einstaklinga
hleðst þannig oft upp allstórt
jólagjafabókasafn, sem sjald
an eða aldrei er lesið af
nokkrum manni, nema ef 1
hæsta lagi er hlaupið yfir
gjafabækurnar af viðtak-
anda, þegar þær eru nýkomn
ar. Og í kjöllurum bókafor-
laganna hrúgast upp stórir
bókahlaðar, — einkum þó af
þeim bókum, sem fremur
verða útundan í ritdóma-
skruminu — þótt stundum
séu það ef til vill beztu bæk-
urnar.
„Fátt er svo með öllu illt,
að ekki boði nokkuð gott“.
Meðal annars lyftir þessi jóla
gjafatízka undir, að mögu-
legt er að gefa út ýmsar bæk
ur, sem nokkur fengur er að.
Góð bók getur líka veriö hin
snotrasta gjöf til bókhneigðs
fólks. Og fengi almenningur
(Framhald & 6. 6lCu.)