Tíminn - 13.02.1954, Síða 2

2
TÍMINN, laugardaginn 13. febrúar 1954.
Sfi.blag.
Fornir farmenn höfðu áttavita og
fundu stefnu eftir sól og pólstjörnu
f blaðinu Aftenposten í Osló, sem
kom út 8. febr. s. 1. er skýrt frá
því, að í rústum Benediktína-klaust
urs í Siglufirði á Norður-íslandi
hafi fundizt eikarkringla, sem á
eru merktar áttir og hafi kringla
þessi verið notuð af fornum vík-
ingum og sæförum á Norðurhöf-
um. Þá segir, að fornleifagröftinn
f klaustri þessu hafi annazt danski
fornleifafræðingurinn dr. C. L. Ve-
bæk og hafi fundur þessi orðið
sumarið 1951.
Nú er það svo, að ekki er vitað
til þess af fornum heimildum, að
norður í Siglufirði hafi nokkru
sinni staðið klaustur, hvað þá
Benedictinaklaustur, og ekki er
heldur vitað um slíkan fornleifa-
fund þar sem hinn forna átta-
vita. Af því að auðséð var, að hér
hlaut að vera eitthvað málum
blandað, hafði blaðið tal af Krist-
jáni Eldjárn þjóðminjaverði í gær,
ef vera kynni, að hann vissi ein-
hver deili á þessu. Sagði Kristján,
að dr. Vebæk væri Grænlandsfræð
ingur og hefði annazt mikla forn-
leifarannsókn þar. Hingað til lands
mundi hann ekki hafa komið og
engan fornleifagröft haft hér með
höndum. Hins vegar myndi hann
ekki betur en dr. Vebæk hefði graf
ið í rústir Benedictínaklausturs í
Grænlandi og væri líklegt, að hið
norska blað ruglaði þessu saman.
Þótt skakkt sé frá skjrt um að
fundur þessi hafi orðið hér á landi,
er hann allmerkilegur og snertir
íslendinga, þar sem svo virðist, sem
hann hafi orðið í hinum fornu
byggðum íslendinga í Grænlandi,
og skal þess vegna nokkuð frá hon-
um skýrt og þeirri vitneskju, sem
hann veitir.
Höfðu þeir áttavita?
Gat í miðju.
Höfðu hinir fornu víkingar eða
farmenn meðal Norðmanna og ís-
lendinga nokkurn áttavita, er gat
vísað þeim leið yfir höfin eða hjálp
að þeim til að halda réttri stefnu
á vegum úthafsins Hvernig fóru
þeir að því að sigla slíka langvegu
með slíku öryggi, sem sögur greina
írá?
Þessar spumingar hafa vakað
fyrir mörgum, en engin svör feng-
izt fram til síðustu ára. En nú
virðist hægt að gefa jákvæð svör
við þeim á grundvelli vitneskju,
sem hinn merki fornleifafundur i
Grænlandi veitir.
Dr. Vebæk fann undir fúnum
gólffjölum hins forna klausturs
nokkur brot af fornum vei'kfærum
úr járni og tré. Á þeim mátti lesa
nafn eigandans, sem skráð var rún-
um. Meðal þessara muna fannst
helmingur eikarkringlu og við
nánari athugun kom í ljós, að hér
var um að ræða fornan áttavita.
Frá því um 1200.
Það þótti og Ijóst, að kringla
þessi var frá því um 1200, eða jafn-
vel enn eldri. Þessi fundur er tal-
inn varpa nýju ljósi á þá spurn-
ingu, hvernig fornmenn rötuðu
réttar leiðir um úthöfin. Nansen
fuilyrti á sínum tíma, að þeir hefðu
aðeins siglt eftir sól, og enskir
sagnfræðingar hafa álitið, að forn-
Útvarpið
íltvarpið í dag:
Fastir liðir eins og venjulega.
17.30 Útvarpssaga barnanna: „Vetr-
ardvöl í sveit“ eftir Arthur Ran
some; V. (Frú Sólveig Eggerz
Pétursdóttir þýðir og flytur).
19.25 Tónleikar: Samsöngur (pl.).
20.30 Tónleikar (plötur).
20.50 Leikrit: „Feigðarflugan" eftir
Svein Bergsveinsson. — Leik-
stjóri: Þorsteinn Ö. Stephen-
sen).
22.10 Danslög (plötur). —
24.00 Dagskrárlok.
ir farmenn hafi aðeins getað glöggv
að sig á höfuðáttum og siglt eftir
þeim, aðeins þekkt norður, suður,
austur og vestur. Þeir sem slíku
hafa haldið fram, hafa ekki kynnt
sér nógu vel fornar íslenzkar og
norskar héimildir.
Átta áttir.
í Konungsskuggsjá er sagt, að
sólin gami hring sinn yfir átta
„æ.tir“ og í islenzkum ritum er
talað um 16 „ættir‘“ eða stefnur.
Það er og auðvelt að gera sér í
hugarlund, að sá, sem hafði gert
sér grein fyrir fjórum höfuðáttum,
gat einnig fjölgað þeim í átta, með
því að skipta hverri í tvær og síðan
í 16 með því að skipta hverri í f jóra
hluta. Það er i sjálfu sér ekkert
undarleT, þótt menn hafi til
forna gert sér slikar hugmyndir
um skiptingu sjóndeildarhringsins,
en hitt hefir fram að þessu verið
mönnum ráðgáta, hvernig farmenn
gátu á hagnýtan hátt beitt þessu
áttakerfi sínu til þess að rata rétt-
ar leiðir um úthöfin.
Eikarkringlan, sem fannst i
klausturrústunum, hefir verið all-
stór og á hana merktar 32 stefn-
ur, og sé hverju bili skipt í tvennt
fá menn þau 64 stefnimerki, sem
finna má á nútima áttavita.
Gat í miðiu.
Á eikarkrin; lunni hefir verið gat
í miðju, og þar má sjá, að á henni
hefir verið handfang. í handfang-
ið yfir miðri kringlunni hefir verið
festur lóðréttur teinn, líklega úr
beini, og þegar kringlunni hefir
verið haldið á réttan hátt móti
sólini, hefir hann varpaö skugga á
kringluna. Við handfangið mun
einnig hafa verið festur vísir, sem
snúa mátti um kringiuna.
Þennan áttavita mátti þá nota
á þann hátt að halda kringlunni
móti sól .í hádegisstað og snúið
þannig, að skugginn af teininum
félli á merkið, sem sýndi hásuð-
ur á kringlunni. Síðan var vísin-
um snúið að því áttamerki, sem
sýndi hásuður á kringlunni. Síð-
an var vísinum snúið í þá átt. Þann
ig var réttri stefnu haldið á úthaf-
inu. Að næturlagi mátti miða þann
ig, að teininn, norðurmerki á kringl
unni og pólstjörnuna bæri saman,
en sú stjarna var til forna kölluð
leiðarstjarna.
Þannig var hægt að halda stefn-
unni, en þegar himinn var skýj-
aður sólarhringum saman, kárn-
aði gamanið, og þá lentu menn í
hafvilium.
Sólmyrkvl
(Framhald af 1. síðu.)
Rannsóknir vísindamanna
snúast aðallega um það að
ákveða nákvæmlega tíma-
lengd myrkvans og finna út
afstöðuna. Fást þannig mjög
mikilvægar upplýsingar, sem
vísindamenn geta hagnýtt
sér við margvíslegar athugan
ir, bæði stjarnfræðilegar og
landfræðilegar.
Staðarákvörðun
íslands.
í sambandi við þessar
rannsóknir má allt eins vel
búast við því, að ný og ná-
kvæmari staðarákvörðun
finnist fyrir ísland og hægt
sér með meira öryggi en áð
ur að marka afstöðu þess
til annarra landa og legu.
Rauverulega er Iega ís-
lands illa ákveðin og óná-
kvæm. En aukin þekking á
þessu efni getur haft nokk
ur áhrif á margvíslcgar
upplýsingar um þau atriði,
sem snerta breytingar þær,
sem verða á jörðinni í sam
Signrlaug Jósefs-
dóítir frá Gifs-
bakka áítræð
1 i
Áttræð er í dag Sigurlaug
Júsei'adóttir, fyrrum hús-
freyja á Gilsbakka í Öxar-
firtíi. Sigúrlaug’ er fædd í
Krossavíkurseli í Þistilfirði.
Var það heiðarbýli og er
talið að þaö hafi verið fyrir-
mynd Jóns Trausta í sögunni
Heiðabýlið. Seytján ára að
aldri fór Sigurlaug að heim-
an og réðst sem vinnukona
til föðursystur sinnar, merkis
konunnar, Sigurlaugar Benja
mínsdóttur að Snartarstöð-
um. Þar kynntist hún manni
sinum, Sigvalda Sigurgeirs-
syni og fóru þau að Hóli í
Kelduhverfi 1894. Giftust
þau 3. desember það ár og
þar fæddist ári siðar elzta
barna þeirra, Benjamin Sig-
valdason, fræðimaður. Þau
hjón fluttust frá Hóli vorið
1896 að Ásbyrgi í Keldu-
hverfi. Bjuggu þau þar í 5
ár. Vorið 1901 fluttust þau að
Gilsbakka í Öxarfirði og
bjuggu þar eftir það. Þau
hjón eignuðust tólf börn og
eru ellefu á lífi. Barnabörn
eru orðin þrjátíu að tölu og
barnabarnabörn sj ö. Mann
sinn missti Sigurlaug árið
1929. Eftir að hún missti
mann sinn, tók Sigurlaug
fósturbarn til viðbótar við
barnahópinn og ól hún það
barn upp að öllu leyti. Árið
1931 hætti hún að veita bú-
inu forstöðu og lét jörðina í
hendur börnum sínum, hef-
ir hún síðan dvalið hjá þeim
til skiptis. Sigurlaug er nú
til heimilis hjá dóttur sinni í
Efstasundi 78 hér í Reykja-
vík og er enn við furöu góða
heilsu.
i I. G. Þ.
Fár í kúiii
! (Framhald al 8, síðu.)
valda mestu um, að gras
spratt úr sér í vor sem leið
og er því ekki fullgilt fóður.
j Þetta fár í kúnum virðist
ekki bundið burði og virðist
geta gripið þær hvenær sem
er að vetrinum, þótt vana-
lega hafi fárs gætt undir
vor.
í athugun.
Bændur á því svæði, sem
hefir orðið fyrir þessum bú-
sifjum af fárinu, óska ein-
dregið eftir rannsókn. Frétti
blaðið í gær, að þetta væri
í athugun og myndi allt
verða gert til að komast að
einhverri niðurstöðu um or-
sakir fársins og einnig að
ráða bót á því, ef mögulegt
! reyndist, eða forða áfram-
haldandi kúgadauða.
Einangrun< Nýkoiliið í 1 ÍOSE41M1I, toimmi, 3|a íoimrni o fsykkítmi. V 1 K U Höfuiu vikui'plötur f arkork 1 ;y l V2, jjj Sf 4ra tonimiilu
-i * ■ : *• ( R : yrirl iggjamll 1J i
5,7 og 9 em. jiykkium. < KORKIÐJAN H.F. i SkélaSStn 57. - Sfmi 42SI ! 1
Orðsending
i
til Isænda og aniiari*a, $ein áhiiga u
hafa á landbeinaðarmálipm
Arbók landbúnaðarins hefir nú komið út í
ár og áskrifendum hefir fjölgað jafnt og þétt. Nú þeg . 4
ar ákveða þarf eintakafjölda upplagsins fyrir næsta
ár er nauðsynlegt að allir þeir er hugsa sér að gerast
áskrifendur á þessu ári geri það sem fyrst.
Áskriftagjaldið er kr. 25,00 á ári. Áskriftum veitt'
móttaka í skrifstofu vorri Austurstræti 5.
FramleLðsluráð lan.dbúnaðarLn.s
I
{ Hdíeigssöfnuður
%
að lokinni messu n. k. sunnudag 14. þ. m. verður al-
mennur safnaðarfundur í hátíðasal Sjómannaskól-
ans.
Fundarefni: Rætt um fjáröflun til kirkjubyggingar.
Sóknarnefnd
LEIFUR B. BJARNASON,
framkvæmdastjóri
Sambands ísl. samvinnufélaga í New York fórst í bíl-
slysi í New York þ. 12. þ. m.
Aðstandendur
bandi við gang himin-
tunglna, þó að í smáum stíl
sé.
Það skal að lokum tekið
fram, að árangur vísinda-
lefra rannsókna í sambandi
við sólmyrkvann er alveg
kominn undir því, að veður
verði bjart og heiður him-
inn, sem sagt að stjörnubjört
nótt verði rétt fyrir hádegið
hinn 30. júní, sem ber upp á
miðvikudag i sumar.
Eiga hvorki kaffi
né orðprýði
Tímanum barst í gær eftir-
farandi bréf frá Sambandi
smásöluverzlana varðandi
þurrð þá, sem orðin er hér á
óbrenndu kaffi og Tíminn
minntist á í gær:
„Hr. ritstjóri.
Vegna ósæmilegra dylgju-
skrifa Tímans í dag í garð
kaupsýslumanna, viljum vér
taka fram eftirfarandi:
Sökum frétta í dagblööun-
um undanfarið um yfirvof-
andi hækkun á kaffi á heims
markaðinum, hefir eitthvert
kaupæði gripið almenning og
hefir því nokkra undanfarna
daga verið um mjög mikil
kaup á kaffi að ræða í verzl-
unum. Samkvæmt því, er
vér höfum fengið upplýst, eru
birgðir af óbrenndu kaffi
þrotnar eða á þrotum í smá-
söluverzlunum og alveg þrotn
ar hjá innflytjendum. Dylgj-
ur blaðsins um að kaupsýslu-
menn liggi á birgðum — í von
um hækkað verð — eru al-
gjörlega úr lausu lofti gripn-
ar.
Vér óskum vinsamlegast
eftir því, að þér birtið þessa
athugasemd vora í blaði yð-
ar.
Virðingarfyllst
f. h. Samb.. smásöluverzlana,
Lárus Pjetursson.“
Blaðið vill taka það fram,
að ekki hefir verið um néitt
I „kaupaæði“ almennings að
Iræða, enda var kaffið þorrið
j áður en til slíks kæmi. Skýr-
ing sambandsins er ófullnægj
andi og æskilegt að um yrði
bætt. Blaðið vill og benda á,
jað engin ástæða er til að láta
skorta orðprýði, þótt kaffið
sé þrotið.
i * Cemia-Desinfector ! i
('er vellyktanal sótthrelnsandi' [
vökvl nauösynlegur á hverju^
heimlll til sótthreinsunar Á
munum, rúmfötum, húsgögnum,(
-simaáhöldum, andrúmslofti o.( (
i ,8. frv. — Fæst í öllum lyfjabúö-, (
ium og snyrtivöruverzlunum.
Auylfetíí TímffHum