Tíminn - 27.04.1954, Qupperneq 4

TÍMINN, þrigjudagiim 27. april 1954.
93. blað.
Gubinunclur G. Hagalín:
Kvikmyndin „Nýtt hlutverk"
Mikilvægt menningartæki.
Kvikmyndin er eitt af þeim
tæknilegu furðuverkum þess'
arar aldar, sem veitir einna
mesta möguleika til uppeldis- j
legra áhrifa, menningarauka j
og mannbóta. Á hinu hvíta
tjaldi er hægt aS fræða um
flest milli himins og jarðar, jafnt af hendi ríkis sem ann- Myndin er göllnð Oí£ fæknileí£a ófnllkosn-
þar er unnt að koma á fram- arra löglegra aðila eru nú . _ ... 519
færi fegurstu hugsjónum og lagðar fram til uppeldis og Caka llOMiar er merklle^ Vlð-
hugmyndum, og þar verða fræðslu í þessu landi geipi- leitni. seill öellir nokkra hngntvnd Iim.
sýndar lífsmyndir, sem þroski legar fjárhæðir — og fæstir , .. .. .
og göfgi og verði ógleyman- telja þær eftir. Hins vegar er "ve mikllvaftgt menningarlegt hlutverk
legar fyrir samvirkar aðgerð- það svo látið líðast, að menn bíðnr ísíOKzkra leikara.
ir skálda, leiksviðssnillinga og Seri sér að gróðavegi að rífa
að ájiorfendur fylgdust með
því, sem fram fór á tjaldinu
[af vökulli athygli, og enn-
jfremur kom það greinilega I
ljés, að hún hreif þá bæði til
gleði og hrj'ggðar. Þeir könn
juðust við haria sem lifandi
j mynd úr lífsbaráttu þessar-
jar þjcðar — og um leið sem
!sanna lýsingu á sérstæðri
| persónu cg gildum fulltrúa
kynslóðar, sem lagði grund-
völlinn að þeim þægindum
frábærra leikara. En það er árlega niður þá menningar
eins um þetta ágæti og flest leSu skjól- og vörzlugarða,
annað, sem mannlegt hugvit sem varið er tugmilljónum til
og snilli hefir gefði mannkyn að byggja.
inu, að það hefir ekki síðuri Hvergi er þessi skemmdar-
verið tekið í þjónustu okrara stapfsemi jafn áberandi og
og fjárplógsmanna, sem gera stórtæk og í hinum mörgu og
sér að féþúfu lægstu og dýrs- stásslegu kvikmyndahúsum, j
legustu hvatir mannanna, þar sem sýnd er mynd eftir
heldur en það hefir verið mynd, sem bókstaflega hefir
notað til aukins þroska og enga gagnlega fræðslu að
menningar. Við vitum, að flytja, þar sem engin við-
menn, sem að, réttu lagi ættu leitni kemur fram til þess að
að sitja ævilangt í fangelsi, lýsa heilbrigðu lífi og viðhorf
en stöku sinnum vera sýndir um, heldur er hrúgað saman
í búrum á mannmörgum torg myndum þess auvirðilegasta,
um sem hin skaðvænlegustu innantómasta og skaðvænleg
villidýr veraldar, raka saman asta í lifnaðarháttum stefnu-
fé á vopnaframleiðslu og blása lausrar og afvegaleiddrar kyn
að eldum haturs og ófriðar, slóðar í stórborgum Vestur-
við vitum, að illmenni hafa heims. Er óhætt að segja, að
einokað sér til fjárgróða sum haldið sé uppi í kvikmynda-
hin dásamlegustu lyf, er mann húsum hér á landi stórfelldri ’ skútum, vélbátum og togur
og þeirrj velmegu7i, sem
Iliyilllatoktf- þorrj ckkar IsIcTidinga á nú
manna og tæknilegra sérfræðinga á sviði við aS búa-
kvikmyndagerðar
Nýtt hlutverk“. „á:
annaðist Óskar Gíslason, Þor1 Við fjárskort, hina ömur-
leifur Þorleifsson gekk frá leg'ustu aðstöðu til mynda-
handritinu, sem eftir var far teifu> vöntun allra tæknilegra
ið, og Ævar Kvaran annaö- snillibragða, lítinn kost
ist leikstjórn. Leikendur eru æíðra leikara og loks svo til
'flestir litt kunnir. Með aðal- enga reynslu um h-stræna
hlutverk fara Óskar ' Ingi- gerð kvikmynda hefir hér
marsson og Gerður Hjörleifs tekizt að búa til kvikmynd,
cióttir sem Þratt fyrir vankanta
j Aðstaðan til myndatökunn fína hefirrgdi’ hvort semá
!ar var mjög erfið og hefir hana er lltlð sem femmtl"
mér verið slgt, að flestar atnðl’ tllraun tu nýrrar 1ST
lenzkrar listskopunar mynd
úr íslenzku vinnulífi eða
sem tækni til skynsamlegs
mats á sönnu manngildi,
Óskar Gíslason
hafi myndirnar verið teknar
í loftlágu kjallaraherbergi,
enda leyna sér ekki hinir
tæknilegu gallar. Víst er og ” "V ..................
um það, að unnt hefði verið m6tnöu aí fornum dyggðum
að nota allmiklu betur þá 08,steýPt i deiglu langrar og
möguleika, sem í sögunni fel erflðar ilísðarattu. Þessi
ast, koma - að meira af hinu
staðreyTid gerir töku og sýn-
legt hugvit hefir fundið upp og mjög víðtækri kennslu i um. Þegar hann þoldi ekki f ’ 1 , a f11mgu þessarar my7idar að
t.il hpcc rirocra íir _ crlQt.nrfRpmi lnnclí^pt.i ncr lödllUl VinnUIlll DOr^ariiliiar í
til þess að draga úr þjáning- glæpastarfsemi, lauslæti og íengur stritið á togurunum,
um mannanna, og okkur er knæpulífi, og til þessa er var- fekk hann atvinnu í landi,
og skjóta inn fleiri lífrænum
Ijóst, að mikill hluti þeirra ið stórfé, sem hið vinnandi vailn [ vörugeymsluhúsi. Jón thsvörum. Þa er og „talið“ í a]lra j,eirra
kvikmynda, sem framleidd- fólk þessa lands hefir unnið hefir verði duglegur, reglu-
ar eru í heiminum, eru bún- j fyrir hörðum höndum, stórfé, samur og samhaldssamur, og
ar til beinlínis með það fyrir' sem rennur í vasa fárra ís-'
augum að falla í smekk van- lenzkra gróðamanna og til
þroska fólks, sem lætur sér ’ auðfélaga vestur í Bandarikj-
það vel líka, að dillað sé því um Ameríku. Er nokkurt
í manneðlinu, sem sízt leiðir minnsta vit í þessu frá hvaða
til velfarnaðar einstaklinga j sjónarmiði sem á það er litið?
Er ekki kominn tími til að á-
byrgir ráðamenn þjóöarinn-
ar segi: hingað og ekki
lengra? Ég veit, að fjölmargir
eða heildar.
Hingað og ekki lengra.
Við íslendingar erum fá-,
menn þjóð og búum þó í stóru muna svara þessu eitthvað á
landi. Við höfum flest hin þessa leið: Þetta er ekki verra
sömu hlutverk að rækja og tiðr en annars staðar. Eg
margfalt fjölmennari menn-,svara Þyí aðeins til, að ósóm
ingarþjóðir. Við megum þVj inn geti aldrei unnið sér neinn
við því mun verr en flestar j rétt fyrir þær sakir, að hann
aðrar þjóðir, að einhver tals-!sé viðar til en á íslandi.
verður hluti af upprennandi I
þjóðfélagsborgurum verðijNý íslenzk kvikmynd.
hugsjóna- og hugsunarlaus íslenzk kvikmyndagerð er
skríll, sem láti sig litlu varða á algeru frumstigi. Kvik-
annað en þjónkun sinna 1 myndirnar voru orðnar mikið
lægstu hvata og komist að og fullkomið menringartæki
meira og minna leyti í and- J og kvikmyndaiðnaðurinn stór
stöðu við þjóðfélagið í heild' felldur gróðavegur, þegar ís-
— hvað þá ef það ætti að lendingar tóku að fást við
verða hlutskipti þjóðarinnar, kvikmyndagerð. Hér hafa þó
að- meiri hluti hinnar ungu á síðari árum verið teknar all
kynslóðar yrði þannig farið, margar frétta- og fræðimynd
að hann væri firrtur félags- ir, sem sumar eru allvel gerð-
hyggju, mæti að litlu menn-1 ar. Hins vegar hefir lítið verið
ingarleg og siðferðileg verð- að því gert að taka myndir,
mæti og léti lönd og leið, hvort þar sem fylgt væri sögulegri
lslenzk tunga og menning atburðarás, er rynni saman í
týnisl í flóði erlendrar ómenn skemmtilega og áhrifaríka
ingar. I heild, og þær íslenzkar mynd-
Á fyrstu áratugum þessar- ir, sem vera skyldu af slíku
ar aldar ríkti hjá fjölmörgum tæi, hafa lánazt svo illa fram
forustumönnum okkar íslend að þessu, að þær hafa gefið
inga mikill og göfugur metn- litlar vonir um, að íslenzk
aður fyrir hönd þjóðarinnar. kvikmyndagerð gæti í mjög
Hún skyldi verða öndvegis- náinni framtíð orðið merkur
þjóð um menningu og sann- þáttur í viðleitni þjóðarinnar
ar framfarir, þó að hún gæti til menningarlegra landvinn-
ekki orðið það í krafti höfða- inga.
tölu. Stefnan, sem þá var mót Nú hefir Óskar Gíslason,
uð, var sú, að hverjum ein- ljósmyndari, ráðizt i að taka
asta íslendingi skyldi gefinn nýja kvikmynd, þar sem
kostur á sem beztri og fjöl- stefnt er að listrænu marki.
þættastri fræðslu, svo að Er notuð sem uppistaða
hæfileikar hans gætu komið myndarinnár
sem gleggst í ljós og hann Vilhjálm S.
merkom atbur'ði í íslenzbu
menningnrlííi og hlutdeild
sem að henni
hafa uriTzið, að brautryðj-
endastaríi, sem skylt er að
myndinni ekki ávallt svo
skýrt sem æskilegt hefði ver
hann*hefir^eignazTlltið*t'imb ið' SJ61fsagt hefir leihstjórT þakka og meta.
urhús við Grettisgötuna. 'innátt Vlð að etja mikla erf < Enginn vafi getur leikið á
Einnig á- hann innstæðu í 1 1 a’ Ja sem Því, að með tiltölulega litl-
banka. Þau hjón hafa átt
þrjú börn, en aðeins eitt
ar hefir
tæknilega
verið hin erfiða
aðstaða og hins
um kostnáðarauka og að-
stöðumun hefði þessi mynd
þeirra, piltur sem heitir Ein vof:fT1^.vanir eða getað orðið stórum betri og
ar, kemst til fullorðinsára.,alls óvanir leikendur> enda
Hann fetar í fótspor föður er leiknum í myndinni mik-
síns og verður bátsmaður á inni mikið áfátt.^ Sést bezt,
togara. Þegar hann kvænjst, tivað unnið hefði verið við
flytja ungu hjónin til þeirra Það, að leikendur hefðu ver
gömlu i húsið við Grettisgöt- |ð kunnáttumenn, þegar bor
una. Þá er koria Jóns deyr, in er saman frammistaða
býr hann þó áfram í húsi Emelíu Jónasdóttur í mjög
sínu og fær mat og aðhlynn- litlu hlutverki við leik ann-
ingu hjá tengdadótturinni. arra, sem þarna birtast á fram á bennan daa
Hann nvtur beirrar ánægiu hinu hvíta tjaldi. Sumir hafa e ,A i. g’
jiunn nytui penid.i ju J blasa við okkur miklir mogu
að sjá nýja kynslóð við kné rómað leik Gerðar Hjorleifs ]eikar U1 nýrrar framsóknar
sér, og sonur hans og sonar- ur> n m 1 vu ls á sviði íslenzkrar menningar.
kona eru honum góð. En þó ænð bragðdaufur, svo mikla támnnvi til-
að ungu hjónin séu vel sjálf möguleika sem hlutverk henn Þratt fyrir íámenni 02 tlf'
bjarga og þau eigi ein að erfa ar leggur henni upp í hend-
reytur Jóns, má hann ekki ur. Óskar Ingimarsson, sem
heyra annað nefnt en að leikur gamla manninn, er ó-
borga fullu verði mat og að- vanur leikari, og hann er
hlynningu. Hann hefir ekki einnig mjög ungur. Þá er tek , .
verið þvi vanur að láta standa ið er tillt tii þessa verður mynf ’ haíl hstrænt ufP
upp á sig, enda ekkert fengið ekki annað sagt en að hann e ,s eg 81 *’ ver 1 mi 1 s~
gefins, hefir erfiðað á sjó og leysi svo vel af hendi hlut-
landi síðan hann var átta ára verk sitt, að spá megi góðu
drengur. En þar kemur, að fyrir honum í framtíðinni.
hann fær slag, hressist þó Þá leika þeir og furðuvel
sæmilega, en verður ekki Guðmundur Pálsson, sem fer
vinnufær, má gera sér að með hlutverk Einars, sonar
góðu að staulast við staf. Líf- Jóns gamia, 0g Einar Egg- j SKUyr01-
ið verður þá eyðilegra en áð- ei-tsson, er leikur Jón stóra. | Hér þarf að hefjast handa
ur, en ekki lætur hann það gn bvað sem líður ágöll— um töku listrænna og áhrifa
á sig ganga að greiða ekki af um þessarar íslenzku kvik— ríkra íslenzkra kvikmynda.
innstæðu Nsinni mat og um- myndar, þá var það auðsætt, (PramhaJd & 6. siðu.)
veigameiri, og þá er við svo
með þetta í huga lítum:á lif
íslenzkrar alþýðu, fjöl-
breyttni þess og hinar mörgu
sérkennilegu manngerðir,
sem það hefir mótað — og
minnumst einnig hinna
mörgu fjársjóða íslenzkrar
frásagnarlistar frá elztu tím
um cg fram á þennan dag,
blasa við okkur miklir mögu
og
tölulega lítiTZTZ fjárkost er
raunverulega hægt að fram-
leiða hér á landi kvikmyndir,
er komi sem dægrastytting í
stað hinna erlendu sorp-
vert tæki til að gera almenn
ingi islenzkar bókmeiintir að
lifandi veruleika og veiti ís
lenzkum leiklistarmönnum,
skáidum og rithöfundum
bctri og hagkvæmari starfs-
sinningu. Svo ber sorgin að
dyrum. Sonur Jóns ferst frá
ungum börnum, og nú kallar
lífið á Jón á nýjan leik. Har.n
hefir hlotið nýtt hlutverk,
þar sem er forsjá heimilisins.
Hann leitar ýmsra úrræða
um vinnu og staðfestist loks
við blaðasölu. Kappið er sama
og áður, en líkaminn þolir
ekki vosbúð og eril, og svo
smásaga eftirjverður þá Jón gamli að láta
Vilhjálmsson.! í minni pokann. En hann fell
valið sér lífstarf í samræmi Hún heitir Nýtt hlutverk og
við hæfni og áhuga. Því er var prentuð í smásagnasafn-
það, að enn þykir ekki hæfa inu Á krossgötum, en það kom
að skera við nögl fé það, sem út árið 1950. í sögunni segir
lagt er til uppeldis og fræðslu frá öldruðum alþýðumanni,
mála, en hins vegar mun leika Jóni Steinssyni. Hann er ætt
nokkur vafi á, hve heppilega aður vestan úr fjörðum, en h7_m'” fvl7t með til-
hafi tekizt að sníða þessum flytzt til Reykjavíkur. Hann þræðl hennar fylgt með
ipálum stakkinn. En hvað hefir sem drengur stundað
sem því líður, er hitt víst, að sjó á árabáti, síðan verið á
ur á verðinum, verði köllunar
og skyldu.
Sagan ejr mjög vel gerð, já
kvæð jafnt sem skáldverk,
skapgerðarlýsing og lífs—
mynd, og í kvikmyndinni er
tölulega litlum breytingum
og viðaukum. 'Myndatökuna
Tímaritið SAIVETÍÐiN
ílytur kvennaþætti, framhaldsscgur, emásögur, bókafregnir, get-
raunir, bráöfyndnar skopsögur, víðsjá, feröa- og f'igmálaþætti,
samtalsþætti, frægar ástarjátningar, bridgeþætti, Urvalsgreinar úr
erlehdum tímaritum, ævisögur frægra manna o. m. fl. 10 hefti
árlega fyrir aðeins 35 kr. Póstsendið í dag meöfylgjandi pöntun:
Nýir áskrifendur fá 1 eldri árgang í kaupbæti.
Ég undirrit...... óska að gerast éskrifandi að SAMTÍÐINNI
og sendi hér með ársgjaldið, 35 kr.
Nafn ..........................................................
Heimili ....................................................
(Utanáskrift vor er: SAMTÍÐIN, Pósthólf 75, Reykjavík.)
i&sssssswsssssssssssssssssssssssssssssgssssssssssssssssssssgssgéssssssg