Tíminn - 02.07.1955, Blaðsíða 4

4
TÍMIN'N, Iaugardaginn 2. júlí 1955.
145. blád';
Ragnar Jókannesson:
Kafli úr skélaslitaræðn
Hávaði og ókyrrð í
nútímaþjóðfélagi
FVr’-r noi:kru vitjaði maður
ruokkur í erlendri stórborg
íæfcnis síns, og taldi að heilsu
smni færi stórum hrakandi.
Læknirinn rannsakaði sjúkl-
inginn rækilega og komst að
sömu niðurstöðu, maðurinn
var sjúkur. Taugakerfi hans
var í bágbornu ástandi og
liann gekk með byrjandi
magasár. Læknirinn vann
verk sitt .samvizkusamlega
og lét sér ekkf nægja að
reyna aðeins að bæta úr
meinum mannsins. Hann
ieitaði líka orsakanna og at-
hugaði eftir föngum ííf sjúkl
íngsins.
Það kom 1 ljós. að þetta
var maður, sem lifði þvi lífi,
sem kalla má venjulegt borg
araiegt líf, var reglusamur og
góður samfélagsþegn. En
læknirinn komst að þeirrí
niðurstöðu, að sjúkleiki hans
stafaði að verulegu leyti af
því, ag hann væri í sífelldu
kapphlaupi vig lifið, ef svo
mætti segja. Allur starfs-
dagur hans var samfelldur
flýtir og hávaði. Hann byrj-
aði daginn með því að gleypa
í sig í flýti svolítinn morgun-
mat. Siðan hljóp hann eins
og fætúr toguðu tU þe.ss að
ná í strætisvagninn. Hann
náði í skrifstofuna á síðustu
stundu. Þar unnu margir og
margar ritvélar glumdu og
skörkuðu allan daginn. Sjálf
ur gegndi hann óróasömu og
vandasömu starfi, sem á-
hýgg'júr og amstur fylgdi. Um
hádegisbilið hljóp hann út í
veitingahús í grenndinni og
jleypti í sig nokkra munn-
TÉIta meðan hann leit yfir fyr
irsaghirnar í blöðunum, en
hávær sjálfsalagrammófónn
grenjaði nýjustu jazzlögin
inn í eyrað á honum. Siðan
sama argið í yinnunni; og oft
altirvinna. Loks hlaup á eft-
ir strætísvagninum t*l að
komast heim, oftast í yfir-
fullum vögnum. Kvöldunum
eyddi hann í ýmis konar fé-
lagsstörfum og skemmtun-
um. Auk þess hömuðust loft-
iwrar og vélar í nágrenni við
íifimili hans. En niðurstaðan
varð sú, að þessi góði maður
og trausti borgari ættú sér
sjaldan eða aldrei hvíld, —
læknirinn dró jafnvel sjúk-
dómslýsinguna saman í eJtt
orð: hávaði.
Þessi saga er ekki með öllu
uppspuni. Og kemur hún
okkur ekki nokkuð kunnug-
lega fyrir siónir, þegar vér
hugsum nánar um hana?
Hávaðinn og eirðarleysið ein
kennir langt um of líf nú-
tímamannsins. Fyrrum var
foögnin og einveran mörgum
þungbær, gerði þá jafnvel
ankannalega í augum heims
ins, enda þótt margt slíkra
manna væri spekingar. Enn
er jafnvel talað um, að menn,
sem koma úr fásinni, séu
sveitaleeir. Um hitt er sialdn
ar talað. hversu þeim. sem fá
sinni eru vanir, lízt á borg-
arbúar.n. Æitli þeim finnist
ekki. er þeir athuga graud-
gæfúega, sem óeðfolegrar ó-
kyrrðar og taugaóstyrks gæti
hjá mnrgum borgarbúanum,
bótt sr.vrt'legur sé hann í yf-
irbraeði og skapfallegur í á-
sjónu?
Hávaðinn og ókyrrðin eru
óneitanlega fylgiflskar nú-
tímamenningarínnar, menn-
ingarsjúkdómur. Véltæknin
færir mönnum mörg þæg-
indi, en hún á sér líka skugga
hliðar. Það væri fróðlegt að
eiga aðgang að rannsókn-
um á áhrifum hávaðans á
sálarlif manna. En þau eru
vafalaust mikil. Svokallaðir
hávaðamenn æsa síg og aðra
wpp með háværu tali og gaura
gangi, og ná oft miklum ár-|
angri. Ég vona að mér leyfist
að segja hér gamaasama smá
sögu, sem er þó nokkuð lær-
dómsrikt í þessu sambandi.
Hún er um blaðamann nokk
urn, sem vann við stjórn-
málablað í Reykjavík fyrir
mörgu.m árum. Eitt af störf-
um hans var að skrifa svo-
kallaða leiðara, þ. e. forustu-
grein dagsins um stjórnmál.
í þennan tíma var allheitt i
pólitíkinni, sem oftar, og
þótti ekki annað sæma en
borga hressilega fyrir sig og
skamma andstæðingana ó-
spart. Umgetinn maður var
lika mestí ákafamaður í
stjórnmálum og fleiru. En
þegar hann átti aö fara að
.skrifa skammargreinar dag
eftir dag, fór hann ag fonast.
Það fór að koma fyrir, að þeg
ar hann kom til vmnu smnar
á morgnana, var hann í góðu
skapi eftir góðan . nætur-
svefn og notalegt morgun-
kaffi. Hann var ekki í bar-
dagaskapi. En hann taldi bað
skyldu sína að tro'ða illsakir
við andstæðinga sína í stjórn
málum. Hann varð að æsa
sig upp — og hvernig fór
hann að þv? Hann hafði hátt
hann lokaði sig inni í skrif-
stofu sinni. æpti skammar-
yrði út í loftið og barði í borð
ið og löðrungaði símann. Og
sjá — eftir nokkrar mínút-
ur var hann búinn að koma
sér í svo æst skap, að hann
greip pennan og skrifaði
magnaða skammargrein.
Ég held að þessi saga sé
ekki með öllu tilbúnlngur. Ég
hefi jafnvel þekkt áþekk
dæmi sjálfur, mann sem ég
vann með um skeið. En lær-
dómur þessa dæmis ér: há-
vað!nn æsir skaplð og kem-
ur geðsmununum úr jafn-
Yægi.
En úr því að hávaði og ó-
kyrrð daglega lífsins veldur
fullorðna fólkinu meinum,
jafnve! taugaveiklun og maga
sári, getur þá verið annað en
að þau hafi djúptæk áhrif
á sálarlíf barnanna og ungl-
'nganna?
Ég hygg, að það sé eigi síð-
ur. Það ættum vér, kennar-
arnir að sjá, öðrum fremur.
Ótrúlega mörg börn og ungl-
ingar bera með sér merki ó-
eirðar og jafíivel taugaveikl-
unar, og sum eru undir lækn
'shendi af béim ástæðum. Og
eitt af þeim ágöllum, sem
mér finnst einna erfiðast á'ð
kveða niður i fari margra
nemenda, er hávaðahneigðin.
Ég á beinlínis við hávaða,
því að ekki er önnur óspekt-
arhneigð nærri alltaf sam-
fara hávaðanum. Viðsjárver'ð
ustu gallagripir í skólum eru
ekki nærri alltaf háværir.
ViÖ eigum á hverjum vetri í
ítríði við unglinga, sern hafa
svo hátt, að raun er a'ð. Þeir
tala ekki eðl'legum málrómi,
heldur kalla. Bregði kennari
sér frá andartak, klappa þeir
á borðin og gaula, og í frí-
mínúlum æpa þeir og góla.
Þetta er ekki falleg lýsing,
en hún á við um marga. Ekki
nærri alla, því að mörgum
skólasystkinum þeirra er
raun að þessum látum. Oft
er það svo, að þetta er ekki
beinlínis tilraun til að koma
af at&ö vanðræðum eða apllla
vinnufriði, heldur sterkur á-
vani. Það kemur oft fyr!r í
kennslustundum hjá sjálfum
mér, e'nkum i neðri bekkjum,
að nemandi úíti í kennslu-
stofu þarf að fá skýringu og
bera fram fyrirspurn, og þá
kemur fyrir, að viðkomandi
kallar fullum hálsi með m!kl
imr hávaöa. Orð hans eru eigi
að síður kurteisleg og skyn-
samleg. Ég segi þá stundum
við slíkan hávaðamann, að
við skulum ekki tala saman
e!ns og annar væri uppi á
Fellsöxl og hinn niðri á Akra
nesi og engínn sími á milli.
Oft virðist nemandinn þá
ekki taka eftir því, að hann
haf' talað ne‘tt hátt. Ég hefi
gert smáathuganir á þessum
nemendum snmum, t. d. spurt
þau hvort bau tali svona allt-
af, þegar þau tala við annað
fólk, bæði he>ma, við vmnu
utan húss og leiki. Sum hafa
svarað játandi, og einstaka
sagt að þau gætu ekki talað
öðru vísi. Það hefir þó reynd
ar reynzt skakkt hjá þeim,
því að öll er hægt að venja
af þessum ós'ð, ef kennarinn
leggur sig fram a'ð útrýma
honum, og það' verður hann
að gera, ef hann á að halda
sæmilegri kyrrð. — En mér
hrýs hugur v‘ð að hugsa til
mannmargra heimila þar
sem öll eða flest dagleg sam-
töl fara fram með köllum og
hávaða. Hávaðasamur ungl-
ingur gefur sér ekki tíma til
að hugsa um hlýðni og snyrfo
mannlega framkomu.
En þessi hávaðasemi er ein
kenni ókyrrðar og eir'ðarleys
is. Og' hvað getum vér í skól-
unum gert, til að spyrna á
móti. Fyrst er auðvitað að
líta á það, að valdsvið heima
gönguskóla í kaupstað er
harla Iltið á móts við he!m-
il!n. Þeir hljóta, í flestum at-
vikum, að láta í minni pok-
ann, ef fast er togað á móti,
ems og stundum vill tU. Ég
held, að oft fari gagnsemi
skólanna mjög mikið efUr
því, hver er afstaða he‘mil-
anna til þeirra. Verði nem-
andi var v‘ð óvild.og kala að*
standenda sinna U1 skóla og
kennara, er skóhnn býsna
varnarlaus, nema nemand-
inn sé því þroskaðri andlega.
En lítt þroskaður nemand1
tekur fegins hendi aðkasti í
garð skóla, sem honum geng-
ur e. t. v. ekki vel í. En lítUl
vafi getur leíkið á því, í aug-
um athugulla manna, að skað
legar afleiðingar af slíkri af-
stöðu foreldra t!l skóla, skella
þyngra á unglingnum sjálf-
um, framtíð hans og sálar-
þroska en á skólanum.
Hvað getum við í skólun-
um þá gert t‘l þess að bæla
ni'ður hávaðann og óeirðina?
Vafalaust margt og það reyn
um við eftir beztu getu. Ýms
ir þreytast aldrei á að kenna
okkur e‘tt ráð: Börn‘n verða
að óttast ykkur. Ég mótmæli
þessu, hefi alltaf mótmælt
þvi og mun allaf mótmæla
því. Nemendur eiga ekki að
óttast okkur, sitja e!ns og
steinar, ganga eins og leik-
brúður. Við erum ekki að ala
upp hermenn, ekki munka,
ekki nazista eða fasista. Við
erum að ala upp hina ungu
kynslóð lýðveldisins íslands,
frjálsa og fullvalda. Við erum
að grundvalla í þessari æsku
höll frelsis og framtaks i
mesta lýðræðisríki heimsins.
Við eigum ekki að þurfa að
halda á neinum þrælsótta til
þess, heldur þeim anda,
,,sem engan vill neyða
sem öllum er kær,
sem elskar hvert hjarta,
sem lifandi hlær,
og þarf ekki á helvíti að
halda.“
Það eina,. sem nemendur
eiga að' óttast er bað. að gera
ekki sjálfum sér smán, kenn
urum sínum og ástvinum
skapráun. Sé afstaða nem-
enda til góðs kennara með
þeim hætti, er öllu borgið.
Mér hefir oft fundist eitt-
hvað vanta í marga af okk-
ar íslenzku skólum, sem sam
einað getur hugi nemenda,
lyft þeim og göfgað þá, um-
fram bókalestur og daglegt
nám. Eg held, að núlifandi
æsku skorti hugsjónamál, er
hrífur og sameinar. Framan
af þessari öld var íslenzk
æska gagntekin af miklum
hugsjónamálum. Um það var
ungmennafélagshreyfingin
skýr vottur. Fyrri heimstyrj-
öldin dró úr fluginu, sem ef
til vill var fullævintýralegt á
stundum. Milli styrjaldanna
var því lægra risiö á hug-
sjónaeldinum. Kreppuár eru
engin upplyftingarár. Þó var
áhugi á ólíkum stjórnmála-
stefnum mjög sterkur á þeim
árum hjá skólaæskunni, og
bókmenntaáhugi nokkur. —
Segja má, aö stjórnmálaá-
huginn væri ekki með öllu
sameinandi, en hann skerpti
þó oft hugann og skýrði við-
horfin.
En hver eru helzt samein-
andi áhugamál núverandi
æsku, sem er gott, hraust-
legt og myndarlegt fólk? Ég
býst ekki við, að því sé fljót
svarað. Og hræddur er ég um
að fljótgróðahyggja stríðsár-
anna og eftirstríðsáranna
vaki víða undir sem fláráð
undhraítía. Það er arfurinn
frá miðaldrakynslóðinni. En
unga fcynslóðtii brennur í
skinninu eftir áhugamálum
og átökum. Af því stafar ó-,
kyrrðin meðal annars. Vér
verðum að hjálpa henni til
að finna sér verkefni, áhuga
mál, stforf og skemmtanir við
sitt hæfi
Margir benda á trúna sem
eitt hið mesta sameinandi afl
og þurfi þess að gæta í skól-
um meira en nú er. Mér dylst
ekki sannleikur í þessari kenn
ingu, þótt ég sé leitandi í
þeim efnum eins. og margír.
og fjölda margir l;tá svo á
að rikisskólar -eigi ekki að
gera sér ýkja milcið far uih'
að móta. trúarskoðanir nem-
enda sinna á þessum árum.
En yfirleitt bera uhgligár
mikla virðingu fyrir kristin-
dóminxim, og er langt síðan
að ég tók eftir því, að stutt
bæna.hald eða ritningarlest-
ur með sálmasöng hafði kyrr
andi og friðandi áhrif á skóla
lífið. Þegar söngur bætist við
eru áhrif slíkra stunda ómet-
anleg. En þessi skóli hefir
löngum átt erftitt um söng-
kennslu. En sl. vetur hefir
ræzt úr þessu. Skólanum tókst
að ná i vanan og mætan söng
kennara, sem mjög hefir lagt
sig fram til að glæða áhuga
fyrir söng. Við höfum haft
morgunsöng fjórum sinnum i
víku þennan liðna vetur. Vik
una höfum við byrjað með
sálmasöng, ritningarlestri og
bæn, og hefir þessi stutta lát
lausa athöfn verið hátíðleg
og róarndi. Síöari söngurinn
hefir verið helgaður létari
lögum, og oftast til þess að
létta skapið og sameina^þug-
ina. Eg vona, að þessi-.skóli
þurfi aldrei framar að verða
sönglaus skóli. Söngurinn er ;j,
ómissandi, hafin. göfgar og
stillir hugi og sálírjjrsamein-
ar og mykir. , VVv _
Góður framhaldsskólingetnó
ur mikfu áorkað til að sam-
eina nemendur sína til átaka
og vekja áhuga þeirra. :tii
góðra mála. En til: þess þarf
hann að njóta skilningsj'4>g
vinát.tu borgaranna,sgm.
hann er sv’o háður. Slik.>yið-
leitní er rótlaus og árangJirs
litil, ef hún baðast e.kki sóÞ -
skini viösýni, þekkipgar
(Framh 6. 6. sfðu.v